Przypisy

divinitus (łac.) — z Bożego natchnienia. [przypis edytorski]

diwa — duch bądź bóstwo. [przypis edytorski]

diw a. dziw — postać złośliwego bożka w mitologii słowiańskiej. [przypis edytorski]

Diwa — w mit. słowiańskiej bożyszcze wróżące klęskę; wiara w nią rozpowszechniona była na Ukrainie, Podlasiu i Mazowszu. Tutaj jest imieniem własnym starej kobiety. [przypis edytorski]

diwa (z wł. diva: boska) — gwiazda sceny, słynna śpiewaczka, aktorka lub tancerka. [przypis edytorski]

dix-huit-cent-trente (fr.) — lata 30-te XIX wieku. [przypis edytorski]

dix-huitième siècle (fr.) — osiemnasty wiek. [przypis edytorski]

Dixi custodiam vias meas (łac.) — Rzekłem: „Będę pilnował dróg moich”; Psalm 39. [przypis edytorski]

dixi (łac.) — dosł.: powiedziałem, rzekłem; słowo używane często na zakończenie dłuższej przemowy wyjaśniającej stanowisko mówcy. [przypis edytorski]

dixi (łac.) — rzekłam, rzekłem (zwyczajowo na koniec wypowiedzi wyjaśniającej czyjeś stanowisko). [przypis edytorski]

dixi (łac.) — rzekłem. [przypis edytorski]

dixi (łac.) — rzekłem; wyraz kończący wypowiedź. [przypis edytorski]

Dixit injustus ut delinquat in semet ipso (łac.) — Nieprawość mówi do bezbożnika w głębi jego serca; Psalm 36 (35). [przypis edytorski]

Dixit insipiens in corde suo, non est Deus (łac.) — Mówi głupi w swoim sercu; Psalm 14. [przypis edytorski]

dix neuf ans (fr.) — dziewiętnaście lat. [przypis edytorski]

„diżestia” (neol.) — z fr. digestion: trawienie, przemyślenie. [przypis edytorski]

djabeł — dziś popr.: diabeł. [przypis edytorski]

djabeł — dziś popr. pisownia: diabeł. [przypis edytorski]

djabłów — popr.: diabłów. [przypis edytorski]

dławić — dusić, prześladować, gnębić. [przypis edytorski]

dławić — dusić. [przypis edytorski]

dławić — tu: dusić, zabijać. [przypis edytorski]

dławić —tu: tłumić, dusić, gasić. [przypis edytorski]

dławiduda (żart.) — organista; muzykant, grajek. [przypis edytorski]

dławiduda (żart.) — organista. [przypis edytorski]

dłoto — dziś popr.: dłuto. [przypis edytorski]

Długa nań była feria — feria to część modlitewnika (brewiarza) wyznaczona na pewien dzień, niekiedy bardzo obszerna. [przypis edytorski]

długa przynajmniej półtorej mili — w rzeczywistości trasa ta jest prawie o połowę krótsza. [przypis edytorski]

długiém — dziś popr. forma Msc. lp r.n.: długim. [przypis edytorski]

długiej niecierpliwe bitwy — zniecierpliwione długą bitwą (składnia łac.). [przypis edytorski]

Długie kosy nie rozplotą — w trakcie wesela pannie młodej ściągano wianek, rozplatano warkocze i zakładano czepiec. [przypis edytorski]

długimi gonitwy (daw. forma N.lm) — dziś: długimi gonitwami. [przypis edytorski]

długim żurawiem — tu: jak długi klucz żurawi. [przypis edytorski]

długi przeszło siedem metrów — w rzeczywistości długość ciała diugoni nie przekracza 3,3 m. [przypis edytorski]

długocienny — rzucający długi cień. [przypis edytorski]

długogłowych i brachycefalów — nawiązanie do frenologii (z gr. φρήν, phrēn: rozum, umysł), daw. teorii naukowej, szukającej związków między cechami psychicznymi człowieka a fizyczną budową czaszki i mózgu; brachycefal (z gr.) — krótkogłowy. [przypis edytorski]

długo gniewliwy (starop.) — zapamiętały w gniewie. [przypis edytorski]

długo książę w niewoli u nich siedział — w 1393 r.; Sienkiewicz prawdopodobnie przesadza na temat czasu trwania niewoli. [przypis edytorski]

długoruny (neol.) — o długich włosach. [przypis edytorski]

długości osiemdziesięciu trzech stóp i czterech cali — tj. 25,4 m. [przypis edytorski]

długoś u niego była — konstrukcja z ruchomą końcówką czasownika; inaczej: długo u niej nie byłaś. [przypis edytorski]

Długosz, Jan (1415–1480) — polski historyk, autor Annales seu cronicae incliti Regni Poloniae (Roczniki, czyli kroniki sławnego Królestwa Polskiego) opisujących historię Polski od czasów legendarnych do r. 1480 i obejmujących także dokładny geograficzny i hydrograficzny opis ziem polskich; sekretarz biskupa Zbigniewa Oleśnickiego, kanonik krakowski od 1436 r., od 1480 r. arcybiskup lwowski; dyplomata, podróżował jako poseł do Rzymu, Czech i na Węgry, od 1467 r. wychowawca synów króla Kazimierza Jagiellończyka. Pochowany na Skałce. [przypis edytorski]

długoż — czy długo. [przypis edytorski]

długo żeby sobie — w wyd. BN w oprac. J. Krzyżanowskiego: i dłużej by sobie. [przypis edytorski]

długoż — wzmocnione „długo”. [przypis edytorski]

dług wdzięczności Przybyszewskiemu — „W Ideach spłaciłem dług wdzięczności Przybyszewskiemu”, patrz przedmowa do Idei, str. XV–XVIII. [red. WL]. [przypis edytorski]

Dłuska, Maria (1900–1992) — językoznawczyni i teoretyczka literatury. [przypis edytorski]

Dłuski, Kazimierz (1855–1930) — działacz socjalistyczny; lekarz, założyciel sanatorium przeciwgruźliczego w Zakopanem. [przypis edytorski]

dłutować — tu: rzeźbić. [przypis edytorski]

dłużej jak — dziś popr.: dłużej niż. [przypis edytorski]

dłużen (daw.) — dłużny. [przypis edytorski]

dłuższych — inna pisownia z epoki: dłuszszych. [przypis edytorski]

dłużyca — kawałek drewna po wstępnej obróbce (minimalna długość 6 m, minimalna średnica 20 cm) [przypis edytorski]

dlaboga (daw.) — wykrzyknienie wyrażające emocje; na boga, przebóg itp. [przypis edytorski]

dlaboga (daw.) — wykrzyknik wyrażający różne reakcje emocjonalne, zwłaszcza lęk lub zdziwienie. [przypis edytorski]

dla Boga (starop. forma) — w imię Boga (rodzaj zaklęcia religijnego). [przypis edytorski]

Dla Boga, uchodźmy tego przeklęctwa i tej biady, którą nam Pan Bóg przez Proroka grozi — aluzja do Iz 10,1–2: „Biada, którzy ustawują prawa niezbożne, i piszący, niesprawiedliwość napisali! Aby ucisnęli na sądzie ubogie, i gwałt uczynili sprawie poniżonych ludu mego: aby były wdowy łupem ich, a sieroty aby odzierali” (tłum. Wujka). [przypis edytorski]

Dla bogów — dziś raczej: na bogów (wykrzyknienie). [przypis edytorski]

dla braku (daw.) — tu: z powodu braku. [przypis edytorski]

dla braku — dziś raczej: z braku. [przypis edytorski]

Dla buntowniczych paszów sznur z jedwabi — uduszenie jedwabnym sznurem było standardową formą egzekucji wysokich tureckich urzędników. [przypis edytorski]

dla buty — z próżności, dla prestiżu. [przypis edytorski]

dla chłodu (daw.) — dziś: z powodu chłodu. [przypis edytorski]

dla choroby — dziś: z powodu choroby. [przypis edytorski]

dla cię (daw.) — dla ciebie. [przypis edytorski]

dla cię — dla ciebie; z twojego powodu. [przypis edytorski]

dla ciebie (…) gminu — dziś z popr. formą W.: dla ciebie gminie. [przypis edytorski]

dla ciebie — w oryg. niem. Vielleicht nur deinetwegen (Może tylko ze względu na ciebie); red. WL. [przypis edytorski]

dlaczegóżem nie radził się — konstrukcja z ruchomą końcówką czasownika oraz partykułą wzmacniającą -że, skróconą do -ż; inaczej: dlaczegóż nie radziłem się, dlaczego nie radziłem się. [przypis edytorski]

dlaczegóż — konstrukcja z partykułą wzmacniającą -że, skróconą do -ż. [przypis edytorski]

Dlaczego dano światło nędzarzowi, a życie tym, którzy są w goryczy serca? — Hi 3, 20. [przypis edytorski]

dla czego (daw.) — i z tego powodu. [przypis edytorski]

dla czego (daw.) — tu: i z tego powodu. [przypis edytorski]

dla czego (daw.) —tu: z tego powodu. [przypis edytorski]

dla czego — dziś: dlaczego; tu: z tego powodu. [przypis edytorski]

dlaczegom biegł — przykład ruchomej końcówki fleksyjnej czasownika; inaczej: dlaczego biegłem. [przypis edytorski]

dlaczegom powrócił — przykład ruchomej końcówki fleksyjnej czasownika; inaczej: dlaczego powróciłem. [przypis edytorski]

dlaczegoś — z jakiegoś powodu. [przypis edytorski]

dla czego (starop.) — z powodu czego. [przypis edytorski]

dla czego — tu: z tego powodu. [przypis edytorski]

dla czego — z tego powodu. [przypis edytorski]

dla cześci — dla czci, dla uczczenia. [przypis edytorski]

dla cześci — dziś: z powodu czci. [przypis edytorski]

dla (daw.) — tu: z powodu. [przypis edytorski]

dla (daw.) — w celu. [przypis edytorski]

dla (daw.) — w celu, z powodu. [przypis edytorski]

dla (daw.) — ze względu na. [przypis edytorski]

dla (daw.) — z powodu. [przypis edytorski]

dla Dita — dla króla Podziemia, Hadesa (mit. gr.), któremu w mit. rzym. odpowiadał Pluton, zw. też Dis a. Dis Pater, utożsamiany z Veiovisem, bóg o rodowodzie staroitalskim, mąż Prozerpiny, władca świata podziemnego, ale też bogactwa, patron Manów, Larw i Lemurów, dobrych i złych duchów świata podziemnego; do jego orszaku włączano Furie oraz Libitinę, boginię śmierci. [przypis edytorski]

dla folgi — dla ulżenia. [przypis edytorski]

dla grzechów i złości ich z ziemie onej wykorzenił i wygubił, a innemi, które sobie obrał, królestwa one osadził — por. Pwt 9, 4. [przypis edytorski]

Dla grzechów ziemie (…) wiele panów jej — Prz 28, 2. [przypis edytorski]

dla ich małości — z powodu ich niewielkich rozmiarów. [przypis edytorski]

dla ich mężobójstwa, którego sobie spólnie pomagali, gdy 70 synów Gedeonowych (…) zabili: puścił Pan Bóg niezgodę miedzy nie, iż się sami wadząc z sobą, pogubili i Abimelech zabit, i miasto Sychem zburzone zostało — Sdz 9. [przypis edytorski]

Dla jaśniejszego wyobrażenia sobie tego, niech A–B będzie linią (…) transportować — fragment ten odnosi się do rysunku umieszczonego w źródle; na obrazku odcinek A–B jest linią przecinającą całą wyspę, odcinek C–D wyznacza końce podłużnego magnesu, zaś punkty E, F, G, H umieszczone są nad linią wyznaczaną przez A–B w pewnych odstępach od siebie i kolejno bliżej lub dalej od tej linii. [przypis edytorski]

dla Junony — tu: przez Junonę, z powodu Junony. [przypis edytorski]

dla której Beniamin Constant się bił — właściwie to: Benjamin Constant; o cześć kochanki króla Prus (Wilhelma II) walczył tak naprawdę kuzyn Constanta — August. [przypis edytorski]

dla której przyczyny (starop.) — dla jakiej przyczyny; z jakiej przyczyny. [przypis edytorski]

Dla modnych panien niebezpieczne prawo — w późn. wyd. tłumaczenie poprawiono: „Dla dwornych manier niebezpieczne prawo”. [przypis edytorski]

dla muzyki — dziś: z powodu muzyki. [przypis edytorski]