Spis treści

Pieśń pierwsza

Pieśń druga
Pieśń trzecia
Pieśń czwarta
Pieśń piąta
Pieśń szósta
Pieśń siódma
Pieśń ósma
Pieśń dziewiąta
Pieśń dziesiąta
Pieśń jedenasta
Pieśń dwunasta
Pieśń trzynasta
Pieśń czternasta
Pieśń piętnasta
Pieśń szesnasta

Alkohol: 1 2
Bogactwo: 1 2 3 4
Bohaterstwo: 1 2
Bóg: 1
Broń: 1
Bunt: 1
Buntownik: 1
Choroba: 1 2 3 4
Ciało: 1
Cnota: 1 2
Córka: 1 2
Czas: 1 2 3
Dobro: 1
Duch: 1 2
Dziecko: 1 2
Erotyzm: 1
Filozof: 1
Głód: 1 2
Gra: 1
Grób: 1 2 3
Grzech: 1
Grzeczność: 1 2
Historia: 1
Imię: 1 2
Jabłko: 1
Jedzenie: 1
Kłamstwo: 1 2
Kobieta: 1 2 3 4 5 6 7 8 9
Kochanek: 1
Kondycja ludzka: 1 2 3 4
Krew: 1
Książka: 1
Lek: 1
Los: 1 2
Lud: 1
Łzy: 1 2 3
Małżeństwo: 1 2 3
Marzenie: 1
Matka: 1 2
Matka Boska: 1
Mądrość: 1
Mężczyzna: 1 2 3 4
Miasto: 1
Miłość: 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10
Miłość niespełniona: 1
Miłość platoniczna: 1
Młodość: 1 2 3 4 5
Moda: 1
Modlitwa: 1 2
Moralność: 1
Muzyka: 1
Natura: 1 2
Nauka: 1 2 3
Nienawiść: 1
Nieszczęście: 1
Niewola: 1 2 3 4
Nuda: 1 2 3
Ojciec: 1 2
Ojczyzna: 1
Oko: 1 2 3 4 5
Omen: 1
Pamięć: 1 2 3 4
Patriota: 1
Pieniądz: 1
Piękno: 1
Plotka: 1 2
Pocałunek: 1 2 3
Podróż: 1 2
Poeta: 1 2
Poezja: 1 2 3
Polowanie: 1 2
Polska: 1
Pomoc: 1
Postęp: 1 2
Pożądanie: 1 2 3
Prawda: 1
Prawnik: 1 2 3 4
Prawo: 1
Przekupstwo: 1
Przemoc: 1
Religia: 1 2
Rewolucja: 1 2
Rodzina: 1
Rozkosz: 1
Rozum: 1
Samotność: 1 2
Seks: 1 2 3
Sen: 1 2
Serce: 1 2
Sława: 1 2 3 4 5
Sługa: 1
Smutek: 1 2
Starość: 1 2
Strój: 1 2 3 4 5
Sumienie: 1
Szaleństwo: 1 2
Szczęście: 1 2 3 4
Sztuka: 1
Ślub: 1
Śmiech: 1 2
Śmierć: 1 2 3 4 5 6
Śmierć bohaterska: 1 2
Tajemnica: 1
Taniec: 1
Tłum: 1
Trup: 1
Ucieczka: 1 2 3
Vanitas: 1 2
Walka: 1 2
Wiara: 1 2
Władza: 1 2 3
Woda: 1 2
Wojna: 1 2 3 4 5 6
Wolność: 1 2 3
Wódz: 1
Zazdrość: 1 2 3
Zdrada: 1 2 3
Zemsta: 1 2
Żona: 1 2 3

Nawet, gdy ktoś dziecko o haniebny > Nawet, gdyby ktoś dziecko o haniebny (bł. rytmu)

mię > mnie (z wyjątkiem pozycji rymowej)

Błąd źródła: szlachetnyh > szlachetnych

George Gordon ByronDon Juantłum. Edward Porębowicz

…ja nauczę głazy,

Jak mają walczyć przeciwko tyranom.

Niech świat wie, czyśmy nie mieli odrazy

Do tronów, tę pieśń przyszłym ziemi panom

Przekażę; niech się dowiedzą, co przebył

Ten nasz glob, kiedy jeszcze wolny nie był.

Pieśń Ósma

Pieśń pierwsza

I

Szukam nie lada rzeczy — bohatera.

Trudne to, bo dziś coraz inny modny;

Gazeciarz czarem przygód go podpiera,

Czas waży, mierzy, odrzuca. Przygodny

Jego opieki walor spadł do zera.

Lecz jest bohater jeden niezawodny:

Don Juan, ten sam, co go na operze [1],

Może za wcześnie, czart do piekła bierze.

II

Rzeźnik Cumberland, Wolfe, Keppel, Hawke, Vernon,

Ferdynand, Burgoyne, Granby [2], innych sporo

Wzięli dań hańby lub czci niepomierną,

Jak Wellesleya na szyldy ich biorą

Kupcy. Od sławy Banko [3] wygrał terno [4],

A z nim „maciory prosiąt dziewięcioro”.

Taki Dumourier [5], taki Bonaparte

W „Kurierze” każdą uświetnili kartę.

III

Mirabeau, Barnave, Condorcet i Brissot,

Lafayette, Petion, Klotz, Danton i Marat,

A po nich Joubert, Hoche, Marceau [6] — patrz, ci są

Bohaterami; śród wojennych narad

Lannes, Moreau, Dessaix za działań kulisą

Regulowali zwycięski aparat.

Każdy z nich w parze swojej był olbrzymem,

Ale nie k'rzeczy tu ich sławić rymem.

IV

Jak Marsa [7] czcili Nelsona [8] wyspiarze,

Lecz gdy się wieko trumienne zatrzasło,

Wraz [9] oniemiała pieśń o Trafalgarze,

Słońce na grobie bohatera zgasło,

Więc wstydem płoną wilków morskich twarze;

Infanteryja [10]! — takie dzisiaj hasło.

Armii lądowej chce król całą duszą,

Howe, Duncan, Jervis, Nelson [11] w kąt iść muszą.

V

Bohaterstwo, PamięćPrzed Atrydami [12] żyli wielcy wodze,

Żyli i po nich mądrzy i zuchwali,

Lubiący kochać, bić — już nie tak srodze

Lecz że poeci o nich nie pisali,

Poszli w niepamięć; w nikogo nie godzę,

Ale myśl moja epiczna się żali,

Że mi nie świta jakieś imię duże;

Więc Don Juana wołam: Bywaj, druże [13]!

VI

Dziś epik prosto in medias res [14] wpada;

Horacy [15] zrobił to rodzajem mody.

Co się zdarzyło przedtem, opowiada

Bohater, kładąc jako epizody,

Gdy po obiedzie z kochanką zasiada

W pałacu lub się chroni pod lip chłody

Albo z nią zwiedza grotę nad ponikiem [16],

Co jest dla czułej pary gołębnikiem.

VII

Ja tej metody zwykłej nie używam,

Bo ja zaczynać lubię od początku.

Obrazów zatem na pół nie rozrywam,

Bo to jest z hańbą zdrowego rozsądku,

Ale choć tracę czas, z góry zaśpiewam,

Nie gubiąc jednej nuty w pieśni wątku.

Powiem o ojcu jego, co należy,

Następnie podam konterfekt [17] macierzy.

VIII

W Sewilli ujrzał padół śloz [18] i trudu,

Słynnej z pomarańcz i kobiet urody.

„Ten, kto Sewilli nie zna, nie zna cudu”,

Głosi przysłowie — potwierdzę dla zgody.

Najmilsze to z miast hiszpańskiego ludu,

Jedyny Kadyks idzie z nim w zawody.

Z okien pałacu widne nurty i wir

Rzeki szlachetnej, zwanej Gwadalkwiwir.

IX

Ojciec, Don José, był złożony modłą [19]

Dawnych hidalgów [20]; rodu mu nie kalał

Nigdy Żyd ani Maur; krew miał niepodłą,

Gocką; szczep gocki wczas Hiszpanię zalał [21],

Dzielniejszy rycerz nie siadał na siodło

Ani się z siodła na ziemię nie zwalał

Niż José, co nam spłodził bohatera,

Co… lecz niech naprzód pieśń się nie wydziera.

X

Kobieta, NaukaMatką mu była uczona niewiasta,

Nad każdym studia odbywała kwiatkiem,

Gdzie jaki z gleby chrześćjańskiej wyrasta.

Prócz cnót dowcipem zachwycała rzadkim,

Że się dziwiła nawet mędrców kasta

I nawet zacni wzdychali ukradkiem,

Że blaskiem swoim tak ich w cienie chowa

Uczona własną sztuką — białogłowa.

XI

Deklamowała biegle na wyrywki

Kalderonowe [22] dzieła i Lopeza [23];

Gdyby na scenie aktor zabył śpiewki,

Podpowiedziałaby doña Ineza,

Przybladłby przy niej Fajnagiel [24], choć krewki.

Umiejętności kram strącił do biesa;

Słaby był jego kunszt mnemotechniczny [25],

By wyhodować taki okaz śliczny.

XII

Najmilszy był jej dział Matematyki;

Wspaniałomyślność — cnota z cnót wybrana;

Żart — żartowała czasem — jak z Attyki [26];

W mowie subtelność, mgłą grubą owiana;

Słowem — była tym, co wszystkie języki

Zwą: „Dziwo”. W dymkę [27] stroiła się z rana;

Na wieczór: zimą w jedwab, latem w gazę.

Nie chcę, by zmysły miały stąd obrazę.

XIII

Z łaciny znała Pater noster [28] w treści;

Alfabet grecki — przez pół oczywista;

Czytała czasem francuskie powieści,

100

Lecz pronuncjacja jej nie była czysta,

Dla kastylskiego nie żywiła cześci [29],

A wymawiając nim, bywała mglista.

Co myśl — sentencja, co słowo — zagadka,

Jakby w mroczności tkwiła wyższość rzadka.

XIV

105

Znała angielską i hebrajską mowę,

Twierdziła, że są zbliżone akcentem;

Z Bibliji miała dowody gotowe;

Sądzę, jakkolwiek profan w Piśmie świętem,

Że jej wywody są trafne, wzorowe,

110

Gdy potwierdzone Starym Testamentem.

Hebrajskie słowo, co „Jam jest” oznacza,

W angielskim się w przekleństwo przeistacza.

XV

U innych język — tu mówiły lica;

Słuchacze z jej ócz, z jej brwi morał pili;

115

Była to samorządna pracownica

Ziemi, jak opłakany Sam Romilly [30],

Ów praw wykładacz i państwa strażnica,

Co samobójstwo spełnił chyba w chwili

Bezwiedzy; dowód, jak na świecie znika,

120

Co się urodzi. (Sąd orzekł: „Miał bzika”).

XVI

Mógłbyś rzec: Była chodzącą rachubą

Lub panny Edgeworth [31] powieścią wcieloną,

Lub pani Trimmer [32]: Wychowania próbą

Dziełem: Kawaler w pogoni za żoną.

125

Zawiść myszkując zawiodłaby się grubo,

Bo doña Inez była nieskażoną.

Choć się „niewieści grzech” dziś w świecie sroży,

Ona bez grzechu była — co najgorzej.

XVII

Ach! czystsza była niż łabędzie puchy

130

I niż dewotek naszych święte grona;

Tak z dala od niej stały piekieł duchy,

Że nawet anioł stróż odjął ramiona.

Stateczne były u niej wszystkie ruchy

Jak w czasomierzach sławnych Harrisona [33].

135

Na ziemi z cnotą jej nic nie szło w parze,

Chyba twa „cudna maść [34]”, o Makassarze!

XVIII

Ach! doskonała… lecz że doskonali

Ciężarem nudnym są nędznego świata,

Gdzie Adam z Ewą kochania nie znali,

140

Aż się zamknęła dla nich rajska krata,

Bo wprzód bez chuci żyli cisi, biali…

Co oni robić mogli przez te lata?

ZdradaDon José, jako prawdziwy syn Ewin [35],

Prócz żony zrywał jabłka z różnych drzewin.

XIX

145

Don José był to człek, jakich niemało;

Wiedzy nie lubił, więc nie był uczony;

Chciał iść tam, gdzie mu właśnie się zachciało,

Nie dbając, że to przykre jest dla żony.

Świat, co rad zawsze, gdy się co źle stało,

150

Gdy dom się wali lub się chwieją trony,

Wykrył dwie struny zbytnie w jego lutni;

— Wystarczy jedna do domowej kłótni.

XX

A doña Inez w takiej zalet krasie

Bardzo ceniła cnót swych idealność,

155

Toż przeniewierstwo męża znieść?… A zasię [36]!

Święta — to prawda — była jej moralność,

Lecz czasem w sercu diabeł bruździł — zda się,

Bo, z przywidzeniem rzeczy dotykalność

Mieszając, chwili nie straciła żadnej,

160

By pana męża wpędzić w potrzask zdradny.

XXI

A do złapania nietrudny małżonek,

Co grzesząc, z boku nie postawi straży.

Najbieglejszemu, choćby jak postronek

Prężył uwagę, despekt [37] się wydarzy,

165

Że mu na głowę spada nagle trzonek

Wachlarza żony, który ciężko waży,

Bo dłoń żonina nim jak szablą władnie,

Zaś mąż nie dojrzy ciosu, aż nań spadnie.

XXII

MałżeństwoBłąd jest, gdy panny uczone wychodzą

170

Za ludzi, którzy nie mają oświaty;

Za panów, którzy choć „dobrze się rodzą”,

Ale ich nudzą poważne debaty.

Przestrogi moje skromne w nic nie godzą,

Ja jestem prosty człek i nieżonaty…

175

Lecz — mężu mądrej żony, szczerze powiedz,

Czy was nie wodzą jak gromadę owiec?

XXIII

W domu słyszano czasem głośne swary;

O co? Przesadzał się w badaniu śmiałem

Młody i młoda, i stara i stary;

180

Źle, że nie dbali tak, jak ja nie dbałem.

Wścibstwem się brzydzę; grzech to godzien kary;

Jeżeli kiedy czym skromnie błyszczałem,

To, żem łagodził mych przyjaciół sprzeczki,

Sam pozbawiony kłótliwej żoneczki.

XXIV

185

Chciałem i między nami zrównać przedział.

Chciałem — Bóg świadkiem; oni po kryjomu

Szydzili ze mnie, chyba w nich czart siedział!…

Dla mnie nie było nigdy „państwa w domu”,

Choć mi na ucho odźwierny powiedział…

190

Mniejsza już o to — lecz doznałem sromu [38],

Bo mały Juan na głowę mi wylał

Kubełek pomyj, gdym się z drzwi wychylał.

XXV

DzieckoLadaco z wiechą pokędzierzawioną,

Diablik skaczący do nocy od ranka;

195

Rodzice zawsze w zwadzie, w jednym pono

Zgodni: w pieszczeniu małego szatanka.

Ojciec rozsądny, miast się kłócić z żoną,

Do szkoły posłałby młodego panka

Albo go w domu zapoznał z brzeziną;

200

Chłopiec z mniej gęstą w świat by poszedł miną.

XXVI

Don José z doñą Inez tym sposobem

Wiedli czas jakiś nieszczęśliwe życie,

Pragnąc już raz się rozdzielić — choć grobem.

Dla ludzkich oczu żyli przyzwoicie,

205

Jako że byli dobrego wyrobem

Chowu; nikt nie zgadł, że się gryzą skrycie,

Aż ogień długo tłumiony wybuchnął

I cały sekret jawną wieścią gruchnął.

XXVII

ChorobaPani wezwała doktory, znachory,

210

Chcąc dowieść, że jej mąż cierpi na „głowę”.

Lecz że „lucida momenta [39]” miał chory,

Godziła się, że „serce” ma niezdrowe.

Gdy tłumaczono jej, że to pozory,

Niosła w zeznaniach dowody jałowe.

215

„Bóg mnie — mówiła — oskarżyć przymuszał.”

Na to eskulap [40] ramionami ruszał.

XXVIII

W dzienniczku błędy męża spisywała

I gromadziła stosy bilecików,

Skąd argumenty oskarżeń czerpała.

220

W Sewilli mnogich liczyła stronników,

A wśród nich babkę, co już zdziecinniała.

Wszyscy zaś dużo wyprawiali krzyków:

Inkwizytorzy, sędziowie, juryści,

Ci dla uciechy głupiej, ci z zawiści.

XXIX

225

A potem słodki ten ideał żony

Z taką pogodą znosił męża bole,

Jak owe dawniej spartańskie matrony,

Co nie wydały skargi, gdy mąż, w pole

Wyszedłszy — legł; nie biły w płaczu dzwony.

230

Chłodna, choć go kto oszczerstwem zakole,

Na męki męża z takim jasnym czołem

Patrzała, że świat krzyknął: „Jest aniołem!”

XXX

Cenić przyjaciół, choć im w oczy plwano,

To filozofia prawdziwa i czysta.

235

„Wspaniałomyślność” też jest piękne miano,

Zwłaszcza gdy z miana tego się korzysta.

Nigdy jej na tym grzechu nie złapano,

Co go zwie malus animus [41] jurysta [42].

Że nie jest zemsta osobista cnotą,

240

To prawda — ale czyż ja mam dbać o to?

XXXI

PlotkaGdy stare waśni z grobu wywołają

Skandal zwietrzały i w kłamstwa ubiorą,

To ludzkie złości roli tu nie grają;

Skandal trwa, bo się stał tradycji zmorą.

245

Naszym czcigodnym przez kontrast umają

Czoło, moralność zyska w dziesięcioro.

Wiedza się przez to zmartwychwstanie wzmoże:

Skandal jest dobry pod sekcyjne noże.

XXXII

Zadyszeli się w pojednawczym dziele

250

Znajomi; krewnym poszło jeszcze gorzej

(Doprawdy, iż się sądzić nie ośmielę,

Komu w tym razie powierzyć „ład boży”,

Czy krewni lepsi, czy też przyjaciele);

Juryści chcieli rozkucia obroży

255

Ślubów — lecz ledwo wzięli pierwsze raty,

Nagle don José odszedł w lepsze światy.

XXXIII

Umarł — w wyborze pory niełaskawy,

Bo, ile mogłem wyczuć ze wskazówek

Biegłych, co znali już podobne sprawy,

260

Z szeptów ostrożnych, mrugań i półsłówek,

Śmierć jego proces przerwała ciekawy,

A co smutniejsza — spędziła z placówek

Mieszczańskich uszu czaty, co z tej racji

W wielkiej zaczęły się wznosić sensacji.

XXXIV

265

Ach! umarł — a z nim razem pogrzebiono

Opinię tłumów, jurystów zasługi;

Pałac sprzedano, służbę rozpędzono;

Żyd zabrał jednę z kochanek, przy drugiej

Ksiądz został — tak mi przynajmniej mówiono…

270

Gdym pytał, co mu przerwało niedługi

Żywot, eskulap rzekł: Febris quartana [43].

— Żonie w sumieniu pozostała rana.

XXXV

Zresztą don José był dobre człeczysko;

Staję w obronie, bom go dłużej badał;

275

Więc nie wystawiam go na pośmiewisko

Ni o słabostkach będę rozpowiadał.

Wprawdzie przekraczał czasem stanowisko

Przyzwoitości, żądzami nie władał,

Jako ów Numa, Pompiliuszem zwany [44],

280

Ale — żółciowy był, źle wychowany.

XXXVI

Choć pamięć jego dzisiaj nic nie waży,

Biedny on! Nieraz ból mu dojął srogi.

Przyznaj, hart ducha najtęższy się zwarzy

W dniu jak ów, kiedy wstąpił w domu progi

285

I u zwalonych, sierocych ołtarzy

Stanął… skruszone łkały u nóg bogi.

ŚmierćWybrać musiało serce tkliwe, dumne

Śmierć albo sprawę w sądach — wzięło trumnę…

XXXVII

Bez testamentu zmarł. Ustawą prawną

290

Juan wziął proces, domy, lasy, pola,

W spadku; pod ręką opiekunów wprawną

Ogromne zyski rokowała rola.

Regencję matka objęła — jak dawno

Uświęca zwyczaj i natury wola:

295

Synek jedynak z rąk jedynej matki

Wyjdzie rozsądny, uczony i gładki.

XXXVIII

Najmędrsza z niewiast i wdów zapragnęła,

By Juan wzorem był dobrego tonu.

Nie godnyż, by się przed nim szlachta gięła?…

300

(Ojciec z Kastylii był, a z Aragonu

Matka). W rycerskie go szeregi pchnęła;

W wypadku wojny miał się trzymać tronu.

Uczył się rąbać, strzelać, jeździć konno,

Brać szturmem bramę forteczną, zakonną…

XXXIX

305

Lecz jeden, imperatywnej natury,

Punkt ponad inne wzniósł się punkty walne.

Zapowiedziała pedagogom z góry,

Że wychowanie ma być skroś moralne;

Nauka, MoralnośćWszelakie książki przez rodzaj cenzury

310

Miały przejść, zanim stały się czytalne,

Z wszystkich gałęzi wiedzy Juan młody

Mógł szczknąć prócz jednej: nauki przyrody.

XL

Wszystkie języki, zwłaszcza starożytne;

Wszystkie nauki, zaś metafizyczne

315

Specjalnie; sztuki, mające zaszczytne

W dziedzinie piękna miejsce — nie uliczne.

Te wiadomości były dlań aż zbytne,

Lecz omijano rzeczy skandaliczne:

O ras przerództwie ni najmniejszych wzmianek,

320

By się — broń Boże! — nie zepsuł Juanek.

XLI

Klasyczne studia bruździły okrutnie,

Bo był w nich Jowisz [45], Mars [46], Juno [47], Wenera [48],

Co zbytkowali w miłości wierutnie,

Lecz bez staników, majtek et cetera [49]…

325

Ochmistrze wiedli z doñą częste kłótnie,

Aby ocalić z Wergilim [50] Homera [51],

Często musieli użyć apologii,

Bo nie cierpiała Inez mitologii.

XLII

Owidiusz [52] raptus — znać to w każdym słowie;

330

O skromność nie jest Anakreon [53] dbały;

Katullus [54] rzadko coś grzecznego powie,

Nawet w Safonie [55] nie tkwią ideały,

Choć Longin [56] twierdzi, że w hymnów osnowie

Szczytniejszych wzniesień oczy nie widziały.

335

Czysty jest Wergil, ale gdzież miał rozum,

Gdy pisał: Pastor Corydon formosum [57]?

XLIII

Lukrecjusz [58], brzydki dla swojej niewiary,

Młodym żołądkom nie da zdrowej strawy;

Juwenal [59] — wierzę — miał czyste zamiary,

340

Lecz użył środków złych dla zacnej sprawy.

W szczerocie myśli nie zachował miary

I gruby, szorstki jest, nawet plugawy,

A już chcę wierzyć, że nikt nie pochwala

Nieprzyzwoitych wierszyków Marcjala [60].

XLIV

345

Z najlepszych wydań uczono Juana;

Takie przez biegłych trzebione wydanie

Mądrze uchyla sprzed oczu młodziana

Jaskrawsze zwroty; lecz że obrzezanie

Kaleczy szpetnie skromnego kapłana

350

Muz i żal widzieć go w tym smutnym stanie,

Wyimki swoje notują w przypisku,

Tak spis obscoenów młodzieniec ma w zysku.

XLV

W indeksie razem wszystkie zgarniesz dłonią,

Miast je jak ryby zganiać do więcierzy [61];

355

Stoją w szeregu jak wojsko pod bronią,

Gotowe potkać się z rzeszą młodzieży,

Aż mniej surowi wydawcy je zgonią

I każdy ustęp wsuną, gdzie należy,

Nie chcąc, by stały tak nagością widne

360

Jako w ogrodach boginie — bezwstydne.

XLVI

Mszał — familijny skarb — jak wszystkie mszały

Oraz kościelne książki, daty starej,

Był malowany po krawędziach cały

W figlarne grupy; a już nie dam wiary,

365

Żeby ktoś, patrząc, jak się całowały

Owe osóbki, zwracał okulary

W tekst książki; toteż matka, myśląc zdrowo,

Wzięła ją sobie, a on — dostał nową.

XLVII

Musiał Juanek oczyma, uszyma

370

Badać homilie, kazania, żywoty

Złotoustego Jana [62], Hieronima,

A czynił owe studia bez ochoty.

Jak się dochodzi wiary, jak utrzyma,

Augustyn [63] bieglej od onej hołoty

375

Pogańskiej prawi w Wyznaniach tak lubo,

Że jego grzechy wydają się chlubą.

XLVIII

Było to chłopca dzieło ulubione;

Muszę jej oddać hołd wedle zasługi

Za cne zamiary — urzeczywistnione.

380

Miała go zawsze na oku; gdy sługi

Brała, to stare; gdy przyjęła bonę [64],

To nie znalazłbyś równie brzydkiej drugiej,

Tak zabiegała już za nieboszczyka,

Na wzór mężatkom, roztropna podwika [65].

XLIX

385

Juan tymczasem rósł piękny jak kwiatek;

Miluchny chłopczyk z jedenastym rokiem

Już zapowiadał, że za kilka latek

Zaćmi spółczesnych męskości urokiem.

Uczył się, sił miał młodzieńczych dostatek,

390

Zdał się do nieba iść stanowczym krokiem,

Bywało, pół dnia w kościele przepędza,

Pół w gronie matki, mentora i księdza.

L

W szóstym — jak rzekłem — czarujące dziecię,

W dwunastym piękny chłopiec, choć za cichy.

395

W dzieciństwie był jak młody wilczek; przecie

Tak go głaskali, aż oskromniał z pychy;

Myśleli: dobrze, gdy się żywość zgniecie

W chłopcu; potulny zdał się i uśmiechy

Wywabiał matce na twarz mędrzec mały;

400

Tak był stateczny, roztropny, wytrwały.

LI

Czy był? Wątpiłem; jeszcze mi wątpliwe

Dzisiaj; nie bój się! złe stąd nie wypadnie,

Znałem Joségo, a mam przenikliwe

Oko — lecz bardzo byłoby nieładnie,

405

Wnioskując z ojca o synu, złośliwe

Czynić uwagi; z żoną żył nieskładnie,

To prawda; ale zgorszeniem się brzydzę,

Obmowy nawet w żarcie nienawidzę.

LII

Więc nic nie mówię — nic; nawet jedynym

410

Domysłem nie chcę cię, słuchaczu, męczyć,

Lecz gdyby Pan Bóg obdarzył mnie synem

(Że nie obdarzył, pragnę się wywdzięczyć),

Nie robiłbym go, jak ona — rabinem,

Nad katechizmem nie kazałbym ślęczeć,

415

Nie — nie! — posyłałbym chłopca do szkoły,

Gdzie sam zbierałem wiedzę, jak miód pszczoły.

LIII

Kwitnież tam wiedza! Nie chcę się nadymać

Z tego, com zyskał; com zyskał — pominę.

Nie wszystko wprawdzie zdołał mózg poimać [66],

420

Daremnie kułem grekę i łacinę;

Od innych za to nie mogłem się wstrzymać

Studiów — nie powiem jakich — język zwinę.

Jestem kawaler, ale śmiem wnioskować,

Że syna trzeba całkiem nie tak chować.

LIV

425

Młodość, MatkaRok już szesnasty Juanowi mijał.

Przystojny, żywy, młodością wiośnianą

Wiotki, lecz silny, jak dąb się rozwijał,

Każdy prócz matki dawał mu już miano

Mężczyzny; jej zaś mało nie zabijał

430

Gniew, gryzła wargi, kiedy tak go zwano,

By nie wybuchnąć, bo dojrzałość wczesna

Była w jej oczach rzecz bardzo bezczesna [67].

LV

Śród przyjaciółek wielu naszej donny,

Dla [68] pobożności cennych i rozsądku,

435

Jaśniała doña Julia. Byłby płonny

Zamiar w porównań różnych kreślić wątku

Piękność, co była dla niej tym, czym wonny

Pyłek dla kwiatka, a ciepło dla wrzątku,

Czym dla Amorka łuk, pas dla Wenery…

440

(To porównanie chroma [69] — jestem szczery).

LVI

Czarne jej oczy widocznie zdradzały,

Że mauretańskiej krwi zdroje w niej płyną,

W istocie różne krwi się pomieszały

— Hiszpan pogardza taką mieszaniną —

445

Grenady dumnej gdy runęły wały,

Boabdil [70] smętny zbiegł, zbiegli z rodziną

Przodkowie Julii nazbyt wrogom znani;

Jej pra-prababka została w Hiszpanii.

LVII

Z hidalgiem jakimś — nie pomnę pieczęci —

450

Wstąpiła w związki; szlachcic krew swą skalał,

Prawa szlacheckie mając w niepamięci;

Dziad jego pewno w grobie się przewalał,

Bo stara szlachta stary zwyczaj święci.

Co na mezalians nigdy nie pozwala;

455

Żenią też z sobą braci, siostrzenice,

Skąd świetność rodu obraca się w nice.

LVIII

I teraz ród się obrócił na nice,

Krew się zepsuła, odrodziło ciało;

Drzewo szpecące hiszpańską ziemicę

460

Znowu strzelistą latorośl wydało,

Przestawszy rodzić karły i karlice,

Lecz próżno chciałbym zdusić wieść rozgrzmiałą,

A wstrząsającą owej damy sławę,

Że… w dom wnosiła prawe i nieprawe.

LIX

465

Bądź co bądź ród ten najpiękniejszym sprostał

I piękniał jeszcze w późne pokolenia,

Aż wreszcie w rodzie jedynak pozostał,

Co miał znów jedynaczkę; bez wątpienia

Każdy zgadł, że ten szczep, który się ostał,

470

To była Julia; ja z tego zdarzenia

Mógłbym urobić poemat niebrzydszy;

Miała wdzięk, męża, lat dwadzieścia i trzy.

LX

OkoJej oczy (bardzo piękne oczy cenię)

Ogromne, czarne, obłoczyste, rzewne,

475

Kiedy mówiła, rzucały płomienie,

A nigdy dumne nie były ni gniewne,

Zawsze miłosne; czasem z nich zachcenie

Rozkoszy błysło — lecz trwożne, niepewne,

I gasło zaraz — bo hartowna dusza

480

Uskramia ciało i milczeć przymusza.

LXI

Lśniący włos czoło w powabnej obręczy

Trzyma, połyskiem lustrzanym nasyca.

Brwi w kształt powietrznej zginają się tęczy;

Młodości zorzą purpurowe lica

485

Tak przezroczyste czasem, jak z pajęczej

Tkanki, pod którą w żyłach błyskawica

Żarzy się. Słowem, twór niepospolity;

Wysmukła — krępej nie znoszę kobiety.

LXII

Niedawno śluby ją związały święte

490

Z mężem — niestety! — wiosen pięćdziesięci.

Myślę — a z życia mam dowody wzięte —

Że lepiej mieć dwu o dwudziestu pięci,

I znowu myślę tak: …mi vien in mente [71]…

Że gdzie krew kipi i do życia nęci,

495

A słońce grzeje, tam wybór niewieści

Przekłada męża, co ma lat trzydzieści.

LXIII

Smutna to jest rzecz, przyznam, ale winię

Słońce; ono się tak nieskromnie jarzy,

Taki roznieca żar w człowieczej glinie,

500

Tak ją przypieka, grzeje, pali, smaży,

Że choć człek modli się i z postów ginie,

Zawsze tam ciało, nie duch, gospodarzy.

Co my umizgiem, nierządem prorocy

Zwą, częstsze w krajach słonecznej przemocy.

LXIV

505

Północne ludy skromne, jak wam błogo!

— Wasz grzech jest zimny. U was morał goni

Grzesznika bez szat na śnieżycę srogą,

Wszak w śniegu kruszył się święty Antoni.

Sędzia orzeka, jak się płaci drogo

510

Cnotę niewiasty; kto się wdzięczy do niej,

Skazan na grzywny; podatek nie lada,

Co jak papiery wznosi się i pada.

LXV

Don Alons — tak się zwał mąż pięknej żony —

Na swoje lata dość był zamaszysty;

515

Ni to kochany, ni znienawidzony,

Żył z nią, jak wiele stadeł, w zgodzie czystej,

Gdyż pobłażały sobie obie strony.

Nie mieli jednej duszy ni dwoistej;

ZazdrośćOn był zazdrosny, ale cicho siedział:

520

Zazdrość nie lubi, by świat o niej wiedział.

LXVI

Julia z Inezą — przyczyny nie wskażę —

Była od dawna bardzo sprzyjaźniona,

Chociaż ich gusty nie chodziły w parze,

Bo Julia wcale nie była uczona.

525

Ludzie szeptali (lecz to kłamstwo wraże,

Złośliwość mile łechce ludzkie łona),

Że nim don Alons z Julią stworzył stadło,

Raz dlań Inezy serce w grzech popadło;

LXVII

Że podejmując dziś starą znajomość,

530

Którą uczynił czas czystą jak chusta,

Względy, którymi cieszył się jegomość,

Zlała na żonę dama złotousta.

Schlebiała Julii ta względów rzekomość,

Które chwaliły don Alonsa gusta

535

W wyborze żony; gdy plotek do zniku

Zdusić nie mogła, użyła tłumiku [72].

LXVIII

Czy Julia na ten stosunek patrzała

Okiem sąsiadów, czyli [73] była skrzętna

W odkryciach własnych — nie wiem, nie dawała

540

Poznać, jakie jej w sercu biły tętna.

Może istotnie ślepa lub niedbała,

Może znudzona, może niepamiętna,

Doprawdy dziwna kobieca natura,

Kryjąca zawsze głąb duszy jak chmura.

LXIX

545

Znała Juanka i buziak dziecinny

Ucałowała czasem; nad przepaście

Nie wiedzie przecież taki gest niewinny…

Dwadzieścia miała lat, a on trzynaście.

Lecz wnet stosunek nastał wcale inny,

550

Kiedy młodzieniec liczył lat szesnaście…

Wielkie się zmiany przez lat kilka darzą,

Zwłaszcza u ludów z ogorzałą twarzą.

LXX

Ulegli nagle niepojętej zmianie:

Ona się stała skryta, on płochliwy,

555

Nie całowali się na powitanie,

W oczach się zjawiał wyraz kłopotliwy.

Nie można wątpić — prawda, piękne panie,

Że rozumiała zmiany nieszczęśliwej

Przyczynę Julia; lecz on miał pojęcie,

560

Jak ten, co łódki nie zna — o okręcie.

LXXI

Julię bo chłód ten robił bardziej miłą;

Gdy wysuwała swe paluszki drżące

Z Juana ręki, to dotknięcie było

Tak delikatnie lekkie, tak mamiące,

565

Iż mogła sądzić dusza, że się śniło,

A nigdy zwodnej Armidy [74] tysiące

Czarów nie kuło tak rycerzy w pęta,

Jako Juana serce — te rączęta.

LXXII

I spotykała go już bez uśmiechu,

570

Ale ze słodszą niż uśmiech tęsknotą,

Jak gdyby myśli, szemrzące po cichu

I pełne skargi, tuliła pieszczotą

Za to, że więzi je w serca kielichu.

Miłość, TajemnicaWszak i niewinność nie grzeszy szczerotą,

575

Sercu drugiemu prawdy nie poruczy [75];

Miłość obłudy już z młodu się uczy.

LXXIII

Ale się zdradza namiętność nieszczera,

Właśnie przez skrytość swą; jak czarne chmury

Zwiastują dziką burzę, tak przeziera

580

Namiętność przez ócz zamglone lazury

I w jakąkolwiek szatę się ubiera,

Jest zawsze jednej, obłudnej natury.

Chłód, duma, niechęć lub szorstkość bolesna,

To jest jej maska, zazwyczaj niewczesna.

LXXIV

585

Były westchnienia głębsze, bo tłumione,

Słodka w kradzionych spojrzeniach nieśmiałość,

Rumieńce wstydu za niepopełnione

Winy; przed zejściem [76] lęk, z rozejściem żałość.

Wszystko to zdradza pożądania one,

590

Co z namiętnością młodą tworzą całość,

Wskazując, jak to się miłość wietrznica

Zmienia w trusiątko, gdy napotka fryca [77].

LXXV

Wstrząśnione było serduszko niebogi,

Czuła, że słabnie, więc milczeć przymusza

595

Niesforne serce; wszak jeszcze jej drogi

Honor i duma, mąż i własna dusza.

Postanowienia czyni, pełna trwogi,

Zdolne powstrzymać nawet Tarkwiniusza,

Prosi o pomoc Najświętszej Panienki:

600

Ona zna radę na takie udręki.

LXXVI

Postanowiła unikać Juana,

Lecz trzeba było odwiedzić dom stary.

Siedziała, w odgłos każdy zasłuchana…

Ktoś wszedł… to pewno on… nie… ksiądz wikary!

605

Dziękując Marii, siedzi zadąsana

I czeka; znów ktoś wszedł… ach! nie do wiary!

Rozpacz — znów nie on. W tę noc, strach mi wielce,

Nie modliła się Bożej Rodzicielce.

LXXVII

Teraz myślała tak: Kobieta z głową

610

Winna pokusie spojrzeć prosto w oczy;

Ucieczka rzeczą jest niehonorową,

Więc wytrwać trzeba; wtedy nie zaskoczy

Serca wróg żaden spojrzeniem, rozmową;

A jeśli nim jest młodzieniec uroczy,

615

Przystojny, miły, grzeczny?… no, dość na tem,

Nigdy nie będzie czymś więcej niż bratem.

LXXVIII

A gdyby kiedy — któż zaręczy za się?

Bo diabeł nie śpi i ciągnie ku zgubie —

Poczuła, że jej serce w ambarasie

620

Szepce: „Ja tego chłopca bardzo lubię!”

O! to cnotliwa kobieta nie da się

Skusić, i lepsza będzie po tej próbie.

A gdyby prosił… odmówić, i basta!

— Tak czynić każda powinna niewiasta.

LXXIX

625

Zresztą jest miłość, co świętością poi:

Czysta, powietrzna, jak kwiat nienaganna,

O której w niebie boski anioł roi

(Na ziemi czasem roi stara panna),

W której platońska woń… „właśnie jak w mojej”

630

Taka myśl była w Julii nieustanna.

I ja bym myślał tak, gdybym to ja był

Tym, co posesję w sercu Julii nabył.

LXXX

Takiej miłości nie mam za zwodnicę;

Powierzyć się jej może młodych dwoje.

635

PocałunekPierwszy całusek w rękę, drugi w lice…

Ja się w podobne rzeczy wdawać boję,

Bo pocałunek stanowi granicę

Bezpiecznych traktów; poza nią wyboje,

Przepaści; nie chodź, bo połamiesz nogi.

640

Ostrzegam — kto chce, niech słucha przestrogi.

LXXXI

Miłość więc, lecz nie wychodząca z szranek,

To był jedyny cel, bardzo niewinny.

Praktyczne lekcje, które z nią Juanek

Odbywał, kiedyś przydać się powinny.

645

Więc przy jej oczach, co jako kaganek

Błyszczały, uczył się, przy miodopłynnej

Rozmowie, głosach bijącego łona,

Czego?… ni Juan nie wiedział, ni ona.

LXXXII

A Julia, serce hartując i zbrojąc

650

Tą próbą jako spiżem duszę białą,

Żądała walki, pokus się nie bojąc,

Jak gdyby była fortecą lub skałą.

Mówiła sobie, serdeczne spokojąc

Obawy, że ją bój okryje chwałą,

655

Ale czy w boju owym była silną,

Czekajcie! Zaraz powiem, gdy wam pilno.

LXXXIII

Plan jej niewinny zdał się i możebny;

Któż by o miłość posądzał… smarkaczy?

Nawet, gdyby ktoś dziecko o haniebny

660

Związek z mężatką oskarżał, co znaczy?

Gdy serce winy nie zna, niepotrzebny

Strach, bo w nim pokój panuje prostaczy.

Przecież chrześcijanie [78] palili się wzajem,

Wierząc, że za to Bóg nagradza rajem. —

LXXXIV

665

Gdyby tymczasem mąż umarł… Do licha!

Ta myśl by serca Julii nie skaziła

Nawet i we śnie — (tak marzy i wzdycha).

Ona by jego straty nie przeżyła!…

Ale przypuśćmy, tak inter nos [79], z cicha,

670

Żeby istotnie śmierć męża skosiła. —

(Inter nos, raczej entre nous [80]; Julia lubi

Myśleć z francuska — ale to rym gubi.)

LXXXV

Przypuśćmy — ta jej myśl wpadła do główki:

„Tymczasem w męskość zacznie się oblekać

675

Juan i będzie gotów mąż dla wdówki

Która nań kilka lat może zaczekać.

Cnota (tu kończę przypuszczań osnówki)

Nie będzie mogła bynajmniej narzekać

Na ten stosunek, bo to będzie próba

680

Miłości takiej, jak miłość cheruba [81].

LXXXVI

Tyle o Julii. — Do Juana pora

Powrócić. Biedny chłopiec! Nie rozumiał,

Że mu komórka jedna w sercu chora,

Czuł, jak Medea [82], jakiś zgiełk, co szumiał

685

W głowie i straszył, jak skrzydło upiora.

Nie odgadł bowiem, że najprostszy tu miał

Fenomen, wcale dla serca niewstrętny,

Nawet po bliższym poznaniu — ponętny.

LXXXVII

Milczący, dziki, w marzeniach ponury,

690

Jakby z tajemnym bólem walki staczał,

Po desperacku krył się w lasy, góry

I ranne serce w samotności maczał.

Ja także lubię las lub ciche mury,

Lecz pragnę (nie chcąc, by ktoś myśl mą spaczał)

695

W samotni paszą być i pełnić cnotę,

Mając w haremie pustelniczą grotę.

LXXXVIII

„Miłości! W lasów splątanej gęstwinie,

Kędy się zachwyt z bezpieczeństwem parzy,

Tam, w czarów cudnych przeważnej dziedzinie,

700

Jesteś boginią z ramienia i twarzy”.

Poeta, który tak pisze, nie zginie,

Ale wiersz drugi mózgi ludziom smaży,

Bo gdy z „zachwytem bezpieczeństwo” złączę,

To mi się w głowie związek słów tych plącze.

LXXXIX

705

Poeta tymi wyrazy wskazuje

Prawdę, co w łonie ludzkiego plemienia

Tkwi, którą każdy starszy człowiek czuje

I może o niej mówić z doświadczenia,

Że przerwą równie śniadanie się psuje

710

Jak miłość. Nie tknę już treści „parzenia”…

„Zachwyt” jest czasem dobry — jak się zdarzy.

Lecz „bezpieczeństwo” niech stanie na straży.

XC

Don Juan chadzał ponad szklane wody,

— W sercu mu dziwne mary grały ładnie —

715

Lub twarz przytulał do traw dla ochłody,

Gdzie dąb na czoła brzóz konary kładnie,

Gdzie wieszcz Fantazji wychowuje płody,

Z których pożywać musisz, gdy tak padnie.

Ujdzie, gdy jakieś jądro w treści chowa

720

I nie jest ciemna jako Wordsworthowa [83].

XCI

Tam on (nie Wordsworth, lecz Juan) prowadził

Ze swoją wzniosłą duszą samożycie,

Aż ból, co mało piersi nie rozsadził,

Uspokoił się i ustało bicie

725

Serca na chwilę. Jak umiał, tak radził

Swojej niedoli, wszystko czyniąc skrycie.

I nie zważając, że rozsądek ronił,

W metafizyczność się jak Coleridge [84] wchłonił.

XCII

Młodość, MarzenieMyślał o swym „Ja”, o ziemi, o masie

730

Światów i gwiazd, o ich powietrznych szlakach,

W jakim, u diabła, mogły powstać czasie,

I o wulkanach, i wojennych znakach,

I wiele może liczyć księżyc w pasie,

I o balonach, i o wielkich brakach

735

W dziedzinie wiedzy, o górnych przezroczach —

A potem myślał znów o Julii oczach.

XCIII

Bystra źrenica w myślach tych odkryje

Wzniosłe żądania i marzenia szczytne,

Jeden się rodzi z nimi, drugi żyje

740

Badaniem, goniąc mary niepochwytne.

Dziwne to, gdy się młodzik z niebem bije

Myślą, czym trwają niebiosa błękitne.

Może sądzicie, że filozofował

Juan? — a gdzież tam; w dojrzałość wstępował.

XCIV

745

Kładł się na liście i na kwiatów puchy

I słyszał w szumach wiatru gadaninę.

Myślą przedstawiał nimfy, wodne duchy,

Jak to do ludzi chodziły w gościnę.

Tracił z rachubą czasu drogę w głuchej

750

Puszczy, a kiedy spytał o godzinę,

Spostrzegł, że stary czas piorunem bieży

I że do domu wróci — po wieczerzy.

XCV

Czasem go nęcił w takiej leśnej głuszy

Boscan [85] lub Garcilasso [86]; wtedy czytał,

755

A jak, gdy karty księgi wiatr poruszy,

Drżą, tak gdy marzeń powiew doń zawitał,

Drżały tajemne karty jego duszy,

Ni to czarownik ją w powietrze chwytał,

A potem burzom rzucał na ofiarę,

760

Jak przy kominku bają babki stare.

XCVI

Tak błądzi często niezaspokojony.

W kąt poszły: humor, zabawa, nauka;

Wzniosłe dumania i poezji tony

Nie wystarczają mu; on myślą szuka

765

Piersi, na których mógłby utulony,

Spocząć i słuchać, jak w nich miłość puka

I szuka, czego? — pamiętam po sobie,

Lecz dziś nie wydam — powiem w swojej dobie.

XCVII

Takie dumania, błądzenia po lesie

770

Musiała doña Julia zauważyć;

Toteż spostrzegła, że z Juanem źle się

Dzieje… lecz na to muszę się poskarżyć,

Że nie szkodziło to doñi Inezie,

Gdy pozwalała włóczyć się i marzyć;

775

Czy nie spostrzegła, czy nie miał kto ostrzec,

Czy mając rozum swój, nie chciała spostrzec?

XCVIII

Dziwne to, ale prawdziwe, niestety!

Mąż, na ten przykład, kiedy żona łamie

Prawa święcone kodeksu kobiety

780

I gdy przekracza — któreś przykazanie

(Które? nie liczę; nie przestąpię mety

Grzeczności, jaka przynależy damie),

I jeśli zazdrość w mężu się zapala,

Tym chętniej żona zrobi zeń — rogala.

XCIX

785

ZdradaPrawy małżonek podejrzewać musi,

Tylko że bardzo często podejrzewa

Człeka, co wcale mu żony nie kusi,

A znów jak ślepiec hańbą się okrywa,

Gdy „przyjaciela” mało że nie dusi

790

W uściskach, ten zaś frant, jak zwykle bywa,

Ucieka z żoną… Mąż stoi jak słupiec

I woła: „Zdrajcy!” zamiast: „O, ja głupiec!”

C

Rodzice równie czasem niedowidzą

(I najbystrzejszy wzrok tam nie poradzi);

795

Nie dojrzą, choć już ludzie głośno szydzą,

Kochanki Jasia lub kochanka Jadzi.

Aż tajemnicę, nad którą się biedzą,

Jakiś nieszczęsny wypadeczek zdradzi,

Matka zawodzi, ojciec klnie na czarty

800

Krzycząc: „Nie dzieci!” „Wyrodki!” „Bękarty!”

CI

Lecz matka była tak czujna, ostrożna

I doświadczona, że domysł odmienię;

Widać w tym tkwiła jakaś myśl pobożna,

Że wystawiała go na pokuszenie.

805

— Na trop podejrzeń puszczać się, rzecz zdrożna. —

Może tak — chciała skończyć wykształcenie

Lub z don Alonsa oczu zdjąć ślepotę,

Przez którą wierzył zbytnio w żony cnotę…

CII

Był to zwyczajny dzień a pora letnia.

810

Lato to pora bardzo niebezpieczna,

Równie jak wiosna pod sam koniec kwietnia;

Przyczyna — sądzę — leży ostateczna

W słońcu… Śmiejesz się?… Patrz! Myśl mą uświetnia

Prawda w naturze stała i odwieczna,

815

Że są weselsze i płodne miesiące:

Maj w heroiny jak marzec w zające.

CIII

W szóstym dniu czerwca… Dokładność nazwiecie

Przesadą, lecz ja tej przesady bronię;

Wymieniam zawsze miesiąc, rok, stulecie. —

820

Daty to stacje, gdzie Los zmienia konie,

Historia czyni zwrot, za czym po grzbiecie

Ludów i mocarstw pędzi w wielkim gonie,

Nie zostawiając nic prócz chronologii

I mszy żałobnych pod znak teologii.

CIV

825

W owej godzinie, w której dzień już kona,

A więc o siódmej albo wcześniej może,

Siedziała Julia, niby huri czczona

I usadzona gdzieś na rajskim dworze

Od Mahometa i Anakreona —

830

Moora, któremu niech lutnia i hoże

Pieśni triumfu grzmią, a wawrzynowy

Liść niechaj nigdy nie opada z głowy…

CV

Siedziała, jednak nie sama — albowiem…

(Brak mi o owej schadzce komentarzy,

835

Nic nie wiem — choćbym i wiedział, nie powiem,

Ząb językowi winien stać na straży).

Albowiem (tu mnie strach przechodzi mrowiem)…

Było ich dwoje… twarzyczka przy twarzy.

Gdy ujrzysz dwoje na takiej gawędzie,

840

Nie patrz; trudne to, ale mądre będzie.

CVI

Jak była piękna! Serce doświadczone

Płonęło w licach, a nie czuła trwogi;

Miłości! Mocy twe, chociaż tajone,

Silnych gną, słabych stawiają na nogi,

845

Często rozumnych ludzi omamione

Serca, twój powab goniąc, schodzą z drogi. —

Choć nad głęboką stanęła otchłanią,

W głębszej ufności nie zważała na nią.

CVII

Myślała o pokusach, o młodości

850

Chłopca, sumieniu gderzącym nieznośnie,

Zwycięstwie cnoty, małżeńskiej wierności,

O don Alonsa pięćdziesiątej wiośnie…

— Tę cyfrę muszę wpisać z konieczności;

Nic z niej dobrego nigdy nie wyrośnie,

855

Bo w każdej strefie, czy grzeje, czy chłodzi,

W pieniądzach dobra, lecz — w miłości szkodzi.

CVIII

Rzecze ktoś: Razy pięćdziesiąt mówiłem

Waćpanu — znak to, że go gniew unosi;

Rzecze poeta: Wierszy ukropiłem

860

Pięćdziesiąt — strach ci, że je wnet wygłosi;

Bandę pół-setni zawsze obejdź tyłem;

Miłość pół-wieczną prędko niemoc skosi,

Ale że miłość u dam tanią ma być,

Można za złotych pięćdziesiąt ją nabyć.

CIX

865

Julia chowała dla męża szacunek,

Miłość i wierność; potrzebując rady,

Wzywała wszystkich świętych na ratunek,

By ślubny pierścień zbawić od zagłady,

Oddała rozsądkowi posterunek

870

W sercu i tocząc tak z duszą układy,

Rękę Juana w swoją rękę wzięła

Przypadkiem — myśląc, że własnej dotknęła.

CX

Potem bezwiednie wsparła się na drugiej,

Co jej muskała kruczych włosów zwoje,

875

I zda się, wiodła z myślami spór długi,

Bo się odbiły w twarzy niepokoje.

Nie miała Inez przed Bogiem zasługi,

Że ostawiła tak razem — tych dwoje…

Ona, co dawniej tak Juana strzegła…

880

Moja by matka złemu zapobiegła.

CXI

Rączka, co rękę Juana pieściła,

Lekko, lecz tkliwie wzmocniła ujęcie,

Jak gdyby prosząc: „Weź, jeślim ci miła”.

Chciała, ot, dotknąć tylko — wierzę święcie,

885

Bo się platońska w niej myśl rozkwiliła,

A gdyby inne myśli w tym momencie

Powstały, to by odepchnęła przecie,

Boć to jest zdrożna rzecz zacnej kobiecie.

CXII

Nie wiem, czy uścisk go rozgrzał jak trunek…

890

Za to, co zrobił, winić go nie można:

Wdzięczny na rączce złożył pocałunek,

A potem myśląc, że to jest bezbożna

Śmiałość, twarz odział w rozpaczny frasunek [87].

— Miłość, gdy młoda jest, jest taka trwożna…

895

Ona nie mogła krzyknąć, bo ją owił

Jakby żar ognia i lica spąsowił.

CXIII

Poszło spać słońce; po niedługiej chwili

Wstał żółty księżyc. W księżycu „złe siedzi”,

A kto go nazwał „czystym”, ten się myli;

900

Bo słońce, chociaż pół ziemi odwiedzi

W dniu owym długim, co się z nocą sili,

Ani połowy tych psot nie wyśledzi,

Którym przez parę godzin jest przytomny [88]

Pyzaty księżyc, choć zda się tak skromny.

CXIV

905

Jest niebezpieczne tej chwili milczenie,

Cichość, co daje duszy przepełnionej

Moc odemknięcia się, a na uśpienie

Już nie wystarczą nocnych muzyk tony.

Blask, co jak srebro kapie na odzienie

910

Lasów i rzuca czar na świat uśpiony,

Wnika też w serce, spokój zeń wypłoszy,

Potem otula je w półsen rozkoszy.

CXV

Julia siedziała na pół opleciona,

Pół uchylając gorące uściski,

915

A całym ciałem drżeli — on i ona.

Sądziła jednak, że jeszcze niebliski

Grzech, że w czas [89] chłopca odepchnie od łona;

A tu tak dobrze… w oczach takie błyski

Rozkoszne świecą… a potem — ach! potem…

920

Nie wiem — żałuję już, że piszę o tem.

CXVI

O Plato! Plato! W twej dzikiej doktrynie

Wycięta ścieżka, co nią wiedzie szatan

Do piekieł; bardziej twoje brednie winię,

Gdy nimi serca miąższ bywa skołatan,

925

Niźli stek baśni, co z bardonu płynie

Romansopisów; tak, jesteś szarlatan

I krasomędrek; niechajże cię chórem

Okrzyczą! Jesteś ludzkości rajfurem [90].

CXVII

Głos Julii rozwiał się w westchnieniu, i tym

930

Samym do dalszych zwierzeń się nie nadał;

Z pięknych ócz zdrojem łzy trysły obfitym,

Jakiś nieszczęsny traf jej cnotą władał.

Ach, któż z nas kocha, nie głupiejąc przy tym?

Jeszcze rozsądek w niej z pokusą gadał,

935

Jeszcze wzdragała się, jeszcze siliła

I „nie pozwolę” szepcąc — pozwoliła.

CXVIII

Skarby obiecał Kserkses [91] nierozumny

Temu, kto znajdzie dlań uciechy nowe.

Iście, kto znalazł, mógł być bardzo dumny

940

I wybrał skarbca co najmniej połowę.

Ja jestem sobie wieszcz spokojno-umny,

Lubię miłostki (rozrywką je zowę).

Nie żądam uciech nowych, bo mi stare

Zgoła wystarczą, byle trwały w miarę.

CXIX

945

Rozkoszy! Wspierasz ty sprawę miłosną,

Lecz dla cię piekłu trzeba oddać duszę,

Postanowienia czynię z każdą wiosną,

Że nim rok minie, poprawić się muszę.

Lecz cóż!… Westalskim myślom [92] skrzydła rosną

950

I ulatują. Tym razem się skruszę,

Ni chybi; patrzaj, serce żalem łzawię

I przyszłej zimy pewno się poprawię.

CXX

Tu niech mej czystej Muzie wolno będzie….

— Nie obawiajcie się, panny i panie,

955

Już się nie potknie, wstyd mając na względzie,

Ale licentia poetica w planie

Wypracowanym niteczki rozprzędzie

I choć zasłużył na poszanowanie

Arystoteles [93] i jego reguły,

960

Przez kilka chwilek będę dlań nieczuły.

CXXI

Wolność tę oprę na błogiej nadziei,

Że słuchacz szósty dzień czerwca, co treści

Udzielił mojej wielkiej epopei,

Bacząc na bohaterów tej powieści,

965

Z zwykłego czasów toru wykolei

I po nim zaraz listopad umieści.

Był więc listopad; dzień nie pomnę który,

Zresztą w powieści brak nie zrobi dziury.

CXXII

Dziś o czym innym; słodko jest, gdy schodzi

970

Z księżycem bladym noc na modre morze…

Śpiew słychać dźwięczny z gondoliera łodzi

I wioseł plusk, jak rybek plusk w jeziorze;

Słodko jest patrzeć, jak się gwiazda rodzi

I słuchać wiatrów poszumu na dworze.

975

Słodko jest, gdy się przegnie na niebiosa

W fali kąpana tęcza krasnowłosa.

CXXIII

Słodko jest słyszeć kundysa szczekanie

Zacne, jak w skowyt radosny się mieni;

Słodko jest widzieć, że ktoś na spotkanie

980

Wyjdzie, że oko mu się rozpromieni.

Słodko, gdy ptaszki zbudzą na śniadanie,

A uśpi burza. Słodko, gdy szepleni

Pierwsze wyrazy dziecko, kiedy pszczoły

Brzęczą, gdy słychać dziewcząt śmiech wesoły.

CXXIV

985

Słodkie jest winobranie, gdy się śmieją

Bachusowego soku [94] pełne grona

Błękitne; słodko przed miejskich zawieją

Uciech rzucić się naturze w ramiona;

Słodko biednemu cieszyć się nadzieją,

990

A ojcu pierwsze przycisnąć do łona

Dziecię; żołdactwu bardzo słodkie łupy,

Kobiecie zemsta, korsarzom okupy.

CXXV

Słodki jest spadek, a nadzwyczaj słodka

Rzecz, gdy się z liczby żyjących wymaże

995

Siedemdziesięcioletni wuj lub ciotka,

Która „nam młodym” długo czekać każe

Na schedę ani da zajrzeć do środka

Skrzyni, a sama żyje jak Łazarze,

Gdy nas tu Żydów opadają hurmy

1000

Wołając: „Zapłać, bo pójdziesz do turmy [95]…”

CXXVI

Słodko laurowe zyskiwać wianeczki

Krwią lub inkaustem; słodko, gdy ostudzi

Serce swe gniewy; słodko miewać sprzeczki

Z nieznośnym gościem, kiedy nazbyt nudzi;

1005

Słodkie jest wino z flaszek, piwo z beczki;

Miło, gdy słabą istotę z rąk ludzi

Wyrwiesz; gdy szkolną izbę uprzytomnisz,

Co już nie pomni cię, choć ty ją pomnisz.

CXXVII

Lecz stokroć słodsza dla duszy i ciała

1010

Pierwsza namiętna miłość. Jako Ewa

Po pierwszym grzechu większych nie zaznała

Rozkoszy, tak gdy z wiadomości drzewa

Uszczkniesz i wszystko już poznasz — bez mała,

Dusza milszego nic się nie spodziewa

1015

Nad ów niebiański grzech, co tak jest mitem,

Jak baśń o ogniu z niebiosów dobytym.

CXXVIII

Kondycja ludzkaJest dziwne zwierzę, co się zwie człowiekiem,

Co w sobie wszystkie zdolności kojarzy

I popisuje się wszechstronnym stekiem

1020

Głupstw, i wystawia w kramach ku sprzedaży.

Wiek nasz jest dziwów rozpuszczonych wiekiem,

Gdzie każdy talent ma swoich handlarzy;

Sprzedają prawdę, a gdy worek pusty,

Z przekupniów prawdy robią się — oszusty.

CXXIX

1025

Wszechstronność wdziera się w odkryć dziedziny;

Geniusz, gdy mu się kieszeń wyjałowi,

Przyprawia nosy, stawia gilotyny.

Ten ci wybije zęby, ten odnowi…

Race Congreve'a [96] są nie bez przyczyny

1030

Lekiem przeciwnym całkiem — ospie krowiej,

Gdy doktor starą niemoc leczy, nowy

Zaród słabości zbierając u — krowy.

CXXX

Z ziemniaków da się wypiec (marna) bułka,

Galwanizm [97] trupom policzki wykrzywia,

1035

Lecz dziś przynosi większą korzyść: Spółka

Filantropijna, co unieszczęśliwia

„Gratis” umarłych — życiem. A zlicz kółka

Maszyn, którymi się dziś ruch ożywia!…

Rzekłem, że mała ospa wnet nas minie;

1040

Może też po niej i wielka zaginie.

CXXXI

Mówią, że wielka przyszła z Ameryki;

Niechby z powrotem skrzydła ją poniosły.

Ludność za gęsta — twierdzą statystyki,

Przetrzebić warto krze, gdy się rozrosły.

1045

Zrobią to wojna, głód, mór, Angielczyki,

Cywilizacji najdzielniejsze posły,

Lecz nie wiem, czy ich prastare zarazy

Od naszych nowych nie lepsze sto razy!

CXXXII

Wiek nasz patentem obdarza sposoby

1050

Na ciał zabicie, ale dusz zbawianie.

Wszystko to dobrych zamiarów wyroby.

Lampa Davy'ego [98], z którą się w otchłanie

Spuszczając górnik czarne kruszy groby,

Po Lodowatym spacer Oceanie

1055

Lub po Tombuktu — równe czynią straty,

Jak pod Waterloo czyniły armaty.

CXXXIII

Człowiek — przyrody najdziwniejsze dziecię,

Przerasta sądy, które o nim głoszą.

Szkoda doprawdy, że w tym ślicznym świecie

1060

Rozkosz jest grzechem, czasem grzech rozkoszą…

Nikt nie wie, gdzie go wir losów pomiecie;

Sława i miłość w drodze go unoszą,

Pnie się… a kiedy po promyku złotym

Nadziei dojdzie… śmierć — jak wiesz — a potem…

CXXXIV

1065

Cóż potem?… Nie wiem. Pewno nie wiesz i ty,

Więc idź spać. — Ja zaś do mojej powieści.

Był to listopad w dni dżdżyste obfity,

Gdy już puch śniegów skalne turnie pieści,

We mgle majaczą wierzchołków błękity,

1070

Jezioro głucho u brzegu szeleści,

Pieniąc się wspina na skały niezłomne

I spać o piątej idzie słońce skromne.

CXXXV

Była to „gruba” noc — jak mówią stróże —

Bez gwiazd, księżyca. Wiatr północną stroną

1075

Wył, na kominkach snop iskier ku górze

Strzelał. Przy ogniu, pomnę, siada grono

Rodzinne… Lubię takie ognie duże,

Jasne jak niebios nieschmurzone łono;

Lubię przy ogniu sieść [99], gdy pracy zbędę,

1080

Lubię ostrygi, szampan i gawędę.

CXXXVI

Północ. Już doña Julia głową w puchy

Wtuliła, pewnie śpiąc. Wtem niespodzianie

Powstał zgiełk zdolny wzruszyć śpiące duchy

Umarłych, gdyby na świętych wołanie

1085

Nie byli wstali, jak śród zawieruchy

W dniu ostatecznym każdy z nas powstanie.

We drzwi ktoś pięścią tłukł i z wielu krtani

Wychodził okrzyk: „Pani! Otwórz, pani!”

CXXXVII

Ucieczka„Czy pani słyszy?… Pan wraca! Mój Boże!

1090

I wlecze z sobą prawie pół Sewilli!

Słyszał kto kiedy o takim potworze?

Czuwałam, ale tak nas zaskoczyli…

Trzeba otworzyć drzwi — weszli w podwórze,

Już są na schodach — będą tu w tej chwili,

1095

A jak go znajdą… Jezu! i wywloką…

Niech skoczy!… Okno nie bardzo wysoko”.

CXXXVIII

A don Alonso kroczył rozjuszony,

Za nim przyjaciół, sług, pochodni siła [100].

Większość gromady miała także żony,

1100

Toż była dla nich gratka bardzo miła

Przerwać sen słodki damie rozmarzonej,

Co może męża świątnicę kaziła.

Przykład niewiary zaraża jak dżuma:

Przebaczysz, druga z grzechem się pokuma.

CXXXIX

1105

Nie wiem, jak i skąd takie podejrzenia

Mogły się w głowie Alonsowej zrodzić,

Lecz jawnie dowiódł szlachcic z urodzenia,

Że się nie umie z damami obchodzić,

Kiedy znienacka i bez ostrzeżenia

1110

Śmiał do sypialni żony sejmik zwodzić,

Zganiać lokajów z mieczem i pochodnią,

By dowieść rzeczy… brrr… która jest zbrodnią.

CXL

A biedna Julia — niby przebudzona

(Uważ: nie mówię, że sen był udany),

1115

Zaczęła wzdychać, łkać, prężyć ramiona…

Wtedy Antonia, której spryt był znany,

Wzburzyła pościel, jak gdyby to ona

Powstała z łóżka; miała snadź [101] swe plany,

Gdy chciała dowieść w tej chwili naglącej,

1120

Że pani spała przy boku służącej.

CXLI

Więc Julia-pani przy Antonii-służce

Leżały, jak dwie babie [102], pełne trwogi,

Mniej przed wampirem, co się we krwi pluszcze,

Niż przed żołdactwem z sąsiedniej załogi.

1125

Tak przytulone na jednej poduszce

Przemęczą całą noc obie niebogi,

Póki nie wróci wierny mąż. O świcie

Wołając: „Otóż mnie masz, moje życie!”

CXLII

Wreszcie głos Julia z piersi wydobyła:

1130

„Na Boga! mężu, czy cię szał ogłupił?

Co to ma znaczyć? Bogdajbym nie żyła,

Nimeś mnie biedną na ofiarę kupił!

Po co tu przyszła ta zgraja opiła?

Czyś się szaleju najadł, czyś się upił?…

1135

Ja bym umarła, niżbym cię oszukać

Miała… tak — szukaj!” Mruknął: „Idę szukać”.

CXLIII

Szukał — szukali — weszli do alkowy,

Zajrzeli do szaf, komody i biurka,

Znaleźli parę pończoszek, balowy

1140

Trzewik, wstążeczki, sznurki, szlarki, piórka

I wszystko, czego do strojenia głowy

I lic używa każda Ewy córka;

Zrąbali lustra, stoły, krzeseł parę,

Pokłuli sofy, dywany, kotarę.

CXLIV

1145

Pod łóżko oczy puścili na zwiady;

Znaleźli coś — lecz nie to, czego chcieli.

Otwarłszy okno badali, czy ślady

Jakie na piasku są — nic nie ujrzeli,

Więc popatrzali na się, jakby rady

1150

Wzajem szukając — a żaden z mścicieli

(Psychologiczna to dla mnie zagadka)

Nie śpieszył — w łóżku poszukać gagatka.

CXLV

Śród tego nie spał języczek jejmości:

„O tak, szukajcie — wołała — nie bronię,

1155

Wyczerpcie cały zapas krzywd i złości.

Na toż mi przyszło, nieszczęśliwej żonie!

Na toż w jagnięcej cierpiałam cichości,

Żeś mi łeb stary kołysał na łonie?…

A! — już za wiele — to obelga krwawa;

1160

Jeszcze Hiszpania jest i żyją prawa.

CXLVI

Tak, don Alonso, mężem być przestajesz;

Nie wiem, czyś nawet był kiedy mężczyzną…

Masz lat pięćdziesiąt, staruszkiem się stajesz,

Czyliż się zgadza z poważną siwizną

1165

Zazdrość? Mądrze to? O, czemu mi krajesz

Serce, haniebną je naznaczasz blizną?

Niewdzięczny zdrajco, krzywdzisz mnie niegodnie!

Jak śmiesz anioła posądzać o zbrodnię?…

CXLVII

Na tom, jak jaka pustelnica dzika,

1170

Praw się płci mojej i wieku wyrzekła?

Na tom starego wzięła spowiednika,

Od którego by wnet inna uciekła,

A i ten w cnocie mojej nie wytyka

Plam, tak ją czysta białość już powlekła.

1175

On nie chciał wierzyć, bym zamężna była…

Cóż byś rzekł, gdybym z trwogi poroniła?…

CXLVIII

Na toż ci dotąd oszczędzałam rogów

I na kortejów [103] nie patrzałam wcale?

Nie wychodziłam prawie z domu progów,

1180

Chyba na walkę byków, mszę i bale,

A wielbicieli — aż wstyd mi… jak wrogów

Precz odpędzałam w niewinności szale.

Na toż to hrabia O'Reilly [104] jenerał,

Co zdobył Algier, życie dla mnie sterał?…

CXLIX

1185

Czy to uległam, gdy muzyk Cazzani

Chciał moją stałość zmiękczyć nutą tkliwą?

Czy mnie nie nazwał Włoch, książę Corniani,

Jedyną w państwie kobietą cnotliwą?

A — policz książąt z Rosji i Brytanii!…

1190

Książę Krepkijew, na którego krzywo

Spojrzałam, umarł; dla mnie się z rozpaczy

Książę Caffehouse zabił… (zapił raczej).

CL

Czyż nie łazili za mną dwaj biskupi,

Don Fernan Nunez i hrabia Ikary?…

1195

Taką to żonę wierną krzywdzisz?… głupi!

Czy dziś na nowiu księżyc? Czy to czary?

Dobrze choć, iż się na tym tylko krupi;

Że mnie nie bijesz, by dopełnić miary

Tyraństwa. Ha! ha! Pocieszne figurki!

1200

Dobyli mieczów i odwiedli kurki.

CLI

Więc się twój nagły wyjazd skończył na tem?

Po toś pojechał do jakiegoś kupca

Z tym hersztem zbirów — panem adwokatem,

Co wystrychnąwszy się tutaj na głupca

1205

Tak mądrze patrzy! Oj! Godzieneś batem

Dostać, a bardziej ten pan — pozwo-róbca,

Bo nie z miłości dla mnie ni dla ciebie

W skandalach, gdzie się da, jak w śmieciach grzebie.

CLII

Może sądowne chce zrobić zajęcie?

1210

O proszę, proszę, jestem bardzo rada;

Mąż przygotował wszystko na przyjęcie:

Tu jest atrament, pióro, niech pan siada,

Rachuje, pisze, przykłada pieczęcie…

Mąż mój zapłacił — niech pan kąty zbada;

1215

Lecz my w negliżu — niech się straż nie tłoczy!”

Antonia jękła: „Wydrapię im oczy!”

CLIII

„Czegóż stoicie? Szukajcie, a śmiele!

Tu jest przedpokój, tu salon, alkowa,

Tu sofa, krzesła, kanapy, fotele,

1220

Piec… może w piecu kochanek się chowa!

Ale ja chcę spać, moi przyjaciele;

Szukajcie cicho — bo mnie boli głowa;

A jeżeli gdzie przydybiecie gaszka,

Zbudźcie mnie! Będzie i dla mnie igraszka.

CLIV

1225

Teraz, mój panie, gdyś już na manowiec

Wszedł i na cnotę mą miotasz pociski

Ku własnej hańbie, bądź łaskaw i powiedz,

Kto jest twój rywal? Daleki czy bliski

Znajomy? Szlachcic? Kawaler czy wdowiec?

1230

Przystojny? Młody? Wysoki czy niski?…

Mówże! A gdy już mą dumę tak łechcesz,

Wiedz, że się może stać to, czego nie chcesz.

CLV

Może sześćdziesiąt ma lat? — dla mężatki

Za stary — zwłaszcza gdy mąż taki młody!

1235

Nie zabijaj go — za twardy na jatki

(Och! och! Antonia, daj mi szklankę wody!).

Lecz czegóż płaczę? Czyż nie jestem matki

Swej córką? Szkoda mych łez i urody.

Nie spodziewałaś się, matko kochana,

1240

Że się dostanę — biedna — w moc tyrana…

CLVI

Czy-ć o Antonię zazdrość, mężu tkliwy?

Widziałeś, jak jej przytuliłam skronie

Do piersi, gdyś wpadł i twój obelżywy

Zastęp. Ha! Szukaj, bezwstydny — nie bronię;

1245

A bądź drugi raz bardziej litościwy

I z całą bandą wstrzymaj się na stronie,

Byśmy się mogły przyzwoicie przebrać,

Gdy towarzystwo takie ma się zebrać.

CLVII

Skończyłam — więcej nie powiem, mój panie,

1250

A co wyrzekłam, to jest cicha skarga

Na barbarzyńskie twe postępowanie,

Które bezbronną cnotę w błocie szarga.

Sumienie zada ci kiedyś pytanie:

Dlaczegoś skrzywdził… i tak ci zatarga

1255

Duchem, że niechaj ratują niebiosa!…

— Antonia! Podaj mi chustkę do nosa.”

CLVIII

Umilkła — wsparła na poduszkach głowę,

W spłakanych oczach pałała źrenica,

Jak zza łez nieba ognie piorunowe.

1260

Jedwabne, czarne warkocze na lica

Spadłszy welonem, ledwo przez połowę

Kryły ramiona jasne jak księżyca

Białość; na pół się rozchyliły wargi

I serce biło głośniej — pełne skargi.

CLIX

1265

Gdy don Alonso stał w sromie głębokim,

Antonia wściekła biegała po sali,

Podniósłszy nosek, nicestwiła wzrokiem

Pana i za nim stojących wasali,

PrawnikA nikt się smutnym nie cieszył widokiem

1270

Prócz adwokata, co widział już w dali

Proces — i nie dbał o przyczynę sprzeczek,

Byle z tej racji napełnił woreczek.

CLX

Wietrząc, nos podniósł w górę, oczy zmrużył

I tak Antonii poruszenia śledził.

1275

PrawnikSnadź [105] się w nim bardzo duch podejrzeń burzył.

O dobre imię cudze się nie biedził.

O młodość nie dbał, powabom nie służył,

Byle z szumowin procesik wycedził;

Przeczeniom wiary nie dawał prócz w śledztwach —

1280

Gdy na fałszywych wsparto je świadectwach.

CLXI

Don Alons — rzekłem — zasromany wszytek [106]

Stał i doprawdy pocieszną miał minę,

Kiedy zajrzawszy do najskrytszych skrytek,

Sponiewierawszy młodą kobiecinę,

1285

Odkrył wstyd tylko swój, a na dobitek

Żona, do gniewu znalazłszy przyczynę,

Słowa piekącym zaprawiła jadem,

I łając, szydząc, sypała jak gradem.

CLXII

Zatem bąknął coś na kształt przeproszenia,

1290

A tu się płaczu odezwały dzwony;

Zapowiedź spazmów, która się odmienia..

Z kolei w mdłości — płacz nieutulony,

Drgawki i inne podobne zachcenia.

On wspomniał sobie portret Joba [107] żony,

1295

A w perspektywie ujrzał szwagrów, ciotki…

I chciał swej twarzy nadać wyraz słodki.

CLXIII

Miał coś rzec, raczej znów bąknąć boleśnie,

Ale Antonia do wymysłów skora,

Kowadło mowy odcięła mu wcześnie

1300

Od młota, mówiąc: „Wyjdź pan! Pani chora,

Wyjdź pan, bo skona!” On mruknął: „Niech sczeźnie!”

A już minęła do gadania pora,

Więc spojrzał jeszcze na nią, już ze łzami,

I nie wiedząc jak — znalazł się za drzwiami.

CLXIV

1305

Z nim wyszedł jego posse comitatus [108],

Adwokat wprawdzie nie bardzo się kwapił,

Lecz go Antonia gniewna na kształt gratu z

Izby wypchnęła. Widocznie go trapił

Ten nagły w czynach Alonsa hiatus[109],

1310

Co się mógł skończyć źle; gdy tak się gapił,

Wszystek nad sprawą zadumany walną [110],

Drzwi mu zamknęła przed twarzą legalną.

CLXV

Klucz obróciła — wtedy… o boleści!

O grzechu, wstydzie, o, wy, białogłowy!

1315

Możecież czyniąc tak, nie stracić cześci?

Czy nie ma za to kary dość surowej?

Czy się przy cnocie radość nie pomieści?

O! Niech wypowiem gromiącymi słowy

Czyn, co się w piersi oburzeniem wtłoczył…

1320

Z łóżka — półżywy — Juanek wyskoczył.

CLXVI

Skąd się wziął? nie chcę domysłami psować

Mózgu — w kronikach nie znalazłem wzmianek.

Młodziutki, gibki, potrafił się schować

Zwinąwszy w kółko jak ten obwarzanek,

1325

A niepodobna [111] już chyba żałować,

Że wy łóżku mało nie umarł Juanek;

Bo lepiej dać się udusić dziewczynie

Niż być, jak Clarens, utopionym w winie.

CLXVII

Po wtóre — nie żal mi, gdyż uniesienie

1330

Wwiodło go w czyny, co się sprzeciwiały

Prawu, których się wzdryga przyrodzenie;

— Nie mówię — starszy ktoś! Lecz chłopiec mały…

Ha! Trudno. Szesnastoletnie sumienie

Nie czuje zgryzot tych, co wiek zgrzybiały,

1335

Kiedy rachując złe i dobre kreski,

Widzi po diablej stronie — diable zyski.

CLXVIII

LekOpowiadają żydowskie kroniki,

Że gdy król Dawid był już śmiercią siny,

Gdy nie pomogły pigułki, kleiki,

1340

Plastr przyłożono mu z młodej dziewczyny

I skoczył raźno jako rybka z rzeki,

I ozdrowiał król Dawid tej godziny…

Snadź doktor ów plastr odmiennie przyłożył,

Bo Juan dusił się, gdy Dawid ożył.

CLXIX

1345

Cóż? Don Alonso, choć zakończył łowy,

Wróci, gdy zbrojne odprawi sąsiady.

Antonia znów szła po rozum do głowy,

Ale na próżno — nie było już rady,

Żeby obrócić wniwecz atak nowy.

1350

Zresztą na niebie błąkał się już blady

Cień dnia; w omdleniu Julia głos traciła

I do ust jego usta przytuliła.

CLXX

On ją całując czule, dłonią małą

Odgarniał z czoła czarnych włosów sploty,

1355

I tak już pili miłość piersią całą,

Że nie spłoszyłyby ich armat grzmoty!

Aż cierpliwości Antonii nie stało…

„Chodź pan! Chodź! Nie czas teraz na pieszczoty —

Szeptała zlękła i zła — tu alkowa,

1360

Niech się pan prędko do alkowy schowa.

CLXXI

Dla tych czułości lepszą noc znajdziecie.

— Kto panu zgadnąć pomógł, skąd wiatr wieje?

Diabeł sam wiedział o waszym sekrecie.

Dobrze wam śmiać się, ja cała truchleję.

1365

Czy to czas gruchać? O zakład idziecie?

Jeszcze minuta, a krew się poleje.

Ja mogę służbą, on życiem przypłacić,

A pani, pani… jeszcze więcej stracić.

CLXXII

Gdyby mężczyzna jeszcze, jak się godzi,

1370

Dwudziestopięcioletni… (Ach! Uparty

Dzieciak) — ale tu co? — Pani się zwodzi

Sama; z własnego gustu stroi żarty,

Chodźże, na miłość boską — pan nadchodzi!

Tam, prędzej — prędzej — gdzie pokój otwarty…

1375

Och! Byle przetrwał, aż się dzień rozjaśni.

Tak — dobrze. — (Proszę, Juanku, nie zaśnij!)”

CLXXIII

Wszedł don Alonso, bez świadków tym razem,

I pokojówka swadę swą przerwała,

Chciała coś mruknąć, pan jednym (wyrazem

1380

Rzekł: „Wyjdź!” — więc, rada nierada, musiała.

Nie uszła wprawdzie jeszcze zdrada płazem,

Lecz cóż pomoże, choćby i została?

Przeto zerknąwszy skośnym oczu migiem,

Obcięła świeczce knot — i wyszła z dygiem.

CLXXIV

1385

On milczał; potem, jakby się do winy

Przyznając, rzekł coś i z rozsądkiem sprzecznie

Zaczął tłumaczyć nocne odwiedziny…

Nie ma co mówić: obszedł się niegrzecznie

Z małżonką! — Wprawdzie miał pewne przyczyny,

1390

Lecz je wyłuszczać bliżej — niebezpiecznie.

Zatem retora sztuką z przyczyn skutki

Wywodził w mowie, którą zwą „ogródki”.

CLXXV

ŻonaJulia milczała, chociaż w tę obronę

Miała ochotę wtrącić swoje „ale”,

1395

Bo żona, która zna najsłabszą stronę

Męża — zaraz go powstrzyma w zapale

I argumenta skłóci wyuczone

Jednym zarzutem, choć kłamliwym wcale [112].

Trzeba być tylko w zdaniu pełną buty,

1400

Za jeden zarzut oddać trzy zarzuty.

CLXXVI

Kobieta, Sumienie, ZemstaMiała swe „ale” Julia — bez wątpienia,

Bo o Alonsie i Inezie głucha

Wieść się błąkała. Może głos sumienia

Milczeć jej kazał… Nie — bo go nie słucha

1405

Kobieta, gdy ma krzywdę do pomszczenia.

Raczej nie chciała synowskiego ucha

Ranić; nie wiedział Juan, że są plamy

Na nieskażonym dlań honorze mamy.

CLXXVII

Był jeszcze jeden powód, więc już dwoje:

1410

Mąż jej Juana najmniej podejrzewał,

I dziś, kiedy wpadł na żony pokoje,

Nie wiedział, jaki zdrajca tam przebywał.

Chciał dać zazdrości wyraz — zresztą swoje

Domysły w głębi własnej duszy skrywał.

1415

Więc na Inezę teraz mowę zwrócić

Było to — gacha w ręce męża rzucić.

CLXXVIII

W tych delikatnych rzeczach starczy słówko;

Milczenie lepsze, bo dowodzi „taktu”

— Choć wyraz ten jest istną łamigłówką,

1420

Biorę go dla dotrzymania kontraktu

Rymowi — „takt” jest kobiecie wskazówką,

Jak mówić, aby nie wymienić faktu.

Lube istoty! Kłamstwo u nich tanie

I nic nie zdobi ich tak jak udanie.

CLXXIX

1425

Jakże nie wierzyć, kiedy się zapłonią…

— Ja bo wierzyłem zawsze. Na nic sprawa,

Gdy zaczepiony chcesz tą samą bronią

Bić; nawał słów cię zaleje jak lawa,

A gdy utracą dech, westchnienia ronią,

1430

Chyląc wilgotne oczy, w których stawa

Para łez… Wtedy ty: „Masz, duszko, rację” —

Rzeczesz — a siadłszy, siadłszy — jesz kolację.

CLXXX

Skończył i błagał o łaskę skruszony.

Udobruchana pół — pół jeszcze łając,

1435

StrójJulia warunki kładła, jakich żony

Kłaść nie powinny, nawet odmawiając

Pieszczot; on zaś jak Adam wypędzony

Z raju stał, próżnym żalem się kajając,

Wreszcie już spełniał naznaczoną karę,

1440

Gdy wtem… potknął się o — trzewików parę.

CLXXXI

Para trzewików… cóż to? rzecz niezdrożna!…

— Gdyby trzewiki były z damskiej nogi,

Lecz — w sercu czuję nagle ostrze rożna,

Te — były męskie!… Ujrzał je, z podłogi

1445

Porwał… O sprawo kobieca, bezbożna!

Pulsy mi dzwonią z gniewu, zęby z trwogi…

Don Alons zbadał, jakiego są kształtu,

I wszystkie nerwy w nim krzyknęły: „Gwałtu!”

CLXXXII

Wybiegł, by ostry miecz przynieść na wroga,

1450

Julia tymczasem wpadła do alkowy;

„Uchodź, Juanie! O, prędzej! Na Boga!

Uciekaj — nie mów już nic — nie trać głowy —

Wejdź w ten korytarz — wiesz, którędy droga —

Tu od ogrodu klucz — uchodź — bądź zdrowy —

1455

Prędzej — Alonso powraca — daj usta —

Luby — idź — jeszcze mrok — ulica pusta”.

CLXXXIII

Była to, przyzna każdy, dobra rada;

Szkoda, że przyszła nieco poniewczasie.

Trudno, podatki takie los nakłada,

1460

Dla doświadczenia każda przykrość zda się.

Juan chciał rzucić prędko dom sąsiada

I już drzwi dopadł w wielkim ambarasie,

Wtem wbiegł w szlafroku Alons; gniew mu palił

Lica — więc Juan stanął, pchnął, powalił…

CLXXXIV

1465

Dzielne było natarcie. Światło zgasło.

Antonia wrzasła „gwałtu!”, pani — „gore!”

Lecz nikt ze służby nie wszedł na to hasło.

Alonso wołał: „Życie jej odbiorę!”

Juan odpowiedź dał, aż w krzyżach trzasło,

1470

I krzyczał, bowiem płuca miał niechore.

Choć młody, bił jak Tatar, bez pamięci,

Bo męczennikiem zostać nie miał chęci.

CLXXXV

Miecz (razem z pochwą) na ziemię się stoczył

I zapaśnicy poszli na kułaki.

1475

Szczęście, że Juan żelaza nie zoczył,

Bo mając w żyłach krew nie jak prostaki,

Może by ostrze w krwi Alonsa zbroczył

I wyprawił go na niebieskie szlaki.

O, strzeżcie mężów i kochanków głowy,

1480

By z was nie stały się — podwójne wdowy.

CLXXXVI

Alons chciał wroga ramiony obwinąć,

Juan się szarpał, bo w nim dusza marła,

Krew (szczęściem z nosa) już zaczęła płynąć;

Wreszcie zaciekłość się wysiłkiem zżarła,

1485

Zadał cios, który nie mógł celu minąć,

Witem się ostatnia zasłona rozdarła…

StrójUciekł jak Józef, do którego zwłaszcza

Tym był podobny, że uciekł bez — płaszcza.

CLXXXVII

Nadbiegła służba, hałasem zbudzona,

1490

Ujrzała widok, co oczy odpychał:

Antonia w spazmach, a Julia zemdlona,

Alons, oparty o drzwi, ciężko dychał,

Na ziemi reszta bielizny splamiona

Krwią, której strumyk zaledwie wysychał.

1495

Juanek dopadł furtki, klucz obrócił

I niegościnny dom chyłkiem porzucił.

CLXXXVIII

Tu się pieśń kończy. Mamże jeszcze śpiewać,

Jak Juan, odzian tylko nocy mrokiem

(Co takich zbrodni nie powinna skrywać),

1500

Wstydliwym bardzo wrócił do dom krokiem?…

Skandal ten, jak się możecie spodziewać,

Z babskich języków wypłynął potokiem;

O rozwód podał don Alonso wściekły

— Angielskie pisma wiele o tym rzekły.

CLXXXIX

1505

Kto by chciał dotrzeć aż do jądra sporów,

Poznać protesty, repliki, petyta,

Imiona sędziów i prokuratorów,

Woźnych i świadków — niech wie, że obfita

Literatura o tym jest i zbiorów

1510

Kilka, z których się każdy mile czyta;

Najlepiej jednak badaczy z tą sprawą

Obezna Gurney w dziełku in 8-vo.

CXC

Doña Ineza, by w głuchej otchłani

Pogrążyć jeden z największych skandalów,

1515

O jakich słychać nie było w Hiszpanii

Od ostatniego najazdu Wandalów,

Złożyła (pewno nie bez skutku) w dani

Pud gromnic Marii, koicielce żalów,

Podróż, NaukaI po naradzie dam, najlepsza z matek

1520

Wsadziła syna w Kadyksie na statek.

CXCI

Postanowiła, aby wszystkie kraje

Europy zwiedził i na każdym dworze

Poprawiał szorstkie swoje obyczaje.

Do Włoch i Francji miał jechać przez morze

1525

(Morska przejażdżka lekarstwem się staje). —

Julię w surowym zamknięto klasztorze.

Poszła w milczeniu, pełna smutnych myśli,

Które ten oto list najlepiej skreśli:

CXCII

„Więc, to już koniec? Wybierasz się w drogę…

1530

To dobrze — mądrze — choć stąd dla mnie świeże

Smutki — do twego serca już nie mogę

Praw rościć; swoje dałam i w ofierze

Znów dam; grzech jeden plami mnie, niebogę:

Zbyt cię kochałam!… Jeśli na papierze

1535

Są plamy… O! nic — wierz mi — nic nie znaczą,

Oczy me palą się, drżą, lecz nie płaczą.

CXCIII

Kochałam, kocham cię i z tej przyczyny

Straciłam cnotę — ludzie mną wzgardzili

I Bóg — przecież swej nie żałuję winy,

1540

Tak mi jest droga pamięć lubej chwili.

Nie mówię chełpiąc się jak heroiny…

Nie tak mnie ludzie ostro osądzili

Jako ja sama; piszę, bo się smucę…

O nic nie proszę, nic ci nie zarzucę.

CXCIV

1545

Miłość, Mężczyzna, KobietaMiłość mężczyźnie nie jest życiem całym —

Dla kobiet miłość — jedyne istnienie.

Jemu być wolno ambitnym i śmiałym,

Zdobywać sławę, majątek, znaczenie,

Napełniać serce rozkoszą i szałem,

1550

Każda u niego trudność w jednej cenie,

On wszystkie dobra ma — kobieta jedno:

Kochać i kochać, i być zawsze biedną!

CXCV

Ty pójdziesz dalej w rozkoszy i dumie,

Kochając będziesz kochany; mnie smutnej

1555

Nic nie zostało na ziemi — nic tu mię

Nie czeka, chyba wstydu chleb pokutny…

I wstyd przeżyję — ale nie przytłumię

Wspomnienia chwili szczęścia — niepowrótnej…

Więc bądź zdrów! Przebacz mi! Kochaj mnie! — A! Nie!

1560

Skądże to słowo dziś?… Lecz niech zostanie.

CXCVI

Pierś moja chora dziś i jak podcięta

Bólem, a jednak skupiam resztki ducha

Duch mój już milczy, a krew jeszcze wzdęta

Jak morze, kiedy milknie zawierucha.

1565

Kobiece serce mam — wszystko pamięta,

Ale jednego tylko dźwięku słucha;

Jako się igła do bieguna kręci,

Tak mi drży serce do twojej pamięci.

CXCVII

Rzec już nic nie mam, a jeszcze mnie siła

1570

Jakaś wstrzymuje; nie wiem, czy położę

Pieczęć… lecz trzeba, bym kielich spełniła,

Dola ma gorszą chyba być nie może!…

Gdyby zabijał żal, już bym nie żyła;

Że biednych mija śmierć — tego się trwożę,

1575

Więc muszę jeszcze żyć po tym pogrzebie

Szczęścia — kochać cię, modlić się za ciebie”.

CXCVIII

Na złotobrzeżnym ten list był pisany

Welinie [113] kruczym piórem; kiedy kładła

Pieczęć i w kroplach spadał lak rozgrzany,

1580

Z jej oczu ani jedna łza nie padła,

Choć ręka trzęsła się; lak był różany,

Motto: Elle vous suit partout [114] (w nim odgadła

Los swój) — wyryte w pieczątce z karniolu [115]

Nad słonecznikiem rzniętym w białym polu.

CXCIX

1585

— Taki był debiut Juana. Którędy,

Raczej „czy” powieść poprowadzę dalej,

To już publiki jest rzecz; ona błędy

Oraz zalety rozważa na szali,

Piórem na czapce wieszcza są jej względy

1590

(Choć i nagana nie zaraz opali

Skrzydła poecie), więc jeśli łaskawie

Osądzą, za rok znów się z pieśnią zjawię.

CC

Moje poema, które się w epiczne

Przedzierzga — na ksiąg dwanaście rozłamię,

1595

Opiszę wojny, miłości rozliczne,

Lądy i morza — a w niczym nie skłamię.

W tece mam już trzy epizody śliczne,

Pokażę także piekło w panoramie,

Stylem w dziedzictwie wziętym po Homerze,

1600

Bo — do epicznych poetów należę.

CCI

Wszystko w odstępach stosownych rozmieszczę,

Z Arystotelem pragnąc żyć w przyjaźni,

Którego prawom poddają się wieszcze

I wstają wielcy ludzie albo — błaźni!…

1605

Biały wiersz lubią — ja się rymem pieszczę,

Kto mistrz, narzędziem włada bez bojaźni.

Mitologiczną nową maszynerię

Mam — i bohaterstw prześliczną scenerię —

CCII

Nieznany zwłaszcza szczegół wytknąć muszę,

1610

Co mnie wyróżnia od epicznej braci.

I tu przewaga — jest przy mnie, jak tuszę [116].

Blask mych cnót przy tej na sile nie straci,

A kwestię ważną nadzwyczaj poruszę.

Oto: zbyt kraszą [117] wszystko — myśl się schwaci [118],

1615

Nim przez labirynt bajek przejdzie żywa —

Moja zaś powieść cała jest prawdziwa.

CCIII

Kto o tym wątpi, niechaj spojrzeć raczy

Na dzieje w jednym z tradycją ujęciu,

Dzienniki, w których prawdy się nie paczy,

1620

Opery w aktach trzech, komedie w pięciu,

A bohatera przyszły los obaczy

(Ja też nie stanę w wielkim przedsięwzięciu),

Zwłaszcza że pomni, kto żyje w Sewilli,

Jak się na scenie oń szatani bili.

CCIV

1625

Jeżeli kiedy zniżę się do prozy,

To poetyckie napiszę reguły,

Przewyższające wszystkich reguł grozy.

Jeżeli na nie wieszcz nie będzie czuły,

To jego Muzę wpakuję do kozy —

1630

Ekstraktem myśli okraszę bibuły;

Nazwę swe dzieło: Longin o pijaństwie,

Czyli: Poeta królem w rymów państwie.

CCV

Wierzaj [119] w Drydena [120], Pope'a [121] i Miltona [122],

Nie wierz w Wordswortha [123], Coleridge'a [124], Southeya [125];

1635

Szkapa pierwszego cała rozemdlona,

Southey wodnisty, Coleridge się upija,

Crabbego [126] Muza jest niedościgniona,

Za to nie zawsze Campbellowi sprzyja.

Słów Rogersowi nie kradnij spod pióra

1640

I nie romansuj z Muzą IMci Moora.

CCVI

Więc: nie pożądaj Muzy Sotheby'ego [127]

Ani Pegaza, ani żadnej rzeczy,

Która jego jest; nie mów fałszywego

Świadectwa jak „ktoś”, co mi nie zaprzeczy,

1645

Pisać masz wedle przykazania mego —

To jest krytycyzm. To uczeń na pieczy

Mając, przed rózgą moją niech zna respekt,

Bo na Bóg żywy!… wyrządzę mu despekt [128].

CCVII

Gdyby ośmielił się ktoś rozpowiadać,

1650

Że propaguję niemoralność grzeszną,

Niechaj nie krzyczy, nim rózgą okładać

Zaczną; niech czyta jeszcze raz — nieśpieszno,

A o powieści mej nie będzie gadać,

Że niemoralną jest, chociaż ucieszną.

1655

Zresztą w dwunastej pieśni wam pokażę,

Dokąd prawdziwi wędrują zbrodniarze.

CCVIII

A gdyby, mimo żem tak się z nim porał [129],

Przeczył, że jest w niej dydaktyczne znamię;

Gdyby już błąd mu tak w mózg się zaorał,

1660

Iżby rozumiał ciągle, że go mamię,

Krzycząc jak ślepiec: „Nie widzę, gdzie morał”…

To — gdyby ksiądz to był, rzekłbym, że kłamie,

Gdyby zaś to był żołnierz albo krytyk,

Rzekłbym mu grzecznie: „Jesteś pan… polityk”.

CCIX

1665

A teraz nagródź mnie oklasków grzmotem

I pomnij, com tu rzekł o moralności

— Kraszę tę brzydką rzecz poezji złotem,

Tak dzieciom dają bawidełka z kości,

Gdy się im ząbki kłują — a wiedz o tem,

1670

Że mam pretensję do poetyczności;

Lecz aby krytyk nie miał na mnie chrapki,

Przekabaciłem „Przegląd” mojej babki [130].

CCX

PrzekupstwoPosłałem „prośbę” do wydawcy w liście,

On mi odwrotną pocztą złożył dzięki,

1675

Zaraz artykuł palnie — oczywiście.

Lecz gdyby Muzę moją wziął na męki

I zawiódł, choć przyrzekał uroczyście…

I przeczył, że coś wziął z ręki do ręki,

Miodowe słówka na żółciowe mieniąc…

1680

— Krzyknąłbym zaraz, że wziął gruby pieniądz.

CCXI

Sądzę — w tym świętym związku mogę pożyć

Długo, pod jego skrzydłami na walne

Czekać natarcie i czekając, trwożyć

Pisma codzienne, miesięczne, kwartalne.

1685

Nie myślę wcale klientów im mnożyć…

Trudneż to, kiedy są „niepoczytalne”.

A „Edynburski Przegląd” i „Kwartalny”

Na krnąbrnych wieszczów mają sposób walny [131].

CCXII

Non ego hoc ferrem callida juventa

1690

Consule Planco [132] — tak Horacy rzecze;

I ja tak rzekę; niech słuchacz pamięta,

Że to już szósty czy siódmy rok ciecze,

Odkąd rzuciłem kraj; dziś mnie ma Brenta,

Wtedym był gotów iść na gołe miecze,

1695

Gniew u mnie jawny był, bom go nie chował,

Gdy Jerzy III w Brytanii panował.

CCXIII

StarośćDziś mi w trzydziestym roku włos siwieje

(A gdy o dziesięć lat jeszcze podrosnę,

Chyba peruką łysinę odzieję),

1700

W sercu ustały już bicia miłosne,

Już mnie nie nęcą walki ni turnieje.

Strwoniłem lato, ach! jeszcze na wiosnę,

Przepiłem życia procent i kapitał,

Sam bym się o hart duszy już nie pytał.

CCXIV

1705

Nigdy już — nigdy jako deszcz majowy

Moc wrażliwości serca nie ochłodzi,

Choć z woni, świateł i barw ciągle nowy

Urok i nowe uczucia wywodzi,

A potem w sercu niby skarb miodowy

1710

Składa; sądzisz-li, że się nimi słodzi

Miód serca?… Gdzież tam! Wszak to w duszy twojej

Jest moc, co słodycz miodnych soków dwoi [133].

CCXV

Serce, RozumNigdy już — nigdy, o nigdy, me serce,

Nie będziesz gwiazdą moją, mym wszechświatem…

1715

Dawniej me wszystko, dziś ze mną w rozterce,

Nie będziesz wonnym ciała mego kwiatem.

Ułudy znikły i dziś w poniewierce

U ciebie czułość… A ja?… Co też na tem

Straciłem? Owszem, nabyłem rozumu,

1720

Dziw, że nie uciekł od żądz głośnych szumu.

CCXVI

Minęły dni mej miłości… ostatnie!

Śliczne dziewice, mężatki, ba! wdowy

Już nie zachwycą mnie, nie wciągną w matnię,

Słowem — zaczynam sposób życia nowy;

1725

Przestaję wierzyć w dzielne dusze bratnie,

Wina się zrzekam na rozkaz surowy

Doktora; stanę się mrukliwym gderą…

Lecz mieć namiętność muszę — będę sknerą.

CCXVII

Ambicja była mym bogiem — dziś kona

1730

Przed ołtarzami Uciech i Boleści…

O! Jeszcze noszę ja po nich znamiona

I o znikomej ich rozmyślam treści,

Mówiąc, jak głowa śpiżowa Bakona:

„Czas jest, czas był i czas minął.” — StarośćTrzydzieści

1735

Mam lat — a życie moje już jałowe…

Serce spaliłem w żądzy, w rymach głowę.

CCXVIII

SławaJakiż cel sławy?… Na cetnar [134] bibuły

Przelać przez pióro inkaustu pół beczki!

Dla niej się ludzie pną w górę jak muły,

1740

A w górze często nie ma dróg ni steczki [135] —

Dla niej się żołnierz krwawy, mówca czuły

Staje, wieszcz trawi noc przy blasku… świeczki,

Gdy oryginał przedzierzgnie się w marę,

Zostanie imię, portret, ciżmy stare…

CCXIX

1745

GróbCzym są nadzieje? Król Cheops przed laty

Posłał pod chmury piramidy dumny

Szczyt, chcąc swą mumię zbawić od zatraty

I wwieść swe imię w poczet wieków tłumny.

Lecz świętokradcza dłoń rozbiła kraty

1750

Grobu, powieki otworzyła trumny…

O! Nie stawcie mi głazów na mogile,

Kiedy Cheopsa grobowiec legł w pyle.

CCXX

Bo ja prawdziwą filozofię cenię

I często taka myśl mi w duszy dzwoni:

1755

Śmierć przyjdzie w porę po każde stworzenie;

Skosi i ciebie, jak bodiak [136] na błoni;

Młodość nie przeszła ci niepostrzeżenie,

Choćbyś odzyskał ją, znowu się strwoni,

Więc dziękuj gwiazdom, że ci dobrze w świecie,

1760

Bibliję czytaj i myśl o kalecie [137].

CCXXI

Na tym więc, luby czytelniku, stajem —

A teraz ja, wieszcz, co te rymy składam,

Za rękę ściskam cię starym zwyczajem

I uniżony sługa — do nóg padam.

1765

Spotkasz mnie; jeśli polubim się wzajem,

Z tajniejszych myśli ci się wyspowiadam.

Inaczej — przestań na tej okruszynie…

— Niechby tak każdy czynił, jak ja czynię.

CCXXII

„Poezjo moja! Lutni mojej szumie!

1770

Rzucam cię w wodę — płyń, gdzie cię poniesie,

A jeśli jaki człowiek cię zrozumie,

To się i moje imię przez to wzniesie”.

Gdy kto Southeya czyta, a rozumie

Wordswortha, toć i mnie pobawić chce się…

1775

— Cztery te pierwsze wiersze to intruzy

Niepożądane z Southeyowej Muzy. —

Pieśń druga

I

Wy, co chowacie młodociane kwiatki

Hiszpanii, Francji, Anglii, Portugalii,

Nie szczędźcie rózeg na niesforne dziatki;

1780

Rózga bolesna, morał w nich utrwali.

Oto najlepszej wychowanie matki

W przypadku, któryśmy właśnie poznali,

Chybiło, odkąd sposobem zbyt dziwnym

Naiwny chłopiec stał się nienaiwnym.

II

1785

Gdyby go dano do elementarnej

Szkółki, do klasy czwartej albo trzeciej,

W pracy oskromniałby chłopiec figlarny;

Szkoła ma w Anglii wielki wpływ na dzieci,

Nie tak w Hiszpanii, gdzie klimat jest parny,

1790

Mimo że fakt ten znany od stuleci,

Nie przewidziała ochmistrzów rachuba

Rozwodu dzięki sprawkom żółtodzióba.

III

Zresztą młokosa nazbyt się nie wini;

Spójrz przez rozsądku tylko okulary;

1795

Więc naprzód: Pani matka, rachmistrzyni

I — sam już nie wiem — ochmistrz, osieł stary;

Piękna kobieta — brzydka nie uczyni

Głupstwa i zwykle dochowuje wiary;

Mąż siwiejący nie w wielkiej jedności

1800

Z młodą małżonką; czas, okoliczności…

IV

Tak — tak — świat musi wirować na osi,

A z nim wiruje cała ludzka trzoda;

Człek żyje, kocha, mrze, podatki znosi,

A kędy wieje wiatr, tędy się poda;

1805

Król z tronu rządzi, ksiądz moralność głosi,

Doktor uśmierca — życie mknie jak woda,

Człek jada, pija, wzdycha, nie zadrzemie

W pracy, z tego cóż?… proch, cień, czasem imię!…

V

Do naznaczonej Juan pędził mety;

1810

Kadyks przepiękne miasto i ogromne,

Rynek dla Indii — upada, niestety,

Odkąd się Peru stało wiarołomne;

W mieście dziewice… chcę mówić: kobiety

Takie słodziutkie, ponętne a skromne,

1815

Że nie opiszę zgoła, choć się męczę.

Nie każdy takie widział — za to ręczę.

VI

Jako arabskie dzianety [138], jak łanie,

Jako żyrafy smukłe lub gazele;

A te ich stroje niby malowanie!

1820

Owe mantyle [139] i szale… za wiele

Mówię — pieśni mi na opis nie stanie.

A nóżki, łydki, a ten w całym ciele

Wdzięk… szczęściem nie mam przenośni gotowej;

Skarć, Muzo, wieszcza surowymi słowy,

VII

1825

Niech o lubieżnych rzeczach nie majaczy. —

Patrz, spod mantyli ruch jej ręki mlecznej

Odsłania oko, a oko zahaczy

O serce widza… O! kraju słoneczny:

Miłości! Nim cię zapomnę, niech raczej

1830

Zapomnę modlić się! — Zbyt niebezpieczny

To strój — a takiej oczętom swawoli

Dozwala chyba weneckie fazzioli.

VIII

Kazała matka więc, by się wyprawił

Ku Kadyksowi, gdzie okręt na niego

1835

Czekał; wzbroniła jednak, aby bawił [140]

Długo w tym mieście — nie powiem, dlaczego.

Chłopcu się nowy zupełnie świat jawił;

Hiszpański okręt, jak arka Noego,

Pod opiekuńczy miał go schować rąbek,

1840

By zeń wyleciał czysty jak gołąbek.

IX

Kazał więc Juan pakować tłumoki,

Walizy, kufry. Jako stało w planie,

Wojaż młodzieńca miał trwać cztery roki.

Otrzymał nieco gotówki, kazanie,

1845

Rady, jak stawiać pierwsze w świecie kroki.

Rozstanie było smutne — jak rozstanie…

List pełen przestróg dała jeszcze w ganku

(Nigdy nie czytał go) — i list do banku.

X

Kiedy wyjechał, by darmo nie trawić

1850

Czasu, niedzielną założyła szkółkę

Dla psotnych malców, choć malcy się bawić

Woleli w wojnę, w piłkę lub kukułkę;

Więc czteroletnia i trzechletnia gawiedź

Szła często z płaczem klęczeć na podściółkę

1855

Z grochu — bo Inez zaczęła wnioskować,

Że powołana była — dzieci chować.

XI

Wstąpił na pokład, ściągnięto kotwicę,

Fale skakały, wiatr cichnął powoli.

W zatoce owej częste nawałnice

1860

Huczą; ja ich też użyłem do woli,

Podróżnym woda morska siecze w lice,

Ciało przesiąka wilgotnością soli.

Juan stał, patrzał na ląd już daleki

I pożegnanie słał — może na wieki.

XII

1865

Smutno — wrażenie we mnie jeszcze świeże —

Patrzeć, jak brzegi rodzinne z ócz giną

Za wielką wodą… to cię tak rozbierze,

Zwłaszcza gdy żegnasz je prawie dzieciną…

Białe jest — pomnę — Brytanii wybrzeże,

1870

Inne wybrzeża wyglądają sino.

Tak tedy, siadłszy na okręt, zaczynasz

Wierzyć, że robi się z ciebie — marynarz.

XIII

Juan stał, z głową czarnymi ciężarną

Myślami; śpiewał wiatr, majtkowie klęli,

1875

Maszt trzeszczał, Kadyks był już plamką marną,

Tak się daleko odeń odsunęli.

Na słabość morską (w kwestię sanitarną

Puszczam się) — dobry jest beef-steak. Jeżeli

Masz zaufanie do mnie, spory kawał

1880

Zażyj i pomnij, żem ja — radę dawał.

XIV

Juan przy sterze stał i wzrok synowski

Rzucał na góry swoje mgłami strojne.

Pierwsze żegnanie jest jak pierwsze głoski

Dla dziecka — trudne. Czuje to na wojnę

1885

Idący pierwszy raz lud; dziwne troski

Rozpierają tak serce niespokojne,

Że kiedy nawet kraj porzucasz wstrętny,

Przy tym żegnaniu wzrok się zrobi mętny.

XV

SmutekA Juan wiele w ojczyźnie zostawił:

1890

Matkę, kochankę — nie zostawił żony —

Słuszniej więc bólem niestłumionym trawił

Serce niż starszy ktoś i ożeniony.

A pomnij: jeśliś ty się płaczem dławił

Żegnając ludzi, z którymiś zwaśniony,

1895

Możnaż łez nie lać, gdy się swoich żegna?…

— Chyba je z oczu sroższa boleść zegna.

XVI

Płakał więc Juan, jak płakali Żydzi

U wód Babelu, pamiętni Syjonu,

I ja bym płakał — ale Muza szydzi;

1900

Zresztą zbyt nikły to powód do skonu.

Podróż młodemu nigdy się nie zbrzydzi,

Bo podróż bawi. Gdy do karabonu [141]

Kłaść będą tłumok, to w nim, mam nadzieję,

Już i książeczka ta kącik zagrzeje.

XVII

1905

Juan stał, myślał, wzdychał i łzy ronił;

Łzy słone na toń słoną padające;

„Słodkie na słodkie”… (Ten wiersz mi zadzwonił,

Bom właśnie czytał, jak kwiaty pachnące

Przyniosła na grób, który prochy chronił

1910

Ofelii — Danii królowa). Niknące

Brzegi natchnęły refleksjami duszę

I zaczął myśleć naprawdę o skrusze.

XVIII

„Bądź zdrowa! — wołał — Hiszpanio, bądź zdrowa!

Może cię nigdy, nigdy nie obaczę

1915

I umrę z dala, bo się nie uchowa

W obczyźnie serce, ale się zapłacze…

Gwadalkwiwirze mój, rzeko domowa,

Żegnaj; ty, matko!… gdy nie przeinaczę

Losu — ty, Julio!…” Tu wyjął niebieski

1920

List i przeczytał od deski do deski.

XIX

„Gdybym zapomnieć miał…. słuchaj mnie, Boże!…

Nie, nie — tak tanio czci mej nie pogrzebię,

Prędzej ta ziemska kula wpadnie w morze,

Prędzej to morze utopi się w niebie,

1925

Niżeli inną nad ciebie przełożę,

Niż inną kiedy pokocham — prócz ciebie.

Nie dla mnie balsam powtórnej miłości…

(Tu okręt zachwiał się — on dostał mdłości).

XX

Wprzód niebo ziemię zgniecie… (tu się skutki

1930

Wstrząśnienia wzmogły). O Julio! dopóty

Łkać będę… (Piotrze, daj mi trochę wódki,

Battista, pomóż mi zejść do kajuty…)

Aniele!… (prędzej, wy, piekła wyrzutki!…)

Luba!… (ten okręt chwieje się jak struty)

1935

Tak bym się dzisiaj do nóg twoich cisnął

Całować!… (tu się gwałtownie zachłysnął!)

XXI

Czuł tę mrożącą jakąś słabość serca

(Raczej żołądka), w której jest smak piekła;

Co w mdłe człowiecze jestestwo się wwierca,

1940

Kiedy druh zdradził, kochanka uciekła,

Kiedy najdroższych zesłał los wydzierca

Daleko albo gdy śmierć ich zawlekła…

Juan by świetniej wymową zapałał,

Cóż — gdy ocean jak emetyk [142] działał.

XXII

1945

Miłość, ChorobaMiłość kapryśna jest; sprawioną żarem

Własnym gorączkę odważnie przetrzyma;

Lecz się osłabia kaszlem lub katarem

I na ból gardła cierpliwości nie ma.

Rany śmiertelne leczy niby czarem,

1950

Lecz pospolitych chorób się nie ima,

Ucieka, gdy ktoś, zamiast westchnąć, kichnie,

I czerwonością oczu się odstrychnie.

XXIII

Lecz ją najpewniej zmęczy i najsrożej

Morska choroba, co w jelita wnika,

1955

Miłość tętnicę odważnie otworzy,

Lecz gorącego boi się ręcznika.

Przeczyszczająca ją pigułka trwoży,

Mdłości zabiją. Pomyśl, jak u smyka

Była zawzięta, gdy jeszcze śród mdłości

1960

Żar go namiętny przejmował do kości!

XXIV

Okręt nazwany pięknie: „Trinidadą”,

Gnał do Liworna po gościńcu szklistym.

W tym mieście stara rodzina Moncado,

Która się rozstać musiała z ojczystym

1965

Krajem — osiadła. Familijną radą

Był tam wysłany, opatrzony listem;

Prócz tego inni znajomi w Sewilli

Listy do swoich znajomych wręczyli.

XXV

Sług don Juana zastęp nie był liczny,

1970

Wszystkiego troje i ochmistrz Pedrillo,

Człowiek stateczny i wielojęzyczny,

Który dziś leżał, zwyciężony tylą

Wrażeń, w hamaku i czuł ból febryczny,

A w głowie zamęt większy z każdą chwilą

1975

I strach — bo woda, pryskając w strzelnice,

Skrapiała hamak, poduszki i lice.

XXVI

Słusznie się trwożył; charakter wojenny

Morza coraz to groźniej znaczył burzę.

Wiatr nie był jeszcze wściekłością brzemienny,

1980

A już lądowcy pobledli jak tchórze.

Lecz marynarze — to jest ród odmienny.

Pod noc ściągnięto żagiel w samej górze;

Niebo wróżyło, że nastąpi starcie

I kilka żagli pójdzie na rozdarcie.

XXVII

1985

O pół do drugiej wiatr nagłym zawrotem

Wpakował okręt między dwa bałwany,

Co dno wybiły, kując w nie jak młotem,

Spłukały pomost, uszkodziły ściany;

I nim żeglarze, strwożeni łoskotem,

1990

Zbiegli się dźwigać okręt skołatany,

Ster pękł; do pomp biegł i stary, i młody,

W statku było już — cztery stopy wody.

XXVIII

Podróżni widząc, że ich okręt ginie,

Raźno skoczyli. Zaczęto przewracać

1995

Beczki, odsuwać kufry, paki, skrzynie,

Lecz nikt się nie mógł otworu domacać,

Wreszcie znaleźli go. Całej drużynie

Zaczęła w serca mdłe otucha wracać,

Choć się wdzierała woda przez szczeliny,

2000

Kładziono kołdry, tłumoki, pierzyny

XXIX

W otwór, co wszystko na nic się nie zdało;

Musieliby iść na pożarcie hajom,

Mimo wysiłek i energię całą,

Gdyby nie pompy. Niechaj ludzie znają,

2005

Jaką się pompy te okryły chwałą

(Pięćdziesiąt beczek wody wyrzucają

W godzinę, a zaś ich wyrobem słynie

Zaszczytnie znany Mr. Mann w Londynie).

XXX

Dzień drugi dawał pozory pogody;

2010

Więc byli radzi i krzepili siły,

Choć wewnątrz było na trzy stopy wody,

Którą trzy pompy nieustannie piły.

Znowu wiatr zawiał, nowe zrządził szkody.

Wpadli w wir, działa z łożysk się stoczyły,

2015

Ogromny bałwan na okręt się rzucił,

Uderzył, podbił i na bok przewrócił.

XXXI

Tak wywrócony leżał i bez ruchu;

Pokład się w wodzie nurzał do połowy,

Sprawiając widok, co tak może w duchu

2020

Utkwić jak gromów huk, ogień bojowy,

Jak wszystko, co się dobywa z rozruchu

Uczuć i łamie serca, karki, głowy.

Tak i topielcy, gdy wypłyną z toni,

Drżąc, straszne rzeczy powiadają o niej.

XXXII

2025

Więc maszty, które okręt nachyliły,

Wyższy i niższy, toporami ścięto.

Okręt ani drgnął — leżał na kształt bryły,

Leniąc się powstać, jak parobek w święto.

Snadź [143] mu dwa maszty ostatnie ciężyły:

2030

Przedni i tylny — w milczeniu je ścięto;

Nikt się przed czynem rozpacznym nie wzdrygnął…

Wtedy się nagle stary okręt dźwignął.

XXXIII

Łatwo odgadnąć, że gdy te przewroty,

Odbywały się, podróżni niezdarni

2035

Biegali tam — sam, nie mając ochoty

Zbyć życia prędzej, nim zbędą śpiżarni.

Ba! Stare wygi, gdy śmiertelne poty

Strach im wyciśnie, stają się niekarni,

Wódki wołają, wszelkie prawa depcą,

2040

Czasem rum nawet prosto z beczki chłepcą.

XXXIV

Nic tak zapewne ducha nie posili,

Jak rum i wiara… Wierząc w te sposoby,

Jedni śpiewali psalmy, drudzy pili,

Wiatr wył dyszkantem — jak w chórze żałoby

2045

Basem dudniły fale. Przestrach zmyli

Cierpienia, z morskiej wyleczy choroby.

Przekleństwa, modły i pijackie krzyki

Z ryczącą falą chór stworzyły dziki.

XXXV

Może by prędzej padli w tej pogoni

2050

Z losem — lecz Juan, mądry, choć tak młody,

Stanął przed drzwiami, w każdej dzierżąc dłoni

Pistolet; a jak gdyby śmierć od wody

Lżejszą być miała niż od palnej broni,

Zaczęli prosić i łzami jagody

2055

Rosić i wzdychać; toż bardzo się gani,

Że chcieli gwałtem umierać pijani.

XXXVI

„Więcej nam grogu [144] daj — wołali — bo my

Zaraz umrzemy!” — „Nie! — Juan zawoła —

Prawda, że los mi nasz wspólny wiadomy,

2060

Lecz umierajmy człowieczeństwa z czoła

Nie starłszy”. Mówiąc, od drzwi lud łakomy

Odpychał na kształt rajskiego anioła.

Pedrillo nawet z szanownym obliczem,

Choć kornie oczy wznosił, odszedł z niczem.

XXXVII

2065

Poczciwy staruch na ramieniu duszę

Miał i zawodził, i wzdychał żałośnie,

Rachował grzechy, zagrzebany w skrusze,

Wołał: „Niechaj Bóg karą mnie ochłośnie!”

Przyrzekł, że gdy się dostanie na suszę,

2070

To się z sukienką kapucyńską zrośnie.

A nie zabawi dłużej ni kwadransa

Przy don Juanie niby — Sanszo Pansa.

XXXVIII

Nadzieja jedna świeciła im trwale,

Dzień wstawał, wiatr snął, masztów już nie było,

2075

Otwór wzrósł, wkoło ławy piasku, ale

Nie ląd; tak okręt bujał — nad mogiłą.

Do pomp się znowu rzucili; w zapale

Ostatnią ręce wytężali siłą;

Ze wschodem słońca pracowali sporzej,

2080

Mocniejsi u pomp — a u żagli chorzy.

XXXIX

Płótno u sztaby uczepiono statku

I tak trzymało się jakby na rei,

Ale bez masztów, żagli, a w dodatku

Z dziurą w dnie — trudno nie tracić nadziei.

2085

Rozpaczać jednak trzeba — na ostatku,

Żywot, choć długi, nigdy się nie przeje,

A choć czas przyjdzie, że śmierć załopoce

Skrzydłem — smutno gnić w lyońskiej zatoce.

XL

Tam ich wiatr rzucił; sam zaczął sterować

2090

I samowolnie po odmętach wodził,

Ze steru trzeba było zrezygnować

I ze spoczynku; czas prędko uchodził

Przy pracy, bo maszt musieli prostować,

Ster lada jaki też by się przygodził [145].

2095

Niepewna chwila ta okrętu zmora

Płynęła, lecz nie z biegłością kaczora.

XLI

Sobą strawiła się gwałtowność burzy;

Lecz fala parła gwałtownie przez dziury

W okręcie; łudzić nie mogli się dłużej.

2100

Wody też słodkiej zabrakło, bez której

Śmierć ich czekała niechybna w podróży.

Przez teleskopów poglądali rury,

Lecz nie ujrzeli ni żagli, ni brzegu,

Nic — tylko morską toń i strach noclegu.

XLII

2105

Znów wicher zawył i znów okręt kruchy

Zaczął się głębiej zanurzać w topieli;

Choć wyzierała śmierć z tej zawieruchy,

Wszyscy cierpliwi byli, nawet śmieli,

Aż gdy się zdarły skóry i łańcuchy

2110

U pomp, zwątpienie przyszło i ujrzeli,

Jak go pochwycił wiatr, wściekłością zbrojny..

— Tak chwyta ludzi wir domowej wojny.

XLIII

Zbliżył się cieśla. Łzy miał pod zgrubiałą

Powieką i rzekł cicho: „Kapitanie,

2115

Nie ma ratunku!…” Ten człek żył niemało,

Po niejednym się błąkał oceanie

I widno [146] strasznie mu się w duszy działo,

Bo nie było to kobiece płakanie…

Lecz tam zostały w chacie dzieci, żona…

2120

Tą myślą człowiek zwariuje, nim skona.

XLIV

Ocean teraz prawie podkład zmywał;

Okręt się przegiął, strach różnicę znosił.

Ktoś swoim świętym funt świec obiecywał

(Ba! gdzie ich dostać?), drugi ręce wznosił

2125

W górę, ów dziko w morze się wpatrywał,

Kilku spuszczało łódź, a jeden prosił

Pedrilla, aby dał mu rozgrzeszenie;

Ten go „do diabła” słał — przez roztargnienie.

XLV

Ci się rzucili w hamaki i spali,

2130

Ci się stroili pięknie jak na gody,

Ci dzień urodzin swoich przeklinali,

Zgrzytali, wyli, włosy darli z brody.

Inni — jak rzekłem — mężni i wytrwali,

Spuszczali wielką szalupę do wody,

2135

Marząc, że uda się śmierci wywinąć,

Byle nie trzeba wbrew prądowi płynąć.

XLVI

Lecz co myśl wiodło do ostateczności,

To — zjawiające się głodu widziadło.

Rozumiał każdy, iż zbraknie żywności,

2140

Gdyby tak dłużej błąkać się wypadło;

A człek nie lubi żyć i mrzeć we czczości;

Morze śpiżarnię prawie całą zjadło,

W kutrze zmieściła się ledwo troszeczka

Masła — dwa sądki — i sucharów beczka.

XLVII

2145

Szalupa była większa, toteż dla niej

Przypadło: chleba zmokłego dwadzieście

Funtów, sześć wiader wody, wina w bani

Pół wiadra; z mięsa kupionego w mieście

Kadyksie: jeden comberek barani,

2150

Szynka wieprzowa, wołowina, wreszcie

Osiem galonów rumu — jak widzicie,

Dość licho asekurowano życie.

XLVIII

Jolla [147], pinassa [148] poszły z huraganem,

Kiedy się wzmogła burza — jeszcze rano,

2155

Lecz można było boleć i nad stanem

Szalupy; z kołder żagle pozszywano,

Z wiosła, które się naszło w skołatanym

Statku, maszt jakiś wykoncypowano.

Dwie łodzie ledwo pół wzięły załogi,

2160

A kuter w żywność był nader ubogi.

XLIX

Dzień bezsłoneczny powoli uchodził

Z morskiej pustyni. A jako zbrodniarze

W maskę twarz kryją, aby cios ugodził

Śmielej, i nocy powierzają straże,

2165

Tak się im zjawiał mrok, co cienie zwodził

Na toń samotną i na blade twarze.

Dwanaście pełnych dni wiodła ich trwoga,

Teraz jej miejsce zajmie śmierć złowroga.

L

ŚmiechZaczęto tratwę z gorącym pośpiechem

2170

Zbijać, lecz tratwa na morzu — cóż znaczy?…

Na to mógłby ktoś poglądać z uśmiechem,

Gdyby był bardzo wesół i junaczy,

Prędzej zawtórzyłby pijackim echem,

Podochoceniem szalonym rozpaczy,

2175

Epileptycznym pół, pół histerycznym;

Śmierć się bankietem radowała ślicznym.

LI

Opół do ósmej wyrzucono z nawy [149]

Kosze i belki, i wszelkie brzemiona [150],

By jak najdłużej utrzymać dziurawy

2180

Okręt; czuł każdy, jak nieunikniona

Śmierć dyszy… Z nieba padał blask sinawy;

Okręt, jak trumna trupem obciążona,

Szedł ciężko, potem drgnął, schylił się, zwinął,

Sztabą uderzył wprzód… i z wolna ginął.

LII

2185

Wtedy żegnalny okrzyk w niebo wionął;

Tchórz wrzaskiem buchnął, zęby zaciął śmiały,

Niejeden w morze się rzucał i tonął,

Żądając prędzej śmierci — niewytrwały.

Ocean wkoło niby piekło zionął,

2190

Okręt wpadł — ciągnąc z sobą morskie wały [151],

Jak ten, co z wrogiem zaplótłszy ramiona,

Wpierw go udusić pragnie, zanim skona.

LIII

Straszne wołanie z piersi się wydarło:

Głośniejsze niźli głos burzy, co wyła

2195

Jak zwierzę — potem cichło i zamarło…

Już tylko szumiał wiatr i fala biła

O falę; morze jak grób się zaparło;

Dłoń się zeń czasem skurczona dobyła,

Czasem krzyk krótki, zakończon bełkotem

2200

Topielca, co się rozstawał z żywotem.

LIV

Łodzie spuszczono — jak rzekłem — na tonie;

W tych łodziach grono żywych się zebrało;

Ale nadzieja gasła w każdym łonie,

Bo wiatr jak przedtem dął, morze szumiało,

2205

A nikt nie wiedział, w której ląd jest stronie;

Za wielu było ich — chociaż tak mało!

Ogółem było wydartych powodzi

Dziewięciu w kutrze, a trzydziestu w łodzi.

LV

Reszta zginęła. Dwieście dusz szkaradnie

2210

Wyszło z ciał; Modlitwaa tu żal wynurzyć muszę,

Że gdy katolik jaki w morze wpadnie,

To długo czeka, nim ktoś mszą za duszę

Żałobną ogniom czyśćca go wykradnie,

Bo nim o statku wieść dojdzie na suszę,

2215

Któż do niepewnych datków ma ochotę?

Zaduszka pono kosztuje trzy złote…

LVI

Don Juan prędko do szalupy skoczył,

A chciał ocalić Pedrilla i psisko.

Uczeń nad mistrzem opiekę roztoczył,

2220

A opiekuńcze owo stanowisko

Odwagę tchnęło weń. Pedrillo moczył

Oblicze łzami, widząc śmierć tak blisko.

Battistę (co się zwał zdrobniale: Tita)

Już powaliła przedtem okowita.

LVII

2225

Piotrka chciał także ocalić z przygody,

Lecz i ten, czując groźne położenie

Chwili, upił się, a gdy szedł na schody,

Upadł i poszedł między morskie cienie,

I znalazł nagle grób z wina i wody.

2230

Chciano ocalić go, lecz się na scenie

Już nie pojawił, bo morze szalało,

Zresztą i miejsca w szalupie nie stało.

LVIII

Charcik, dzielący Juanowe losy,

Którego jeszcze don Jose wychował,

2235

Stał na pokładzie i wył wniebogłosy;

Ze stanu rzeczy trafnie wywnioskował

(Psy mają czułe i rozumne nosy),

Że woda sięgnie niebawem nad pował.

Juan posłyszał go, pochwycił, skoczył

2240

Do łodzi, a psa pod siedzenie wtłoczył.

LIX

Napełnił także pieniędzmi kieszenie

I obładował nimi smętne ciało

Pedrilla, który wpadłszy w zasępienie,

Bezmyślnie, co się Juanowi zdało,

2245

Czynił; huk morza powiększał w nim drżenie.

Juan, przeciwnie, miał minę dość śmiałą;

Ufając, że się nim zajmie niebieska

Siła, ocalił ochmistrza i pieska.

LX

Noc była czarna. Wiatr skrzydłem łopotał;

2250

Próżno się żagiel to w głębi topieli,

To w górze z siłą przeważną szamotał —

Zwinąć go ani rozwinąć nie śmieli,

Nurt się przelewał przez ster i łaskotał.

Podróżni wodą sieczeni skostnieli,

2255

Wnet każdy głowę opuścił bezradną

I biedny kuter powędrował na dno.

LXI

Ubyło dziewięć dusz. Drugi się trzymał

Statek; maszt na nim z wiosła był zrobiony,

A żagiel z kołder pysznie się wydymał,

2260

Niby na rei, sznurkiem utwierdzony.

Ocean huczał, pienił się i zżymał,

Przez burt przewalał, więc strach był niepłony.

Ludzi im było żal, lecz równie masła

I chleba, których drużyna nie spasła.

LXII

2265

Ogniście wstało słońce i czerwono,

Krwawy posłannik wracającej burzy.

Cóż czynić mogli? Płynąć w niezmierzoną

Dal, patrzeć, rychło niebo się rozchmurzy.

Po łyżce rumu z winem rozdzielono

2270

Między tych, którzy głodu znosić dłużej

Nie mogli; reszta zjadła chleb spleśniały,

Z wszystkich zamiast szat łachmany wisiały.

LXIII

Trzydziestu było w tak ciasnej przestrzeni,

Że nikt swobodnie nie mógł użyć ręki,

2275

Jedni zziębnięci, przemokli, skurczeni

Siedzieli — inni, by złagodzić męki,

Na kształt dantejskich pokładli się cieni

Czuwając; febrą dzwoniły im szczęki.

Tak wlokła się łódź, szkielety [152] ciężarna,

2280

Wspólnym ich płaszczem była chmura czarna.

LXIV

Wiadomo: dłużej żyje, kto spragniony

Jest życia; znają tę prawdę doktorzy.

Pacjent, co nie ma przyjaciół lub żony,

By go dobili, jeszcze nienajgorzej

2285

Ma się; jeszcze go śmierci wyostrzony

Nóż ani Parki nożyca nie trwoży.

Strata nadziei życia — życie skraca,

Śmierć wtedy człeka dmuchnięciem wywraca.

LXV

Ludzie mający pono dożywocie [153]

2290

Potrafią dłużej żyć — sam Bóg wie, na co

Wierzycielowi na złość! — Temu krocie

Pachną, a oni żyją i nie płacą.

Najgorsi z wszystkich są Żydzi; ci w złocie

Naprzód ukąpią, a potem zatracą.

2295

Jam do pożyczek bywał zawsze chutny,

Tylko mnie trapił dzień terminu smutny!

LXVI

Równie gromada owa w lichej łodzi

Żyła ochotą życia i dlatego

Zniosła, co ludzkie pojęcie przechodzi,

2300

Jak skała, kiedy fale ją oblegą.

Trud się żeglarzom z przeznaczenia rodzi,

A to od czasów korabiu Noego,

Który wiózł ludzi, ród gęsi, krów, owiec,

Jak Argo [154], pierwszy korsarski żaglowiec.

LXVII

2305

Wszak mięsożerna człowiek jest istota:

Musi jeść, a ma tę wadę nieszczęsną,

Że jeść nie może, jak dżdżownica, błota,

Ale jak tygrys, haja strawę mięsną,

Anatomiczny wprawdzie skład żywota

2310

Znosi jarzyny, lecz żołądki klęsną

Od takiej strawy; człowiek, co pracuje,

Musi jeść mięso — i wół mu smakuje.

LXVIII

Tak zrozpaczonej owej ludzkiej trzodzie,

Gdy się w dniu trzecim ocean ukoił,

2315

Anioł zaświtał w niebieskiej pogodzie

I rozbliźnione rany serca goił.

Posnęli wszyscy jak żółwie na wodzie;

Gdy się ocknęli, głód w żołądkach broił;

Więc gospodarskiej niepomni nauki,

2320

Na żer się chciwie rzucili — jak kruki.

LXIX

Przewidzieć było łatwo, co się stanie:

Zjedli chleb, resztki wina wysączyli,

Głusi na prośby, groźby i łajanie,

Ani się widmem głodu nie trwożyli.

2325

Mieli nadzieję — głupi — że wiatr wstanie

I pchnie do brzegu. Z nadzieją jest milej,

Lecz mając wiosłem kawał drewna kruchy,

Powinni byli zachować okruchy.

LXX

Przyszedł dzień czwarty, fala nie podrosła,

2330

Ocean leżał jak dzieciak uśpiony;

W piątym to samo; woda ich nie zniosła,

Modra i jasna jak niebios opony [155].

Z jedynym wiosłem (gdyby choć dwa wiosła)

Co mogli zdziałać?… Głód wyciągnął szpony;

2335

Więc pieska, chociaż Juan się przeciwił,

Zarżnęli; każdy cząstką się pożywił.

LXXI

W szóstym brać głodna skóry się chwyciła.

Juan się wzbraniał jeść z tego powodu,

Ze to pieszczona psinka ojca była,

2340

Lecz czując w sobie straszne sępy głodu,

Z żalem i wstrętem — ta myśl go dławiła —

Przyjął łaskawie daną mu od przodu

Łopatkę z łapką; Pedrillo poglądał

Żałośnie; zjadł pół, a jeszcze pożądał.

LXXII

2345

Przeszedł dzień siódmy bez wiatru; żar z nieba

Tryskał; jak ścierwo łódź na wodzie legła,

W łodzi szkielety… Im było potrzeba

Wiatru, a wiatr spał. Do białek im zbiegła

Krew i spojrzeli na się… chcieli chleba,

2350

Jeść chcieli; głodem w oczach się zażegła

Kanibalowa chuć… Patrzą i milczą,

A szczęki im się wydłużają wilczo.

LXXIII

Wreszcie jeden coś szepnął do sąsiada,

Ten szepnął drugim, a ten innym jeszcze

2355

I trwała jakaś tajemna narada,

Jakieś szemrania syczące, złowieszcze.

I pojął każdy, że myśl jedna włada

Wszystkimi, chutne wywołując dreszcze;

A była to myśl, że losować trzeba

2360

I ludzkim ciałem zastąpić brak chleba..

LXXIV

Ale nim doszło do tego, spożyli

Resztki skórzanych czapek i kamaszy;

Długo się wzrokiem rozpacznym mierzyli,

Nikt bowiem stać się materiałem paszy

2365

Nie chciał — na koniec losy porobili,

Ale z substancji, co Muzę przestraszy,

Bo gdy nie mieli nazwisk spisać na czem,

Juan list Julii musiał oddać — z płaczem.

LXXV

Losy spisano, zmieszano, rzucono,

2370

A nawet harpia głodu, co ich ciała

Żarła jako sęp kaleczący łono

Prometejowe, przycichła struchlała.

Nie namyślano się tam, nie radzono;

Natura sama do strasznego gnała

2375

Postanowienia — a fortuna sroga

Pierwszego wzięła sobie — pedagoga.

LXXVI

Prosił, aby mu otworzono żyły.

Cyrulik użył dzielnie swoich noży,

I na Pedrilla padł sen taki miły,

2380

Że nie czuł, jak wszedł do rajskich przestworzy.

Umarł tak, jak żył — dobry do mogiły

Katolik, człowiek świętobliwy, boży,

Ucałowawszy Chrystusową mękę,

Spokojnie dał pod nóż gardło i rękę.

LXXVII

2385

Pierwszym kawałkiem miał być opłacony

Cyrulik; lecz że pieczeń była zbita

I twarda, a on ogromnie spragniony,

Napił się ciepłej krwi, której obfita

Struga płynęła. Trup obmyto w słonej

2390

Wodzie, do morza rzucono jelita

Na ucztę dla haj, co w trop jak grabarze

Płynęły; resztę pożarli żeglarze.

LXXVIII

Czterej majtkowie odmówili strawy,

Nieżądni najmniej ludzkiego mięsiwa.

2395

Juan, co patrzał na skon pieska łzawy,

Nie chciał jeść także. Rzecz nader godziwa,

Iż wstręt w nim budził ten posiłek krwawy.

Pamięć Pedrilla jeszcze w nim zbyt żywa

I nad uczucie głodu była czystsza,

2400

Nie tknął więc swego pasterza i mistrza.

LXXIX

SzaleństwoLepiej, że nie jadł, bo ci, co zasiedli

Do uczty, skutków wnet smutnych doznali:

Którzy najwięcej i najchciwiej jedli,

Wpadli w szaleństwo, Boga przeklinali,

2405

Pianę toczyli z ust, w konwulsjach bledli

I słoną wodę jak smocy żłopali,

Zgrzytali, wyli, włosy darli w szale

I umierali z śmiechem jak szakale.

LXXX

Liczba nędzarzy schudła z tego względu,

2410

Reszta też schudła jak gromada duchów,

Jedni nagłego dostali obłędu,

I ci szczęśliwsi byli od swych druhów,

Inni krwawego żądali obrzędu

Raz jeszcze, choć im z konwulsyjnych ruchów

2415

Ginącej rzeszy śmierć przestrogę słała,

By się ludzkiego nie chwytali ciała.

LXXXI

Nazajutrz paść miał chłopiec okrętowy,

Najtłustszy — lecz się wymknął spod tasaka,

Nie przeto, iż miał chęć nie zbywać głowy;

2420

ChorobaRzecz ocaliła inna nieboraka.

Oto — już z dawna był nie bardzo zdrowy,

Czego przyczyna znowu była taka:

Kiedy w Kadyksie bawił [156], przez trafunek

Od dam składkowy dostał podarunek.

LXXXII

2425

Z Pedrilla rączka została i udko,

Jedni nie jedli, by nie szkodzić zdrowiu,

Drudzy oszczędni, wiedząc, że na krótko

Wystarczą, resztki zgryzali tułowiu.

Juan sam trzeźwy panował nad łódką

2430

Ssąc tylko kąski trzciny lub ołowiu,

Wreszcie złapano dwie jaskółki wodne

I trup rzucono między ryby głodne.

LXXXIII

Kogo Pedrilla los nabawia dreszczy,

Patrzaj: Ugolin [157] wroga w wiecznej wojnie

2435

Dławi, czaszka mu krwawa w zębach trzeszczy,

A zaraz powieść swą kończy spokojnie.

Gdy w piekle wroga gryźć kazał duch wieszczy,

Toć spożyć druha — nie jest nieprzystojnie

Na morzu; gdy kto pięć dni z rzędu pości,

2440

Wolno mu mieć mniej niźli Dant litości.

LXXXIV

Tej nocy upadł deszcz rzęsisty z nieba;

Usta otwarły się jak popękana

Ziemia; Wodaczłowieka dopiero potrzeba

Uczy, że skarbem jest woda źródlana.

2445

Jeśliś w gorących był krainach Feba [158],

Na oceanie, lub gdzie karawana

Do wody z piersi przepalonych wzdycha,

Chciałbyś, gdzie Prawda, być — na dnie kielicha.

LXXXV

Deszcz nie napoił, choć padał do ranka,

2450

Aż się płócienną posłużyli szmatą,

W którą kapała woda, jak do dzbanka.

Gdy była pełna, rzucili się na to

Naczynie chciwie — a choć piwa szklanka

Lepszą byłaby biedakom obiatą,

2455

Jednak się ozwał głos powszechnej zgody,

Smaczniejszej nigdy że nie pili wody.

LXXXVI

Wargi spalone i gorączką zżarte

Ssały te męty jak krople nektaru;

Języki czarne a gardła rozwarte

2460

Jak u bogacza, co śród piekieł żaru

Żebrze, aby mu Łazarz przez zaparte [159]

Niebo upuścił niebieskiego daru

Bodaj kropelkę; jest to prawda stara,

Że czasem chrześćjan konserwuje wiara.

LXXXVII

2465

Dwóch ojców było w tym gronie nędzarzy,

A mieli synów dwóch; jeden, jak róża

Rumiany, silny i czerstwy na twarzy,

Wcześniej żyć przestał. Gdy do śmierci łoża

Przyciągnął ojca jeden z marynarzy,

2470

Ten spojrzał i rzekł: „Dziej się wola boża,

Nie moja wola![160]” — i źrenicą szklaną

Patrzał, jak dziecko do morza wrzucano.

LXXXVIII

Drugi dziecinę miał wątłą, słabiuchną,

O miękkim liczku, delikatnym ciele.

2475

Ten chłopczyk dłużej żył, choć był jak próchno,

Tkwiła w nim dusza cicha jak w aniele.

Nie mówił, lecz się uśmiechał miluchno,

Jak gdyby sercu ojca chciał — wesele

Wrócić i ulżyć brzemieniu boleści,

2480

Choć czuł, że go już dłużej nie popieści.

LXXXIX

Śmierć, WodaNad twarzą syna zwisła twarz rodzica;

Ojciec już nie wstał, ale z ustek pianę

Bladych ucierał, zapatrzony w lica

Dziecka. Gdy spadły krople pożądane

2485

I szklanym blaskiem raz jeszcze źrenica

Błysła i zdała się poznawać znane

Oblicze — ojciec mu wargi rozszerzył,

Wlał trochę wody — próżno! — chłopiec nie żył.

XC

Skostniał; wziął ciało ojciec nieszczęśliwy

2490

I patrzał długo, długo, aż zrozumiał,

Że to śmierć trup mu rzuciła nieżywy

Na piersi; wtedy jak dziecko się zdumiał,

Patrzał uparcie, aż nielitościwy

Ocean trupa w sobie skrył, zaszumiał;

2495

A on padł z duszą martwą; tylko ciało

W konwulsjach życiem ledwie znacznym drgało.

XCI

W tej chwili tęcza wybiegła na chmury;

Z obu stron warkocz świetlny w morzu tonął

Nad falujące rozpięty lazury.

2500

A wewnątrz łuku blask jaśniejszy płonął

Niż zewnątrz. Jasność pomknęła do góry

Jak sztandar, ale barwy z wolna chłonął

Eter — tęcza się zgięła, potem zbladła,

Roztopiła się we mgle i przepadła.

XCII

2505

Zniknął niebieski kameleon, dziecię

Powietrza i mgły, i słońca, zrodzone

W ogniu, w rubinów kołysane kwiecie,

Spowite w obłok, płynnym złotem chrzczone,

Niby półksiężyc, lśniący na meczecie,

2510

Lub pryzmat, ma barwy utajane

W jednej — (lub sine na twarzy obrazki

U osób, co się boksują bez maski).

XCIII

Rozbitkom był to znak bożej opieki…

Wiara — jak wiecie — człowieka uzdrawia,

2515

Wierzyli w „omen” Rzymianie i Greki.

Desperatowi „omen” ulgę sprawia.

Toż, gdy czekając pomocy dalekiej,

Spostrzegli ogon niebieskiego pawia,

Wróżyli sobie jakby z horoskopu

2520

Szczęśliwy koniec i wyjście z zatopu.

XCIV

Ptaszyna nader piękna, śnieżnobiała

Z płetwami u nóg, z wejrzenia jakoby

Gołąbka (pewno w drodze się zbłąkała),

Polatywała tejże samej doby

2525

Nad łodzią, pragnąc sieść [161]; a choć widziała

Podejrzanego oblicza osoby

W łodzi, krążyła, obserwując z góry,

Póki dnia — był to dobry „omen” wtóry.

XCV

A muszę tu być w spostrzeżeniu szparki [162]:

2530

Szczęście to ptaszka, że nie siadł na maszcie,

Bowiem na kruchym drągu naszej barki

Mniej miał bezpieczną grzędę niż na baszcie.

Głód— Gdyby był nawet ptak z Noego arki

Powracający z oliwką, to zważcie:

2535

Nie zjadłbyż człowiek, który sześć dni pości,

Oliwki, mięsa z ptaszyny, ba!… kości?

XCVI

O zmierzchu zadął wiatr, lecz już nie szalał,

Gwiazdy się w chmurnym niebie roziskrzyły,

Łódź gnała, ale w rozbitkach duch malał,

2540

Bo w kraj nieznany losy ich pędziły.

W dali szmat ciemny — jak ląd — niebo walał,

Jakieś ławice z mgieł oko mamiły,

Ktoś słyszał huk fal, a inny moździerzy.

O tym ostatnim — to wątpić należy.

XCVII

2545

Wstał świt; wiatr powiał ciszej, pieszczotliwiej;

Wtem krzyknął majtek stojący na straży:

„Patrzajcie, ląd, ląd! Jeśli wzrok mnie myli,

Niech się tak dusza moja w piekle smaży.

Przetarli oczy, i dziw!… zobaczyli

2550

Zatokę; szał ogarnął marynarzy:

Istotnie był to ląd, z dala widzialny,

W oczach rosnący, prawie dotykalny.

XVIII

Płaczem buchnęła wielkim część załogi.

U reszty były oczy mdłe i mętne,

2555

Nie odróżniali radości od trwogi,

Tak się im stało wszystko obojętne.

Pacierzem kusił ktoś wzgardzone bogi…

Trzech spało; twarze mieli bólem wstrętne,

Głową się ciężką o dno łódki wsparli,

2560

Chciano ich zbudzić, wstrząsano… — umarli.

XCIX

Jeszcze przed tym dniem znaleźli na fali

Śpiącego żółwia. Zwierz był bardzo duży,

Więc podpłynęli cicho i złapali

I mieli mięsny znów pokarm na dłużej,

2565

A co ważniejsza, ducha zhartowali

I uczynili twardszym do podróży,

Bo ze zdarzenia tego się wysnuwał

Wniosek, że Dobry Ktoś nad nimi czuwał.

C

Ląd był istotnie, co teraz wyraźniej

2570

Czarną, skalistą postać ku nim zwrócił,

Prąd łódkę znosił i płynęli raźniej.

Fakt tylko jeden przestraszał i smucił:

Ogromnej była powodem bojaźni

Niepewność, dokąd ich ocean rzucił…

2575

Mówiono: Kreta, Rodos; sternik z szyprem

Bardzo stanowczo obstawał za Cyprem.

CI

Tymczasem prądem silnym łódź niesiona

Do upragnionej zmierzała przystani,

Niby z bladymi duchy łódź Charona [163].

2580

Już tylko czterech ludzi było na niej

Oraz trzy trupy, których osłabiona

Ręka nie mogła zepchnąć do otchłani.

Dwie haje, z łódką pędzące w zawody,

Przypominały się, pryskając z wody.

CII

2585

Upał i zimno, rozpacz, niedostatki

W ich się wyglądzie nędznym odbijały;

Synów by własne nie poznały matki

W owej szkieletów rzeszy wynędzniałej.

W nocy chłód, we dnie żar, ubiór na szmatki

2590

Zdarty, więc nie dziw, że z gromady całej

Zostało czterech; tamci własną winą

Legli, Pedrilla spłukując morszczyną [164].

CIII

I ukazało się pofalowane

Wybrzeże, wszystkie zachwycając zmysły.

2595

Wonie, nad lasów szczytem rozedrgane,

Płynęły mgłami, w powietrzu zawisły

I ochraniały im źrenice szklane

Przed płomieniami, co od fal odprysły.

Wszystko tam było lube, jasne, hoże,

2600

Wstecz się cofało groźne, czarne morze.

CIV

Ląd był zarosły, bezludny; dokoła

Ryczały fale; lecz ich opanował

Taki szał, tak ich ląd nęcił, że zgoła

Zważać nie chcieli, że śmierć im gotował.

2605

Tam, kędy [165] groźne raf sterczały czoła,

Ocean pienił się, burzył, kotłował;

Oni nie dbając, że na skały wpadną,

Pchnęli się — pękła łódź i poszła na dno.

CV

W Gwadalkwiwirze, rzece swej rodzinnej,

2610

Juan się nieraz po uszy zanurzył,

Więc nie przestraszał go element płynny.

Wyborny pływak nieraz godnie użył

Swej sztuki. Lekki, wytrwały a zwinny,

Przed Hellespontem [166] by nawet nie stchórzył,

2615

Który przepłynął — pomnij, łaska czyja,

Leander, po nim pan Ekenhead i ja…

CVI

Więc choć skostniały, wycieńczony głodem,

Parł się i walką wytężał zajadłą

Członki mdłe [167], tak iż dosiągł przed zachodem

2620

Wybrzeża, które przed nim się rozsiadło;

Rekin napędził strachu mimochodem,

Wziąwszy jednego z pływaków na jadło;

Dwóch nie-pływaków zaraz wir pochłonął

I tylko jeden Juan nie utonął.

CVII

2625

Lecz by nie dobił do brzegu bez wiosła,

Które dłoń jakaś opiekuńcza dłoni

Jego, jak deskę zbawienia, przyniosła,

Gdy w dół strącony pogrążył się w toni,

Choć już mogiła mu nad głową rosła,

2630

Fale dudniły niby tabun koni,

On, tego drewna dzierżąc się, nad grzywy

Rumaków spłynął na brzeg, pół nieżywy.

CVIII

Przytłumił oddech, palce wbił kurczowo

W żwir i bronił się fali rozsierdzonej,

2635

Co wypuszczoną ofiarę na nowo

Wessać pragnęła w grób niezapełniony.

W piasek się wtłoczył i dotykał głową

Jaskini, dłutem wód w skale rzeźbionej;

Tyle miał życia, że czuł mocne bole,

2640

Ale mniej czucia, by pojął swą dolę.

CIX

Z trudem na chwiejnym podniósł się ramieniu,

Lecz na skrwawione znów opadł kolana;

Oczyma wodził, szukając w półcieniu,

Czy nie wynurzy się gdzie postać znana

2645

I nie zjawi się towarzysz cierpieniu.

Jednego spostrzegł tylko, trup kompana,

Który, przedwczoraj skonawszy, noclegu

Szukał na obcym, nagim, twardym brzegu.

CX

Tak patrząc, poczuł, że mózg mu się kręci,

2650

A z nim świat cały; myśl się rozprzęgała,

Przytomność z resztką ginęła pamięci…

Padł na bok, ręka za wiosło chwytała

Odruchem samozachowawczej chęci.

I legł jak lilia podcięta i biała,

2655

Prześcigający kształtem cherubiny,

Choć jeno z ziemskiej urobiony gliny.

CXI

Jak długo potem w tej martwocie leżał,

Nie wiedział; świat mu zdał się jedną bryłą.

Czas już dlań nocy i dnia nie rozmierzał,

2660

Krew skrzepła; co czuł, to jakby się śniło.

Aż gdy go sen ów niemocy odbieżał,

Tętna ruszyły się, serce zabiło

I pulsująca krew zagrała męsko,

Walkę ze śmiercią stoczywszy zwycięską.

CXII

2665

Otworzył oczy, zamknął, znów otworzył,

Ujrzał kształt jakiś, niejasny, zamglony.

Marzył, że chwilkę go w łodzi sen zmorzył,

Lecz że się zbudził — wiatr go chwyta w szpony,

A on rozpacza, że z martwoty ożył…

2670

Potem myśl skupiał, zsyłał w czas miniony

I gdy wspomnienia snuł, a snuł jak z wątka,

Szesnastoletnią ujrzał twarz dziewczątka.

CXIII

Do ust mu usta przyłożyła tkliwie, .

Jakby się chciała nimi tchu dopytać,

2675

I, ciepłą rączką głaszcząc pieszczotliwie,

Zdała się duszę odchodzącą chwytać.

Zwilżając skronie, czatowała chciwie

Na objaw życia, aż z wolna zakwitać

Zaczął rumieniec i wnet oddech cichy,

2680

Równy wywabił na jej twarz uśmiechy.

CXIV

Wina mu trochę wlawszy w usta, ciało

Płaszczem okryła i ramieniem głowę

Podtrzymywała zwisłą i omdlałą,

A potem liczko jej ciepłe, różowe

2685

Pod zimną chłopca skroń się podesłało.

Wyżęła włosy, morską wodą płowe,

Wzdychając, prawie że współczuła bóle

Chorego, strzegąc go bacznie a czule.

CXV

Potem ostrożnie wniosły go do groty;

2690

Nasza urocza dzieweczka wraz z drugą

O kształtach nie tak wytwornej roboty,

Silniejszych barkach — iż zdała się sługą.

Wznieciły ogień, a kiedy blask złoty

Jasną, szeroką padł na ściany strugą,

2695

W świetle dziewczyna, dama lub czym była,

Jeszcze się bardziej powabną zjawiła.

CXVI

Na głowie złote blaszki jak motyle

Śród fal brunatnych włosów migotały;

Kędziory bujne w warkocz zwite w tyle,

2700

A mimo wzrost jej smukły [168], okazały,

Bo w młodzieńczego wieku pełnej sile,

Warkocz do kostek sięgał — a tak śmiały

Miała wzrok i tak panowała głową,

Jak gdyby była tych krajów królową.

CXVII

2705

OkoWłos był brunatny, ale oko duże,

Czarne jako śmierć, w rzęs jedwabnym cieniu

Wabiło, skryte, niby gwiazdy w chmurze,

A niby pęki strzał tkwiło w spojrzeniu,

Czy było słodkie, czy wróżyło burzę

2710

Zjawiającą się w błysków dziwnym drżeniu,

I było wtedy podobne do węża,

Co jad wyrzuca i sploty rozpręża.

CXVIII

Czoło szerokie, a różowomleczne,

Lice jak rannej blask na chmurach zorzy.

2715

Wierzchnia jej warga mniejsza, usta śliczne,

Tylko całować!… Wprost arcytwór boży,

Jak te modele żywe, artystyczne,

Których człowiecze dłuto nie odtworzy.

Widziałem takich pięknych kobiet wiele,

2720

Że niech rzeźbione uklękną modele!

CXIX

Powiem, czemu się moja dusza skarży

I skąd ten przeciw rzeźbiarstwu artykuł:

PięknoZnałem irlandzką damę, której twarzy

Nikt dotąd godnie w marmurze nie wykuł,

2725

Choć pozowała często. Gdy czas zwarzy

Kwiat, przepędziwszy po nim swój wehikuł,

Przepadnie piękno przez naturę kute,

Nie skopiowane, nawet nie odczute.

CXX

A taka była ta z groty księżniczka.

2730

Że nie jesteśmy w hiszpańskiej krainie,

Świadczyła żywsza barwami sukienka.

— Hiszpanki jasno noszą się jedynie

W domu; za domem kryją smagłe liczka

W mantyli, a biust w powabnej baskinie [169].

2735

Pod niepozornym strojem oczy czarne

Lśnią tajemnicze razem [170] i figlarne.

CXXI

Otóż dzieweczki naszej strój był wcale [171]

Piękny, w kolory przeróżne pisany,

Zwój włosów spadał na szyję niedbale,

2740

Gwiazdami drogich kamieni usiany.

Na pasku lśniły rubiny, opale,

Welon z najdroższej materii był tkany.

Palce w pierścieniach — ale wstyd mnie reszty…

Na bosych stopach panna miała meszty [172].

CXXII

2745

Drugiej ubranie pierwszemu podobne,

Ale sukienka była grubsza cała,

Drogich kamieni mało — i to drobne,

We włosach srebro, matka dać musiała

Na wiano — wszystkie stroiki mniej zdobne,

2750

Równie swobodna w ruchach, lecz mniej śmiała.

Włos gęstszy, ale krótszy zwój warkoczy,

Czarne i żywe, ale mniejsze oczy.

CXXIII

Służąc mu, obie krzątały się pilno,

Znosiły jadło, suknie do ubrania,

2755

Z tą chęcią lubą, czułą i przychylną,

Co zmusza ludzi gwałtem do kochania.

Przygotowały mu zupkę posilną,

Rzecz, którą wspomnieć poezja się wzbrania,

Ale co lepsza dla chorych niż owa

2760

Wojom podana uczta Achillowa.

CXXIV

Powiem, kto były, by nie myślał który,

Że to przebrane księżniczki; na straży

Jawności stoję, zwolennik natury,

Przeciwny sztuce dzisiejszych bajarzy.

2765

Więc krótko: obie prostych ludzi córy,

Nie dyplomatów, poetów, rzeźbiarzy;

Pani i sługa. — Pani była córą

Człowieka, co żył przeważnie z naturą.

CXXV

Był rybołówcą w swoim wieku młodym,

2770

Łówcą pozostał na dojrzalsze lata,

Lecz wyższe cele złączył z tym zawodem,

Dlatego stał się przykrą plagą świata

I żył w niezgodzie ze strażników rodem.

Trochę to handlarz był, trochę pirata,

2775

Lecz wzór wzorowy dla wszystkich piratów,

Bo sobie korzec uzbierał dukatów…

CXXVI

Był więc rybakiem — na ludzi rybakiem,

Jak Piotr apostoł — i często obdzierał

Kupiecki okręt, gdy szedł pustym szlakiem,

2780

I staczał czasem bitwy jak generał.

A gdy zwyciężył, to zwycięstwa znakiem

Podróżnych sobie na jeńców wybierał,

Potem wystawiał na tureckie rynki

Mężczyzn, chłopczyków, dziewice, dziewczynki.

CXXVII

2785

Był Grekiem; piękny dom sobie wystawił

Na jednej z Cyklad, wyspie mało znanej,

I tam bezpiecznie, wygodnie czas trawił.

Dom za pieniądze cudze zbudowany,

Bo ilu okradł, a ilu zadławił,

2790

. Sam Bóg wie. Był to stary praktyk, szczwany.

Dom był zaciszny, obszerny, spokojny,

W misterne rzeźby berberyjskie strojny.

CXXVIII

Miał jednę córkę — Hajdeą się zwała,

Najposażniejsza wysp jońskich dziedziczka;

2795

Wszystka młódź za nią z miłości szalała,

Nad posag ceniąc powaby jej liczka.

Miała szesnaście lat; jak brzózka biała

Rosła, strącając pod władzę trzewiczka

Rój wielbicieli; karcąc ich zaloty,

2800

Sama miłosnej nabrała ochoty.

CXXIX

Dziś idąc do skał przez nabrzeżne piaski

— Zwykła przechadzka przed słońca zachodem —

Spostrzegła jakąś, pod wieczorne blaski,

Postać; don Juan to był, zmorzon głodem,

2805

Sztywny; wzdrygła się, bo był bez — przepaski,

Lecz wraz zagrała litość w sercu młodem,

Więc współczującym… (równie z tej pobudki,

Że był przystojny bardzo i bielutki),

CXXX

Ale ratunku byłby cel chybiony,

2810

Gdyby go chciała wziąć do domu ojca;

Znaczyło myszkę rzucić w kocie szpony

Lub wpuścić łanię do psiego ogrojca.

Bo stary miał swe szczególne zakony [173],

Nie jak gościnny Arab, zacny zbójca:

2815

On by mu także z głodu umrzeć nie dał,

Lecz utuczywszy go, potem by sprzedał.

CXXXI

Więc się zgodziła pani z pokojówką

(Panienka u sług zawsze szuka rady),

Że grota lepszą dlań będzie kryjówką.

2820

Gdy otwarł czarne oczy chłopiec blady,

Obie schyliły się nad jego główką,

Bo już litości jęły się „z zasady”,

A mówi św. Paweł, że ta cnota

Jest mytem u wrót rajskiego żywota.

CXXXII

2825

Roztliły ogień, ale z materiału,

Który mu wielkiej nie mógł nadać siły,

Bowiem niezdatne były dla opału

Kawałek wiosła, szczęt masztu przegniły;

Płomienie ich się chwytały pomału,

2830

Lecz się na koniec raźno w górę wzbiły;

A że leżało dużo tych drew blisko

Groty — starczyły na duże ognisko.

CXXXIII

Aby mu miękkie, ciepłe usłać łoże,

Hajdea zdjęła futro sobolowe,

2835

A że powietrze morskie, i to w porze

Nocnej, chłopięciu mogło być niezdrowe,

Spódniczkami go otuliły hoże

Dziewoje, jutro przyrzekając nowe

Przynieść sukienki i wina, i chleba.

2840

Jaj, ryb i czego więcej było trzeba.

CXXXIV

Wyszły — a on się dal ogarnąć snowi,

Jakby kamieniem był lub nieboszczykiem.

Śmierć jest snem tylko — jakim?… sam Bóg to wie.

Może doczesnym?… — Spał — mary mu dzikim

2845

Nie zawodziły chórem u wezgłowi

Ani straszyły widma krwawym szykiem,

Co tak niekiedy wspomnieniem przerażą,

Że drżąc, budzisz się z zapłakaną twarzą.

CXXXV

ImięSpał więc bez widzeń Juan, lecz panienka,

2850

Co była taka dobra i troskliwa,

Zatrzymała się w biegu jak sarenka,

Mniemając, że jej po imieniu wzywa.

Często jest w błędzie serce, ucho, ręka

I często różne przywidzenia miewa;

2855

Nie uważała zatem w roztargnieniu,

Że obcej nie mógł wzywać po imieniu.

CXXXVI

I zadumana wróciła do domu,

Milczenie ścisłe zalecając Zoi,

Która wiedziała też, co mówić komu,

2860

Rokiem od pani doświadczeńsza swojej.

Zoe wiedziała, że rok u przełomu

Dziecięctwa wiele znaczy, wiele broi,

Więc oszczędzała lat — w szkole przyrody

Zbierając wiedzy pożyteczne miody.

CXXXVII

2865

Świt przyszedł budzić, ale nie zrozumiał

Wezwania Juan w sobole zakuty.

Ni strumyk zbudził go, co blisko szumiał,

Ni błysk ze słońca rannego wysnuty.

Znużony, nad snem panować nie umiał,

2870

Leżał wygodnie, toż mógł spać dopóty,

Póki chciał. Pomnę, że drugi przypadek

Taki opisał w Podróżach mój dziadek.

CXXXVIII

Hajdea noc tę spędziła boleśnie,

Jak lunatyczka w księżycowym blasku.

2875

To po zgniliźnie ciał deptała we śnie,

To piękne trupy widziała na piasku.

I pokojówce wstać kazała wcześnie,

I niewolników zbudziła o brzasku.

Aż po armeńsku zaklęli — i grecku,

2880

Nie wiedząc, co jest kapryśnemu dziecku.

CXXXIX

Więc wstała sama, wszyscy za nią wstali,

A cel rzekomy tak rannego wstania

Był: widzieć, jak się wschód na niebie pali.

Piękny to widok, gdy się z mórz wyłania

2885

Świetlany Febus, a chmury jak biali

Duchowie od gór zlatują; śpiewania

Słychać ptaszęce i natura chowa

Żałobę niby młoda, płocha wdowa.

CXL

Wschód jest zjawiskiem niezwykle wspaniałem.

2890

Znam te mgły, brzaski, tę rumianość zorzy,

Bo dla nich często całą noc nie spałem,

Co jest zabójcze — mówią mi doktorzy.

Toż kto chce zdrowy być duszą i ciałem,

Niechaj — się do snu o ósmej ułoży,

2895

Wstanie o świcie — a na grobie dłutem

Napis wyryją mu: „Wstawał z kogutem”.

CXLI

Hajdea twarzą w twarz spojrzała dzienną,

Jej była świeższa — lecz choć zawsze biała,

Teraz się różą zrobiła płomienną,

2900

Bo jej krew z serca w lica się przelała.

Tak potok, górę gdy spotka kamienną,

Co mu się w drodze porohem usłała,

Tworzy jezioro. Tak wygląda ono

Czerwone morze — (choć w nim nie czerwono).

CXLII

2905

A kiedy szybkim krokiem między skały

Zeszła, co brzegów pilnowały morza,

Ranne się do niej oczy słońca śmiały,

Mokrymi usty [174] całowała zorza,

Biorąc za siostrę… i ty byś niemały

2910

Miał kłopot poznać, że nią nie jest hoża

Dziewica, której piękność równej miary

Z ową — smaczniejsza była, bo nie z pary.

CXLIII

Szła po nadbrzeżnych do groty kamuszkach

I w głąb jej wbiegła prędko a ostrożnie,

2915

Juan na futrach spał jak na poduszkach,

Sen tajemniczy jest, więc chwilkę trwożnie

Stanęła, a podszedłszy na paluszkach,

Szczelniej okryła go, bo było mroźnie,

Jak anioł śmierci nad nim się schyliła

2920

I oddech jego ust łakomie piła.

CXLIV

Mówię: — jak anioł, który przy skonaniu

Dobrego czuwa i śle sen pogodny.

Chłopiec cichutko leżał na posłaniu,

Do groty wietrzyk zalatywał chłodny.

2925

Zoe tymczasem wiedząc, że w śniadaniu

A nie w czym wróci do sił panicz głodny,

Nie patrząc na nich, dobyła z koszyka

Zapasy chleba, miodu, kawy, mleka.

CXLV

Kto głodny, z serca nie potrafi śpiewać,

2930

A głodny musiał być rozbitek gładki [175].

Niezakochana Zoe jęła ziewać,

Zwłaszcza że chłód wiał z tej podskalnej klatki.

Zaczęła prędko śniadanie odgrzewać,

Lecz dać nie mogąc ponczu ni herbatki,

2935

Podała chleb, miód, owoce suszone,

Wszystko za miłość czystą, nie mamonę.

CXLVI

A potem chciała obudzić Juana,

Bo kawa, jaja były już gotowe,

Lecz ją wstrzymała pani zastrachana,

2940

Paluszek kładąc na wargi wiśniowe.

Odeszła mrucząc Zoe rozgniewana,

Śniadanie trzeba było robić nowe.

Cóż począć! Pani nie chciała przez grzeczność

Przeszkadzać snowi, który trwał jak wieczność.

CXLVII

2945

On spał bez przerwy; twarz mu wycieńczaną

Gorączki ciemne ognie spłomieniły

Jak owe, co na śnieżnych szczytach płoną,

Na skroniach sine, niewyraźne żyły

Słabym prężyły się życiem, a słoną

2950

Wodą zlepione włosy, pełne zgniłej

Trawy, splątane, w gęste kłęby zbite,

Wprzód czarne — zżółkły, pyłem ścian pokryte.

CXLVIII

Klęczała nad nim; on jak utulona

Leżał dziecina na matczynym łonie,

2955

Zwieszon jak brzoza, gdy schyli ramiona,

Cichy jak morza niezmącone tonie.

Piękny jak róży rozwitej korona,

Słaby jak ptaszę, które się obronie

Powierza puchów — słowem, śliczny młodzian,

2960

Tylko w spłowiałą trochę skórę odzian.

CXLIX

Zbudził się, spojrzał i myślał, że marzy,

I chciał znów zasnąć — nie z lenistwa — wierzę;

Lecz gdy to dziewczę obaczył na straży,

Zrozumiał, że się mu na sen nie zbierze.

2965

Modlitwa, KobietaJuan słabostkę miał do pięknych twarzy,

Bo nawet kiedy odmawiał pacierze,

Nie wabili go święci męczennicy,

Tylko cudowna twarz Bogarodzicy.

CL

Na łokciu sparłszy twarzyczkę omdlałą,

2970

Spojrzał w twarz dziewki, na której różowo

Pod tłem liliowym płomię [176] krwi zagrało,

A jej choć pierwsze zmarło w ustach słowo,

Oczy mówiły — i to wystarczało.

Wreszcie doń grecką ozwała się mową,

2975

Jońskim akcentem, prosząc go najsłodziej,

By jadł, bo słaby jest i głód mu szkodzi.

CLI

Juan zrozumieć nie mógł słów dziewczęcia,

Nie będąc Grekiem, lecz miał słuch nie lada,

A głos jej dźwięczał jak świegot ptaszęcia

2980

I spadał jako w kropelkach kaskada,

Słowa czcze o nim nie dadzą pojęcia,

O takich dźwiękach łzą się opowiada

Pomimowolną; jest w nim ta moc tonu,

Jakby melodia zstępowała z tronu.

CLII

2985

Więc spojrzał jak ten, którego przebudzi

Akord organu i wstaje w nim ciemna

Świadomość, ale go długo nie łudzi,

Bo to puka stróż albo inna ziemna

Istota lub to głos stajennych ludzi.

2990

Mnie jest podobna rzecz najmniej przyjemna.

Lubię spać we dnie — noc cenię z zalety,

Że rozaniela gwiazdy i kobiety.

CLIII

W mig uleciały przywidzenia senne;

Natomiast poczuł Juan, że go dręczy

2995

Zatrważający apetyt; kuchenne

Wonie (gdyby to z pieczeni zajęczej!…)

Łechtały zmysły niby ambry cenne,

Widział, jak ogień gore, Zoe klęczy,

Dmuchając niby westalska dziewica,

3000

I wymarzyła mu się… polędwica.

CLIV

Lecz na bezkrowich wyspach polędwica

Rzadką jest; za to baran, cap — mniej rzadki.

Gdy przyjdzie święto wesołego lica,

Na rożnach skwierczą baranie łopatki.

3005

Mało i takich uczt, bo okolica

Skalista, tu i ówdzie biedne chatki

Stoją; na szczęście przyjacielska owa

Wyspa mniej była niż inne jałowa.

CLV

Woły tam rzadkie; a tu mam gotowe

3010

Wytłumaczenie, że stare podanie

O Minotaurze [177], na które surowe

Minki — już widzę — robią skromne panie

(W micie tym dama przebiera się w krowę),

To alegoria tylko, na wskazanie,

3015

Że Pazyfae [178] wspierała chów byków,

By bojowymi zrobić Kreteńczyków.

CLVI

Podobnie wiemy, że angielskie plemię

Łase na mięso — że już o porterze

Nie wspomnę, który jest płynem, a że mię

3020

Unosi na zły tor, niech kat go bierze —

Stąd lubią wojną tłuc morza i ziemie;

A wojna piękne, choć kosztowne zwierzę,

I oto jasne zestawień wyniki,

Że wojna kwitnie tam, gdzie żyją byki.

CLVII

3025

Lecz do powieści: Juan, co usychał

Z głodu, na łokciu oparł ciężką głowę

I ujrzał to, do czego dawno wzdychał,

Bo co przez tydzień jadł, było surowe,

Więc do łakoci mile się uśmiechał,

3030

A czując wewnątrz przestrzenie jałowe,

Na żer się chciwie zgłodniały pustelnik

Rzucił jak szakal, sęp, ksiądz albo celnik.

CLVIII

Jadł, jadł do syta; a śliczniutka pani,

Co go jak matka swej dzieciny strzegła,

3035

Rozkoszowała się, bo radość dla niej

Była — poglądać, że śmierć go odbiegła.

Lecz Zoe, której rozumek wstał raniej [179],

Wiedząc z praktyki — w książkach bowiem biegła

Nie była — głodny że musi pomału

3040

Jeść, bo zaszkodzi wyschniętemu ciału,

CLIX

I rozumiejąc tu, że więcej zyska

Czynem niż słowy — rzecz była nagląca —

Chłopca, co tak się już w serduszko wciska

Pani, iż wstaje dlań o wschodzie słońca,

3045

Gwałtem odwiodła prawie od półmiska,

Przesytem życiu by nie zadał końca;

I wydzierając dogryzane kości,

„Toż koń by — krzyknie — dostał niestrawności!

CLX

Potem — (Juan był jak turecki święty,

3050

Miał ledwie skromne spodeńki) — do stroju

Wzięły się; w ogień poszły sukien szczęty,

A dostał ubiór tureckiego kroju

Czy też greckiego, w którym nieciśnięty,

Bez pistoletów, kindżału, zawoju,

3055

Mesztów, mógł ruszać się bardzo swobodnie,

To jest: koszulkę, szarawarki wschodnie.

CLXI

Hajdea chciała go bawić rozmową,

Nie wiedząc, że mu język jej nie znany,

A Juan siedział, patrzał, kiwał głową

3060

I wydawał się bardzo zasłuchany,

Lecz gdy go chciała wyciągnąć na słowo,

Pokazało się, że protegowany

Prawdziwie siedział na kazaniu „greckiem”,

Choć znał ten język, ale — gdy był dzieckiem.

CLXII

3065

Więc próbowała go gestami pytać,

Uśmiechem, oczu wymownym spojrzeniem;

A w jego twarzy — na tej jednej czytać

Umiała książce — słów odwzajemnieniem

Niemych odpowiedź zaczęła wykwitać

3070

I dusze w oczy spłynęły strumieniem.

Każdy błysk źrenic był głoską w tej mowie,

Której klucz znają tylko kochankowie.

CLXIII

Więc naśladując rąk i oczu znaki,

I powtarzając dźwięk słów kryształowy,

3075

I wypełniając spojrzeniami braki,

Juan wziął pierwszą lekcję greckiej mowy,

A jak ten, co chce gwiazd wybadać szlaki,

W niebo pogląda, nie w pergaminowy

Foliał [180], tak Juan brał swe abecadła

3080

Z jej ócz; ta lekcja wybornie wypadła.

CLXIV

Jest to rozkoszna rzecz i powab wielki

Dla ucznia słuchać lekcyj z ust jak wiśnie,

Zwłaszcza gdy uczeń od nauczycielki

Nie młodszy. Pomnę ja te lekcje i śnię…

3085

Za dobre pensum uśmiech jak karmelki

Słodki; za złe… też; w przestankach się ściśnie

Za rączkę albo przestraszy buziaczkiem…

Ja się uczyłem tak, gdy byłem żaczkiem,

CLXV

Greckich, tureckich i hiszpańskich słówek,

3090

Włoskich nie — bowiem nie miałem ochmistrza.

Do angielszczyzny nie rób mi przymówek:

Uczyłem się jej, gdzie jest nienajczystsza,

U Tillotsona [181], Southa, łamigłówek

Zasię od Blaira, elokwencji mistrza

3095

Kościelnej, świeckiej; na myśl samą zgrzytam…

Z poetów wszystkich — drwię, więc ich nie czytam.

CLXVI

O damach nawet rzec nie mogę tyle

Ja, zbieg ze świata brytańskich wielkości,

Gdziem miał jak wszyscy swoje wielkie chwile,

3100

Gdziem miał jak wszyscy swe drobne słabości,

Które z cnotami dziś zostały w tyle;

Gdzie głupcy, którym często mogłem kości

Połamać; gdzie płeć piękna i płeć brzydka;

— Wszystko to dzisiaj jest snem dla rozbitka…

CLXVII

3105

Don Juan, słysząc wyrazy realne,

Dźwięczne, wyraźne, zaczął je wymawiać.

Są w ludziach czucia tak uniwersalne

Jak słońce; w serca ich nie trzeba wstawiać,

Jak w serca mniszek gwałtownie zapalne;

3110

Był zakochany — a miłość się zjawiać

Zaczęła równie w pięknej, młodej pannie,

Rzecz ta się zdarza w świecie nieustannie.

CLXVIII

O świcie — gdy spał, bo Juan podwójne

Zażywał dozy snu, mocniejsze ranem —

3115

Szła do jaskini i oczęta czujne

Zwracała, patrząc, jak w gniazdku usłanem

Śpi ptaszę: włoski mu gładziła bujne

I wzrok pieściła licem ukochanem,

I oddychała cichutko nad skronią,

3120

Jak wiatry, co się nad różami słonią.

CLXIX

Wracały prędko kolory młodości

I powróciły mu siły w połowie;

Krzepkość, dobrobyt są szczęściem ludzkości,

Kochania głównym warunkiem — bo zdrowie

3125

I wywczas [182] są dla ognia namiętności

Prochem i siarką. A już każdy to wie

Że dla Wenery tam trudny interes,

Gdzie nie pomaga jej Bachus [183] i Ceres [184].

CLXX

Gdy Wenus wiedzie serce w zalecanki

3130

— Miłość bez serca jest niedoskonała —

Ceres podaje po włosku łazanki,

Bo miłość trzeba odżywiać jak ciało.

W tym czasie Bachus leje wino w szklanki,

By spłukać ryby, ostrygi i białą

3135

Pulardę [185]; lecz kto dał wszystko? — dalipan,

Nie wiem; Jowisz-li, Neptun [186], Pluto [187] czy Pan [188]…

CLXXI

Kiedy się budził Juan, już znajdował

Kąpiel, śniadanie i te oczy czarne,

Których czar serce by każdemu skował;

3140

Obok nich Zoi oczęta figlarne…

Przestanę, abym powieści nie psował:

Powtarzanie jest niemądre i marne.

Dość, że gdy skończył w kąpieli zabawy,

To do Hajdei wracał i do kawy.

CLXXII

3145

SzczęścieOboje młodzi, ona tak niewinna,

Że przed nagością oczu nie słoniła;

Juan istotą był, jak ją dziecinna

Jej wyobraźnia z dawna wymarzyła.

Godzien kochania, bo mu szczęście winna,

3150

Za co go, zda się jej, uszczęśliwiła.

Kto szczęścia spragnion, ściągnął po nie ręce,

Musi część oddać; szczęście jest bliźnięce.

CLXXIII

Patrzeć nań — rozkosz; wsłuchiwać się w cienie

Wieczoru razem — to zwiększenie bytu;

3155

Czuwać nad śpiącym i na przebudzenie

Czekać — to chwile lubego zachwytu.

A żyć z nim razem — zuchwałe marzenie,

A stracić — straszny upadek ze szczytu

Szczęścia; on skarb jej wyrzucon z głębiny

3160

Morskiej, kochanek pierwszy i jedyny.

CLXXIV

I tak dzień po dniu czas im słodko płynął;

Hajdea chłopcu składała wizyty

Z rana, lecz bacznie tak, iż miesiąc minął,

A nikt nie wiedział, kto był w grocie skryty.

3165

Aż dnia jednego pirata rozwinął

Żagle, bo zwęszył z kupców łup obfity.

Wyszedł nie jak Zeus [189] po dziewicę Io [190],

Ale po statki płynące ze Skio.

CLXXV

Zyskała wolność. Nie miała już matki;

3170

Ojciec wędrował po morzach okolnych,

Więc mogła zażyć swobód jak mężatki

Lub inne damy z rodzaju swawolnych.

Nie miała brata, by zamknął do klatki,

Toż najwolniejsza była z kobiet wolnych,

3175

A mam na myśli chrześcijańskie damy,

Których w haremach jeszcze nie trzymamy.

CLXXVI

Więc był z nią częściej i korzyść odnosił

Z jej rozmów, i już nauczył się tyle,

Że na przechadzkę pierwszy ją poprosił;

3180

Jeszcze nie puszczał się o własnej sile,

Odkąd jak kwiatek, co go żeniec skosił,

Leżał na piasku i był pół w mogile.

Trafili właśnie na tę chwilę miłą,

Gdy księżyc wyjrzał, a słońce się kryło.

CLXXVII

3185

Był brzeg ponury, na łup fal podany,

Z piaskami w dole, a skałami w górze,

O które czołem tłukły huragany,

Z zatoką, której nie tykały burze,

Kędy się chronił okręt skołatany.

3190

U skał ocean wył w ponurym chórze:

Wiatrów; w dni tylko parne, letnią porą,

Rozfałdowany błyszczał jak jezioro.

CLXXVIII

Lekka tam piana rzucona z oparu

Lśni jak ta, srebrną co kiścią uwieńcza

3195

Brzeg szumiącego szampanem pucharu;

Ta bujna rosa ducha, ta serc tęcza.

Niech słucha kazań, kto się piekieł żaru

Obawia; niech się z księżmi pozaręcza…

Dla nas kobiety, wino, śmiech, śpiewanie,

3200

Jutro sodowa woda i kazanie!

CLXXIX

AlkoholMądry, gdy pije, powinien się upić.

Upiciem chwile są najsłodsze z młodu;

W miłości, sławie, złocie, winie skupić

Można nadzieje ludzi i narodu.

3205

Bez owych soków musiałoby strupieć

Drzewo żywota i nie wydać płodu.

Upij się — radzę — a gdy się z zawrotem

Głowy obudzisz, słuchajże, co potem:

CLXXX

Zadzwoń, niech lokaj do łóżka przyniesie

3210

Reńskiego wina i wody sodowej.

Ty byś nie wzgardził. nimi, o Kserksesie!

Bo ani sorbet mrożony w śniegowej

Wazie, mi czyste źródło w suchym lesie,

And burgunda napój rubinowy

3215

Po pracy, boju, tyle sił nie doda,

Co reńskie wino i sodowa woda.

CLXXXI

Brzeg — (zdaje mi się, że mówiłem właśnie

o brzegu?… tak, tak, mówiłem o brzegu…)

Usypiał; był to czas, gdy słońce gaśnie;

3220

Układały się fale do noclegu.

Cicho — ptak tylko morski czasem wrzaśnie

Lub pluśnie delfin, lub swawolna w biegu

Dziecinnym fala o kamiuszki trąci

I szmerem starych skał zadumę zmąci.

CLXXXII

3225

Chodzili sami; ojciec na rabunek

Wyszedł z drużyną z okolic zebraną;

Nie miała matki, braci ni piastunek,

Prócz Zoi, która budziła ją rano

I którą łączył serdeczny stosunek

3230

Z panią; jej służba była: wodę grzaną

Przynieść do mycia, długi warkocz uwić

Lub się o starą sukienkę przymówić.

CLXXXIII

Była to chwila owa, gdy czerwona

Tarcz słońca schodzi poza sine góry,

3235

Co, zda się, ziemię objęły w ramiona

I są stróżami drzemiącej natury.

Jedna się nimi piętrzy świata strona,

A z drugiej morza lśnią ciche lazury.

Nad wszystkim niebo błękitnoróżowe,

3240

A z nieba gwiazdy patrzą brylantowe.

CLXXXIV

Chodzili sami, dłoń trzymając w dłoni,

Po muszlach, piasku nadbrzeżnym i żwirze,

A potem zeszli do skalnej ustroni,

W której snadź [191] burze pracowały chyże,

3245

Mistrzowską rękę przykładając do niej,

I wykowały tę grotę w porfirze.

Tam siedli spocząć, a splótłszy ramiona,

Patrzali, jak dzień ma zachodzie kona.

CLXXXV

PocałunekPatrzali w niebios szafirowe pole,

3250

Ubrane w chmury jako listki róży,

I poglądali znów na morze w dole,

Gdzie topił jasne oko księżyc duży,

Bawił ich plusk fal i wiatru swawole,

A potem oczy zatrzymali dłużej

3255

Na własnych twarzach; twarze się zbliżyły,

Usta się zeszły, przylgnęły, spoiły…

CLXXXVI

W pocałowanie długie, lube, świeże,

Miłosne, jak ognisko skupiające

Rozkosze, w rajskiej urodzone sferze,

3260

Młodością tylko pojęte, niosące

Ciało, myśl, duszę miłości w ofierze. —

Krew — lawa, pulsy — wulkany grające,

Całus serdeczny — grom; jego wartości

Dochodzić trzeba — sądzę — po długości

CLXXXVII

3265

Trwania. — Ile ich pocałunki trwały?…

Pocałowania minutą nie zmierzy.

Nie liczą — na co liczby się przydały?

W pocałowaniu jednym wieczność leży.

Milczeli, ale ognie na nich wiały,

3270

Zdało się, dusza sama k'duszy bieży,

A usta do ust lgną jako rój młody,

Serca to kwiaty, skąd im płyną miody.

CLXXXVIII

Siedzieli sami, ale nie tak sami,

Jak ci, co puste zwiedzają cmentarze.

3275

Ocean gładki, zasiany gwiazdami,

Mgły podnoszące się jak nocy straże,

Ściany pieczary miarowo kroplami

Ciekące — serca zbliżyły i twarze.

Zda się im, sami że żyją pod niebem,

3280

A życie nie ma się skończyć — pogrzebem.

CLXXXIX

I nie straszyły ich tam niepokoje.

Ani ich nocy nie trwożyły cienie,

Żyli dla siebie, mieli mowę swoję

Myślaną, w głosu łamiącą się drżenie,

3285

W której, gdy czego nie pojmą oboje,

Zaraz tłumaczą sobie przez westchnienie.

O, pierwsza miłość!… natury konieczność,

Dziedzictwo Ewy cór — dane na wieczność.

CXC

Hajdea ślubów ani obiecanek

3290

Nie czyniła mu; nie miała pojęcia

O tym, czym ślubny jest mąż, czym kochanek,

Jak zgubna czasem miłość dla dziewczęcia.

Więc nieświadomie czysta, jak poranek,

Do kochanego zbiegała chłopięcia,

3295

A niosąc duszy tę prześliczną białość,

Nie urozumiała nawet słowa: „Stałość”.

CXCI

Kochała, była kochana; wielbiła,

Była wielbiona; natura tak zwarła

Ich dusze, że się jedna w drugą wpiła

3300

I chętnie w szczęściu razem by umarła.

Do równowagi chwilkę myśl wróciła

I uciszyła się, lecz wnet wydarła

Z objęć spokoju. MiłośćHajdea uczuła,

Że ich w istotę jednę miłość skuła.

CXCII

3305

Niestety, byli tak piękni, tak młodzi,

Tak zakochani, bezbronni i sami,

A chwila była owa, w której schodzi

Na serce urok, rozpala ogniami

Żądz i niestarty wiecznością czyn rodzi,

3310

Który opłacić potem trzeba łzami.

I ogniem piekła, gorejącym gwoli [192]

Sprawcom rozkoszy cudzej lub niewoli!…

CXCIII

Para, miłością i wdziękiem tak strojna,

A tak niebaczna, że w człowieczym rodzie

3315

Nikt, chyba Adam i Ewa dostojna

Szli w równie chyżym do piekła pochodzie.

Hajdea, która była bogobojna,

Musiała słyszeć o styksowej wodzie,

Piekle i czyśćcu, ale zapomniała,

3320

Kiedy stanowcza chwila się zbliżała.

CXCIV

Patrzą na siebie, z oczu blask im bije,

Ona mu białe ramię koło głowy

Oplotła; on zaś, objąwszy za szyję,

Skrył dłoń w kaskadzie włosów hebanowej.

3325

RozkoszJuż na kolanach mu siadła, dech pije,

Oddech się staje prędszy, gorączkowy…

I wtedy grupę stworzyli klasyczną,

Nagą, miłośną, naturalną, śliczną.

CXCV

A gdy on syty szałem po upływie

3330

Tych chwil pochyla w jej ramiona skronie,

Ona nie zaśnie, lecz mocno a tkliwie

Głowę mu trzyma na powabnym łonie

I czasem oczy obróci lękliwie,

I od lic jego bladych pierś jej płonie.

3335

I wszystkie w sobie rozkosze zestrzela,

Których doznała i których udziela.

CXCVI

Astronom, kiedy patrzy na firmament [193],

niemowlę, kiedy ssie piersi matczyne.

Dewotka, święty gdy przyjmie sakrament,

3340

— Arab, gdy prosi wędrowca w gościnę,

Wódz, kiedy widzi w armii wrogiej zamęt,

Skąpiec, gdy złoto chowa pod pierzynę,

Nie poglądają wzrokiem tak promiennym

Jako dziewczyna, gdy czuwa nad sennym

CXCVII

3345

Kochankiem, który jak dziecię uśpiony

Leży istotą swą w jej życiu wryty,

Bezsilny, niemy i nieporuszony.

Nieświadom, jakie przynosi zachwyty

wszystkimi uciech, smutków i żądz tony

3350

W duszy anioła stróża swego skryty,

Z wszystkimi błędy [194] i wdziękami — drogi,

Spokojny jak śmierć bez grozy i trwogi.

CXCVIII

Czuwa nad śpiącym, a w godzinę oną,

Gdy miłość i noc, i samotność wola,

3355

I dusze wiąże siłą połączoną.

Pomiędzy piaski i skał groźne czoła

Mrok tuli grotę szczęściem przystrojoną,

Gdzie ich miłości nikt zajrzeć nie zdoła,

A nigdy gwiazdy, stojące na straży

3360

Nocy, szczęśliwszych nie widziały twarzy.

CXCIX

Miłości kobiet — o! poznania warte,

Piękne a groźne, pełne tajemnicy.

Kobieta wszystko stawia na tę kartę,

Gdy przegra, to jej nic oprócz tęsknicy

3365

I żalu życie nie odda rozdarte.

Za to ich zemsta, jak skok tygrysicy,

Krwawa… lecz i ta zwiększa serca rany,

Bo czują same cios drugim zadany.

CC

Nie dziw, że mszczą się kobiety, ofiary

3370

Męskiej przemocy, nie dziw, że ich ręka

Zbroi się w sztylet, jadem poi czary;

Już dziećmi muszą się taić, choć pęka

Serce za lubym — przyjdzie bogacz stary,

Weźmie na żonę — skończona piosenka.

3375

„Potem srogi mąż, niewierny kochanek,

Stroje, dzieciaki — ksiądz… w śmierci przystanek.

CCI

Jedna zakocha się, druga rozpije,

Ta stajnią zajmie się, tamtą — rautami;

Ta rzuci męża i z kochankiem żyje,

3380

Zdobywa szczęście, ale honor plami,

A nie wiadomo nawet, czy zabije

Robaka smutku — ot — zwykle się mami…

Ta kusi diabła, potem powieść kleci,

A tak w pałacach jest czy w chatkach kmieci.

CCII

3385

Hajdea była kochanką natury,

Dziecięciem żądzy, zrodzonym, gdzie żar nie

Ciecze powoli, ale tryska z góry

Na usta i na oczy dziewic sarnie.

Żyła, by kochać — kochać tego, który

3390

Był jej przeznaczon; a wszystkie męczarnie

Nadziei, troski, trwogi były chwilką

Przelotną; serce biło tu, tu tylko.

CCIII

Co te serc bicia złego narobiły!…

Ależ bo każdy ich ruch szybszy, żywszy

3395

Jest w swych przyczynach i skutkach tak miły,

Że nawet Rozum, pilnie wyplewiwszy

Rozkosz z alchemii swej, nie ma dość siły

Odwodnej; ba! głos sumienia najtkliwszy

Prawd nie nauczy, co myśl tak bogacą,

3400

Że dziw mi, czemu podatku nie płacą?…

CCIV

Stało się… Serca ich się zaręczyły

W ciszy; pochodnie godowe z promieni

Gwiazd nad głowami pięknych pięknie lśniły.

Ocean świadkiem, jaskinia z kamieni

3405

Łożem, spojrzenie ślubem do mogiły,

Kapłanem noc — i byli pożenieni;

Szczęśliwi, bo się aniołami wzajem

Sobie wydali, a świat cały — rajem.

CCV

Miłości! — której Owidiusz [195] kapłanem,

3410

Adeptem Cezar [196], sługą był Antoni [197],

Uczniem Horacy [198], Katull [199] — Tytus panem,

Sawantka [200] Safo [201] kapłanką — kto po niej

Ślub zechce z sinym zabrać oceanem?…

Nikt… Ha! Leukadia dziś się za was płoni…

3415

Miłości! Nazwę cię bóstwem… niecnoty,

Bo cię diablicą zwać — nie mam ochoty.

CCVI

Ty doprowadzasz stan małżeński do met

Nieprawych; śmiejesz się z czół wielkich ludzi:

Cezar, Pompejusz [202], Belizar [203], Mahomet,

3420

Patrz — gwoli którym dotąd pióro trudzi

Historia, którzy błyszczą na kształt komet,

A czas nieprędko takie duchy zbudzi,

Patrz… przecie w jeden ich punkt zniosły fale:

Wszystko to mędrcy, zdobywcy… rogale!

CCVII

3425

Z ciebie Arystyp, Epikur [204] ród bierze,

Owa przesławna materialna dwójca,

Co teoriami wygodnymi k'wierze

Do niebieskiego chce nas wwieść ogrójca,

Czy tylko diablim szponom nas odbierze

3430

Ten piękny system biozofii ojca?…

„Jedz, pij, miłości jasne ognie zapal!”

Tak mawiał mędrzec a król: Sardanapal [205].

CCVIII

A Juan?… Czy już o Julii ze szczętem

Zapomniał? Miałby zapomnieć tak skoro [206]?…

3435

Nie — posądzenia odsuwam ze wstrętem,

Lecz myślę, że gdy nocną to się porą

Działo, to księżyc swym światłem przeklętem

Nagle ze zdrowej duszy robił chorą,

Bo cóż by było w tym, że buziak świeży

3440

Zaraz tak miękkie serce rozpuklerzy?

CCIX

Ja się miłością niestateczną brzydzę

I gardzę ludźmi, których serca prawie

Z żywego srebra, że lada intrydze

Ulegną. Snadź na złej stoją podstawie.

3445

Za to dozgonną miłość mile widzę…

Jednak minionej nocy na zabawie

Maskowej, śliczną gdy ujrzałem Włoszkę,

Serce się do niej rozbujało troszkę…

CCX

A wtem nadchodzi Filozofia krewka.

3450

I: „Co zamyślasz? Wszakże to rozpusta!”

„Wiem, Filozofio, wiem, stara to śpiewka,

Ale jej oczy i… Nieba… jej usta!…

Chcę tylko wiedzieć, mężatka czy dziewka,

Czy ni to, ni to… ot, ciekawość pusta…”

3455

„Stój!” — Filozofia wrzaśnie z gestem greckim,

Choć była w stroju, jak pomnę, weneckim. —

CCXI

„Stój!” Więc stanąłem. — Teraz idę dalej:

To, o czym miano „niestałość” opiewa,

To jest hołd tylko należytej skali

3460

Złożon przyrodzie, co (na przedmiot zlewa

Wybrany dary swe; a jak się chwali

Obraz czy posąg z kamienia czy drzewa,

Tak dziw dla piękna jest miarą stopniową

Tego, co ludzie „beau ideal [207]” zową.

CCXII

3465

Jest to pojęcie piękna erotyczne,

Subtelne wszystkich władz duszy rozwicie,

Uniwersalne, dziwne, platoniczne,

Zlane z gwiazd, w nieba cedzone błękicie,

Bez czego serce może wpaść w sceptyczne

3470

Bagnisko; słowem, ócz mądre użycie,

Które zmysłami poparte dowodzi,

Że ciało ogień i z ognia się rodzi.

CCXIII

Bo skądże by się wszelka wina brała,

Jeśliby człowiek gust miał lada jaki?

3475

Gdyby wam jedna miłość wystarczała,

Zadowalały was jedne przysmaki,

Byłoby serce całe, kieszeń cała.

A tak — czujecie nieustanne braki,

Ach! Gdy do śmierci jedna się podoba

3480

Jedynie — zdrowe serce i wątroba!

CCXIV

Serce, jak błękit, w niebie ma mieszkanie,

W nim się jak w niebie zmiany dzieją co dnia,

Chmury je ściemnią, gromy padną na nie,

Czarna zamieszka w nim groza i zbrodnia,

3485

A kiedy zgore [208], pęknie, bić przestanie,

Wtedy jak burza — we łzy się rozwodnią,

Zaś gdy serdeczna krew zmienia się w wodę,

To z życia robi angielską pogodę.

CCXV

Funkcja wątroby jest: żółć leczyć chorą,

3490

Ale się czasem z przeznaczeniem mija,

Bo w pierwszym szale staje jej zaporą,

Że nie puszczona żółć skupia się, zbija

Jak kłąb żmij, co się na śmiecisku zbiorą!

Wściekłości, strachu, żalu, zemsty żmija;

3495

Z tego znów kłębu wszystko złe wytryska

Jak wulkan z ziemi głównego ogniska.

CCXVI

Anatomiczne tymczasowo sfery

Porzucam i niniejszym konstatuję:

Strof dwieście wedle przyjętej „maniery”

3500

Ukułem w pieśni tej. Razem ukuję

Pieśni dwanaście lub dwadzieścia cztery.

Panom się kłaniam, a damom całuję

Rączki, kochanków zaś razem zostawię

Ku edukacji waszej i zabawie.

Pieśń trzecia

I

3505

Cześć, Muzo! i tak dalej — Juan zasnął,

Na pięknym, szczęsnym łonie kołysany,

Pod strażą oczu, których blask nie gasnął

Jeszcze, serduszkiem dziewczęcym kochany,

Nie pojmującym, że je żądłem drasnął

3510

Zatrutym, cichy ten, śpiący, zesłany

Jak wróg, by młodość jej bezgrzeszną skłócił

I czystą serca krew we łzy obrócił.

II

Czy to czar kryje człowiek, mały światek,

Co drugich w jego ramiona popycha?

3515

Czemu do szczęsnych smutny cyprys chatek

Zaziera, czemu, kto miłuje — wzdycha?

Czemu uszczknięty, wonny, żywy kwiatek,

Choć ciepłej piersi zwierzony — usycha,

A gdy się miłość dziewczynie zaśmieje,

3520

To choć kochana, więdnie i marnieje?

III

W pierwszej miłości kochanka kobieta

Kocha, w następnych już miłość jedynie;

Serca w jej dłoni jak drobna moneta,

Miłość się zsuwa lekko jak dziewczynie

3525

Z rąk rękawiczka; wrażliwość już nie ta

Co dawniej; dawniej w uściśnieniu ginie,

Dziś się z wieloma uściśnieniem splata,

Ani jej taki nadmiar nie przygniata.

IV

Co tam w zjawisku owym leży na dnie

3530

— Ja nie wiem; to wiem: kobieta dojrzała,

Jeśli w dewocję po uszy nie wpadnie,

W pewnym momencie zachciankami pała.

Wprawdzie tam pierwsza miłość zawsze władnie,

Pamięć jej czaru nigdy nie zwątlała.

3535

Niektóre nigdy nie miały kochanka,

Lecz gdy był jeden, będzie ich wiązanka.

V

Miłość, MałżeństwoŚmieszna doprawdy rzecz, która dowodzi

Ludzkiej słabości, głupia, prawie wstrętna,

Że miłość w parze z małżeństwem nie chodzi,

3540

Choć w nich z natury jedne biją tętna.

Miłość w małżeństwo, jak wino przechodzi

W ocet; przelewka cierpka, kwaśna, mętna,

Napój zmieniony z ambrozji różowej

Na specjał godny apteczki domowej.

VI

3545

Czują coś jakby antypatię czepce

Niewiast do wianków na dziewiczej głowie,

Którym niepięknie płaszczą się pochlebce;

Dziewczyna, czym jest kochanek, się dowie

Niestety późno, gdy jej szczęście zdepce.

3550

Ot, jaka zmiana znaczeń w jednym słowie;

Wiemy: Namiętność w kochanku jest wzniosła,

Lecz z męża robi — jak by to rzec?… — osła.

VII

Mąż się zbytniego rozkochania wstydzi;

Czasem wyczerpią ognie wieloletnie

3555

(To rzadziej) — za czym żonę sobie zbrzydzi

(Trudno miesiące wszystkie brać za kwietnie). —

Stoi w zakonie [209], który mają Żydzi

I my, że śluby jeno śmierć rozetnie.

Smutno! Żonę grześć, róże pośród cierni

3560

Życia — i służbę domu widzieć w czerni!

VIII

Mają coś w sobie małżeńskie roboty,

Z czym rzeczywista miłość nie licuje.

Powieść, szeroko kreśląca zaloty,

— Małżeństwo tylko z profilu maluje.

3565

Nikt o poślubne nie stoi pieszczoty,

Z małżeńskich gruchań cnota nie szwankuje,

Poezja ileż poniosłaby straty,

Gdyby Petrarka [210] z Laurą był żonaty.

IX

Tragedia zwykle śmiercią się — zamyka, —

3570

Komedie kończy powiązanie stułą.

Dalszy los dwojga jest dla czytelnika

Ciemny, bo pisarz boi się bibułą

Określać świat ten, do którego wnika

Młodziutka para; to by mu zepsuło

3575

Poczytność. Resztę więc spycha na księży,

A Śmierć i Dama już nas nie ciemięży.

X

Dwaj, co skreślili, jeśli dobrze pomnę,

Piekło i niebo — inaczej małżeństwo —

Dante i Milton [211] — przenieśli ogromne.

3580

Pod swych połowic pantoflem męczeństwo.

Lada błąd — ludzkie ciało tak ułomne —

Straszne na głowy ich ściągał przekleństwo.

Beata Danta, jak Ewa Miltona,

— To była Muza poety, nie żona.

XI

3585

Dant teologię podobno przedstawia

W osobie, która zwie się Beatrycze.

Domysł, jakkolwiek w dziw i zachwyt wprawia,

Komentatorom za mrzonkę policzę,

Chyba ich jaki dobry dowód zbawia,

3590

Dając skazówki pewne — nie zwodnicze.

Raczej Dant, symbol dobywając z powić,

Matematykę chciał nią uzmysłowić.

XII

Juain z Hajdeą nie był ślubem spięty,

Lecz to ich wina, nie moja — mospanie!

3595

Jeślić to czyni, czytelniku, wstręty,

Że z sobą żyli jak niechrześcijanie,

Jeślibyś wolał, by ich wiązał święty

Ślub, to rzuć książkę w ogniste otchłanie,

Zanim się skutków doczekasz fatalnych…

3600

Strach o miłościach czytać nielegalnych!

XIII

Lecz szczęście pełne dała im ta zdrożna

Folga dla zachceń wabnych jak kwiat róży!

Hajdea coraz bardziej nieostrożna

Zapominała, komu wyspa służy.

3605

Ale kochanka odtrącać nie można,

Najmniej w początkach, nim się jedno znuży,

Więc się schodzili częściej i na długo. —

Ojciec tymczasem parał się żeglugą.

XIV

Darujcie! Bo on zarabiał na życie,

3610

Gdy podskubywał zbyt ciężarne statki.

Ot, jeśli tylko nazwanie zmienicie,

Będzie minister skarbu i podatki.

On nawet skromny — nie tonął w przesycie,

Nie miał milszego nic od swojej chatki,

3615

Zarabiał na chleb w zacnym znoju, a racz

Zważyć, że nie brał nic więcej jak haracz.

XV

Poczciwiec dłużej nad zamiar żeglował,

Bo go wiatr wstrzymał przeciwny i łupy,

Za którymi już od dawna myszkował,

3620

Choć mu zabrało morze dwie szalupy

I sporo jeńców. Resztę pocechował [212]

I zakuł mocno, spędziwszy do kupy.

Mieli w obrożach głowy, ręce, nogi,

A przedstawiali dochód wcale [213] mnogi.

XVI

3625

Więc na Matapan wysłał kilku jeńców

Majnotom; możny tumetański kady

Kupił towaru za pięćset czerwieńców;

Jeden staruszek, że chory i blady,

Został utopion; bogatszych młodzieńców

3630

Schował na okup — a resztę gromady

Powiązał razem, miał zaś na lud drobny

Firman od Beja z Tunisu osobny.

XVII

Posortowawszy towary bławatne [214],

Na lewantyjskie rozsyłał bazary,

3635

Tylko niektóre rzeczy drożej płatne

Przeznaczył córce kochanej na dary:

Atłasy, wstążki, pióra delikatne,

Szale, dżeliki, duże szkła, gitary

I alikanckie bębenki, bandurki,

3640

Wszystko cny ojciec zrabował dla córki.

XVIII

Małpę, buldoga, indyjskie kuraki,

Papugę, kotkę, kocięta z Angory

I rozmaite zwierzęta i ptaki,

Wyżełka, co go jakiś Anglik chory

3645

Na rumowisku odumarł Itaki,

A wieśniak przyjął do swojej komory —

Wszystko, by schronić przed burzą — ów zbójca

Do ogromnego razem wsadził kojca.

XIX

A gdy ukończył morskie korowody,

3650

Kilka korsarskich naw na morze rzucił,

Sam zaś, gdy okręt wessał trochę wody,

Ku brzegom wyspy swojej bieg wykrócił,

Gdzie córka swoje gościnne zachody

Odprawowała; lecz z przeciwnej wrócił

3655

Strony, bo tutaj piaski brzeg zaległy,

Więc port urządził indziej korsarz biegły.

XX

Wysiadł, wodnego zbywszy elementu,

A że kwarantann tam ani komory

Nie było, kozak nie czynił mu wstrętu,

3660

Nie badał wójt, gdzie bawił do tej pory,

Kazał wydobyć ładunek z okrętu,

Połatać, smołą zaprawić otwory;

Wszystkie się ręce zajęły robotą,

Wydobywając towary i złoto.

XXI

3665

Gdy się na wzgórze, idąc ku domowi,

Dostał, skąd widział dwór, ogrodu smugi,

Stanął. — Jak to się serce zastanowi

Człeku, z wędrówki gdy powraca długiej

Z tą myślą pełną lęku: Czy też zdrowi?

3670

Jak przyjmie jeden, a jak przyjmie drugi?

W nastroju, co się z przypomnienia krzesze,

Sadzając serce w prastare pielesze..

XXII

Kiedy wracają mężowie szczęśliwi

Albo ojcowie w domowe opłotki…

3675

To się im serce zastracha, roztkliwi,

Bo białogłowski rodzaj mdły [215] i wiotki…

— Niczemu mniej się nie ufa, nie dziwi;

Przykro mi, że lżę kokietki i trzpiotki.

Żony się stają bez opieki chytre,

3680

Córki książęcą nawet plamią mitrę.

XXIII

Nie każdy człowiek uczciwy, gdy wróci,

Będzie nagrodzon losem Ulissesa [216].

Nie każda żona po mężu się smuci

I zalotników odsyła do biesa…

3685

Gorzej, gdy go już w niepamięć zarzuci,

Dzieciąt kilkoro u kolan się wiesza,

Które „przyjaciel” wywiódł dla pokoleń;

Gdy go pies własny pochwyci za goleń…

XXIV

Gdy zaręczony, może ukochaną

3690

Zabrał mu bogacz, skąpiec pełen chuci,

I wtedy lepiej, bo prędko ustaną

Czułości, pan się z małżonką pokłóci,

A on znów miłość podejmie przerwaną,

Jako „przyjaciel domu” — lub porzuci.

3695

A jeśli uprze się w nim czucia trwałość,

Napisze odę Na kobiet niestałość.

XXV

Panowie! Jeśli który w waszym gronie

Ma „stosuneczek” (rozumiem uczciwy

Popęd przyjaźni ku nieswojej żonie,

3700

Jedyny węzeł łatwo rozpletliwy,

Choć zda się ścisły; rzetelny w zakonie

Miłosnym Hymen [217] — inny jest fałszywy) —

Nie bawcież w drodze długo, bo mężatki

Zmieniają gachów tak łatwo jak szatki.

XXVI

3705

Lambro, nasz morski celnik, grzesznik stary,

Co bieglej morza niż lądy okradał,

Cieszył się, widząc kominów dym szary,

Lecz psychologiem nie będąc — nie badał,

Skąd się mu w głowie dziwne snują mary,

3710

Czemu strach jakiś na duszę przypadał?…

Czy córka chora?… Bał się dobry ojciec,

A nie mógł więcej niż filozof dociec.

XXVII

Obaczył domu słońcem białe ściany

I zieleń warzyw i drzew — — jak w obrazku;

3715

Słyszał górskiego strumienia dźwięk szklany

I psa szczekanie — a w pobliskim lasku

Między cytryny, oliwy, kasztany

Postaci ludzkie z migocącą w blasku

Bronią (broń noszą tam wszyscy) i kwietne

3720

Stroje, barwami jak motyle świetne.

XXVIII

A kiedy podszedł pod ustronie sielskie,

Aby rozpoznać owo zgromadzenie,

Usłyszał dźwięki, ale nie anielskie,

Tylko bezecne, ziemskie rzępolenie.

3725

Wzniosły się dziwem oczy rodzicielskie,

Na głowę padło mu oszołomienie,

Bo grzmiały trąby, flety, taralbuki

I najmniej wschodnie śmiechy, wrzaski, huki.

XXIX

Więc przyśpieszywszy kroku i już prawie

3730

Biegnąc po góry spadzistym zakręcie

I rozchylając gałęzie, brnąc w trawie,

Ujrzał — i stanął jak głaz w tym momencie —

Bandę czeladzi, w cudacznej zabawie

Tańczącą, niby derwisze, na pięcie,

3735

I poznał, że to był piryjski taniec,

W jakim się wschodni lubuje mieszkaniec.

XXX

W kółku dziewice niby greckie chóry;

Jedna trzymała chustki sztandar biały,

Inne jak perły nizane na sznury

3740

Tańcem się, ręce splótłszy — kołysały.

Włosy im spadły na szyi marmury;

Najbrzydsza sześciu poetów by w szały

Wprawiła; pierwsza śpiewa, za nią inine

Takt wybijając, następują zwinne.

XXXI

3745

Część biesiadników, na dywanie w głębi

W kucki usiadłszy, je. Tu baranina

Z ryżem (tak zwany pilaw) parą kłębi,

Tam stoją flasze samijskiego wina,

Sorbet się w wazie porowatej ziębi.

3750

Nad gośćmi drzewo gałęzie ugina,

Podając dłoniom granaty ogniste

I pomarańcze nabrzmiałe, soczyste.

XXXII

Tam śnieżnoruny baran w gronie małej

Dziatwy; dziatwa mu rogi wieńcząc pląsa,

3755

A patriarcha owiec osiwiały

I niby jagnię cichy, głową wstrząsa

Poważną, z lekka, dostojny, wspaniały,

I sam je z ręki, znów niby się dąsa,

Rogi nadstawia i czoło surowe

3760

I znów, powolny [218] rączkom, chyli głowę.

XXXIII

Piękne, klasyczne profile, błyszczący

Strój, drobne twarze i oczy ogniste,

Włos rozpuszczony, rumieniec gorący

I wzrok wymowny, gęsta wyraziste,

3765

Czar niewinności, dziecięctwa broniący,

Robiły z Grecząt malowidła iste;

Lambro — filozof, aż westchnął żałośnie,

Że to maleństwo na ludzi wyrośnie.

XXXIV

A karzeł błazen, jak Szecherezada,

3770

Gromadce starców, co z nargili [219] pyka,

O zamkach, skarbach zaklętych powiada

I arabskiego dowcipach szelka,

I o lekarstwach czarodzieja dziada,

I o pałacu, co się sam odmyka;

3775

Nawet o wiedźmie, która (bardzo wierzę)

Każdego męża przemieniała w zwierzę.

XXXV

Słowem, były tam. wszystkie (czystej treści)

Podniety zmysłom, chęciom, wyobraźni:

Śpiew, wino, tańce, muzyka, powieści,

3780

Wszystko, co cnoty uczciwej nie drażni,

Lecz Lambro patrzał i pełen boleści

Rozumiał szkodę swą coraz wyraźniej

Widząc, że tańce te, półmiski, trunki,

Obciążą jego miesięczne rachunki.

XXXVI

3785

Człowiek co jest? Często go śmierć spotyka,

Kiedy żołądka zaspokaja chuci.

Czym darzy życie szczęsnego grzesznika?

Do kubka żółci kroplę miodu rzuci!

Rozkosz przynęca i gubi młodzika,

3790

Bo ma syrenią twarz i czule nuci.

Przyjęcie Lambra u wrót własnej chaty

Było jak… starcie z ogniem mokrej szmaty.

XXXVII

Ale był mężem, co się w pogadanki

Nie wdawał; chcąc spaść na nich niespodzianie

3795

(Zazwyczaj mieczem czynił niespodzianki) —

Nie dał się poznać, więc trwało śniadanie

Dalej i nikt się nie zrywał od szklanki;

On mierzył wzrokiem służbę, panów, panie,

Zdumiony raczej niż uradowany

3800

Kompanią, co mu wysuszała dzbany.

XXXVIII

Nie wiedział, iż wieść przybyła ze świata

Przez greckich kupców usta (Ach, ci łgarze!),

Że umarł (Tacy ludzie żyją lata!).

Anioł żałoby objął w domu straże.

3805

Ale kir prędko zastąpiła szata

Godowa, wraz [220] się rozchmurzyły twarze.

Hajdei oschły łzą mokre jagody,

I jęła [221] pełnej używać swobody.

XXXIX

Stąd owa uczta, tancerze i grajki,

3810

I nie widziana dotąd wyspie feta.

Służba próżniacza, rozpita, nahajki.

Zbywszy, czuła się w raju Mahometa.

Gościnność Lambra poszła między bajki

Wobec uczt, jakie dawała kobieta.

3815

Dziwna, że ma czas na przyjęcie gości,

Skoro dni całe poświęca miłości.

XL

Może myślicie, że słysząc te chóry

Wpadł w wściekłość? Tak by zrobił człowiek miętki,

Łatwo tam było wyskoczyć ze skóry! —

3820

Lub że postąpił sobie jak człek prędki:

Bił, w turmę sadzał lub brał na tortury,

Karcąc niewczesne u czeladzi chętki,

I że się z objęć spokoju wydarłszy,

Choć korsarz — chciał gniew okazać monarszy?

XLI

3825

Mylisz się. To był pan, arystokrata,

Najstateczniejszy między rozbójniki,

Miał ułożenie, dobry ton magnata,

A niezbadany był jak mórz tajniki,

Tyle obłudy ni dworacka szata

3830

Nie kryje, ani fartuszek podwiki.

Szkoda, że przez swe przeklęte myślistwo

Utracił prawo wejścia w „towarzystwo”.

XLII

Do biesiadnego zbliżywszy się stoła,

Uderzył w ramię gościa siedzącego

3835

Przed nim i z krzywym uśmiechem dokoła

Spojrzawszy, co nic nie wróżył dobrego,

Zapytał, skąd im ta uczta wesoła.

Grek rozmarzony winem, do którego

Zwracał się, nadto wesół, aby pana

3840

Poznać, napełnił swój kielich ze dzbana.

XLIII

I nie zwracając oblicza maszkary

Przez ramię chylił go z bachanckim gestem,

Wino po sukni lejąc z pełnej czary,

Rzekł: „Idźże sobie! Patrz, zajęty jestem.”

3845

Drugi bełkotał: „Zdechł pono nasz stary,

Zapytaj pani, he! he! czy jej źle z tem…”

„Pani — rzekł trzeci — ho! mózgu barani,

Pan nowy dzisiaj tu rządzi, nie pani”.

XLIV

Łotry przyjęci świeżo nie wiedzieli,

3850

Do kogo mówią. Lambro zbladł jak ściana,

W oczach mu łypnął jak błysk karabeli,

Lecz się sczaiła wściekłość hamowana

I próbował się uśmiechnąć weselej.

Zapytał tylko „szanownego pana”

3855

O imię i stan owego młodzieńca,

Co zachciał pono panieńskiego wieńca.

XLV

„Nie wiem — odpowie łotrzyk — skąd przybywa

I kto go rodzi — ba! — ale to fracha!

Wiem, że ten kapłon [222] w smacznym maśle pływa,

3860

I że mi służy każda wina flacha.

Jeśli acana to nie przekonywa,

Zapytaj tego oto mego bracha,

Będziesz sobie mógł dobrze go wybadać,

Woli językiem mleć zamiast zajadać”.

XLVI

3865

Lambro był człowiek uprzejmie cierpliwy

I teraz dobre wychowanie zdradził,

Ja bym go w Francji, gdzie jest niewątpliwy

Wzór gustu — między przedniejsze posadził,

Zniósł więc dla domu swego obelżywy

3870

Przycinek, bruzdy na sercu wygładził,

Nie używając na razie złorzeczeń

Na służbę, która zjadała mu pieczeń.

XLVII

W człowieku, który przywykł rozkazować,

Gdy rzekł: „Idź!”, to szli, a gdy: „Stój!” — to stali,

3875

Który ze słowem nie lubił żartować,

A wola jego była — miecz ze stali,

Dziw, że się umiał teraz pohamować.

My nie pojmujem tego — ludzie mali,

Lecz kto sam sobą rządzi, jak należy,

3880

Godzien panować ludom — jak król Jerzy.

XLVIII

Nie przeto, aby nie miał być gorący,

Lecz nigdy, kiedy krwawe rzeczy knował.

Groźny — sam w sobie skupiony, milczący,

Jak wąż dusiciel zwinięty — czatował.

3885

Milczał, gdy mówił za niego miecz grzmiący,

A gdy grzmiał słowy, krwi nie potrzebował.

Bo każdy wyraz jego był tak sieczny,

Że gdy ciął, już cios drugi był zbyteczny.

XLIX

Nie pytał więcej i zwlókł się ponury

3890

Ku swej sadybie, drogę boczną sobie

Obrawszy; ledwie go pozdrowił który,

Bo nikt o panu nie marzył w tej dobie.

Nie wiem, czy trwała w nim jeszcze dla córy

Miłość — ale człek pochowany w grobie,

3895

Poglądać musiał wcale nie z rozkoszą

Na ten dziwny żal, jaki po nim noszą.

L

Gdyby umarli mogli niezwalczoną

Śmierć pożyć, Boże broń! — w sposób cudowny,

Nie wszyscy… ale na przykład mąż z żoną

3900

(Darujcie mi ten przykład niestosowny),

To jeśli dawniej żyli z sobą słono,

Teraz by życie było: kwas dosłowny,

A jeśli śmierć ich opłakali krewni,

Na zmartwychwstanie płakaliby rzewniej.

LI

3905

Wszedł w dom swój, a w nim cudze już ognisko

Płonęło; ta myśl głębiej w piekło strąca,

Smutniejsze sercu wyprawia igrzysko

Niż myśl na łożu śmierci konająca.

Widzieć serdeczne gniazdo w cmentarzysko

3910

Zmienione, gdzie już nadzieja gasnąca

Ziębnie jak popiół, o! Któż z was odgadnie,

Ile boleści w tym uczuciu na dnie?…

LII

Wstąpił do domu — już nie swego domu,

Bo nie ma domu, gdzie serca nie stanie,

3915

I doznał pierwszy raz strasznego sromu [223],

Że nikt nie wyszedł doń na powitanie.

Tam przeżył dni swe pod niebem bez gromu,

Oczom dziś dzikim i serdecznej ranie

Chcąc ulżyć, śpieszył do czystej, kochanej,

3920

To jego ołtarz jeden — nieskalany.

LIII

Był to charakter dziwnego zakroju:

Miękki w obejściu, choć dziki w postawie,

Pomierny w jadle, napoju i stroju,

Umiarkowanie spokojny w zabawie,

3925

Bystry w pojęciu, nie słabnący w znoju,

Wydał się lepszy, niż był — dobry prawie!

Szał zemsty żył w nim po ojczyzny klęsce

I niewolnika zamienił w ciemiężcę.

LIV

Chęć władzy, złota trzos, co dumę stwarzał

3930

I zhartowane ciągłą walką życie,

Niebezpieczeństwa, w których się zestarzał,

Litości jego częste nadużycie,

Jęk ofiar, co się ciągle w duszę wdrażał,

Morze, co domem, zbójcy, co bandycie

3935

Stali się braćmi, zrobiły go bogiem

Mordu, dla ludzi nieugiętym, srogim.

LV

Patriota, ZemstaAle duch Grecji niby złotą łuną

Odblask rycerski rzucił duszy hardej,

Ten sam, co niegdyś po kolchijskie runo

3940

Gnał bohaterów, jak śpiewają bardy.

Bój — jego życiem, a pokój był truną.

A zaś ojczyzna jego — godna wzgardy.

Nienawiść światu, ludziom miecz, płomienie

Niósł w zemście za swej ojczyzny spodlenie.

LVI

3945

Lecz wpływ jońskiego powietrza, obłoków,

Wydelikacił serce w twardym łonie,

Strzegąc bezwiednie wszystkich jego kroków.

Jawił się w smaku, z jakim to ustronie

Wybrał, w miłości muzyki, widoków

3950

Wzniosłych, strumienia, co się wił przez błonie,

Kwiatów, zieleni, niwy złotokłosej,

Których wdzięk rzeźwił go jak krople rosy,

LVII

Ojciec, CórkaA za to wszystka jego miłość zbiegła

Ku córce; ona anielską słodyczą

3955

Od skamienienia twarde serce strzegła,

Krwią pokalane codziennie zbrodniczą.

Jej jednej dusza uparta uległa;

Gdyby rozstała się z tą tajemniczą

Władzą, resztę by ludzkich uczuć skalał

3960

I jak ów Cyklop [224] — ślepotą oszalał.

LVIII

Straszna jest lwica, szczeniąt pozbawiona,

Gdy rykiem grozi i źrenicą błyska;

Straszny ocean, gdy ze swego łona

Okręt sterczącym czołom skał odciska;

3965

Lecz wcześniej wściekłość szalejąca kona,

Bo się o własną gwałtowność rozpryska,

Niż złość głęboka, niema, hamowana

Człowieka-ojca i dumnego pana.

LIX

Jest to rzecz smutna — a częsta, niestety,

3970

Że nam ostatnie zatruwa godziny,

Któ?… Własne dzieci — te niby portrety

Nas samych, ale z ulepszonej gliny.

Gdy stare życie dobiega do mety,

Mgła pada na dni naszych zachód siny,

3975

Dzieci rzucają nas, oddając wszakże

Dobrej kompanii: kaszlowi, podagrze [225].

LX

Piękna to bardzo rzecz: liczna rodzina,

Póki ci drzemki zwykłej nie naruszy,

Cóż to za widok, kiedy macierz syna

3980

Karmi! (Jeśli to nie szkodzi jej tuszy.)

Jak cherubinki dzieci u komina

Plączą się (widok, co grzesznika skruszy),

A piękna matka między córeczkami

Świeci jak cekin pomiędzy piastrami [226]. —

LXI

3985

Lambro wszedł tajnym, nie widziany, gankiem,

Stanął u wejścia do jadalnej sali,

Gdzie młoda pani z młodzieńczym kochankiem

W blasku monarszej chwały wieczerzali.

Stół zastawiony przed nimi, a wiankiem

3990

Dokoła piękni niewolnicy stali.

W zastawie złoto i kamienie świecą,

Najmniej już koral z perłową macicą.

LXII

Wieczerza z dań stu smaczna i obfita,

Godna twojego stołu, wielki Ałłach!

3995

Wszelaka ryba, szafranem podmyta,

Zupy, szyszliki, ciasta przy nabiałach,

Których nie wyparłby się Sybaryta.

Na wety [227] słodkie sorbety w kryształach;

Słodycz przez skórkę owoców ciśniona:

4000

Pomarańcz, jabłek i winnego grona.

LXIII

Stały w dzbanuszkach szklanych owe soki,

Chleb daktylowy leżał i banany.

Na koniec dano odwar z czystej mokki

Arabskiej w kubkach z chińskiej porcelany.

4005

Od waru czarnej jak smoła patoki [228]

Osłaniał dłonie spodek z filigrany;

Lecz z cynamonu, wanilii przyprawy

Psuły — mym zdaniem — wyborny smak kawy.

LXIV

Zamiast obicia — aksamitne płaty

4010

Szkarłatne, żółte, brzegami spajane,

Szyte w jedwabne, damasceńskie kwiaty,

Szeroką złotą lamą bramowane.

W płat górny, arabeskami bogaty,

Ujęty w modry szlak — były wpisane

4015

Lilijowymi głoskami przestrogi,

Wyjęte żywcem z perskiej pedagogii.

LXV

Zwyczaj pisania po ścianach przyjęto

Na Wschodzie w każdym pałacu, szalecie,

Jest to jak gdyby wcielone memento;

4020

Jak na memfijskim ów czerep bankiecie

Lub Baltazara głoski mocą świętą

Mówiące, że go śmierć przede dniem zmiecie.

Lecz tu niech mentor gromkich rad zaniecha,

Gdzie mentoruje wyłącznie Uciecha.

LXVI

4025

Piękność, po balu idącą na mary,

Lub geniusz, co się zapija arakiem,

Bezbożnik zmienion na „doktora wiary”

(Bowiem się lubi zwać imieniem takiem)

Lub apopleksją tknięty żarłok stary —

4030

Wszystko jest smutnym a nie lada jakim

Dowodem, że szał rozkoszy, niewczasy

Szkód wyrządzają tyle co frykasy.

LXVII

Oboje państwo stopy opierali

Na karmazynie z lamą lazurową.

4035

Ogromna sofa zajęła ćwierć sali,

Lambrowi zdała się zupełnie nową.

Wezgłowie godne, aby mu oddali

Czoła mocarze; na nim słońce płową

Jedwabną nicią wyszyte połyska,

4040

Z niego jaskrawych pęk promieni tryska.

LXVIII

Złoto, porfiry, brązy i kryształy

Lśniły przepychem. Indyjskie dywany,

Których się stopy prawie dotknąć bały,

Gazele, koty, ku śmieszkom wybrany

4045

Trefniś [229], a tu i owdzie ów niecały

Człowiek, co na chleb zarabia oplwany,

Jako minister lub faworyt. Zgoła [230]

Jak na kiermaszu zabawa wesoła.

LXIX

Tutaj zwierciadła szkłem przeczystym świecą,

4050

Ówdzie rzeźbione stoły hebanowe

I wykładane perłową macicą,

Tam znów stoliczki mniejsze, szylkretowe [231]

Zastawą srebrną i złotą się szczycą.

Potrawy mięsne dla gości gotowe

4055

0każdej porze; sorbety i wino

We dnie i w nocy z dzbana w gardło płyną.

LXX

Niech wam opiszę strój młodej kadiny:

Dżelików dwoje: jeden cytrynowy;

Koszulka z biało-różowej tkaniny

4060

W takt się na piersi podnosi miarowy.

Zamiast guzików podłużne bursztyny;

Dżelik zaś drugi złoto-purpurowy,

Kwef z musselinu, nie kryjąc jej lica,

Buja jak obłok dokoła księżyca.

LXXI

4065

Naramienniki na każdym ramieniu

Bez zamków — a tak misternej roboty,

Że nie cierpiały w takim uciśnieniu,

Owszem, od ramion brał kształt łańcuch złoty.

Mistrz, gdy je robił, musiał być w natchnieniu.

4070

Łańcuszek pieścił ciałko swymi sploty,

I musiał rozkosz uczuwać niemałą,

Bo bielszej ręki złoto nie widziało.

LXXII

BogactwoJako ojcowskie dziedzicząca mienie,

Miała na noskach mesztów [232] złote sprzączki;

4075

We włosach drogie, iskrzące kamienie,

Skute dwunastu pierścieniami rączki,

Welon perłami spięty, które w cenie

Wyobrażały setki i tysiączki.

A szarawarki szerokie, jedwabne

4080

Falą spadały na jej kostki zgrabne.

LXXIII

Wpół rozwinięty warkocz do stóp spływa,

Niby alpejski potok, gdy zrzucony

Z gór, pierwszym dziennym blaskiem rozelśniewa,

Byłby ją okrył całą — rozpuszczony,

4085

Ale jest więźniem. Zda się, że go gniewa

Podtrzymujący, z jedwabiu pleciony

Koszyk i chciałby zerwać siatki sznury,

Gdy dmuchnie zefir chłodzącymi pióry [233].

LXXIV

Postać jej budzi dookoła życie,

4090

Od oczu bierze przejrzystość powietrze,

Bo były takie, jak sobie w błękicie

Wyobrażamy obłoczki najbledsze,

Czyste jak Psyche [234], nim zwiędła w zachwycie,

Lub jako dziewczę, nim je miłość zetrze.

4095

A pod tym wzrokiem musiał każdy mięknąć,

I nie byłoby bałwochwalstwem klęknąć.

LXXV

OkoRzęsy, jak zwyczaj wschodni każe, były

Pomalowane — ale trud daremny,

Bo oczy tak się czarno urzęsiły,

4100

Że drwiły sobie z sztuki nieforemnej

I mszcząc się, jeszcze ogniściej świeciły.

Paznokcie kolor różowy półciemny

Krasił — lecz i tu sztuki próżne trudy,

Bo być nie mogły różowsze jak przódy.

LXXVI

4105

Głębszy powinna odcień przybrać henneh[235],

By uwydatnić lepiej białość skóry.

Lecz nie Hajdei, bo bielej promienne

Nie pomaluje słońce śnieżnej góry.

Mogło się łudzić oko, czy to senne

4110

Zjawisko, ziemski twór, czy cud natury?

Powiedział stary Will: „Próżna robota

Malować lilię, uzłocić blask złota [236]”.

LXXVII

Juan na sobie miał szal z wełny białej,

Przetkany złotem — a tak przezroczysty,

4115

Że przezeń ognie brylantów błyszczały

Jak gwiazdy poprzez białość drogi mglistej.

Turban zwinięty w fałdy, okazały.

Na nim w agrafie z szmaragdu ognistej

Pukiel [237] Hajdei włosów nad miesiącem [238],

4120

Który migoce światłem żywym, drżącym.

LXXVIII

Goście bawili się przy uczcie świtą

Karłów, bajader [239], eunuchów, poety,

Co radość pieśnią zasilał obfitą;

Był znany, że sam chwalił swe zalety,

4125

Wiersz jego ilość miał stóp należytą,

W tendencji… zawsze dochodził do mety,

To jest — do kieski, bo umiał prześlicznie

„Drzeć łyka” — — jakbym rzekł alegorycznie.

LXXIX

Czcił teraźniejszość, o przeszłości ścichnął

4130

I dobrych czasów zdał się nie żałować.

Na antyjakobina się wystrychnął

Wschodu — jadł pieczeń, — zamiast piorunować.

Przed kilku laty los sobie wywichnął,

Chcąc niepodległość wobec praw zachować,

4135

Lecz dziś opiewał Sułtana i Beja

Wierszem Crashawa [240], z czelnością Southeya.

LXXX

Był to mąż, który wiele zakosztował;

Jak magnes kręcił się we wszystkie strony;

Biegunem był ten, co się wyśrubował

4140

Wyżej; łasiwy jak pies przyuczony,

Taką podłością często się uchował

Batów — wymowny, gdy dobrze żywiony,

Kłamał z zapałem i tak ludzi durzył,

Że laureata pensyjkę wysłużył.

LXXXI

4145

Miał geniusz, jeśli go wietrznik mieć może;

Irritabilis vates [241] dbały o to,

Aby świat o nim myślał w każdej porze.

(Co jest nawiasem — wielu ludzi cnotą…)

Lecz czas mi dalej… Cóż ja śpiewam?… Boże!…

4150

A… trzecie kanto; parę wdziękiem złotą,

Miłości, uczty, dom, ubiory, sposób

Życia na wyspie mieszkających osób.

LXXXII

Poeta ów, choć miał na grzbiecie łaty,

Był w towarzystwach nadzwyczaj łubiany,

4155

Zwłaszcza pomiędzy obdartymi braty,

Bo miewał do nich mówki, gdy pijany.

A choć nie każdy ducha jego światy

Zgłębił, to każdy napojem rumiany,

Krztusząc się czkawką pijacką, oklaski

4160

Dawał za każdy żart brudny i płaski.

LXXXIII

Lecz teraz w wyższe dostawszy się sfery,

A pozbierawszy w swych wędrówkach wszędy

— Najświeższe hasła liberalnej ery,

Pewny, że w kółku tym z jego gawędy

4165

Rewolucyjne nie powstaną szmery,

Chciał wynagrodzić dawne życia błędy,

Ciepłej młodości nutę w łonie wskrzesić

I wojnę z prawdą na chwilę zawiesić.

LXXXIV

Był u Arabów, Turków i Hiszpanów,

4170

Poznał z ambicji przeróżne narody.

I żył z członkami rozmaitych stanów;

Nosił w kieszeni wierszowane płody,

Ku wyłudzeniu podzięki od panów,

W potrzebie zmieniał pamflety na ody.

4175

„Bądź Rzymianinem w Rzymie” — tej zasadzie

Ze zmianą nazwisk hołdował w Helladzie.

LXXXV

Więc gdy proszono, aby zadął z krtani,

To w każdym kraju śpiewał narodowe

Pieśni: Ça ira [242], Boże Caria chrani,

4180

Miał epigramów modnych pełną głowę.

Każdy poezji rodzaj był mu tani:

Hymny, elegie, jamby karmelkowe.

Gdy Pindar [243] końskie wychwalał zasługi,

Czemu się nie miał giąć jak Pindar drugi?

LXXXVI

4185

We Francji stworzyłby piosnkę uliczną,

A w Anglii epos, tomów trzy in quarto [244] —

W Hiszpanii zaś balladę romantyczną,

Na dziejach wojny ostatniej opartą.

W Niemczech wzniósłby się w sferę niebotyczną

4190

Goethego [245] (wspomnieć tu de Staël [246] warto),

W Italii nuciłby jak Trecentisti[247],

A Grekom rzucił taki hymn ognisty:

1

Greckie ostrowy [248]! Greckie ostrowy!

Gdzie sławna miłość i śpiew Safony,

4195

Gdzie białe bogi i szyk bojowy,

I Delos święta, i Febus czczony,

Nad wami ciepła wiosna bez końca,

Lecz wszystko legło u was — prócz słońca!

2

Wielcy poeci z Teos i Skio,

4200

Epos rapsoda, żale kochanka

Na ustach obcych ludów dziś żyją,

Ich grób nieznany, ich pieśń wygnanka;

Wy, nowi Grecy, ledwie z posłuchów

Wiecie o wyspach szczęśliwych duchów.

3

4205

Na Maratonu błoń patrzą skały,

Błoń Maratonu [249] patrzy na wodę,

Tam się marzenia me rozbujały

I wymarzyłem Grecji — swobodę!

Bo gdy u Persów stanąłem trumny,

4210

To się poczułem wolny i dumny.

4

Król siadł nad morzem, w skał częstokole,

Na Salaminę [250] patrzał, mórz córę,

I tysiąc statków oglądał w dole,

I ognie mieczów, i wojska chmurę,

4215

Zmierzchem je zliczył z końca do końca,

Gdzież się podziały o wschodzie słońca?…

5

A gdzież są dzisiaj? A gdzie jest ona…

Moja ojczyzna? Gdzieś w poniewierce

Tuła się lira strun pozbawiona.

4220

Nigdzie rycerskie nie bije serce.

Maż [251] lutnia pełna boskiego dźwięku

W moim się karlim wyrodzić ręku?…

6

Nam, cośmy takiej doszli sromoty,

Dawniej panowie, a dzisiaj jeńce,

4225

Chlubą jest uczuć wstyd patrioty.

Ja kiedy śpiewam, czuję rumieńce,

Lecz ja, poeta — cóż pieśnią znaczę?…

Za was się płonię [252], za Grecją płaczę.

7

Płakaćże tylko czasów szczęśliwych?

4230

Smucić się?… Nasi przodkowie marli!

Ziemio! Oddaj nam z siebie nieżywych!

Z trzechset, co milijony odparli,

Niech się trzech tylko wydrze mogile,

A powtórzymy ci — Termopile [253].

8

4235

Nikt się nie ozwał? Co? Cicho wszędzie?…

A! — Nie. — Głos jakiś huczy gromliwy,

Jak potok, skały kruszący. w pędzie,

I odpowiada: „Niech jeden żywy,

Jeden niech wstanie… Spieszymy — rzeszą…”

4240

Lecz żywi… żywi powstać nie śpieszą.

9

Próżno, próżno! W inne dzwoń akordy,

Samijskiego wina w puchar nalej,

Niech krew piją ludzką — dzikie hordy,

Ty krwi natocz z winnych gron i szalej!

4245

Słyszysz, słyszysz: — W odpowiedzi leci

Wrzask radosny Bachusowych [254] dzieci!

10

W tańcu pirejskim nie tracisz wprawy,

A gdzie jest dawna pirejska rota?

Do obu tańców bywałeś żwawy,

4250

Do rycerskiego znikła ochota!

Wam gwoli [255] Kadmus [256] litery stworzył,

Cóż by niewolnym rzekł, gdyby ożył?…

11

NiewolaSamijskiego wina daj, dziewczyno!

Ludzie z twarzą smutną, bądźcie zdrowi!

4255

Anakreon [257] śpiewał, gdy pił wino,

Służył — ale Polikratesowi [258].

Choć to tyran, tytuł go nie plami;

Wtedy swoi byli tyranami.

12

Ten, co chersońskim władał majdanem,

4260

Był przyjacielem dobrym wolności.

Lecz Miltyjades [259] był tym tyranem…

O! Gdyby wstały dziś jego kości,

Pod jego jarzmo szedłbym z ochotą,

Dziś by się zdało wolnością złotą.

13

4265

Samijskiego wina daj, dziewczyno!

Na sulijskie skały, Pargi ziemię,

Może duchy dawnych ludzi spłyną

I rycerskie wyprowadzą plemię,

Może w chacie gdzieś się chłopię chowa,

4270

W którym wskrześnie moc Heraklesowa?

14

Nie wierz, gdy pomoc Frank ci przyrzecze,

Ich król kramarzem jest — nie rycerzem.

PomocTylko rodzime tarcze i miecze

Wiernym ci będą służyć przymierzem,

4275

Turecka przemoc, łacińska łaska

Tarcze pokruszy, miecze potrzaska.

15

Samijskim winem napełnij czaszę,

Widzę dziewice tańczące w cieniu.

Świeże, powabne, rozkoszne, nasze —

4280

Krew mają w ciele, ogień w spojrzeniu;

Lecz kiedy patrzę, to serce boli,

Że będą karmić synów niewoli.

16

U Sunijonu podnóża siędę

I będę patrzał na morze sine,

4285

Z falą się szumną puszczę w gawędę

I jako łabędź śpiewając — zginę,

Nie chcę niewolnej ziemi być synem…

Roztłucz tę czaszę z samijskim winem!

LXXXVII

Tak nucił lub chciał, lub winien był nucić

4290

Grek teraźniejszy w rymach dosyć zgodny.

Gdyby był umiał jak Orfeusz [260] cucić

Głazy, stałby się rozruch niezawodny,

Bo umiał dusze w dłoni spleść, rozrzucić.

Myśli poety — o, to jest zdrój płodny

4295

Myśli słuchacza — choć poeci — łgarze!

Zmieniają ciągle barwy, jak farbiarze.

LXXXVIII

Słowa mają byt — a małą kropelką

Myśl, niby rosa, w księgi padająca,

Wprowadza w obrót żwawy ludzkość wielką.

4300

Ciało, Pamięć, PoezjaMała literka, mózg zastępująca

— Dziwne — zdolna jest stać się karmicielką

Wieków; czas w nicość ludzkie ciało strąca,

Gdy papier, podła bibuła — ot szmata

Jak ta — przeżyje najpóźniejsze lata.

LXXXIX

4305

Kiedy już kości spróchnieją w mogile,

A jego ród i nawet naród zginie

Jak widmo, jak dym, a on zyska tyle,

Że go parafia w spisach nie pominie —

Jakiś manuskrypt, znaleziony w pyle,

4310

Albo grobowy kamień gdzieś w ruinie,

Przy rozkopaniu odkryty kloaki,

Dobędzie imię jego jak skarb jaki.

XC

SławaZe sławy mędrzec żarty sobie stroi.

Cóż to jest? Mara, cień — na historyka

4315

Wymowie raczej, kwiecistości stoi

Niż na wartości samej osobnika,

Hoyle [261] był dla wista [262], czym Homer dla Troi.

Skądże to dzisiaj tyle świat wykrzyka

O Marlboroughu? Jak on bił i jak on

4320

Żył?… Bo go chwali Coxe archidiakon.

XCI

Milton, ów książę poetów, lutnista

Ciężki, lecz w glorię wspaniałą ubrany,

W swym czasie dzielny rewolucjonista,

Uczony, zbożny a umiarkowany,

4325

Lecz kiedy o nim Johnson [263] bandurzysta

Jął prawić, owóż kapłan Muz wybrany

Skarlał; słyszymy, że brał w szkole plagi,

Nie umiał w domu zachować powagi.

XCII

Takie szczegóły są pouczające:

4330

Szekspir kradł sarny, Bacon [264] brał łapowe,

Cezar [265] miał z młodu awantur tysiące,

Sokratesowi [266] żona „myła głowę”;

Cromwell był tchórzem. Reszty nie potrącę.

Wszystkie przyczynki nieznane i nowe

4335

Dla biografów mają wdzięk niemały,

Lecz bohaterów obdzierają z chwały.

XCIII

Mało doktorów jako Southey [267], który

Światu o Pantisokracyji prawił,

Lub Wordsworth [268], ów wieszcz kramarskiej natury,

4340

Co wiersz swój demokratyzmem zaprawił.

Lub Coleridge [269], co choć czysty, białopióry

Arystokratyzm w „Morning Post” zastawił,

Potem z Southeyem, oba czułe żaczki,

Wzięli za żony w mieście Bath dwie szwaczki.

XCIV

4345

Na te imiona ludzkość woła: „Biada!”

Jako moralne drogowskazy stoją,

Ich renegacki hart, szlachetna zdrada

Glebę na przyszłe życiorysy gnoją.

Wordswortha tom ostatni jest nie lada

4350

Dowodem, że się drukarnie nie boją

Emetykowych [270] wierszy. Ta Wycieczka

To jest poemat jałowy jak sieczka.

XCV

Ogromna przepaść między rozumami

Ludzi a jego rozsądkiem się ściele.

4355

Ni Wordsworth dzisiaj z wiernymi uczniami,

Ni sekta nowa z Joanną na czele

Głupstwem czujnego świata nie omami.

Dzisiaj, niestety — wybranych niewiele,

A ciężarności dziewiczej przyczyna

4360

To nie cud żaden — lecz wodna puchlina.

XCVI

Lecz do powieści… Ma w tym krytyk rację,

Że mym największym błędem są dygresje,

Gdy bohaterów puszczę na wakacje,

Zaraz mi z samym sobą gwarzyć chce się,

4365

Lecz to są moje tronowe oracje,

Co rzecz spychają na następne sesje.

I z tego straty dla ludzkości rosną,

Mniejsze — niż gdyby to pisał Ariosto [271].

XCVII

NudaTo, co się longueurs[272] u sąsiadów znaczy

4370

(Nie mamy słowa, lecz rzecz mamy ową

W doskonałości pełnej, bo nas raczy

Co wiosnę epopeją Southeyową),

Słuchaczów swoim powabem nie haczy;

A łatwo dowieść, że główną osnową

4375

Eposu, głównym słupem w tej budowie

Jest szczegół, który ennui [273] się zowie.

XCVIII

Mówi Horacy [274]: „Homer czasem drzemie![275]”

A my powiemy: „Wordsworth nie śpi czasem”

Ale „furmańskie” wychowuje plemię

4380

I przez „jeziora” odsyła ciupasem.

Potem znów pragnie porzucić tę ziemię

I wzbić się w górę; więc woła z hałasem

O „łódkę”. Ja bym dolał plwocin morze,

Aby miał po czym przejechać, niebożę.

XCIX

4385

Jeśli chce gwałtem wejść w świat eteryczny,

A Pegaz w Bryczce nie chce trzymać kroku,

To mógłby zabrać Wóz Dawidów śliczny

Albo pożyczyć u Medei smoku [276].

Lub gdyby smok się wydał za klasyczny

4390

I mógłby jeźdźce zrzucić spod obłoku,

Gdy zamiar jazdy ma w duszy utrwalon,

To mógłby głupiec poprosić o balon.

C

O, wy, „Furmani”, „Wioślarze”„. Brykarze”!

O biedne Pope'a [277] i Drydena [278] duchy!

4395

I Do tegoż doszło, że wam nie okaże

Już nikt pomocy, gdy lada „koniuchy”

Błotem bryzgają na czcigodne twarze

I na mogile waszej gwiżdżą!… Zuchy!

Taki Marynarz ze swym Piotrkiem Bellem

4400

Śmie się panoszyć nad Achitofelem!

CI

Skończona uczta. — Odeszli rzezańce,

Skoki i karły, i płoche almeje,

Ustały pieśni arabskie i tańce,

Nikt już nie skacze i nikt się nie śmieje.

4405

Juan sam jeden siedzi przy kochance,

Zachodnim słońcem niebo różowieje…

Ave Maria! na ziemi i niebie,

Ta chwila święta świętych godna ciebie.

CII

Ave Maria! Bądź błogosławiona

4410

Ziemia ta, miejsce to i dzień, i chwila,

Kiedym odczuwał twej mocy znamiona,

Jak się nad ziemią anielsko pochyla.

Głos dzwonka z wieży zleci, jęknie, skona,

A mrący hymn dnia z ciszą się przesila,

4415

Powietrze ciepłe, wonne wonią róży,

Każdy się drzewa liść modlitwą mruży.

CIII

Matka BoskaAve Maria! To jest czas pacierzy;

Ave Maria! To jest czas kochania;

Ave Maria! Ku tobie duch bieży,

4420

Tobie i Twemu synowi się kłania,

Ave Maria! — Ta twarz… Któż się zmierzy?

To oko skromne, które się osłania

Skrzydłem gołąbka — choć to obraz… klęknę!

To nie bożyszcze — o nie! To za piękne.

CIV

4425

Religia, NaturaChcą mnie łaskawi kazuiści schłostać,

Żem niepobożny, szepcąc w wielkiej dumie,

Każ no im ze mną na modlitwie postać,

A wnet przekonasz się, kto lepiej umie

Najprostszą drogą do nieba się dostać.

4430

Ja mam ołtarze na górach, w mórz szumie,

W przestworzach, Wszystkim, co z Jedności płynie,

Z której się wzięła dusza, w której zginie.

CV

Słodka godzina! Schowany pod dachy

Zielone, z których na brzeg cichy wioną

4435

Sosnowych lasów raweńskich zapachy,

Gdzie Adryjatyk dawniej tłukł swe łono

I twierdz sterczały Cezarowych gmachy.

Gaj, który Dryden, Boccaccio [279] natchnioną

Pieśnią już razy opiewali tyle!

4440

Jakże ja lubię ten las i tę chwilę!

CVI

Polne koniki, grajków nieuczona

Trzódka, co życie swe graniem pociesza,

Gałązka sucha, stopą przełomiona,

Głos dzwonka, co się po gałęziach wiesza,

4445

Jedyne echa — a łowy Gwinona,

Dziki myśliwiec i raweńskich rzesza

Dziewic uczących się, czym jest cierpienie

Miłosne, snuły się w duszy jak cienie.

CVII

Zmierzchu! Z ciebie się wszystko dobre bierze!

4450

Ty karmisz głodne, usypiasz strudzone,

Ptaszęta wpędzasz pod matczyne pierze,

Puszczasz do domu wołki ujarzmione,

Wszystko, co bogów daje nam przymierze,

Wszystko kochane, najmilejsze, czczone,

4455

Zbiera się wkoło nas, gdy dzwon uderzy;

Ty także dziecię przywracasz macierzy…

CVIII

Ty budzisz w duszy żal i niepokoje,

W pierwszych wędrówki chwałach pielgrzymowi,

Co rzucił kraj swój, dom i wszystko swoje.

4460

Na głos ten on się nagle zastanowi,

W duszę mu płyną dźwięki, jako roje

Szmerów, które ślą pożegnanie dniowi,

To nie jest czułość, która z nerwów płynie.

Smutek zostaje po wszystkim, co ginie.

CIX

4465

Kiedy Nerona zgniotła owa siła

Fatalna, która burzycieli zgniata,

Gdy Roma z jarzma wyzwolona piła,

Wszędzie brzmiał okrzyk wesołego świata,

Dłoń jakaś wieniec na grób mu rzuciła —

4470

Może to była wdzięczności zapłata

Za jakiś dobry czyn chwili spokojnej,

Gdy czułość z dumą nie toczyła wojny.

CX

Lecz zbaczam z drogi. Jakiż związek Nero

Lub inne bydlę z purpurą na grzbiecie

4475

Ma z nową mego bohatera erą?

Poeta czasem sam nie wie, co plecie.

Widzę, że twórczość ma spadła na zero,

Do rzędu tych, co w uniwersytecie

Zowią się „łyżką drewnianą” — przezwisko

4480

Dawane randze umieszczonej nisko.

CXI

Szkody się jednak z gadulstwa nie boję.

Jestem, „epiczny” zbyt i tutaj przetnę

Tę jedną długą pieśń na pieśni dwoje,

A nikt nie pozna, bo będzie sekretne

4485

Przecięcie — chyba ten, co zna już moje

Pióro; mam w myśli ulepszenie świetne

Eposu; próbą jego jest ta kresa,

Patrz Pojetike Arystotelesa [280].

Pieśń czwarta

I

Nie ma trudniejszej rzeczy dla poety

4490

Niźli wiersz pierwszy — i może ostatni,

Często, gdy Pegaz dolatuje mety,

Wywichnie skrzydło i wieszcz, orłom bratni,

Niby Lucyper, gdy anielskie czety

Z nieb go strąciły — spada i już z matni

4495

Piekła /nie wyjdzie, bo grzech jego — pycha,

Co się piąć każe, choć go niemoc spycha.

II

Więc czas, co wszystko równą miarą mierzy,

I nieugięta Przeciwność przekona

Ludzi — a może i diabeł uwierzy,

4500

Że strefa ducha jest ograniczona.

Nie pojmiesz tego z młodu, gdy krew bieży

Porywczo, żądzą poznania pędzona;

Aż gdy w powolne ujścia wpływa łoże [281],

Szerokość nurtów człek ocenić może.

III

4505

Dzieckiem — miałem się za geniusz promienny,

Pragnąc, by wszyscy mieli takież zdanie,

Młodzieńcem — wszedłem na porządek dzienny;

Przyznano myśli mojej panowanie.

Dziś wyobraźnia zeschła jak jesienny

4510

Liść; pióro moje za szczyptę nie stanie

Tabaki. Dawnym ideałom dzisia

Prawda dodaje krzywą twarz trefnisia [282].

IV

A gdy się śmieję z życia krotofili [283],

To — że nie mogę płakać; a gdy płaczę,

4515

To — że cielesność z uczuciem się sili,

Nim zbezwładnieje; gdy do serca skacze

Sęp wspomnień, trzeba, byśmy je skropili

Letejską wodą — nie puści inaczej.

Tetys [284] w styksowej wodzie syna myła,

4520

Ziemianka by go w Lete zanurzyła…

V

Skarżą, że cel — tej książki niegodziwy:

Wiarę i cnotę mych ziomków rujnuje.

Każdy wiersz ma być dowodem — o dziwy!…

Naprawdę przyznam, że sam nie pojmuję,

4525

Dlaczego jestem taki dociekliwy?

Nic nie układam naprzód, nie szkicuję,

Chyba że chcę się trochę rozełzawić;

Słowo, którego nie pochwali gawiedź.

VI

Dla czytelnika strefy niegorącej

4530

Takie pisanie zda się egzotyczne.

Pulci [285] wynalazł ten wiersz smętno-drwiący

Dla Włoch, gdy były bardziej kichotyczne.

Tym wierszem wskrzesił świat wymierający:

Rycerstwo, damy, berła despotyczne.

4535

Prócz ostatniego wszystko dziś spróchniało,

Więc przedmiot świeższy wybrać mi się zdało.

VII

Nie wiem, czy się z nim obszedłem łagodnie,

Równie łagodnie jak ci, co zohydzić

Mnie chcieli, ciężkie zarzucając zbrodnie,

4540

Których nie widzą, a chcieliby widzieć.

Niechże tak będzie, gdy im z tym wygodnie.

Dziś liberalny wiek — myśli się wstydzić

Nie potrzebują. — Tu Apollo szczutka [286]

Dał w ucho; jest to do biegu pobudka. —

VIII

4545

Juan i jego uwielbiona pani

W serc towarzystwie własnych pozostali.

A sam Czas, który bez litości rani,

Wzdragał się ostrzem swej okrutnej stali

Tknąć lubą parę i wzdychał, że dla niej

4550

Nie może stanąć. Nie zasługiwali,

Aby się starzeć; umrzeć im śród wiosny

Życia — nim zniknie czar i żar miłosny.

IX

Czas nie powinien twarzy im wysuszyć,

Serc obezwładnić, krwi zamrozić w biegu

4555

Ni czarnych włosów siwizną przyprószyć.

Oni jak klimat bez lodu, bez śniegu

Latem wciąż byli. Piorun mógł ich skruszyć;

I zetrzeć na proch, ale w lat szeregu

Ślimaczym życiem, jak ludzie codzienni

4560

Żyć — to nie dla nich; byli zbyt płomienni.

X

Taka samotność była im obrazem

Edenu, bo w niej rozkosz nieprzebrana.

Nudy nie znali, chyba gdy nie razem. —

Ani tak gałąź od pnia odrąbana,

4565

Z górskim się potok rozstający głazem,

Dziecina z objęć matczynych wyrwana,

Nie rozboleją jak ci — z dala siebie.

Nie ma jak instynkt serc, które są w niebie,

XI

Serc, które mogą pęknąć. O szczęśliwi,

4570

Trzykroć szczęśliwi z kruchej porcelany

Ciało mający, słabi, na ból tkliwi,

Pod pierwszym ciosem padną. Im nie znany

Los, co to szydząc, ciągle się przeciwi,

Żal, co to boli, dumnie nie wydany…

4575

Czemuż pierwiastek życia nicią silną

Z tymi się wiąże, którym umrzeć pilno?…

XII

Młodość, Śmierć„Pieszczochy bogów umierają młodzi”,

A śmierć od wielu nieszczęść ich ochrania:

Śmierci przyjaciół — a co więcej szkodzi —

4580

Śmierci przyjaźni, młodości, kochania.

Musi czas nadejść przecie, że ugodzi

W tych nawet, którym długo umrzeć wzbrania;

Więc może lepiej, gdy człek młody skona:

Skon — najpewniejsza przeciw złu obrona.

XIII

4585

Ich duszy jednak śmierci strach nie przeszył;

Słońce i księżyc witali z uśmiechem.

Czas tyle krzywdy czynił, że się śpieszył.

Nie czuli, czy to, co robią, jest grzechem.

Dziwem się zdali sobie; oczy cieszył

4590

Wzajemny szczęścia odblask. Niby echem

Takiej radości i rozkoszy wnętrznej

Był każdy wyraz luby, śpiewny, dźwięczny,

XIV

Lekkie ściśnienie, rozkoszne dotknięcia,

Błysk ócz, wyraźniej mówiący niż słowa,

4595

A nigdy zadość [287]; coś, niby ptaszęcia

Szczebiot, tak dobry jako ludzka mowa,

Im tylko znany i dla ich pojęcia

Wystarczający, i ta sielankowa

Naiwność, z której ludzie by się śmiali,

4600

Co jej nie znają albo znać przestali.

XV

Dla nich cały świat, bo to były dzieci;

Dziećmi im było zostać do ostatka.

Nie im to w dusznej społecznej zamieci

Wypełniać sceny realnego światka;

4605

Lecz jak istoty dwie, żyjące w kwieci

Puchu, sylfida z kochankiem, co z kwiatka

Lecą na kwiatek — było żyć przez wieczność,

Nie znając, co to smutków jest konieczność.

XVI

Księżyc się zmieniał, a oni ci sami

4610

Wiecznie czerpali słodycz z życia kruży [288],

Nigdy gorzkimi niezaprawną łzami…

A nie była to rozkosz, która nuży,

Bo mieli bujne dusze i zmysłami

Nie skrępowane. Użycie, co burzy

4615

Miłość zbyt prędko, im się przemieniło

W kordiał, podwójną wzmacniający siłą.

XVII

Ocudne chwile, a rzadkie jak cudne!

To była miłość, w której dusza rada

Stopić się. Dla nichże zabiegi nudne

4620

Świata? intrygi, zawiści sąsiada,

Te namiętności tajne, podłe, brudne,

Te przeniewierstwa męża, żony zdrada?

Gdzie Hymen [289] zwiększa tylko grzesznic grono,

Gdzie mąż naiwnie mówi żonie: Żono!…

XVIII

4625

Ostra to prawda i twarde to słowa.

Dosyć. — Cóż parę w obopólnej wierze

Trzyma i w takim zakochaniu chowa,

Od zniechęcenia i od nudy strzeże?

Młodość, co dana jest wszystkim. Połowa

4630

Młodych jej nie zna, lecz oni w przymierze

Z nią weszli. Był to romantyzm. Choć chłoszczą

Ludzie tę słabość, wiem, że jej zazdroszczą.

XIX

W jednych ta czułość sztucznie jest wylęgła:

Sen z narkotyku fantazji, młodości;

4635

U nich przez miłość z naturą się sprzęgła,

Żadna światowa myśl w nich nie zagości;

Bo ona — wiedzą daleko nie sięgła,

On też — jak wiemy, był w świątobliwości

Chowany; więc ich pobudki miłosne

4640

Były te, jakie są w ptaszkach na wiosnę.

XX

Patrzą, jak zachód na niebie się pali.

Miły to widok — najmilszy ich oku,

Bo ich do tego przywiódł, czym się stali.

Miłość z takiego raz pierwszy widoku

4645

Na nich spłynęła; z nieba pochop [290] brali,

Łącząc swe usta w owej nocy mroku…

Nie dziw, że wspomnień struna drgnęła tkliwiej,

Gdy pomyśleli, jak są dziś szczęśliwi.

XXI

A gdy tak marzą, a świat się im wdzięczy,

4650

Przeleciał niby duch pełen tęsknicy

I zmącił barwy wymarzonej tęczy.

Jak gdy wiatr trąci harfę albo świecy

Płomień, blask zadrży, a struna zajęczy;

Tak, gdy ten smętek na kształt błyskawicy

4655

Przeszedł, on westchnął serdecznie, głęboko,

A łzą Hajdei zrosiło się oko.

XXII

Zdały się zwiększać jej prorocze oczy

I gonić blaski niknące a drogie,

Jak gdyby słońce, które się tam toczy

4660

Za góry, dni im zabierało błogie.

Juan czuł, że go zmora jakaś tłoczy,

W oczach jej czytał przeczucie złowrogie

I chciał odgadnąć z źrenic rozszerzonych

Przyczynę myśli dziwnych i tajonych.

XXIII

4665

Śmiech odwołała na twarz, lecz śmiech owy,

Co się odeśmiać nie da — i twarz skryła.

Lecz ten niepokój był tylko chwilowy,

Zmogła go duma lub rozsądku siła.

Aż znów, gdy Juan z tej ócz smutnej mowy

4670

Zaczął żartować, nagle przemówiła

Dziwnie: „Gdyby też?… nie — nie — być nie może,

Prędzej ja biedna wejdę w śmierci łoże…”

XXIV

Juan chciał pytać, lecz ona mu usty [291]

Usta zamknęła, kładąc zamiast kłódki,

4675

I wypędziła z serca przestrach pusty,

Bo z wróżby całus zażartował słodki

Bardzo skutecznie. Odmiennymi gusty

Przenoszą wino — i w nim dobre środki.

Ja znam oboje, a wy? Co kto woli:

4680

Gdy głowa boli czy gdy serce boli?…

XXV

Jedno i drugie — do woli waszmości;

Kobietę, wino — Bóg dał ku uciesze,

Zapłatą za nie są obie słabości…

Co wybrać? Z sądem stanowczym nie śpieszę:

4685

I to złe, i to… — Chyba rzucać kości…

A zresztą powiem, bo wszakże nie zgrzeszę

Ni tym wyznaniem szkody wam narobię:

Że niźli żadną, lepiej jest — mieć obie.

XXVI

Kochankom miłość z ócz do ócz przelata

4690

Z ową bezmowną czułością anioła,

Z uczuciem dziecka, przyjaciela, brata,

Co wszystkie mocy przywiązania zwoła

W tej chwili, gdy się serce z sercem splata,

I może kocha zbyt — lecz mniej nie zdoła,

4695

Uniewinniając ten nadmiar kochania

Chęcią służenia i uszczęśliwiania.

XXVII

Spleceni dłońmi i sercami skuci,

Dlaczego wtedy nie umarli? — wcześniej

Nim od jednego drugie los odrzuci

4700

I zanim rozpacz poznają — boleśni!

Nie dla nich był świat pełen brudnych chuci,

Dla nich gorących jak Safony [292] pieśni.

Miłość się wpiła w nich związkiem tak ścisłym,

Że się im stała duszą już — nie zmysłem.

XXVIII

4705

Im było gaje zamieszkać i bory,

Jako słowikom śpiewającym w gwarze

Drzew, bo nie dla nich pałace i dwory,

Gdzie mieszka troska i gniew, i potwarze…

Samotność, TłumSamotnie żyją wszystkie wolne twory,

4710

Najtkliwsze ptaki mieszkają po parze,

Orzeł sam buja… tylko kruki, sępy

Kupą na ścierwie siedzą i drą w strzępy.

XXIX

W uścisku, który dwa ciała kojarzy,

Juan z Hajdeą kiefu [293] używali…

4715

On śpi, lecz czujnie, a widno, że marzy,

Bo mu raz po raz drganie jak po fali

Wiatrem trącanej prześliźnie po twarzy.

Hajdea marzy też, bo z ust korali

Szept czasem wyjdzie i czoło się chmurzy,

4720

Twarz drgnie jak wiatrem muśnięty liść róży

XXX

Lub jak alpejskich wód ciche jeziora,

Gdy je chodzący w górach wiatr poruszy.

Tak drgnęła, gdy ją przestraszyła zmora

Senna, tajemny samodzierżca duszy,

4725

Z którym się próżno śpiący człowiek pora [294],

Gdy opanuje zmysły i ogłuszy.

Dziwny byt (boć to byt, choć ruchu nie ma)

Czuć nie zmysłami, widzieć nie oczyma.

XXXI

SenŚni, że przykuta do skał, z bólu mdleje,

4730

Nad morzem zwisła i że chce uciekać,

Ale nie może, a burza szaleje,

A fala rośnie i zdaje się szczekać

Na nią; wciąż rośnie, usta już zaleje

I nozdrza, już-już nad głową zawlekać

4735

Całun zaczyna… taki czarny… Boże!

Sili się, dusi, a umrzeć nie może.

XXXII

I znów jest wolna; kamienistą drogą

Gdzieś dąży, rani stopy o krzemiona

I coraz potknie się zbolałą nogą;

4740

A jakaś mara, płachtą otulona,

Bieży — a ona, cała zdjęta trwogą,

Ściga ten biały, dziwny cień; w ramiona

Chce chwycić w próżnej męczącej pogoni…

Mara się wymknie, gdy ją trzyma w dłoni.

XXXIII

4745

Sen się odmienił. Stała w jakiejś grocie;

Ze ścian sączyły się wodne potoki

I marzły; morze kuło przez dat krocie

Tę grotę — niegdyś mieszkały w niej foki.

Włos jej ku ziemi spływał cały w pocie,

4750

Z oczu padały jej łzy — a opoki

Patrzały na nią dziko — a rzęsiste

Łzy zmieniały się w krople kamieniste.

XXXIV

U nóg jej zimny, wilgotny, umarły,

Biały i pianą zwalany na skroni,

4755

Którą jej ciepłe rączki próżno tarły —

Dawniej pieszczotom tak chętny, dziś do niej

Nie uśmiechnięty, bo wargi się zwarły —

Leżał on — Juan… a z grobowej toni

Szły jęki — niby topielicy jęki,

4760

A sen był długi, duszny, pełen męki.

XXXV

A kiedy patrzy tak, wtem się jaj zdało,

Że twarz zaciera się i przeobraża

W coś — niby ojca twarz i całe ciało

Wraz [295] olbrzymieje, i postać korsarza

4765

Wstaje tam z grecką urodą wspaniałą,

Patrzy w nią pilnie, a patrząc przeraża.

Aż się zbudziła drgnąwszy… Wielki Boże!

To Lambro oczy w nich wbił jak dwa noże.

XXXVI

Z krzykiem porwała się i padła z krzykiem

4770

Pełnym nadziei, smutku, szczęścia, trwogi.

Oto ten, który, jak mówiono, w dzikiem

Morzu utonął — wraca groźny, srogi,

Może, by zabić tego, który z nikim

Zrównany tnie był, a nie więcej drogi

4775

Niż ojciec! Chwila dwustronnej obawy,

Gdy myśli w duszy spór prowadzą żwawy.

XXXVII

Porwał się Juan na przeszywający

Jej krzyk; podtrzymał, rzucił się ku ścianie,

Szablę pochwycił, wzniósł, gniewem dyszący

4780

Na śmiałka, co się ważył niespodzianie

Zejść ich; lecz Lambro, wzgardliwie milczący

Dotąd, szyderczo rzekł: „Na zawołanie

Tysiąc kindżałów tu się do mnie skupi.

Rzuć szablę! Rzuć ją, mówię, chłopcze głupi!”

XXXVIII

4785

Hajdea u nóg mu wisząc: „Juanie! —

Woła — to Lambro, ojciec, klęknij ze mną;

On nam przebaczy, o tak, ojcze — panie,

Patrz! Gdy mi w oczach to jasno, to ciemno

Z szczęścia i trwogi, gdy pocałowanie

4790

Na rąbku sukni składam, czyż daremno

Proszę, czyż bać się mam ojca własnego?

Zrób ze mną, co chcesz — lecz oszczędzaj jego!”

XXXIX

Stał nieugięty mąż z hardością skały,

Spokojny wzrokiem, chłodny tonem mowy,

4795

Co jego duszy spokojność kłamały,

Nie rzekł nic i wzrok zatopił surowy

W Hajdei. Juan, to śmiertelnie biały,

To cały w ogniu, nie pochylił głowy,

Lecz szablę podniósł, grożąc nią, że skoczy,

4800

Jakikolwiek wróg stanie mu przed oczy.

XL

„Zdaj szablę, chłopcze! — powtórzył — bo biada!”

„Przenigdy! Wolny jestem od kolebki!”

Zadrgała gniewem Lambrowi twarz śniada —

Wyjął krócicę [296] w poruszeniach szybki,

4805

Mruknął: „Niech twa krew na twą głowę spada!”

Obejrzał zamek, doglądnął podsypki,

Bo z tej krócicy dawno żaden Turek

Ani giaur [297] nie padł — i naciągnął kurek.

XLI

Niemiłym stukiem w uchu się odciska

4810

To naciąganie kurka; gdy na człeka

Wnet ma z wrogiego wypaść stanowiska

Strzał; meta, sążni dziesięć — niedaleka,

Szlachecka — ale nadto jeszcze bliska,

Zwłaszcza gdy stary druh na kulę czeka,

4815

Kiedy tak często człowiek w dymie stoi,

To jak Irlandczyk wnet się z nim oswoi.

XLII

Ojciec, Córka, KochanekLambro wycelił; już-już — przestrzelony

Miał być poemat ten mój i Juanek,

Kiedy Hajdea między obie strony

4820

Wpadła wołając: „Mnie to, za mój wianek

Zabij! On tutaj morzem wyrzucony [298]

Niechcący przybył, on mój, mój kochanek!…

Ja chcę z nim umrzeć!… O! Znam twą naturę,

Lecz i ty dzisiaj poznaj twoją córę!”

XLIII

4825

Przed chwilą była rozczulona, rzewna

Niemym poddaniem, pokorą dziecięcia,

A teraz dumna, roziskrzona, gniewna

Stała — jak lwica, kiedy broni lwięcia,

Wzrostem mąż, wielką powagą królewna —

4830

Wyprostowała się jak dla przyjęcia

Strzału i wzrok swój zatopiła w oku

Ojca, przed strasznym nie cofając kroku.

XLIV

Utkwili w sobie wzrok dumny i śmiały.

Jakżeż podobni byli! Twarze równie

4835

Milcząco groźne, prócz różnicy małej

W oczach, co teraz gorzały jak głownie;

Widno i ona zna mściwości szały,

Z dziewicy w lwicę zmieniona cudownie.

To krew przeciwko własnej się burząca

4840

Krwi… rzecz niezwykła i przerażająca.

XLV

Jak rzekłem — wzrostu podobni smukłością

I twarzą; różni zaś wiekiem jedynie

I płcią; a nawet rąk delikatnością,

Co jest dziedziczna w dostojnej rodzinie,

4845

Zdradzali krew swą; i ci miast z miłością

Wzajem w objęcia paść, w takiej godzinie

Stają naprzeciw siebie — gniewem bladzi!

Patrzcież — do czego namiętność prowadzi…

XVI

Korsarz się wstrzymał, jakby co zmiarkował,

4850

I za szeroki pas krócicę wtłoczył,

Ale na córkę patrzał i świdrował

Wzrokiem. „Kto winien, że mój próg przekroczył.

Nie jam niedolę twoję spowodował;

Gdzież człowiek, co by krwi wroga nie toczył,

4855

Zhańbiony; swoje spełniłaś — więc pora

Na mnie — dzisiaj mi odpowie za wczora!

XLVII

Odstąp od gaszka [299], bo na ojca głowę,

U nóg ci padnie ten łeb wymuskany!”

Świsnął — na to się ozwało echowe

4860

Świśnięcie i tuż wypadło zza ściany

Dwudziestu zbójców — chłopy trzyłokciowe,

A uzbrojone od stóp po turbany.

I otoczyli ich szeregiem krzywym;

On rzekł: „Wziąć Franka umarłym lub żywym!”

XLVIII

4865

Oderwał nagle córkę od chłopięcia

I miotającą się przytrzymał siłą

Męską; ci wpadli z szablami do cięcia.

Próżno się ciało gibkie w Lambra wiło

Rękach, gdy je wziął w wężowe objęcia.

4870

Kilku piratów na łup się rzuciło,

Lecz pierwszy śmiałek zaraz padł na ziemię

Z przeciętą ręką; drugi, ranny w ciemię,

XLIX

Padł także, brocząc krwią u stóp Juana,

Lecz trzeci, stary praktyk w białej broni,

4875

Podbił mu szablę głową jatagana [300]

I sam ciął, Juan puścił szablę z dłoni,

Osłabł, zachwiał się, przypadł na kolana

I legł — krew strugą ciekła mu po skroni,

A druga struga spływała po karku

4880

Z dwóch ran: na głowie i na prawym barku.

L

Powiązanego z komnaty wyniosły

Żylaste ręce. Na znak, przez dowódcę

Dany, zniesiono go na brzeg zarosły

I zemdlonego położono w łódce.

4885

Wioślarze silnie uderzyli wiosły [301]

I wnet u galliot [302] byli, które wkrótce

Miały odpłynąć; tam porzuconego

Pod pomost straże okrętowe strzegą.

LI

Świat nasz jest pełen dziwnych niespodzianek,

4890

Lecz nikt przykrzejszej nie zaznał przygody,

Taki paniczyk, natury kochanek

Szczęśliwy, taki przystojny i młody,

Nim mu zabłysnął po-rozkoszny ranek,

Ni stąd, ni zowąd wysłany na wody,

4895

Związany sznury [303] mocnymi i ranny,

Wszystko dla jednej rozkochanej panny!

LII

Zamilknę lepiej, bo tę pieśń rozpieszczę,

Wzruszony chińską łez nimfą, herbatą,

Co na mnie działa jak Kasandry [304] wieszcze.

4900

Gdy Muzę uczczę potrójną obiatą,

Zaraz poczynam czuć nerwowe dreszcze,

Tak, że Bohei [305] muszę wypić na to.

Szkoda, że winem prędko się upiję —

AlkoholZbyt denerwuje mnie czaj i koffije,

LIII

4905

Chyba się z tobą, koniaku, zespoli,

O, flegietońskiej [306] najado [307] krynice!

Ale od ciebie znów wątroba boli,

Trujesz kochanków, jak wszystkie wodnice.

Mógłbym pić whisky — lub uśpieniu gwoli

4910

Nawet rum; lecz dość wychylić szklenicę,

A nawet dość mi popatrzeć na flaszkę,

Nazajutrz wielki rum[308] pustoszy czaszkę.

LIV

Don Juan z walki wyszedł na pół zdrowy,

Bowiem miał ramię i głowę zranioną,

4915

Ale nie cierpiał tych mąk ni połowy,

Jakie Hajdei rozdzierały łono.

Ona nie była z tych, które się słowy

Żalą i łzami, a zaraz ochłoną.

Jej matka z Fezu była — Maurów córa,

4920

Gdzie eden z piekłem złączyła natura;

LV

Gdzie kapią oliw przeczyste bursztyny

W misy z marmuru; gdzie się z drzew przelewa

Sok na traw zieleń i kwiatów rubiny;

Ale gdzie rosną też zatrute drzewa

4925

I o północy lew ryczy z gęstwiny,

I wielbłąd cichy z pragnienia omdlewa,

I białe kości nocna rosa studzi…

A jaka ziemia — takie serca ludzi.

LVI

Afryka słońca jest ziemią; z nią gore

4930

Ciał ludzkich glina słońcem przepalona:

Serca do złego i dobrego skore.

Krew Maurów nosi planety znamiona

I roznamiętnia się w ognistą porę.

Matka Hajdei to była wcielona

4935

Piękność i miłość; żądze kryła w oku,

Choć przyczajone jako lew u stoku.

LVII

Lecz córka, słońcem jońskim umilona,

Jak te powietrzne chmurki — białe róże,

Zanim się piorun im wkradnie do łona,

4940

Niosąc strach ziemi, a powietrzu burze,

Szła dotąd cicha i nie zasmucona,

Aż kiedy rozpacz wzięła w sercu stróżę,

budzony w żyłach nubijskich szał dziki

Wionął jak samum [309] po puszczach Afryki.

LVIII

4945

Ostatni widok, który obaczyła,

Był to Juana opór, krew, porwanie…

Jeszcze w tym miejscu krew ziemię broczyła,

Gdzie stał on, piękny, jej pan, jej kochanie;

Śród krótkiej walki w ramionach się wiła

4950

Ojcowskich, potem w konwulsyjne drganie

Wpadła i zwisła na korsarza ramię

Niby wysmukły cedr, kiedy się złamie.

LIX

Żyła w niej pękła. Na ustek karminy

Krew wystąpiła z serdecznej krynice,

4955

Główka jej zwisła jak liliowy, siny

Kwiatek, zdeptany deszczem. Służebnice

Na tożu ciało omdlałej dziewczyny

Złożyły, łzami zalewając lice.

Znosiły ziółka, lecz próżno — jak dziecię

4960

Nieczuła była na śmierć czy na życie.

LX

Odtąd leżała sztywna jak kaleka,

Lecz usta żywe, cera jeszcze świeża,

Choć puls ledwie bił, śmierć stała z daleka,

Nie było znaku nawet, że się zbliża.

4965

Nadzieja w uśmiech twarz ojca obleka,

Choć to już ciałko mdłe [310] i jakby z krzyża

Zdjęte; tylko jest takie pełne duszy,

Że tam śmierć ledwie małą cząstkę skruszy.

LXI

Ten trwały wyraz, jaki wyrzeźbiona

4970

Statua nosi, miała biedna chora

Wkuty w twarz; jak ta wiecznie niezmieniona

Piękność Wenery, taż dziś, co i wczora,

Lub ta wieczysta boleść Laokona [311]

Albo konanie wieczne Gladiatora [312].

4975

Tą siłą życia posągi są cenne,

Choć właśnie życia im brak, gdy niezmienne.

LXII

Wreszcie zbudziła się — lecz nie jak śpiąca —

Raczej jak zmarła, bo życie się stało

Czymś nowym, co ją w świat nieznany wtrąca;

4980

Oko patrzyło, lecz nie pojmowało,

Bo pamięć uszła. W sercu gorejąca

Istniała rana, a nie czuło ciało

Bólu, bo znikła świadomość przyczyny

I szał przyczaił się na kształt gadziny.

LXIII

4985

Błędną źrenicą patrzy, leży cicha,

Słucha wyrazów nie wiedząc, co znaczą;

Dłonie lekarstwa niosące odpycha,

Nie zważa na tych, co u łoża płaczą,

Milczy, choć głosem włada, i nie wzdycha,

4990

Snadź [313] wzięła rozbrat z ludźmi i rozpaczą.

Ni gwar, ni cisza z tej ją nie wybije

Martwoty — jednak oddycha — więc żyje.

LXIV

Przyszły służebne, drużki, to ją nudzi —

Ojciec się zbliżył, odwraca oczęta.

4995

Nie rozpoznaje przedmiotów, miejsc, ludzi,

Dawniej tak drogich! Noszą ją dziewczęta

Z sali do sali, ona się nie zbudzi

Z bezczucia; leży jak lilijka ścięta,

Aż nagle oczy łagodnie zamglone

5000

Zdziczały, myślą wnętrzną przerażone.

LXV

Ktoś wspomniał harfę, zatem przywołany

Harfiarz uderzył z lekka w struny drżące.

Na pierwszy akord ostry i urwany

Oczy zwróciła ku niemu gorące,

5005

Lecz odwróciła zaraz twarz do ściany,

Jakby odepchnąć chciała wracające

Wspomnienia: harfiarz nucił śpiew żałosny

O dniach szczęśliwych wolności i wiosny.

LXVI

Ona chudymi paluszkami w ścianę

5010

Jęła [314] w takt pukać. ŁzyZaśpiewał pieśń drugą,

Wymówił: miłość! Na to imię znane

Drgnęła; poczucie bytu świetlną smugą

W duszy mignęło — jeśli to być zwane

Może poczuciem. Z chmurnych oczu strugą

5015

Łzy popłynęły na zwiędłe jagody [315],

Jak z chmur, gdy spadną strumieniami wody.

LXVII

Próżna pociecha! Myśl przyszła zbyt skoro

I w mózg wtrąciła dzikich myśli nawał,

Skoczyła z łoża, jakby nigdy chorą

5020

Nie była — bijąc, kto jej w drodze stawał.

Lecz poddawała się zaraz z pokorą

I atak w martwy sen mienić się zdawał;

Znów nic nie mogło czucia jej przywrócić,

Gdy nawet kłuto, aby ją ocucić.

LXVIII

5025

Czasem przytomność zdradza się wejrzeniem,

Nic jej nie zmusi spojrzeć rodzicowi

W oczy; na innych patrzy z natężeniem,

Chociaż patrzenie to podobne snowi.

Odpycha ręce z jadłem i odzieniem,

5030

Nie chce niczego, a gdy chce, nie powie,

Ni razu do snu nie zmruży powieki,

A nie pomogą na to czas ni leki.

LXIX

Tak dni dwanaście więdła i ginęła.

Nareszcie bez drgań, bez jęku, westchnienia,

5035

Bez mąk przedśmiertnych ducha wyzionęła,

A nikt nie poznał tego wyjawienia

Śmierci, aż świeżość z bladej twarzy zdjęła,

Zostrzyła rysy i z źrenic płomienia

Zrobiła popiół — a to oko czarne,

5040

Dawniej błyszczące, piękne, dziś tak marne…

LXX

Umarła, jednak nie sama, bo razem

Zginął pierwiastek zaledwie poczęty,

Bezgrzeszne dziecię grzechu, co obrazem

Miało być ojca i w nierozwiniętej

5045

Osłonie z matką pod tym samym głazem

Spoczęło — pączek i kwiat razem ścięty.

Darmo je dzisiaj krople rannej rosy

Rzeźwią, padając na grobowe wrzosy…

LXXI

Tak żyła i tak zmarła. Już jej smutki

5050

I wstyd nie dotkną. Nie była stworzona,

Aby przecierpieć niebaczności skutki,

Od których serce trzeźwiejsze nie kona

I starych dojdzie lat. Jej żywot krótki,

Ale rozkoszny, bo nieprzeznaczona

5055

Rozkoszy starość; słodko śpi w mogile

Na brzegu, który ukochała tyle.

LXXII

GróbDzisiaj na wyspie trawy i burzany [316];

Dom runął w gruzy, pomarli korsarze.

Jeno dwa ciche tam sterczą kurhany,

5060

Przed ludzkim okiem skryte w dzikim jarze.

Nawet tej pięknej grób nieszanowany;

Człowiek nie powie, kamień nie pokaże,

Kim była; czasem tylko morska mewa

Nad Cykladami pieśń żałobną śpiewa.

LXXIII

5065

Albo Greczynika czasem pieśnią wraca

Do smutnych dziejów — lub który z wyspiarzy

Powieścią o nich długie noce skraca.

On piękny z męstwa, a ona znów z twarzy.

Miłość namiętną żywotem opłaca:

5070

Taka odpłata winę zrównoważy.

Za winę kara; nikt jej nie uciecze,

Miłość się sama pomści i odsiecze.

LXXIV

Nie powiem więcej, aby kart nie krwawić

Bliznami i krwi wylanej szkarłatem.

5075

Zresztą nie lubię przy szaleńcach bawić,

Bym się sam ludziom nie wydał wariatem.

Umarłych trzeba mogiłom zostawić.

Muza ma wróżką jest kapryśną, zatem

Do don Juana, który po szerokim

5080

Morzu odjeżdża, wracam lotnym krokiem.

LXXV

Spętany, ranny, z kresą przez czuprynę,

Dzień i noc leżał, nim w uczuć zamęcie

Przypomniał stan swój i szczęścia ruinę.

Gdy się ocucił, leżał na okręcie,

5085

Płynącym siedem węzłów na godzinę.

Z dala Ilionu brzeg na firmamencie [317]

Szarzał; jakżeby dawniej go powitał!…

Dziś na Sigeum [318] nie patrzał, nie pytał.

LXXVI

Tam, gdzie pagórek chatkami zasiany

5090

I Hellespontu [319] powierzony pieczy,

Leży Achilles „bogom przyrównany”

(Tradycja twierdzi tak, lecz Bryant [320] przeczy).

Dalej wysoko sterczące kurhany…

Czyje? Ja nie wiem. Chyba sam Bóg wie: czy

5095

Telamończyka, czyli Patroklesa [321]

(Ci by nas chętnie wysłali do biesa).

LXXVII

Mogiły, wydmy, bez głazu, bez znaku,

Nagie, gór dzikich otoczone wieńcy [322].

W oddali Ida [323] na niebieskim szlaku,

5100

Skamander [324] (jeśli to on) — i nic więcej.

Dla Marsowego stworzone orszaku!

Pole, gdzie snadnie [325] mężów sto tysięcy.

Zmieści się; lecz tam, gdzie trojańskie wały,

Pasły się trzody i żółwie pełzały.

LXXVIII

5105

Stada tabunnych koni, małe wioski

Nieznanej sławy, a nawet nazwiska,

Pasterze (nie to już, co Parys [326] „boski”)

Patrzą z uśmiechem, że te dziwowiska

Zwiedza uczony angielski lub włoski.

5110

Turek z różańcem bursztyn w zębach ściska;

Utonął w raju swym duszą i ciałem —

Oto, com widział. — Frygów nie spotkałem.

LXXIX

Gdy Juan wyszedł z dusznej i ponurej

Kabiny na wierzch, spostrzegł, że jest jeńcem.

5115

Więc obojętnie patrzał w mórz lazury,

Rycerskich mogił ocienione wieńcem.

Osłabł z ran, ciało mu przetarły sznury. —

Wreszcie się w dyskurs wdał z jakimś trzebieńcem [327]

Pytając, co z nim było i co będzie —

5120

Lecz ten mu nie dał objaśnień w tym względzie.

LXXX

Dalej obaczył kilku jeńców, którzy

Włochami zdali się i byli niemi.

Usłyszał dziwne koleje podróży:

Trupa śpiewaków, gdy z auzońskiej ziemi

5125

Wywędrowała w tej myśli, że służy

Cywilizacji, została ze wszemi

Toboły bandzie sprzedana piratów

Przez impresaria za tysiąc dukatów.

LXXXI

Buffo opery, śpiewny muz kuzynek,

5130

Opowiedział mu, jak ich wzięto zdradnie.

Choć przeznaczony na turecki rynek,

W górę podnosił głowę, klnąc dosadnie,

I był humoru pełen, pełen drwinek,

Z czym mu niebrzydko było, nawet ładnie.

5135

Minę przynajmniej miał nie tak zakonną,

Jak przygnębiony tenor z primadonną.

LXXXII

Za czym w te słowa opowieść prowadził:

„Nasz impresario, człowiek z lada jaką

Duszą, najął nas, ale szelma zdradził,

5140

Bo w drodze obcy bryg — corpo di Bacco[328]!

Przywołał, tutaj zaraz nas przesadził

I nie dał w łapę nawet na tabacco.

Lecz jeśli sułtan ma do śpiewu skłonność,

To nam nagrodzi losu «niefortonność» —

LXXXIII

5145

To primadonna — w czterdziestce; już siwa,

Przekwitła bujnym życiem, wiecznie chora,

Na puste ławki nadzwyczaj drażliwa;

Głos jaki taki. — To — żona tenora.

Skala niewielka — fertyczna [329] i żywa —

5150

Zrobiła wielką jednego wieczora

Furorę, kiedy hrabię Barbagiani

Wzięła sprzed nosa jednej rzymskiej pani.

LXXXIV

Dalej tancerki: To jest mała Nini,

Różne profesje zna — czego nie chwalę.

5155

Ta lafirynda znów — to Pelegrini,

Co zarobiła w zeszłym karnawale,

Nie chcę dochodzić jak — pięćset zecchini[330],

A już wydała na cacka i bale.

A to: groteska — tłusta bajadera [331];

5160

Młodzieńców z ciałem i duszą pożera.

LXXXV

Statystki znowu — chór i baletniczki

Nie więcej warte niż te, którem przody

Wymienił — prócz tej i owej samiczki,

Resztę bym posłał do jarmarcznej budy.

5165

Ot — ta na przykład: długa na kształt tyczki

Ma sentymentu wdzięk — mogłaby skudy

Zbierać, cóż? Tańczy brzydko, ociężale,

Nie ma figury, a twarz szpetną wcale [332].

LXXXVI

Mężczyźni, sądzisz, wybrańsi? Hołota!

5170

Musico skrzeczy jak garnek rozbity,

Choć ma warunki inne ta… istota,

Że do seraju [333] może być użyty

I służalczego skosztować żywota,

Umie sopranem śpiewać — — jak kobiety,

5175

Równie cennego śpiewaka nie złapiesz

Nawet w tym chórze, który stroi papież [334].

LXXXVII

Organ tenora hultajstwem zniszczony,

Basso nie śpiewa także, ale ryczy,

Obce mu wszystkie muzyczne kanony;

5180

Fałszuje, nie zna nut, głosu nie ćwiczy,

Lecz że jest krewnym bliskim primadony,

Która przysięgła, że ma głos słowiczy,

Angażowano go; nie gorzej śpiewa

Wół, gdy się puści na recitativa.

LXXXVIII

5185

Siebie wynosić — byłoby to swojej

Godności szkodzić; młodyś pan, lecz wierzę,

Żeś się w podróżach często u podwoi

Sztuki zatrzymał — znasz się na operze.

— Raucocantiego znasz?… Przed tobą stoi,

5190

Może się kiedy w przyzwoitszej sferze

Spotkamy. Bywasz na jarmarku w Lugo?

— Nie? Bądźże — spotkasz się z najniższym sługą.

LXXXIX

A! — jest baryton jeszcze. Ładny malec,

Ale się gwałtem do wielkości garnie;

5195

Zgrabne ma ruchy — szkoły ni na palec,

Skalą mizerną operuje marunie,

Mówi, że los mu sprzyja… Zuchwalec!

Zadowoliłby zaledwie kawiarnie.

W rolach kochanków zawsze się zaperzy,

5200

Gdzie trzeba klęknąć, on tam zęby szczerzy…”

XC

Tu Raucocanti nie mógł mówić dalej,

Bo mu przerwała mowę straż piratów,

Którzy do kabin z powrotem wzywali

Melancholijnych głosu potentatów.

5205

Smutno raz jeszcze przyjrzeli się fali,

Co nosi barwę podwójnych bławatów [335],

A bryzgi wody po niej w słońcu tańczą —

I zeszli z głową spuszczoną poddańczo.

XCI

Dnia następnego czekali piraci

5210

Z musu na firman [336] sułtański w Bosforze,

Święcony kodeks muzułmańskiej nacji,

Który omija każdy, jak kto może.

I oznajmili jeńcom, że w postaci

Janusa [337] — dama z damą w jednej sforze,

5215

Zasię mąż z mężem — mają być złączeni

I na stambulskim rynku wystawieni.

XCII

Zostali, skoro jeńców zsortowano,

Chłopiec bez pary oraz taka sama

Młódka; po scysji, gdzie ma być soprano

5220

Zaliczon, do płci Ewy czy Adama,

Po czym za stróża kobietom go dano —

Skuto ich razem; był to Juan, dama

Zaś owa — młoda bachantka, z urody

Taka, że mógł stąd dopytać się szkody.

XCIII

5225

Raucocantiego spięli stróże twardzi

Z tenorem; ci dwaj darli z sobą koty,

Jak tylko mogą drzeć aktorzy; bardziej

Sąsiad dolegał niż smutnej kłopoty

Niewoli; wszczęli spór, bo byli hardzi,

5230

I zamiast sobie nawzajem ochoty

Dodawać, żywą rozpoczęli kłótnię

Arcades ambo [338]… to jest — oba trutnie.

XCIV

OkoSocia doloris [339] Juana z Romanii

Ród wiodła, w marchii chowana Ankony.

5235

Oczy wiercące do dusznej otchłani

Mogły jej zjednać nazwę „belladony”,

Czarne jak węgiel, duże jak u łani.

Zalotność grała z twarzy opalonej

Słońcem; dar, co go nie lza lekceważyć,

5240

Zwłaszcza gdy dama potrafi go zażyć.

XCV

Lecz wszystkie próby jej były daremne,

Bo smutek czuwał w zmysłów jego bramie.

Próżno szły z ócz jej iskry na mgłą ciemne

Oczy; choć skuci tak, że nagie ramię

5245

W szyję go grzało, na członki foremne,

Dla jakich nawet mnich reguły łamie,

Spokojnie patrzał, w wierności wytrwały;

Może też rany świeże pomagały…

XCVI

Byliż gdzie — gdybyśmy w historię sięgli —

5250

Wierniejsi nadeń rycerze i pazie?

Szczęśliwsze damy, którym zaprzysięgli?

Z wielu prób męstwa jedną mam na razie:

„Nikt nie utrzyma rozpalonych węgli

Na dłoni, myśląc o zimnym Kaukazie.” —

5255

Juanek odbył z triumfem tę próbę

Ogniową, wielką stąd zyskując chlubę.

XCVII

Tu bym na przekór epickiej powadze

Wyznał, jak to ja bywałem zapalny!

Ale mnie skarżą moralności władze,

5260

Że w pieśniach mych dwóch za wiele realnej

Prawdy — Juana już na ląd wysadzę,

Bo mi wydawca pisze — człowiek walny —

Że łatwiej wielbłąd przez igielne ucho

Niż ja w uczciwy dom wejdę na sucho.

XCVIII

5265

Wszystko mi jedno — mówię z wami prosto:

Gdy mną gardzicie, niech wam daje rady

Smollet [340] i Prior [341], Fielding [342] i Ariosto [343],

Piękne dla skromnej epoki przykłady!

Lubiłem dawniej głupców ociąć chłostą,

5270

Lubiłem także poetyckie zwady.

Bywało, gdy mnie gdzie krytyk połechce,

To się odgryzę — ale dziś gryźć nie chcę…

XCIX

Chłopcem lubiłem pięść pokazać chwatom,

Dziś porzuciłem rycerską zabawę

5275

I zostawiłem kłótnie — literatom.

A czy mam krótko tylko dzierżeć sławę,

Póki drukarskim się powierzam szmatom,

Czyli [344] mam wieki długie wziąć w dzierżawę,

Zawsze w mogile odgłosy usłyszę

5280

Nie pieśni mej — to wiatru w nocną ciszę.

C

Żywot poetów, którzy z oddalenia

Czasu i dziejów idą tu w pieluchach

Sławy, jest drobną cząstką ich istnienia.

Imiona toczą się w chwały podmuchach

5285

Jak grudka śniegu, która się przemienia

W górę, w śniegowych na dół lecąc puchach,

I wstaje z grudki góra i mogiła

Duża i biała, lecz zimna, jak była.

CI

Wielkie imiona cóż są? Marne słowa,

5290

A żądza sławy co? Przyjemność mdłego

Smaku, od której zawraca się głowa

Ludziom łudzącym się, że się ustrzegą

Zaguby, która wszystko w grobie chowa

Do czasu przyjścia Syna człowieczego.

5295

PamięćWątpił ktoś, gdym stał na grobie Achilla,

O Troi. Przyjdzie i na Rzym ta chwila.

CII

Tak pokolenia w wiekowej ruinie

Znikają — trumnę na trumnie się składa,

A potem nawet pamięć wieków ginie

5300

I z przeznaczenia w grób dzieci zapada.

Napisy grobu dziadów — gdzież są ninie [345]?

Ledwie się który zbutwiałym wykrada

Głazom, co kryją bezimiennych kości:

Miliony — w spólnej grzebane nicości!

CIII

5305

Przejeżdżam co dzień tam, gdzie poległ z chwałą

Z bohaterami idący w zawody,

Za długo ludziom żyjący — za mało

Ludzkiej próżności Gaston de Foix [346] młody.

Pęknięty filar z podstawą spróchniałą,

5310

Grubo ciosany — marny znak nagrody —

Przypomni zlane krwią raweńskie pole;

Wkoło porosły osty i kąkole.

CIV

Chodzę codziennie, gdzie Dant ma mieszkanie:

Skromna kopuła, osłania niedumny

5315

Grób, ale cały, bo poszanowanie

Strzeże tu wieszcza, nie żołnierza trumny.

Jednak przyjdzie czas, gdy nic nie zostanie

I z dzieł poety, i z wodza kolumny,

Tak jak ginęła sława bohatera

5320

Przed Achillesa przyjściem i Homera.

CV

Krwią ludzką owa kolumna lepiona,

Dziś kałem ludzkim stopę ma zwalaną,

Jakby obelga głazowi zrządzona

Była nagrodą za krew tam wylaną.

5325

Taki jest triumf i tak się dokona

Słuszna odpłata za niehamowaną

Krwi i wielkości żądzę, tak się wściekle

Miecącą, jak Dant chyba widział w piekle.

CVI

Lecz będą wieszcze. Choć sława dym pusty,

5330

Jej woń człowieka nęci zawsze, wszędzie.

Myśl niespokojna, co się pierwsza usty

W pieśni wylała, nią się zawsze będzie

Objawiać; jako przez brzeg wód upusty,

Tak się przelewa przez duszy krawędzie

5335

Uczucie pieśnią, która jest swobodna

Albo była nią, nim się stała modna.

CVII

Gdyby z przekleństwa losu ci, co żyli

W kontemplacyjnej ducha i burzliwej

Epoce, co wszech żądz męki przebyli,

5340

Dostąpić mogli tej siły straszliwej,

Iżby uczucia swoje przedstawili

Jako w zwierciadle w epopei żywej,

Dobrze byś zrobił, nie dając jej światu,

Lecz by cudnego pozbył poematu…

CVIII

5345

O, wy, będące wyrocznią księgarzy,

Sawantki! Z żeńskich najłaskawsze natur,

Cenzurujące książki blaskiem twarzy,

Dajcie mi — błagam — wasze: Imprimatur[347].

Czyż mam się zniżyć do nędznych kucharzy,

5350

Którzy nie znają parnaskich kreatur [348],

Mamże ja jeden sam podług zwyczaju —

Nie pić waszego kastalskiego czaju?

CIX

Co? — już nie będę „lwem” jak inne lordy —

Z czapeczką błazna, kołpaczkiem pazika?

5355

Nie będę słuchał pochlebstw głupiej hordy

Krzycząc: I can't get out[349]! jak szpak Yorika?

Będęż przysięgał jak poeta Wordy

(Że świat czytając go oczy przymyka):

„Och! nie ma gustu — sława to loteria,

5360

Którą frymarczy [350] błękitna koteria!”?

CX

O tajemnicze, urocze bławatki!

(Jakby ktoś śpiewał o nieba błękicie,

A ja, uczone panny, wdowy, matki,

O was) podobno pończoszki nosicie

5365

Modre — nie sprawdzam, trwożny o upadki —

Kolor podwiązek, w które ku wizycie

Rannej do króla lub na dworskie bale

Lord lewą łydkę przystraja wspaniale.

CXI

Są między wami dusze seraficzne [351];

5370

Minął czas, kiedyśmy pełni ochoty,

Wy moje rymy, ja oczęta śliczne,

Ach! studiowali; czas piękny, czas złoty…

Dziś jeszcze lubię dusze z wiedzą styczne,

W nich się częstokroć pielęgnują cnoty.

5375

Znałem ja jedną niebieską pończoszkę,

Miluchną, dobrą — ale głupią troszkę….

CXII

Pan Humboldt [352], pierwszy z podróżników świata,

Lecz nie ostatni — jestem przekonany —

Wynalazł — wyszła mi z pamięci data

5380

Odkrycia — nie wiem równie, jak jest zwany

ów przyrząd — bardzo dowcipny — do kata! —

Którym się mierzą atmosfery stany

Przez oznaczenie napięć w dolnej sferze…

O, lady Daphne! Pozwól, niech cię zmierzę!

CXIII

5385

Lecz do powieści. Korsarz zapłacony

Miał niewolnikiem napełnić stolicę.

Po formalnościach zwyczajnych puszczony,

U wrót seraju zarzucił kotwicę.

Ładunek zdrowy i nie zarażony

5390

Posłano tegoż dnia na targowicę:

Gromadę Rosjan, Gruzińców, Czerkiesów,

Dla rozmaitych żądz i interesów.

CXIV

Kilka sprzedano drogo. Za Czerkieskę,

Kwitnącą barwą róż, dowodnie czystą,

5395

Tysiąc i pięćset złożono na deskę

Dukatów — ależ płeć miała ognistą!

Różni tam kupcy wyciągali kieskę

I już dawali za nią tysiąc i sto;

Lecz gdy się tamci ceną nie straszyli,

5400

Czując, że Sułtan tu w grze — odstąpili.

CXV

Murzynki z Nubii sprzedano po cenie,

Jak notowały ją Indie Zachodnie;

Wilberforce [353] sprawił to, że wyzwolenie

Popodwyższało ceny. Niezawodnie

5405

Rzecz taka ludzkie oburzy sumienie,

Ale grzech lubi żyć jak król wygodnie.

Gdy miłosierdzie niewolnictwo znosi,

Występek jego użyteczność głosi.

CXI

Jak kupowali pojedyncze pary

5410

Paszowie, Żydzi, powiem — co się da rzec

Później; jak jedni poszli pod ciężary,

Inni na bejów [354] wyszli, lecz się zarzec

Musieli wiary — jak żeńskie ofiary

Drżały, aby ich nie wziął jaki starzec

5415

Wezyr [355], co sobie to kobietę bierze

Na nałożnicę, czwartą żonę, zwierzę…

CXVII

Wszystko zostawiam do następnej pieśni,

A bohatera, który się nieświetnie

Bawi (powinien byłem skończyć wcześniej

5420

Tę pieśń) — na teraz usunę dyskretnie.

Wiem ja, że nudzę, o moi rówieśni,

Lecz nie mnie — Muzie należą się pletnie [356].

O dalszych zatem przygodach Juana

W piątym Juanie — jak jest u Osjana [357].

Pieśń piąta

I

5425

Kiedy wieszczowie o miłościach gwarzą

W wierszach, ciekących łakotliwie miodem,

I jak Wenera ptaszki — rymy parzą,

Nie wiedzą, że są wielkich plag zarodem.

Im poczytniejsi, tym prędzej zakażą

5430

Ludzką społeczność — Owidiusz [358] dowodem.

Nawet Petrarka [359], sądząc go bez złości,

To platoniczny stręczyciel przyszłości.

II

Więc na sercowe pienia anathema [360]

Rzucam — wyjąwszy, których nikt nie słucha;

5435

Uznaję krótkie, treściwe poema,

Gdzie morał wali w grzech na kształt obucha,

Wiersz dydaktyczny, w którym pokus nie ma,

Bo w jądrze giną szpetne chuci ducha.

Jeśli mój Pegaz nie połamie kopyt,

5440

Tym dziełem stworzę moralności popyt.

III

Europejskie i azyjskie [361] brzegi

Lśnią pałacami. Rzeka Okeana [362]

Huśta na łonie lekkich naw [363] szeregi.

Kopuła Zofii [364] złotem malowana,

5445

Zieleń cyprysów i Olimpu śniegi,

I wysp dwanaście… w snach mi ukazana

Ziemia — słoneczna, czarowna, szczęśliwa,

W Marii Montagu listach wiecznie żywa.

IV

Mam jakiś pociąg do Marii imienia,

5450

Magiczna siła tkwi w tym dźwięku miłym;

Dawniej mnie niosła w krainę marzenia,

Gdzie o rozkoszach nie spełnionych śniłem.

Ja precz się zmieniam — ten czar się nie zmienia,

Straciłem wszystko — jego nie straciłem…

5455

Cóż to?… łza w oku?!… precz, smutek wehmiczny [365]!

Wszak obiecałem nie być patetyczny. —

V

Po Czarnym Morzu szedł wiatr, a bałwany

O Symplegady [366] modre tłukły głowę;

Z Grobu Olbrzyma widok niezrównany

5460

Na to wznoszenie się wód postępowe,

Kiedy dwu lądów podmywają ściany,

A ty bezpieczny patrzysz w fale płowe.

Z mórz, przyjmujących wymioty podróżnych,

Euksyn [367] najwięcej ma raf i skał różnych.

VI

5465

Był to dżdżysty dzień, jak się często zdarza

W jesieni, gdy się piękne dni skracają.

Parka tnie żwawiej nić losów żeglarza,

Burze do głębi mórz nurty wzruszają,

A skrucha nurty serc, bo śmierć zagraża

5470

Często tym, którzy czarne wody krają;

Lecz na cóż skrucha, gdy iść cnoty drogą

Zbawieni nie chcą, umarli nie mogą? —

VII

Gromadki różnej płci, wieku, odcieni,

Barw, każda ze swym handlarzem na czele,

5475

U bazarowych drżąc stały podsieni.

Biedacy! Jakżeż przecierpieli wiele!

Wszyscy, prócz czarnych, zdali się zgnębieni

Dumając, gdzie to ich dom, przyjaciele…

Czarni stoicko dźwigali obroże,

5480

Często ze skóry darci — jak węgorze.

VIII

Juan był młody — a że młodość bucha

Życiem, więc jeszcze pełen był nadzieje [368],

Choć przyznać muszę, stracił minę zucha;

Często łzę połknie, a gdy się zaśmieje,

5485

To z musu; może też starły w nim ducha

Zbyt przykre w czasie tak krótkim koleje:

Strata krwi, mienia, wygody, kochanki

I uciążliwe tureckie kajdanki,

IX

Które stoika zmogą [369]; lecz z pozoru

5490

Wesół był; lica niósł wypogodzone;

Postawa pańska, wytworność ubioru,

Na którym strzępy wisiały złocone,

Wartości jego dodały waloru

I wywyższyły go nad pohańbione

5495

Pospólstwo; zresztą zawsze był przystojny,

A rachowano też na okup hojny.

X

Jak szachownica rynek był upstrzony;

Biali i czarni stali w grupach małych,

Porozrzucanych w różne rynku strony.

5500

Ten żądał czarnych, a ten żądał białych.

Trwał zgiełk. Z innymi na targ wystawiony,

Trzydziestoletni stał mąż, w oczach śmiałych

Noszący hardy wyraz rezygnacji.

Stał przy Juanie, a wydał się z nacji

XI

5505

Anglikiem; krępy, prawie kwadratowy;

Płeć jak wyspiarze miał białorumianą,

Zdrowiutkie zęby, kręty, ciemnopłowy

Włos, a na czole niczym nie rozwianą

Zmarszczkę, znak siły głębokiej, duchowej.

5510

Jednę miał rękę w bandaż zawiązaną,

A stał tam z zimną krwią, wcale nie zbladłszy,

Niby spektator [370], co na scenę patrzy.

XII

Kiedy obaczył młodego chłopczynę

Wielkiej widocznie duszy, ale w roli

5515

Tak smutnej, żeby przeciągnęła minę

Nawet mężowi, zaczął się powoli

Interesować nim i o przyczynę

Smutku zapytał towarzysza doli,

Którą on jeden znosił licem gładkiem,

5520

Jak gdyby prostym — ot — była przypadkiem.

XIII

„Mój chłopcze — mówił — śród tej pospolitej

Czeredy Rusów, Murzynów, Czerkiesów

I obszarpańców barwy rozmaitej

— Nam braci dzisiaj z fortuny karesów [371] —

5525

Szlachcicem jestem pewno ja sam i ty.

Więc się dla spólnych złączmy interesów,

Osłodzić dolę twą pociechy miodem

Pragnąłbym; proszę cię, skąd jesteś rodem?”

XIV

„Z Hiszpanii” — Juan rzecze. — „O, tak, iście

5530

Poznałem zaraz, żeś nie z greckiej gliny.

Te psy nie patrzą tak dumno-ogniście.

LosFortuna tu z nas postroiła kpiny,

Już ona taka, bo chce oczywiście

Doświadczać; czmychnie — wraca w pół godziny.

5535

Ho, ho, czułem ja często jej surowość,

Lecz dla mnie nigdy to nie była nowość”.

XV

„Proszę — rzekł Juan — pytanie darować:

Co cię przywiodło tutaj?” — „O! rzecz zwykła:

Sześciu Tatarów i powróz”. — „Żartować

5540

Lubi pan; pytam, skąd właśnie wynikła

Ta ostateczność?” — „Wstąpiłem wojować

Do rosyjskiego wojska; tu się wikła

Mój los, bo oto przy widdyńskim szturmie [372]

Wzięli mnie w jasyr, osadzili w turmie”.

XVI

5545

„Masz pan przyjaciół?” — „Miałem, lecz nadzieję

Noszę niepłonną, że ich już nie ujrzę,

A teraz, gdym ci opisał koleje

Własnego życia, odpłacając snujże

Swoje!” — „Ach, panie, smutne to są dzieje

5550

I długie…” — „Długie! — krzyknął tamten. — Stójże!

Daj lepiej pokój; każda powieść tkliwa,

Gdy długa, staje się dwakroć tęskliwa.

XVII

Nie spuszczaj głowy, bo błogosławiona

Młodość; fortuna ma płochość [373] motylą,

5555

Lecz cię nie rzuci (bo nie twoja żona)

I wnet dni twoich smutków się przesilą,

Walka z tą damą byłaby tak płoną [374]

Jak opór kłosów, gdy się pod sierp chylą;

Człek jest igrzyskiem losu, choć z daleka

5560

Patrząc, los się zda igrzyskiem człowieka”.

XVIII

— „O teraźniejszą by mi nie chodziło

Dolę — ale, ach! gdy wspomnę… kochałem!”

Urwał i czarne mu się rozżaliło

Oko, błysnęło łzą, która po białem

5565

Licu spłynęła. — „Co było, to było!

Nie teraźniejszy los, jak powiedziałem,

Tak mnie rozrzewnia; ja przeniosłem klęski,

Których by nie zniósł umysł bardzo męski,

XIX

Na wielkim morzu — ale ten cios świeży…”

5570

Tutaj znów urwał, wzrok smutny odwodzi.

„Aj! — rzecze Anglik — jak to się młodzieży

Z oczu wyczyta, gdy o damę chodzi!

Słusznie wspomnieniu jej łza się należy;

Ja bym w tym razie płakał też… O! młodzi!…

5575

Płakałem, gdy mi śmierć pierwszą zawlekła

Żonę; płakałem, gdy druga uciekła;

XX

Trzecia…” — „Co? trzecia? — Juan rozwarł oczy —

Żona, UcieczkaPan masz trzydziestkę ledwo i trzy żony?”

„Dwie, bo jak rzekłem, pierwszą ziemia tłoczy.

5580

Cóż w tym za dziwo, patrząc z dobrej strony,

Że ktoś po trzykroć w jarzmie się przytroczy?”

„Więc z trzeciej byłeś pan zadowolony?…

Co?… czyż się i ta… dopuściła zbrodni…

Uciekła?…” — „Nie…” — „Więc?” — „Ja uciekłem od niej!”

XXI

5585

„Zbyt trzeźwo, panie, na rzeczy patrzycie!”

„Ha! Cóż, nie jestem do czułości skory…

Wy macie swoje gwiazdy na błękicie,

Moje już spadły. Dla wiośnianej pory

W ułud i marzeń kwiat stroi się życie,

5590

Czas jednak ściera zeń świetne kolory,

W życiowej walce nieszczęście zwycięża;

Złudy zrzucają skórę na kształt węża.

XXII

Co prawda, druga jest świeża i ładna;

I długo ładna; lecz czas nie przystawa,

5595

Skóra, jak ciało, śmierci jest podwładna,

Która ją prawom natury poddawa;

Naprzód rozciąga sieci miłość zdradna,

Potem ambicja, chciwość, zemsta, sława

Smarują lepem drzewko naszych chęci,

5600

Gdy pieniądz jeszcze i wielkość nas nęci”.

XXIII

„Wszystko to piękne i prawdziwe może

— Rzekł Juan — lecz ja, panie, nie pojmuję,

Niewola, WładzaCo to nam w nędzy dzisiejszej pomoże”.

— „Nie wiesz? Ależ to jak z kłębka się snuje!

5605

Zresztą, gdy nie wiesz, to ja ci wyłożę:

Wiedzy nabędziesz, bratku! Kto poczuje,

Co jest niewola, nauczy się snadnie [375]

Rządzić, kiedy mu panem być wypadnie”.

XXIV

„Gdyby to panem być! Choć chwilę małą —

5610

Rzekł Juan — toż bym ja tych pogan chłostał!”

I wzdął westchnieniem ciężkim pierś zbolałą.

„Boże, strzeż tego, kto by mi się dostał!” —

„Może to jeszcze stać się, tylko śmiało!

— Wszak los ci jeszcze dłużnikiem pozostał,

5615

Patrz no, jak eunuch ten oczy wyłupił

Na nas; chciałbym już, żeby nas kto kupił. —

XXV

Lecz przede wszystkim, jaki los dzisiejszy?

Zły. Może lepszy spaść z fortunnej szali.

Im znamienitszy człowiek, tym podlejszy

5620

Niewolnik żądz swych, chuci i tam dalej.

Ktoś by pomyślał, że społeczność zmniejszy

Egoizm tkwiący w jednostce… utrwali!

Nie współczuć, oto jest wyraz spółczesnych

Dążeń w tym świecie ludzi bezserdecznych!” —

XXVI

5625

Teraz osoba czarna nijakiego

Rodzaju weszła w bazarowy ganek,

Okiem badając siłę, wiek każdego

Jeńca: młodzieży i dzieci, i branek,

Czy mu się przyda które i do czego.

5630

Ani w kochankę tak patrzy kochanek,

Koneser w konia, chirurg w swe narzędzia,

Adwokat w taksy, w czarownicę sędzia,

XXVII

Jak handlarz ludzi w towar upatrzony…

Rozkoszna to jest rzecz kupować braci,

5635

Wszyscy zaś kupni, byle słabe strony

Wymacać; jednych się uśmiechem płaci,

Drugich posadą, pałkami korony

Hrabskiej, tytułem, krzesłem na kolacji

Książęcej, złotem — tanio albo drogo,

5640

Bo od korony do kopnięcia nogą.

XXVIII

Rzezaniec wwiercił w obu oczy szare,

Do kupca podszedł i zaczął na stronie

Targ o jednego z nich, potem o parę.

Zaklinali się (sic) i bili w dłonie,

5645

Jak chrześcijanie, gdy sprzedają stare

Barany, woły, dychawiczne konie.

Stąd owy handel wyglądał na wojnę

O bydło, niby ludzkością dostojne.

XXIX

Nareszcie kłócąc się, targując, łając,

5650

Wydobywając kieski i na nowo

Kryjąc, pieniądze w palcach obracając,

Ważąc, badając, czy towar ma zdrową

Cerę, znów pary miast cekinów dając,

Skończyli trudną kwestię rachunkową

5655

I kupiec, cudzej obojętny biedzie,

Wesoły zaczął myśleć o obiedzie.

XXX

Nie wiem, czy potem apetyt miał lepszy

I czy miał także łatwiejsze trawienie…

Ktoś by pomyślał, że niesmak przepieprzy

5660

Mu obiad; że się w nim ozwie sumienie

Pytaniem, czy Bóg każe na kształt wieprzy

Ludzi sprzedawać?… Czy tak? Sądzę, że nie.

Choć twierdziłbym, że refleksyjną bytu

Ludzkiego chwilą jest chwila przesytu.

XXXI

5665

Voltaire [376] mówi: „Nie!” „Candide mój — powiada

Podjadłszy, życie zwie dopiero znośnym”. —

Myli się. Jeśli człek jak zwierz nie jada,

Przesyt jest stanem dlań przykrym i sprośnym,

Chyba pijany — wtedy wszystko wpada

5670

W mózg i zagłusza niesmak hukiem głośnym.

Z synem Filipa [377] (a zarazem Ammona [378],

Bo jeden ojciec, jak jedna korona,

XXXII

Było mu mało) mówię: Jedzenie, Kondycja ludzkaAkt naczelny

Jedzenia i te, które ciała tyczą,

5675

Uczą, że człowiek jest mniej niż śmiertelny.

Kiedy pieczenią owczą lub indyczą,

Zupą i rybą może się stać dzielny,

One są jego bólem i słodyczą,

To po cóż pyszni się władzami ducha?

5680

Śliczna potęga — niewolnica brzucha!

XXXIII

Raz w piątek wieczór, w godzinę wieczerzy

— Darują przerwę piękne czytelniczki —

Mam wyjść; biorę płaszcz; tuż na stole leży

Laska, kapelusz mój i rękawiczki;

5685

Słyszę strzał… ósma wybiła na wieży,

Zbiegam ze schodów, wpadam w głąb uliczki,

Na ziemi leży komendant, w krwi broczy,

Czoło ma zimne już i błędne oczy.

XXXIV

Biedak! Z przyczyny marnej rozbójnicy

5690

Pięciu kulami zmacali mu skórę

I zostawili trupa na ulicy.

Kazałem wnieść go do siebie na górę,

Trząsłem, wołałem, ale po próżnicy,

Nie człowiekowi rwać się na naturę.

5695

Zginął — dla lichej sprzeczki, z rąk partacza,

Dostawszy pięć kul z starego garłacza.

XXXV

TrupPatrzyłem w niego, bo go dobrze znałem,

A chociem wielu oglądał zabitych,

Tak cichej śmierci nigdy nie widziałem.

5700

Zda się — spał, a że z pięciu ran zakrytych

Krew nie płynęła i nie zdradzał ciałem

Spokojnie sztywnym boleści przebytych,

W śmierć byś nie wierzył; tak tedy nad spiekłym

Zewłokiem stojąc, myślałem czy rzekłem:

XXXVI

5705

„To więc ma być śmierć? Cóż się życiem zowie?

Powiedz!” — On milczy. „Wstań!” — Odeszła dusza.

A wczoraj jeszcze tryskało zeń zdrowie,

Wczoraj go jeszcze tysiąc ludzi słusza [379]

I drży… i kiedy jak centurion powie:

5710

Stój! — oddział stoi. Ruszaj! — zaraz rusza.

Wczoraj miał konia, surmy i fanfary,

Dzisiaj na bębnie kir i proste mary.

XXXVII

Wszystko, co bało się go i kochało:

Żołnierze, trzódka rubasznej drużyny,

5715

Przyszli ogllądać komendanta ciało

Ranne — ostatni raz, choć nie jedyny.

I taki koniec! Ten, co niegdyś z chwałą

Spędzał i straszył twarzą Francji syny,

Pierwszy w natarciu i pierwszy w gonitwie,

5720

Zabity w bójce ulicznej — nie w bitwie!

XXXVIII

Przy starych ramch widne były nowe;

Tamte zaszczytne, bo laur nimi zdobył;

Więc straszne było takie kontrastowe

Zejście… Lecz zmienię temat, bom nie dobył

5725

Stąd odkryć tylu, ile na mą głowę

Przystało; Śmierćczęsto myślę, co by to był

Za skarb, gdyby tak z śmierci wysnuć parę

Prawd wzmacniających wiarę czy niewiarę.

XXXIX

Ha! Tajemnica. Dziś tu, jutro w grobie,

5730

I ruszaj! — dokądże? Nie powiedziano.

Pięć gałek, trzy, dwie, jedna, i po tobie!

Na toż krew, aby ściekła lada raną?

Lada element wyższy na tym globie

Niż człowiek — on ma życie, a nam dano

5735

Śmierć… nam, w których się wszystka wiedza mieści?…

— Lecz do przerwanej czas wrócić powieści.

XL

Nabywca skończył targ i w tym momencie

Jeńców umieścił w kaiku złoconym.

Siadł z nimi, dał znak, i jak na zaklęcie

5740

Pomknęła łódka, prując wody łonem.

Jeńcy skuleni, jakby szli na ścięcie,

Czekali końca. Kaik w upatrzonem

Miejscu zwolniwszy, skręcił się jak mewa

Pod mur, gdzie rosły cyprysowe drzewa.

XLI

5745

Tutaj przewodnik zapukał w tajemne

Drzwiczki; otwarto; weszli; on na przodzie.

Wiódł ich przez gąszcza i ścieżyny ciemne

Drzewnym szpalerem; rzezaniec [380] w ogrodzie

Chwilą się zbłąkał, co wcale przyjemne

5750

Nie było, bo już dobrze po zachodzie

Wstąpili na ów pałacowy taras.

Kaik nie czekał, lecz odpłynął zaraz.

XLII

Kiedy błądzili tak śród krzewów winnych,

Gajów oliwnych i pomarańczowych,

5755

O których rzekłbym dużo w słowach płynnych,

Bo nie ma u nas na naszych jałowych

Gruntach tych płodów Lewantu [381] (…i innych),

Gdyby nie to, że u pisarzy nowych

Cały Wschód z florą swoją się zagnieździł

5760

Dlatego, że wieszcz któryś w Turki jeździł.

XLIII

Kiedy błądzili wszyscy, Juan w głowie

Myśl poczuł i wraz powierzył ją swemu

Towarzyszowi; myśl, która — panowie —

Równie by przyszła mnie i wam, jak jemu.

5765

„Myślę — rzekł — że to hańbą się nie zowie,

Gdy się kto wymknąć chce losowi złemu.

Co powiesz na to: w łeb czarnego mruka,

A potem nogi za pas; niech nas szuka!” —

XLIV

„Tak! — rzecze drugi — a potem… i cóżże?

5770

Jak wyjść, którędy, dokąd, w kim nadzieja?

A choćbyś nawet dziś oszczędził skórze

Opłakanego losu Bartłomieja [382],

Znowu się jutro znajdziesz w jakiej dziurze.

I gorszej niż ta… o! kto głupi — nie ja.

5775

Ja głodny i jak Ezaw [383] — bez odwleczeń

Dziś pierworodztwo bym sprzedał za pieczeń.

XLV

Zresztą tu blisko gdzieś ludzie być muszą.

Negr za odważnie sam z więźniami kroczy.

Widocznie pewny, że go nie uduszą,

5780

Bo straż trzymają nad nim czyjeś oczy.

Krzyknie — to zlecą się — i żegnaj, duszo!

Więc nie powiadać hop, nim się przeskoczy,

Otóż — jesteśmy w domu — mój kochany.

Patrz, co za pałac iluminowany!”

XLVI

5785

Było istotnie domostwo obszerne

To, co ujrzeli. Nad bramą, na wschodzie,

Złocone, barwne, choć niezbyt misterne,

Rzeźbione wzorki po tureckiej modzie,

Gustem dość prostym. Sztuki tam mizerne,

5790

Choć pole wzięły po greckim narodzie.

Turecka willa każda malowania

Na sposób kulis albo parawana.

XLVII

Kiedy zbliżyli się, nadziemski zapach

Cebuli, jarzyn, baraniny z ryżem,

5795

Mile drażniący czy w nosach, czy w chrapach,

W postanowieniu powstrzymały chyżem

Juana, co już tkwił pokusie w łapach.

Towarzysz także warował się świeżym

Kruczkiem: „Na Boga! niechaj co przetrącę,

5800

A pójdę z tobą w piekło gorejące”.

XLVIII

Tak się do ludzkich słabostek przemawia:

Starcom na rozum, do uczuć — młodzieży,

Sposób z „rozumem” rzadziej się pojawia,

Bowiem do modnych dzisiaj nie należy.

5805

Ten mówca łzami, drugi znów naprawia

Batem — a każdy w słabą stronę mierzy:

Argumentami siły, z różnym skutkiem.

Lecz o to nie dba nikt, aby być krótkim.

XLIX

Znowu dygresja. Z przekonywających

5810

Dowodów siły, patosu, piękności,

Pochlebstwa, prośby, groźby i brzęczących

Dukatów — nic tak dobrze nie uprości

Sprawy głaskania drażliwych, gorących

Serc i pętania bujnych namiętności, .

5815

Jak wszechkoiciel gromki, lecz godowy,

Duszny głos trwogi — dzwonek obiadowy.

L

Turcy nie mają dzwonków, jedzą przecie.

Juan z Anglikiem — choć im nie brzmiał znany

Powszechnie dzwonek w chrześcijańskim świecie

5820

Ni czekał maitre d'hótel[384] galonowany…

Spostrzegli ogień, poczuli kotlecie

Wonie, ujrzeli kucharzy kaftany,

Białe — i ku tym fundamentom bytu

Zerknęli wieszczym okiem apetytu.

LI

5825

Toż zapomniawszy ze wszem o oporze

Szli za przewódcą, wyciągnąwszy nosy,

Eunuch ani śnił, że cielesnej korze

Jego tak straszne zagrażały ciosy.

Obu tymczasem zostawił na dworze,

5830

Zapukał — słychać było ciche głosy —

Otwarto; wszedłszy do ogromnej sieni

Stanęli, wschodnią pompą otoczeni.

LII

Nie opisuję; opis — moja chluba,

Lecz dziś lada kto opiewa z lirenki

5835

Swoje podróże; rośnie z tego gruba

Księga in quarto — łamże na niej szczęki!…

Jemu igraszka, a wydawcy zguba —

Ach! A natura nieszczęsna, na męki

Wzięta, z bolesną poddaje się gracją

5840

Rymom i listom, szkicom, ilustracjom.

LIII

Kołem pod ścianą Turcy, siedząc w kuczki,

Na szachownicach ciche wiedli boje;

Inni się znowu bawili jak mruczki

W monosylaby, mustrując swe stroje.

5845

Ci bursztynowe ssą w ustach munsztuczki [385]

Drogie i tanie — skrywszy twarz w zawoje,

Chodzą lub drzemią marząc o kochance

W raju; ten sobie rum przyrządza w szklance,

LIV

Gdy czarny eunuch z więźniami do sali

5850

Wszedł, jaki taki oczy od niechcenia

Wzniesie i zajęć swoich patrzy dalej;

Kto siedzi — nawet pozycji nie zmienia,

Inny wzrok na nich zatrzymuje trwalej,

Jak kupiec, wartość gdy konia ocenia;

5855

Na powitanie ów Negrowi głową

Skłoni, lecz nikt go nie trudzi rozmową.

LV

Przewiódł ich potem — nie mówiąc i słowa,

Przez pyszne, w dal się snujące komnaty

Ciche, bo w jednej tylko marmurowa

5860

Fontanna szmerem śpiące budzi kwiaty,

Owiane szatą nocy; czasem głowa

Kobieca przemknie i błysną zza kraty

Czarne, ogniste oczy, ciekawości

Pełne, co nocnych przyprowadza gości.

LVI

5865

Kilka lamp światłem słabego płomyka

Oświeca drogą przez następne sale,

Lecz przy nich bogactw okazałość znika,

Rozsnutych w całej majestatu chwale.

BogactwoNic tak czy we dnie, czy w noc nie przenika

5870

— Nie powiem strachem albo drżeniem — ale

Smętnością jak te komnaty bez duszy,

Gdzie snu drzemiących skarbów nic nie wzruszy.

LVII

Dwa tam ledwie znać — jeden całkiem ginie.

Na stepie, w zgiełku pospólstwa lub w boru,

5875

Tam to samotność żyje i dziedzinie

Swojej nadaje piętno duchów zboru.

Ale w galeriach zamkowych, w ruinie

Sali rycerskiej, w złoconego dworu

Komnatach, gdy miast wielu — jeden stanie,

5880

Straszno tak… niby śmierci czujesz wianie.

LVIII

Samotny kącik w podwieczór zimowy,

Książka, przyjaciel, kochanka, a razem

Pasztecik, winko i żołądek zdrowy

Są albijońskiej wieczornej wyrazem

5885

Rozrywki — choć to nie tak brylantowy

Widok jak teatr oświecony gazem.

W pustych krużgankach jam spędzał wieczory,

Dlatego bywam tak na smętek chory.

LIX

Człek tworzy wielkość, a sam w niej maleje;

5890

Kościoły stawia wzniosłe — no, już to mniej

Ganię, bo kościół boże głosi dzieje,

Wobec ich piękna imię się przepomni

Budowniczego. Ten jednak szaleje,

Kto wznosi pałac lub grobowiec. Skromni

5895

Bądźmy straciwszy raj; w Babelu wieży —

Jest przykład temu, który mnie nie wierzy.

LX

Babel był zamkiem myśliwskim Nimruda [386],

Mającym z murów i ogrodów sławę,

Gdzie Nebukadnezar [387] rządził, król luda,

5900

Nim żreć pewnego ranku zaczął trawę;

Gdzie Daniel w jamie z lwami czynił cuda,

Budząc dla siebie podziw i obawę;

Gdzie się wsławili Tysbe i Piram [388], i z

Nieczystych sprawek sławna Semiramis [389].

LXI

5905

Tę biedną skarży kronikarz sobaka

(Ot! potwarz, spisek, bo czyż kto uwierzy?…),

O niewłaściwą miłość do rumaka.

(Miłość ma także osobnych kacerzy [390]).

Źródłu, z którego trysła bajka taka,

5910

Przepisywacze winni i zecerzy,

Że zamiast „biegus” — „biegun” napisano.

Chciałbym, by rzecz, tę naszym sądom zdano.

LXII

Lecz do przedmiotu. Gdyby kto szalony

Przeciw istnieniu wieży Babel krzyki

5915

Podniósł, dowodząc, że dziś nie ma onej

Wieży ni śladu pomimo wyniki [391]

Badań IMĆ Richa [392], co przywiózł czerwonej

Cegły skrzyneczkę i dwa pamiętniki —

Nie wierzył Żydów niedowierczych czerni

5920

(Którym się wierzyć musi, choć niewierni) —

LXIII

Bacz, co Horacy [393] o tym głupstwie pisze

Masońskim pięknie nader i treściwie,

Gdy to, nie pomnąc na wieczności ciszę,

Żądzą mularską gorączkowo żywię:.

5925

Czy nie wiesz, gdzie jest koniec ludzkiej pysze?

(Morał jak zwykle kwilący płaczliwie)

Sepulchri immemor struis domos[394] — oto

Czemu doczesną parasz się robotą….

LXIV

Skręcili potem w boczne skrzydło domu,

5930

Gdzie niby ze snu obudzili echo.

Pośród przepychu i bogactw ogromu,

Wzrok zatrzymywał się, błądził z uciechą.

Sprzęty tam były niezdatne nikomu,

Lecz wytworności piętnowane cechą,

5935

Która najmniejszy szczegół odznaczała;

Tu prym natura sztuce dać musiała.

LXV

Ta sala zdała się tylko przechodnią

I wiodła w dalsze, wspanialsze komnaty,

Umeblowane z wystawnością wschodnią.

5940

Sprzęt w nich dobrany był, piękny, bogaty,

Sofy tak miękkie, że zdało się zbrodnią

Sieść [395] na nie; cudne dywany, makaty,

Kobierce rzadkie, że brała ochota

Po nich jak rybka prześliznąć się złota.

LXVI

5945

Lecz Negr nie raczył zaszczycić spojrzeniem

Owych przepychów, stawiąc nogę śmiało

Tam, kędy [396] oni stąpali ze drżeniem,

Jakby pod stopą niebo im się słało;

I, przystąpiwszy do ściany, ramieniem

5950

Sięgnął, i otwarł jakąś szafkę małą,

Ukrytą w ścianie — którą ot — stąd widać.

Jeśli nie widzisz, zechciej pokój mi dać…

LXVII

Chcę być wizyjny; otóż eunuch stary,

Jak rzekłem, sięgnął i wyjął ze skrytki

5955

Stroje wartości różnej, barwy, miary

Na muzułmańskie grzbiety, biodra, łydki:

A więc kaftany, pasy, szarawary,

Z których artykuł żaden nie był brzydki,

I jął [397] wybierać najbardziej gustowne

5960

Rzeczy, dla dwojga swych więźniów stosowne —

LXVIII

Dla Brytańczyka oraz dla Juana.

Pierwszy, roślejszy, dostał nieobcisły

Kaftan kandiocki, długi po kolana,

Spodnie dość mocne, tak żeby nie prysły

5965

Nawet na lędźwiach paszy lub gwardiana;

Szal kaszemirski, co by miękkie zmysły

Ucieszył; po nich, dopełniły reszty

Dandysowego stroju, kindżał, meszty.

LXIX

Gdy się ubierał, rzezuń — który zwie się

5970

Baba — wyłuszczał olbrzymie korzyści,

Jakie to jeden i drugi wyniesie,

Jeśli nadzieje w nich złożone ziści

I w osobistym pójdzie interesie,

Dokąd go losy zawiodą. „Aliści —

5975

Dodał — tysiąckroć powiększycie kieski,

Jeśli zechcecie poświęcić obrzezki…

LXX

Co do mnie — mówił — cieszyłbym się szczerze,

Gdyby z was stali się Osmanie prawi [398],

Jednak wam wolność zostawiam w tej mierze”.

5980

Drugi dziękował, że tak najłaskawiej

Bez zezwolenia ich nie przedsiębierze

Tej operacji małej. „Nie wiem — prawi —

Jak się nachwalić dość szlachetnej nacji,

Jej obyczajom i cywilizacji”.

LXXI

5985

Że bardzo mało ma do zarzucenia

Temu zacnemu nader obrzędowi;

Że gdy im tylko da co do zjedzenia

I ulży bardzo przykremu głodowi,

Zacznie namyślać się i bez wątpienia

5990

Usłuchać dobrej rady postanowi.

„Czy tak? — rzekł Juan szorstko — mnie się nie śni!

Ja sobie głowę dam obrzezać wcześniej.

LXXII

I wprzódy musi spaść niejedna głowa!” —

„Proszę — rzekł tamten — nie zakładać tamy

5995

Mym myślom i wpół nie przerywać słowa.

Otóż — jak mówię: Gdy powieczerzamy,

Rozważę, czyli twa rada jest zdrowa

I czy odrzucić ją, czy przyjąć mamy,

Rachując — że jak dotąd zawsze grzeczny,

6000

Nam pozostawisz wyrok ostateczny”.

LXXIII

„Teraz — rzekł Baba — niech pan młodszy kładzie

Te suknie” — mówiąc, wskazał szatę drogą,

Co by książęcej przystała paradzie.

Lecz Juan milczał i spojrzał złowrogo,

6005

Niezbyt przychylny takiej maskaradzie,

I kopnął suknie chrześcijańską nogą.

„Nie namyślaj się, kładź prędzej, i basta!”

Juan rzekł: „Starcze, nie jestem niewiasta”.

LXXIV

„Bądź sobie, czym chcesz — ja tam nieciekawy

6010

— Rzekł Baba — ale proszę, rób, co każę,

Bo nie przyszedłem tutaj dla zabawy…”

„Powiedz przynajmniej, komu w tej maskarze

Mam się przedstawić?” „Nie bądź no tak żwawy,

Mój chłopcze! To się w stosownym okaże

6015

Czasie i miejscu, i okoliczności;

Nie lubię zdawać sprawy z mych czynności”.

LXXV

„Więc jeśli zrobię to, to będę…” „Hola! —

Zawołał Murzyn — jeno mnie nie drażnij;

Dobra jest śmiałość, ale nie swawola,

6020

Więc nie rób ze mnie głupca i nie błaźnij!” —

Strój„Cóż to, mój panie, czy to moja rola

Suknią płeć babić?…” Jak sparzony w łaźni

Żachnął się Baba: „Jeszcze jedno słowo,

A ja cię zmienię w istotę bezpłciową!

LXXVI

6025

Są to, jak widzisz, bardzo ładne suknie;

Wprawdzie kobiece — ale takie szaty

Właśnie potrzebne”. „Brrr — Juan mruknie —

Niewieście!” W końcu, zakląwszy na katy,

Ciężkim westchnieniem, niby z miecha, huknie:

6030

„Na co u diabła zdadzą się te szmaty?…”

Tak zwał wzgardliwie koronki i gazy,

Co by księżniczka kładła bez obrazy.

LXXVII

Zaklął i westchnął; w piersiach mu wezbrało

Uczucie, gdy brał szarawarki na się

6035

Cieliste; potem wziął koszulkę białą,

Którą dziewiczy pasek objął w pasie;

Wkładając jednak spódniczkę o mało

Nie padł; „zaś” albo gminnie mówiąc: „zasię”

(Rym mnie przymusza rządzący nieczule,

6040

Bardziej tyrański i twardszy niż króle),

LXXVIII

Zasię potknięcie owo się tłumaczy

Nowością sukni i zakłopotaniem.

Juana. Skończył; nic chyba nie znaczy,

Że trochę krzywo suknie leżą na nim.

6045

Baba obchodzi dokoła i baczy,

Gdzie źle, z największym poprawia staraniem;

Gdy Juan wtłoczył ramiona w rękawy

Kaftana — sam się obejrzał ciekawy.

LXXIX

Bruździło jeszcze jedno: krótkie włosy,

6050

Lecz Baba radę znalazł i ze splotów,

Których miał w skrytce swojej pełne stosy,

Zrobił kosmyki i warkocz był gotów.

Zaplótł, pozwijał modnie długie kosy [399],

Które upstrzone błyskami klejnotów,

6055

Koronowały perukarskie dziwo;

Baba przeczesał, namaścił oliwą.

LXXX

Wreszcie skończyła się nieznośna męka.

Z pomocą różu, nożyczek, żelazka

Stanęła wcale [400] przystojna panienka,

6060

Aż ucieszony Baba w dłonie klaska:

„Patrzcie no — co to zrobiła sukienka.

A teraz proszę za mną, jeśli łaska,

To jest — ta pani”. Klasnął silniej w dłonie,

Dwaj Negrzy wpadłszy stanęli na stronie.

LXXXI

6065

„Pan — rzecze Baba kinąc na Anglika —

Pójdziesz z tą szlachtą na wieczerzę, a my,

Moja ty mniszko płochliwa i dzika,

Pójdziemy razem. Cóż się ociągamy?

Przepadło! Stąd już nikt się nie wymyka;

6070

Nie drżyj! Czy cię to wiodę do lwiej jamy?

Patrz! To jest pałac, gdzie, chodząc roztropnie,

Rozumny rajskich szczęśliwości dopnie.

LXXXII

Dziecko! Nie bój się — wszystko pójdzie pięknie”.

„Ha! to też wasze szczęście — rozbójnicy!…

6075

Wiedzcie, że pięść mi na karkach nie mięknie

I że nie mierzę nigdy po próżnicy.

Dotąd wam uszło, lecz cierpliwość pęknie,

Jeśliby kto śmiał sądzić po spódnicy,

Czym jestem — zatem radzę, moi mili,

6080

Niech się w tym względzie żaden z was nie myli!”

LXXXIII

„No, chodź” — rzekł Baba. W Juanowym łonie

Żal wezbrał, ręce prężył do kamrata,

Co się półgębkiem uśmiechał na stronie,

Widząc, jak chłopca odmieniła szata.

6085

„Żegnaj mi! — krzyknął ów, podając dłonie —

Patrz, w jakie cuda ta ziemia bogata:

Ze mnie pół-Turka, z ciebie pół-dziewczyny

Zrobił przeklęty eunuch w pół godziny”.

LXXXIV

„Bądź zdrów! — rzekł Juan — jeśli nam nie padnie

6090

Spotkać się, życzę smacznego obiadu!”

„Bądź zdrów! ach, żal mi na serce się kładnie;

Gdy się spotkamy, będziem do upadu

Gadać; za losem chodźmy oba składnie.

A szanuj cnotę i nie bierz przykładu

6095

Z Ewy!” — „Ho! nawet sułtan mnie nie skusi,

W razie ochoty, ślub ze mną wziąć musi”.

LXXXV

Tak się rozeszli, każdy w swoją stronę. —

Baba Juana wiódł z sali do sali,

W kamienne ganki, galerie złocone

6100

Aż do olbrzymiej bramy, co z oddali

Chyliła ku nim kontury zamglone.

Wokoło wiała woń róż i konwalii…

Jak gdyby weszli w kaplice zakonne,

Wszystko tam ciche, uroczyste, wonne.

LXXXVI

6105

Brama ta ciężka, wysokiej postawy,

Brązowa, pięknie miała wierzch rzeźbiony.

W rzeźbie rycerstwa bój toczył się krwawy;

Już u zwycięzcy stóp legł zwyciężony;

Za triumfalnym wozem jeńców łzawy

6110

Tłum, jeszcze dalej szły wojsk legijony.

Musiał pamiętać ten zabytek stary

Czas, gdy w Bizancjum władały Cezary.

LXXXVII

Ta wielka brama w sam koniec uciekła

Rozległej sieni; przy niej stanowisko

6115

Miały dwa karły, brzydkie jakby z piekła

Dwa małe czarty — niby pośmiewisko

Groźnym podwojom furty, co rozwlekła

Piramidalne nad nimi sklepisko.

Gdyś szedł wpatrzywszy się w rzeźbione wzorki,

6120

Mogłeś niechcący przydeptać potworki.

LXXXVIII

Aż przystąpiwszy już przed same wrota,

Skoczyłeś, kształt ich spostrzegłszy poczwamy;

Bo też dziwiła tych ludzi brzydota!

Kolor ich płci ni szary był, ni czarny,

6125

Ni biały — tu się pióro darmo miota

W opisie; pędzel chyba byłby karny.

Monstra, Pigmejów co to noszą imię,

Karły — a sumy kosztują olbrzymie.

LXXXIX

Ich służba była: Stać przy drzwiach i czuwać —

6130

A były silne chłopy, choć tak niskie;

Zresztą drzwi dały się łatwo rozsuwać,

Bo miały luźne zawiasy i śliskie,

Jako Rogersa rym; również wysnuwać

Umieli niby sznureczki paryskie

6135

Dla buntowniczych paszów sznur z jedwabi [401],

Najlepsi k'temu tacy niemi drabi.

XC

Na migi z sobą rozmawiali malce

Oba — a wzrok w nich utkwili jak zbóje,

Kiedy niewolnik podniósł oba palce

6140

Na znak, aby ich puścili w pokoje.

Juan się przeląkł, bo jak złe padalce

Oczu iskrzących weń utkwili dwoje,

Wzrok taki może kłuć jak żądło żmije

I zaczaruje, jeśli nie zabije.

XCI

6145

Nim weszli, Baba Juana objuczył

Radami, mądre mu dając przestrogi:

„Dobrze by było — abyś się nauczył

Wysuwać z mniejszym majestatem nogi,

Bacz równie, abyś ich jak gęś nie włóczył,

6150

Chwiejąc się — chociaż błąd to niezbyt srogi

Owo chwiejanie… proszę cię też, pomnij

Wzrokiem dokoła rzucać nieco skromniej.

XCII

Rada się przyda, bo tych niemych oczu

Jak szpilki na skroś przebiją ci suknie;

6155

A niech no tylko który płeć twą zoczy,

To nas tak pięknie jutro Bosfor spłuknie

Zaszytych w worki, że nim się rozmroczy

Noc, popłyniemy do Marmary, nóg nie

Mając za wiosła — ten rodzaj żeglugi

6160

Bardzo tu częste oddaje usługi”.

XCIII

Tak mu dodawszy otuchy, szedł dalej

I do wspaniałej wprowadził komnaty.

Jakby anieli w niej cuda rozsiali,

Oko z trudnością mogło spocząć na tej

6165

Ogniem i tęczą malowanej fali,

Gdzie migotały rubiny, granaty,

Złoto na sprzętach — wszystko jak obrazki

W krąg jaskrawymi opasane blaski [402].

XCIV

Za złoto kupisz złoto — lecz majątek

6170

Z gustem nie chodzi; nie tylko na Wschodzie,

Lecz i u naszych zachodnich książątek

W pałacach, które widziałem w przechodzie,

Choć złotem każdy zapełniony kątek,

Łuna nie bije zeń; za to smak bodzie

6175

Mebel lub posąg krzywy, malowidła…

Nie mówię, żeby Muza mi nie zbrzydła.

XCV

W tej to królewskiej sali, na stojącej

W zagłębiu sofie, z niedbałym królowej

Wdziękiem leżała bez ruchu, półśpiący

6180

Kobieta. Baba ukląkł, ruchem głowy

Dał Juanowi znak, który niechcący

Ukląkł też, choć to był dlań sposób nowy

Witania; Baba zaś jak przed ikony [403]

Bił przepisane prawami pokłony.

XCVI

6185

Więc Dama z sofy powstała gwałtownie,

Jako pafijska Wenus ze spienionej

Fali; jej sarnie oczy jak dwie głownie

Z emaliowanej tryskały osłony…

Podnosząc ramię białe i cudownie

6190

Jasne, skinęła; Baba nachylony

Kraj purpurowy szaty jej całował

I szepcąc, gestem jeńca ukazował.

XCVII

Była w tej chwili dumna jak na tronie;

Piękność jej miała moc, co serca kruszy,

6195

Więc, że opisem słabym jej nie zgonię,

Wolę, iż sobie dośpiewacie w duszy.

Nie szkodzi, jeśli z powieści uronię

Opis jej kształtów, bo wiem, że ogłuszy

Słuchacza opis, niby listy gończe

6200

Dokładny — kładę więc kropkę i kończę.

XCVIII

W nawiasie dodam: Miała postać róży

W rozkwicie; z wiosny przechodziła w lato.

Są twarze, które z życiodajnych kruży [404]

Woda odmładza ciągle; przykład na to —

6205

Maria ze Szkocji; prawda — miłość burzy

Równie jak łzy; ich pochód wdzięków stratą

Płaci kobieta; rzadko jak u Ninon

De l'Enclos [405] wdzięki do grobu nie zginą.

XCIX

Słów przemówiła kilka do swej świty,

6210

Co była z dziewcząt dwunastu dobrana

I miała strój tym samym krojem szyty

Jak suknie, co płeć chowały Juana.

Wieniec to niby był z latawic wity,

Z którym po lasach hasała Diana [406];

6215

To podobieństwo kształtu tylko tycze,

Innych panieńskich zalet w to nie liczę.

C

Schyliły głowę, kornie się cofając,

Jednak nie przez te same drzwi, którędy

Wszedł Juan; on zaś otwierał jak ając

6220

Oczy, na skarby rozsypane wszędy;

Patrzał — olśniły go, po zmysłach grając.

Za pięknem idzie podziw, a w też pędy

Trwożny szacunek; iście godzien kary,

Kto pierwszy rzucił myśl: Nil admirari [407].

CI

6225

„Nic nie podziwiać! — Kto myśl tę pochwali

(Myśl jasna górnej mowy nie pożycza),

Temu przyniesie szczęście i utrwali.”

(Słowa wyjęte z tłumaczenia Creecha).

Horacy pisał tak w wieków oddali,

6230

Dzisiaj Pope [408] stare skarby znów przelicza.

Lecz gdyby podziw był zakazywany,

Czyżby Horacy był dziś podziwiany?…

CII

Gdy się wyniosły owe dziewic chóry,

Baba jął [409] dawać Juanowi znaki,

6235

Aby, zbliżywszy się, klęknął raz wtóry

I pocałował w nogę; lecz na taki

Rozkaz don Juan odział się w ponury

Upór, a że miał krew nie jak prostaki,

Rzekł, że się duma z szlachectwem sprzymierza:

6240

W nogę całuje się tylko papieża.

CIII

Baba tłumaczył, prosił, a spod oka

Na ten niewczesny [410] upór miotał błyski,

Mruczał o stryczku… lecz Juan, z wysoka

Patrząc, stanowczo nie chciał się stać niski,

6245

Choćby przed samą niewiastą proroka.

Ba! Etykieta szerzy swe uciski.

Wszędzie: na dworach czy zamkach koronnych,

Rautach, regatach i wyścigach konnych.

CIV

Stał niby Atlas, tatarskiej by ordy

6250

Nie przestraszył się, z gniewu Negra szydził.

Krew, co mu dały kastylijskie lordy,

Zagrała w żyłach; gdyby ją powstydził,

W sercu by mu się wgryzły przodków kordy

I duch praojców by go znienawidził.

6255

Baba, zadając sobie próżną mękę.

Rzekł: „Nie chcesz w nogę, pocałujże w rękę!”

CV

To już byt rodzaj hołdu niepotworny:

Kompromis gładki i dyplomatyczny,

Który załatwiał trudności w niesporny

6260

Sposób; don Juan więc, mając wytyczny

Kierunek, stał się rycerski i dworny,

Chwaląc ten rodzaj hołdu zagraniczny.

Wszak w jego kraju pani czy panience.

Szlachcic całuje nie nogi, lecz ręce.

CVI

6265

Więc się przybliżył, choć nieco niezdarnie.

Rączka jej była iście pańskiej rasy.

Do takiej młodzież ustami się garnie,

Chciałaby przylgnąć i pić po wsze czasy

Słodycze (że tak powiem kulinarnie).

6270

Wspomnisz me słowa, kiedy dotkniesz krasy

Rączek swej lubej; nieraz nawet cudza —

Wierność dwunastomiesięczną ostudza.

CVII

Dama mierzyła go wzrokiem upartym,

Baba na rozkaz jej cofał się ruchem

6275

I stylem w takich odwrotach utartym, —

A równocześnie szeptał mu za uchem

Z jakimś nań patrząc uśmiechem niewartym:

. „Nie bój się, chłopcze, niczego: bądź zuchem”.

A lice tak mu błogością płonęło,

6280

Jak gdyby spełnił jakieś zbożne dzieło…

CVIII

Kiedy znikł — nagła w niej zaszła przemiana.

Nie wiem, jaka tam duszę myśl zaległa,

Ale zadrgała brew pofałdowana,

A twarz z marmuru, kiedy krwią nabiegła,

6285

Była jak chmura, słońcem malowana,

U nieboskłonu; w oku jej zażegła [411]

Uczuć pochodnia namiętność gorącą,

Półpożądliwą, półrozkazującą.

CIX

W wszystkich kobietach siedzi słodycz luba,

6290

Szatan to siedział w jej rysów słodkości,

Ten, co zwiódł Ewę w postaci cheruba

I odtąd ludziom trakt do piekieł mości.

Lecz jak się kazi plamą słońca chluba,

Czegoś tam brakło do doskonałości…

6295

To było gładkiej jej urody sękiem,

Że przyzywała rozkazem, nie wdziękiem.

CX

Każdy jej gest i czyn stają się niby

Aktem królewskim, kiedy się zespolą;

Gdy na cię spojrzy, jakby skuła w dyby.

6300

— Powiem wam: zachwyt jest także niewolą;

Wszak piękno wiąże, wpadłszy przez ócz szyby.

Dusze są jednak wolne; nie pozwolą,

By zmysły miały nad nimi przewodzić…

Dusza po drodze swej własnej chce chodzić.

CXI

6305

Każdy jej uśmiech był pański, choć słodki,

Ani jeden ruch poziomej [412] natury;

A nawet nóżki dwie — jak dwie pieszczotki,

Znały swą władzę, stąpając tak z góry

Jakby po karkach; Kobieta, Brońżeby dobić zwrotki

6310

Powiem, że tkwił jej za paskiem ze skóry

Sztylet — sułtankom ta broń dozwolona;

Szczęście, że moja nie nosi go żona.

CXII

Słuchać i czynić było od kołyski

Prawem naokół; zgadywać swej pani

6315

Zachcenia, woli kapryśnej uciski

Znosić musieli wylękli poddani.

Krew miała pańską, urodą huryski,

A chęć w ustawnym [413] ruchu, bez przystani.

Gdyby mieszkała u nas, to — nie mylą

6320

Się — mielibyśmy perpetuum mobile.

CXIII

Chciała wszystkiego, co jej w oczy wpadło:

Gdy zamarzyła o czymś, wnet na ścieżki

Rozstajne biegli słudzy z twarzą zbladłą

Szukać… znalazłszy, wytrząsali mieszki.

6325

To wszystko dużo jej pieniędzy zjadło

I różne smutne były stąd zamieszki.

ZazdrośćDamy chwaliły jej despotyzm młody

I przebaczały wszystko prócz urody.

CXIV

Podobał jej się swą twarzą junacką

6330

Don Juan, kiedy zwiedzała bazary.

Kazała zaraz kupić nowe cacko;

Baba, niewolnik i powiernik stary,

Jak zawsze, sprawił się szybko a gracko,

— Znał zaś na pamięć swej pani przywary.

6335

Ona nie była praktyczna; więc szczwany

lis Baba stroju wymyślił przemiany.

CXV

Rysy się drobne zgadzały z ubiorem.

Jeśli spytacie zaś, przecz [414] taka pani

Nie była kobiet najcnotliwszych wzorem?…

6340

Ha! Dla nas to już sekret — choć nie dla niej

Mężowie często są tylko pozorem,

Nawet królowie są oszukiwani.

Że nie należy do tych czczych wyrażeń,

Z historii wiemy — albo… z własnych wrażeń.

CXVI

6345

Ale do mety trzeba nam pośpieszać.

Kiedy już wszelka przed nią trudność prysła,

Za dumna, by mu na szyi się wieszać,

Tylko na twarzy oczyma zawisła

Z szafiru, w których zaczęły się mieszać

6350

Żądza z wyzwaniem, i jedynym trysła

Słowem: „Umiesz ty kochać, niewolniku?”

— Wiedząc, że tym go poruszy do wniku.

CXVII

Istotnie, jak grom pytanie to spadło;

Lecz mu na strunach wspomnień dotąd grała

6355

Hajdei jońska twarz niby widziadło.

Czuł, jak krew ciepła, co mu twarz rozgrzała,

Wraca do serca, tłucze jak w kowadło,

Młoty; jak śnieżny puch twarz pobielała,

W sercu mu niby w torbanie kozaczym

6360

Jękło… więc nie rzekł nic — i buchnął płaczem.

CXVII

Nieco ubodło ją to dziwne łkanie

Mężczyzny; damy o byle co płaczą,

Ale u mężczyzn łzy nie są tak tanie:

Targną za zmysły i do serca skaczą.

6365

Kobieta, Mężczyzna, ŁzyKobiece łzy schną prędko, męska łza nie

Stygnie, lecz w serce się wgryzie rozpaczą,

Jak płynny ołów; by się nie kryć chmurą,

Powiem: im łzy są ulgą, nam torturą. —

CXIX

Pragnęła cieszyć [415] go, lecz szło nieraźnie

6370

Dotąd, chowając się jakby więziona

Samotnie, drużek nie znała przyjaźni.

Współczuła troska nie drasnęła łona.

Nie było w świecie dla jej wyobraźni

Rzeczy poważnych; co prawda — i ona

6375

Miała strapienia, lecz nie mogła dociec,

Jak przy niej komu łzy mogły z ócz pociec.

CXX

Instynkt naprawia, co władza zniweczy;

Kiedy coś mocno wstrząśnie i ubodzie,

W kobiecie budzi się arcyczłowieczy

6380

Popęd spółczucia każdej ludzkiej szkodzie;

Oliwą, winem zaraz ranę leczy,

Samarytanką jest w lada przygodzie.

Więc i Gulbieza, nie wiadomo czego,

Poczuła, że jej łzy do oczu biegą.

CXXI

6385

Lecz łzy się kończą jak wszystko — choć smętne.

Juan, co mógł się na chwilę zapłochać

I zafrasować, kiedy mu natrętne

Rzuciła słowa: „Czy potrafi kochać?…”

Zwołał stoicki spokój w oczy mętne

6390

I zajaśniały znów, gdy przestał szlochać;

Tylko — choć wdzięki oceniać był zdolny,

Markotno było mu, że nie jest wolny.

XCII

Ona pierwszy raz była skłopotana.

Odkąd jej snuła się życia nić złota,

6395

Padali przed nią wszyscy na kolana;

CzasA tu, kiedy cześć rzucała do błota,

By dostać tego miłości kapłana,

Co ją wprowadzić miał za rajskie wrota,

Gdy każda chwila wiodła nad przepaście,

6400

Oni stracili już minut piętnaście!…

CXXIII

Rady więc zdrowej nie żałuję dla cię,

Chłopcze, co wpadniesz w podobne potrzaski.

— A mówię tutaj o wschodnim klimacie. —

U nas namiętność wodzi się za paski,

6405

Lecz tam zawahać się — już grzech, mój bracie!

Możesz uważać to za zbytek łaski,

Gdy do namysłu dadząć dwie minuty;

Twa reputacja trwać będzie dopóty…

CXXIV

On reputacji nie straciłby jeszcze,

6410

Lecz nosił w duszy obraz ukochanej;

Wspomnienie — rzewne sprawiało mu dreszcze,

Dlatego to stał jak źle wychowany

Młodzian… Jej iskry z ócz trysły złowieszcze:

Pies giaur [416] odtrącał honor niesłychany!

6415

Zarumieniła się, a potem zbladła,

Potem jej znowu krew na lica padła.

CXXV

Z królewskim gestem złożyła mu w dłoni

Rękę, a oczy wiązała oczyma,

Szukając dla się spółczucia w ich toni;

6420

Na próżno!… chłodne były jako zima.

Brew nasrożyła, lecz milczy… — słów broni

Dumna kobieta, aż w końcu się ima.

Wzniosła się, chwiała, potem mu w ramiona

Padła i zwisła, tuląc się do łona.

CXXVI

6425

Były to wszystko próby niepraktyczne;

Serce miał żalem i dumą stalone,

Więc odjął lekko jej ramiona śliczne

I drżącą z gniewu odsunął na stronę [417].

A strachy z serca wygnawszy paniczne,

6430

Rzekł, patrząc zimno w oczy roziskrzone:

Miłość, Wolność„Orzeł więziony nie szuka kochanki;

Nie mnie być sługą kaprysów sułtanki!

CXXVII

Czy umiem kochać? Ha! Dowiesz się pono,

Jak miłość cenię, gdy nie żądam twojej!

6435

W tym podłym stroju kądziel i wrzeciono

Dla mnie — nie miłość; miłość wolnych stroi.

Nie olśniłaś mnie blaskiem i mamoną;

O! Jesteś wielka! Pod tronem się roi

Sług tłum i zgina karki i kolana,

6440

To twoi! Ale serce nie zna pana!”

CXXVIII

Dla nas ta prawda ma zapach nieświeży,

Ale jej obce podobne androny;

Wie, że za chęcią wraz [418] użycie bieży,

Że przed stworzeniem świata były trony.

6445

Wie ledwie tyle, że płat serca leży

U człeka z lewej, a nie z prawej strony.

(Lepiej ten szczegół zna i zeń korzysta,

By stać się panem dusz — legitymista…)

CXXIX

Że była piękna — miałem honor orzec;

6450

I nawet niższa rangą mogła snadnie [419]

Tłum wielbicieli gnać pod swój proporzec;

A kto niewieści zna ród, łacno [420] zgadnie,

Że swoich wdzięków nie kryła pod korzec,

Lecz je roztoczyć potrafiła składnie

6455

I uważała się za półboginią.

— Za to jej moje oktawy nie winią.

CXXX

Wyobraź męskich twoich lat przednówek,

Gdy jeszcze serca złe myśli nie psuły,

Gdy do cię która z desperackich wdówek

6460

Wyraźnie lgnęła, a tyś kanikuły

Studzić nie kwapił [421]… Ileż to wymówek

W spojrzeniu! Ileż zepsuto bibuły

Na taki temat — a mieć będziesz, bratku,

Portret kobietki w podobnym wypadku.

CXXXI

6465

Więc przedstaw sobie — pewnoś już przedstawił —

Putyfarową żonę [422], lady Booby,

Fedrę [423] i inne, które świat wysławił

W dziejach — a szkoda, że reszta się gubi.

Tyle poeta i pedagog zbawił

6470

Dla was, Europy wychowańcy lubi!

Jeśli wystarczą ci przykłady one,

Ujrzysz Gulbiezy brewki nasrożone.

CXXXII

Lwica w pustyni albo tygrysica,

Gdy jej kto małe zabierze szczenięta,

6475

Musi być w złości swej podobna z lica

Do damy, gdy kto jej chuć ujmie w pęta.

Groza jej złości zaledwie prześwieca

Z obrazu, choć doń pozują zwierzęta.

Bo gorzej lwicy zawrzała sułtanka

6480

Straciwszy nie już dziecko, lecz kochanka.

CXXXIII

Matka, DzieckoDla lwiątek lwica, a dla kaczek kaczka

Miłość matczyną wzięły od natury;

Jeśli nie owa przyroda prostaczka,

Któż by im ostrzył szpony i pazury.

6485

Matka uwielbia swojego robaczka,

Choć wrzeszczy, jakby darto go ze skóry.

Słowem, z powyższych faktów się wydawa,

Że miłość taka — to instynktu sprawa.

CXXXIV

Gdybym rzekł: „Iskry rzucał oczu promień”,

6490

To nic — bo wieczny tam ogień się żarzył.

Gdybym rzekł: „W licu purpurowy płomień

Kwitł” — to by obraz ten tylko znieważył

Moc namiętności owej bez poskromień,

Gdyż zawsze z wolą jej czyn się kojarzył.

6495

Rozczarowania, ty, co znasz niewieście,

Za porównaniem chodziłbyś po kweście!

CXXXV

Na szczęście — chwilę tylko była wściekłą,

Inaczej byłaby padła; przez załom

W pryzmacie duszy mogłeś ujrzeć piekło!

6500

Nic się nie równa gniewnym żółci wałom [424],

O których tyle razy już się rzekło,

Że grzmią jak morze przeciw twardym skałom.

Namiętność, serca jej stając się panem

Pięknym ją niby zrobiła orkanem.

CXXXVI

6505

Jak jest od wiatru sroższa nawałnica,

Tak znowu gniew jej sroższy był od burzy;

A przecież gasić nie chciała księżyca

Jak Hotspur, co za wzór gwałtownym służy.

Mniej popędliwa była z niej złośnica —

6510

Może kobiecość stanęła na stróży?

Miała chęć tylko jak Lear: „zabić, zabić”[425];

Ta chęć się we łzy musiała zesłabić.

CXXXVII

Spadły i oschły niby deszcz nawalny;

Przeszły bez słów — w istocie słów nie stało,

6515

Wstyd nagle sercu bój wytoczył walny;

Dotąd on szeptał i szemrał nieśmiało,

Teraz zerwawszy się jak potok skalny,

Popłynął falą szybką i zuchwałą.

Czuła, że gardzą nią, a czasem wzgarda

6520

Potrzebna damie, co jest nazbyt harda.

CXXXVIII

Pozna, że ciałem jest zwyczajnym; potem,

Że mniej królewskie pomieszkanie duszy

Gliną jest wprawdzie tylko, lecz nie błotem;

Że urna równie się jak misa kruszy,

6525

Czy pobielana, czy wylana złotem,

Na stół książęcy zdatna czy pastuszy;

Pozna… ach! miałbym jeszcze słów czterysta,

Co pozna — dosyć, że wiele skorzysta.

CXXXIX

Pierwszą jej myślą było: Ściąć mu głowę;

6530

Drugą: Sympatii rozerwać łańcuchy;

Trzecią: O miano zapytać rodowe;

Czwartą: Szyderstwem napędzić do skruchy;

Piątą: W poduszki skryć łzy brylantowe,

Szóstą: Przebić się; siódmą: Przez eunuchy

6535

Kazać ochłostać Babę… że się zmęczyć

Musiała, siadła i zaczęła jęczeć.

CXL

Chciała się przebić — lecz ostry za katy

Był jej sztylecik-cacko, więc się bała;

Bowiem staników tam nie noszą z waty

6540

I sztylet zrani, ledwie dotknie ciała.

Zabić biednego chłopca? Z jakiej daty?

Co prawda — kara mu się należała,

Lecz się przez głowy ucięcie nie wwierca

Miłość osobom kochanym — do serca!

CXLI

6545

Juan się wzruszył; on już dumał smutnie,

Że na pal wbiją go albo pokrają

Psom na żer, albo zamęczą okrutnie,

Że lwom go rzucą albo morskim hajom;

Więc z rezygnacją czekał i stał, butnie

6550

Broniąc się grzechom, co je inni rają,

Lecz wszystkie myśli te śmiertelnej treści

Stopił jak płatki śniegu — płacz niewieści.

CXLII

Jak w wysilonej chmurze słabną grzmoty,

Podobnie Juan zaczął się łagodzić;

6555

Naprzód się zdziwił, czemu mu ochoty

Brakło, i myślał, jakby grzech nagrodzić,

Wnet już sam szydził z dzikiej swojej cnoty,

Jak mnich, co zrazu nie chcąc Boga zwodzić,

Tylko wymija ślub, aż wreszcie łamie —

6560

— To samo zdarza się — niejednej damie.

CXLIII

Naprzód przemówił kilka słów ekskuzy [426],

Lecz w takich razach nie poradzisz słowy,

Nie — poradziłyby wymowne Muzy,

Najszczebiotliwszy szczebiot dandysowy,

6565

Ni Castlereagha [427] mów puszczone śluzy.

Właśnie gdy uśmiech jak Zefir majowy

Niósł pokój; Juan już się rwał do lotu…

Wpadł do komnaty Baba z hukiem grzmotu.

CXLIV

„Kochanko słońca — rzekł — siostro miesiąca,

6570

Władczymi ziemi od krańca do krańca,

Której gniew światy z kół niebieskich strąca,

A uśmiech gwiazdy pobudza do tańca —

Wieść niosę… czy ci nie za wcześnie zmąca

Wywczas [428]? Skłoń ucho ku słowom posłańca,

6575

Którego słońce oto zsyła z drogi

Oznajmić, że chce w twoje zstąpić progi!”

CXLV

„Jak to? Już? — rzekła słysząc wieść złowrogą —

Niechby do jutra wstrzymało zamiary,

Każ, by mu harem stał się mleczną drogą,

6580

A gwiazd mi pilnie strzeż, kometo stary!

Ciebie tam, giaurze, niech skryją, jak mogą,

Lecz żeś mi jeszcze nie dopełnił miary,

Więc…” — tu pałacu się przerwała cisza

Zgiełkiem i szmerem słów: „Idzie Padyszach!”

CXLVI

6585

Naprzód szły damy strojne jak papugi,

Tuż czarni oraz biali eunuchowie,

Ogon pochodu był pół mili długi,

Bowiem Jegomość, grzeczny co się zowie,

Wizyty — zwłaszcza wieczorne — przez sługi

6590

Naprzód oznajmiał dostojnej Połowie,

Bo jako czwarta i ostatnia żona

Była też bardziej nad inne ceniona.

CXLVII

Sułtan poważny w chodzie, z tuszą matron,

Z zawojem po nos i po białka brodą,

6595

Z więzienia prosto powołany na tron

Po bracie, zwykłą uduszonym modą,

Był to przeciętnie — dobry kraju patron,

Bo z wszystkich, którzy w dziejach szereg wiodą,

Według Knollesa albo Kantemira,

6600

Jeden Soliman ma mir bohatyra.

CXLVIII

Z pompą do moszej chodził, kiwał głową,

Ziarnka różańca skrupulatnie liczył,

Zdał wezyrowi całą rzecz państwową,

Z troskliwości się królów wydziedziczył.

6605

Procesów w domu nie miał, snadź wzorowo

Trudnym małżeńskim sprawom przewodniczył.

Nie tak my jednę, jak on niby czarem

Cztery okiełznał żony oraz harem.

CXLIX

Jeżeli zaszła gdzie przewina, gdzie tu

6610

Rozmazywano po gazetach zbrodnię!…

Sprawę na mocy ustnego dekretu

Worek i morze kończyły wygodnie,

Którym nikt nie mógł już wydrzeć sekretu,

Świat nie dowiedział się, chyba przygodnie.

6615

Skandal nie wchodził w pras drukarskich tryby,

Miała stąd korzyść moralność — i ryby. —

CL

Sułtan był pewien, że księżyc jest kręgły,

A za to ziemia płaska, kwadratowa,

Bo jeździł dużo, a gdzie oczy sięgły,

6620

Widział, że brzeg jej przed nim się nie chowa.

W państwie się jego rebelie nie lęgły,

A jeśli czasem zhardziała gdzieś głowa

Buntowniczego paszy lub giaurów,

Spisek nie dotarł do stołecznych murów,

CLI

6625

Chyba że przybrał kształt ambasadorów,

Których w czas wojny zsyłają mocarstwa,

By ci, co tylko proch wąchali dworów,

A dłonie dyplomatyczne im warstwa

Krwi pokrywała, nie jątrzyli sporów

6630

Dla mdłej zabicia nudy, kując łgarstwa

Zwane notami, i, wolne hazardów [429],

Nosili miękkie loki bakenbardów [430]… —

CLII

Czterdziestu ośmiu miał synów, a córek

Pięćdziesiąt; młodzież zamykał, a córy

6635

Do serajowych posyłał komórek,

Aż jaki basza kopnął się w konkury

O sześcioletnią czasem; córki Turek

Prędko wydaje; dziwnej to struktury

Naród; dziwny też ten na panny pokup,

6640

Gdy wedle prawa zięć ma składać okup.

CLIII

Młodzież w więzieniu trzymał, aż dojrzała

Do czasu, w którym stryczek lub koronę

Miał wziąć sułtanic; jeden tylko Ałłah

Wiedział, co komu było przeznaczone,

6645

Ich edukacja czasem się zgadzała

Ze stanem, co masz w dziejach dowiedzione,

Tak, że gdy wyrósł chłopczyk na młodzika,

Równie był godzien korony jak stryka.

CLIV

Skłonił się Sułtan czwartej połowicy

6650

Ceremonialnie; był też powitany

Rozpogodzeniem czoła i źrenicy,

Jak tej przystoi, co zdradza sułtany,

Co musi czystość udać gołębicy,

By kredyt firmy ratować zachwianej.

6655

Zdrada, GrzecznośćŻaden mąż słodziej nie jest witan z drogi,

Jak ten, któremu przyprawiono rogi.

CLV

Jegomość czarne siwe oczy na panie

Seraju zwrócił i trochę przymrużył,

Aż na przebranym zatrzymał Juanie,

6660

Nie zadziwił się ani się oburzył,

Lecz po królewsku mądre rzucił zdanie,

Którym Gulbiezę zmieszał i odurzył:

„Widzę w seraju nowej postać branki,

Szkoda piękności tej dla chrześcijanki”.

CLVI

6665

Na ten komplement zwrócił się dwór cały

Ku odalisce [431], którą ogień palił.

Jej towarzyszki aż pozieleniały.

Och! Och! Proroku! Padyszach pochwalił

Niewierną, kiedy one nie słyszały

6670

Słowa z ust pańskich. Harem się rozżalił

I zaczął szemrać, syczeć jak rakieta…

Lecz powstrzymała wybuch etykieta.

CLVII

Roztropnie robi Turek, że zamyka

Żony — roztropnie przynajmniej niektóry,

6675

Bo w owych biednych krajach spod równika

Cnota nie ma tej wściągliwej natury,

Co pod biegunem, gdzie pokus unika

I gdzie moralność czystsza nad lazury;

Słońce, choć topi lody na północy,

6680

Nad sercem nie ma takiej samej mocy.

CLVIII

Mieszkaniec Wschodu gramatycznie czuje,

Że wyraz „związek” od „więzić” pochodzi;

Tylko, gdy pierwszy raz się rozfolguje,

Już nie naprawi go nikt i nie zgodzi.

6685

Wnet się jak wino napoczęte psuje,

A wielożeństwo najbardziej mu szkodzi..

No! Ale czemuż nie wiąże, jak giaury,

Dwojga dusz w stadła — w moralne centaury?

CLIX

Tyle kroniki. Kropka. Mógłbym jeszcze

6690

Pisać, bo treści dość — lecz za granicę

Praw poetyckich nie chodzim my, wieszcze.

Zwijam lot, rymów zarzucam kotwicę.

Niech mi czytelnik teraz w dłonie pleszcze [432]:

Szóstą pieśń puszczę górą jak orlicę.

6695

Lecz że się nawet Homer czasem zdrzemnie,

Pozwólcie — proszę — przedrzemać się i mnie.

Pieśń szósta

I

„Są w losach mężczyzn odpływy, przypływy,

Które schwycone w porę [433]” — resztę wiecie.

Niejeden z was ma dowód na to żywy

6700

Lub urojony, choć rzadko kto w świecie

Zaskoczy w porę element ruchliwy.

Lecz wszystko, oo jest, na dobre jest przecie,

Jeno pomroku trzeba czekać końca.

W chwili rozpacznej błyśnie promień słońca.

II

6705

Są w losach kobiet odpływy, przypływy,

Które schwycone — wiodą… na bezdroże.

A musiałby to być żeglarz prawdziwy,

Co by wykreślił na mapie ich morze,

Z którym się nawet umysł majaczliwy

6710

Jakuba Boehma [434] porównać nie może.

Mężczyzna głową czuje, myśli, sądzi,

Kobieta sercem — więc nie dziw, że zbłądzi.

III

Przecież ta piękna i z główką rozgrzaną,

Młoda, uparta, śmiała i swawolna,

6715

Co odda tron, świat, raj, by być kochaną

Po swojej woli i gwiazd raczej zdolna

Zrzec się, i słońca, co ją budzi rano,

Niż nie być tak jak fala morska wolna —

Taki szatanek (jeśli wierzysz w biesów),

6720

Przecież by nowych stworzyła Manesów [435].

IV

Trony i światy tak często burzyła

Duma człowiecza i ambicja niska,

Że kiedy zrobi to miłości siła,

Uniewinnienie i chwałę pozyska.

6725

Gdy Antoniusza [436] grób sława przeżyła,

To nie dla zwycięstw ani stanowiska,

Lecz Akcjum, zdane dla ócz Egipcjanki [437],

Laurów Cezara [438] równoważy wianki.

V

Zmarł dla czterdziestki, mając sam pół wieka.

6730

Wolałbym widzieć dwudziestkę z piętnastką,

Gdy świat jest niczym dla młodego człeka.

SerceJa choć nie miałem światów, za niewiastką

Poszedłszy, widząc, że zapłaty czeka,

Dałem — co miałem: serce… tak jak ciastko,

6735

A warte tyle co świat — nawet więcej —

Świat nie zastąpi mi duszy dziecięcej.

VI

Był to chłopięcy grosz — i jak grosz wdowi

Miał wtedy wartość; dziś na nic nie zda się,

Czy to stanowi co, czy nie stanowi,

6740

Każdy, kto kochał, kocha, na tym zna się,

Że nic jak miłość; „Bóg jest miłość — mówi

Pismo — a Miłość bóg” — przynajmniej w czasie

Gdy lica ziemi nie były zorane

Bruzdami krwawych łez… Tutaj przystanę.

VII

6745

Sprzecznymi miotan uczuciami stoi

Juan z partnerką grzechu u wrót zguby;

ŻonaGrzeczny kawaler musi, kiedy broi,

Nadstawić skóry dla rzeczy tak lubej

Jak cudza żona; lecz to niepokoi

6750

Sułtanów, którzy wzdragają się próby

Mędrca Katona, co to — zuch uczony —

Pożyczał swoim przyjaciołom żony.

VIII

Przyznaję, że źle Gulbieza zrobiła,

Wiem i potępiam jej czyn, opłakuję.

6755

Lecz fikcja nawet w wierszach mi niemiła,

Więc powiem prawdę, choć wam smak popsuje.

Rozsądku słabość, namiętności siła,

Szczupłość pańskiego serca… o! pojmuję,

Bo Jego Wielkość miał już w dniu zaślubin

6760

Lat coś sześćdziesiąt i tysiąc konkubin.

IX

Nie mam jak Cassio „do rachunkowości

Sprytu [439]”; lecz widno z taiblicziki dzielenia,

Którą ona zna w całej objętości

— Zważywszy datę jego urodzenia —

6765

Że piękna pani pobłądziła „z czczości”,

Bo gdy on słusznie wszystkie chciał zachcenia

Obdzielić, jej mógł dać jedną tysiączną

Tego, co jednej jest rzeczą wyłączną.

IX

PrawoWrodzona damom jest żyłka pieniactwa

6770

O legalnego przedmiot posiadania,

Zwłaszcza wpisanym do jakiego bractwa,

Które ma własność cudzej podwajania

Winy; więc lecą pozwy na kształt ptactwa;

— Nasz sąd nie dosyć się im naogania. —

6775

Taką jest każda, gdy tylko zmyszkuje,

Że prawną własność ktoś tam użytkuje.

XI

ZazdrośćGdy więc tak czynią jawnie chrześcijanki,

Poganki także — choć na mniejszą skalę

Wiodą bój — wiary małżeńskiej kapłanki,

6780

Które się lubią w groźnej zjawiać chwale

I o małżeńskie prawa wstąpić w szranki,

Gdy sprzymierzeniec mąż nie sprzyja trwale,

W serca czterech żon czworo żmij się wgryza,

Eufrat zazdrośny tyle — co Tamiza.

XII

6785

Gulbieza — czwarta żona, faworytka —

Ale cóż fawor dzielony na ćwierci?…

O! Poligamii strzeż się, rzecz to brzydka,

Nie grzech już, ale plaga równa śmierci.

Mądremu jedna żona — radość wszytka.

6790

Jedna — więc słabsza, łacniej rządów ster ci

Odda; dziw, że to Turek, ów spokojny,

Robi małżeńskie łoże „łożem wojny”.

XIII

GróbJego sułtańska mość — pan „najjaśniejszy”,

Ten tytuł daje się jakby na drwiny

6795

Królom, bo się ta jasność w grobie zmniejszy

Gdy go robaki, głodne jakobiny,

Zetną, i będzie jako najbiedniejszy…

Sułtan poglądał na piękność kadiny,

Czekając, rychło jej wzrok spocznie na nim

6800

Miłośnie (szkockim jak gdyby witaniem).

XIV

StrójTutaj rozróżnię: choć ciepły rozkoszą

Uścisk, całusy albo słodkie słówka

Mogą istotnie być tym, czym się głoszą,

Lecz są dodatkiem jeno jak sznurówka

6805

Albo czepeczek, który panie noszą,

Bo u nich strojne piersi jak i główka,

A stroje są tak częścią ich istoty,

Jak częścią serca są owe pieszczoty.

XV

Trwożliwe drżenie lic zakłopotanych,

6810

Lekki rumieniec, kiedy lubość w łonie,

Zachwyt niewinny w oczętach świetlanych,

A rzęs spuszczonych powierzon osłonie,

Oto są cechy (dla umiarkowanych)

Miłości, która na najmilszym tronie,

6815

Prostym dziewiczym sercu, rezyduje.

Zbytek gorąca lub chłodu wdzięk psuje;

XVI

Zbytek fałszywy gorszy od szczeroty;

Prawdziwy prędko uczucia spopiela

I tylko młodzik w dobie życia złotej

6820

Żądzom kobiecym oddać się ośmiela,

Które są jako przekazane kwoty

Lub weksle, brzmiące na okaziciela,

Odstępowane za małym dyskontem.

Chłodne się sądzi znów pod innym kątem.

XVII

6825

To jest: Posądza je o brak dobrego

Smaku ambicja nasza obrażona,

Co zawsze żąda ognia wzajemnego

I upadania obcesem w ramiona,

Choćby tak zimne były jak świętego

6830

Franciszka śnieżna, biała narzeczona.

Najlepsza rada więc dla serc — nie chybi

Wiersza: Medio tu tutissimus ibis[440].

XVIII

„Tu” jest zbyteczne, ale musi zostać;

Wierszów go naszych wymaga budowa,

6835

Choć nie starego heksametru postać;

Psuje rytmikę, gładkość — ani słowa,

Za co pozwolę nawet się wychłostać,

Lecz doskonałość strofy mi zachowa.

Zły ten wiersz, jeśli na prozodię baczysz —

6840

Ale prawdziwy, jeśli przetłumaczysz.

XIX

Czy dobrze sztukę odegrała hanem,

Nie wiem — udało się, a to w ogóle

Jest głównym celem w sercu rozkochanem,

Jak w innym strojów damskich artykule,

6845

Lecz się egoizm skrzyżował z jej planem

Męski, co nawet miłość kłamie czule!

Ach, ci mężczyźni! Nic prócz wygłodzenia

Nie zniszczy strasznej w nich żądzy… płodzenia.

XX

Chodźmy! Niechaj śpi najjaśniejsze stadło!

6850

Niechaj śpi błogo! Łoże nie tron przecie,

Więc nie zestraszy go przykre widziadło.

Zahamowana rozkosz — ot, co gniecie!

Co niejednemu spokój duszy skradło.

Najmniejsze to złe, którego płaczecie.

6855

Lecz drobne krople smutków i omamień,

Te zdolne duszę wydrążyć jak kamień.

XXI

NieszczęścieŻona kłótliwa, synek idyjota,

Niezapłacony, zaprotestowany

Weksel, procenta — i córka niecnota,

6860

Koń narowisty, pies źle tresowany.

Ciotka, mażąca przy końcu żywota

Zapis przez ciebie w dochody wpisany:

Drobne to troski i niewarte miotły,

A przecież nie znam, kogo by nie zgniotły.

XXII

6865

Filozof, KobietaJestem filozof. Niechaj wszystko ginie!

Ziemia, mężczyźni i — kobiety… nie, nie! —

Gdy zaklnę szczerze, to żółć zaraz spłynie

I mój stoicyzm kłopoty odżenie [441].

Wszystko, co zwie się bólem i łzą, minie,

6870

I duszę mogę zdać myśli w dzierżenie,

Choć iście nie wiem, co jest dusza, co myśl;

A pewno nie wiesz i ty — lecz się domyśl.

XXIII

Gdy zaklnę, to mi tak na sercu miło,

Jak gdybym tylko co Atanazego [442]

6875

Klątwę przeczytał — iluż ją chwaliło! —

Nie wiem, czy która wroga złamanego

Z taką wspaniałą piorunuje siłą,

Tyle godności ma i poważnego

Nastroju, co ta; stroi też psałterze

6880

Jak chmurę tęcza w napowietrznej sferze.

XXIV

Śpi wielki władca wiernych i sułtanka,

Przynajmniej jedno z nich; och! straszne noce,

Kiedy zła żona, która ma kochanka,

Leży, a serce w złości jej łopoce;

6885

I patrzy próżno, czy światło poranka

Przez kotar ciemne tło nie zamigoce;

Męczy się, wije i wzdycha, i nudzi,

Póki się prawy spółłożnik nie zbudzi.

XXV

Wszędzie to samo — pod sklepieniem nieba

6890

Jasnego, czyli [443] pod łoża sklepieniem

Złotym, którego jasnym panom trzeba,

Gdzie kładą głowy, a jeszcze kamieniem

Twardym zda się im miękki puch i weba,

Małżeństwo równa się z losów ciągnieniem.

6895

Gulbieza była sułtanką, lecz chłopka

Nie pomieniałaby z nią męża. Kropka.

XXVI

Don Juan, w kostium przebrany niewieści,

Przedefilował z całym dziewcząt chórem

I panu ukłon złożył w dowód cześci;

6900

A na znak dany poszły długim sznurem

W korytarz; tam się kobiet seraj mieści,

W którym snem pieszczą miękkie członki, w którym

Serc do miłości tysiąc drży i puka

Jak ptaszę-więzień, co swobody szuka.

XXVII

6905

Lubię płeć piękną; mam zachcenia nieraz,

Jak tyran ów [444], co chciał, by ludzkie plemię

Jeden kark miało, bo wtedy „machnie raz —

Mówił — i wszystkie łby spadną na ziemię”.

I ja życzyłem podobnie… nie teraz,

6910

Lecz gdy nie gniotło mnie jeszcze lat brzemię —

By jedne usta miały wszystkie panie;

Razem bym wszystkim dał pocałowanie.

XXVIII

O Briareusie [445]! Gdybyć wszystkie człony

Stokrotnie dała natura rozgrzana!

6915

Lecz moja Muza nieprzezwyciężony

Czuje wstręt zostać kochanką Tytana

Lub powędrować między Patagony;

Do Liliputów wróćmy: don Juana

Musimy przewieść przez miłości przesmyk,

6920

Którego dotąd nie przebył, choć nie smyk.

XXIX

Otóż wmieszany między odaliski [446],

Gdy dano znak, w korytarz zwrócił kroki;

A chociaż wiedział, że wstąpił na śliski

Tor i że takie karkołomne skoki

6925

W następstwie niosą nieprzyjemne zyski

(W Anglii to wszystko ma taksę); bez zwłoki

Chwil mu od losu danych nie marnował

I wdzięki dziewcząt przejrzał, posortował,

XXX

Lecz z płci przybranej gościńca nie zboczył;

6930

Więc z budującą skromnością dziewiczy

Ów zastęp z komnat do komnat się toczył

Pod eunuchową strażą jak na smyczy;

A śród nich niby duch niewieści kroczył

Trzymając w ręku pęk rzemiennych biczy,

6935

Tak groźny, że nie śmiałby i królewic

Przystąpić; duch ten zwał się: „Matką dziewic”.

XXXI

Czy była „matką”, nie wiem, a nie łowię

Plotek; czy matką „dziewic”, równie nie wie

Muza; dość — takim tytułem się zowie

6940

Głowa haremu; co ja rzekę w ąpiewie,

Prozą Kantemir [447] lub de Tott [448] wam powie.

Jej obowiązek był: gasić zarzewie

W nieletnich sercach i w cnotliwy kątek

Wprowadzać tysiąc i pięćset dziewczątek.

XXXII

6945

Niepospolity urząd! — bez wątpienia.

Ale brak mężczyzn pracę tę uprości,

Bo zna je sułtan tylko, który zmienia

Straż co dnia, stawia mury, czasem kości

Komu połamie… a to dla rzucenia

6950

Grozy — i zbiera ten haracz piękności

Zimnych jak klasztor włoski… jest to potwór,

Co chuć wylewa przez jedyny otwór…

XXXIII

A tym jest?… no — dewocja; czyż wypada

Oto się pytać?… Lecz nie stańmy w toku

6955

Opowiadania; jak rzekłem — gromada

Młódek spędzonych dla bawienia… wzroku

Jednego męża — szła zimna i blada,

Jak wodna lilia płynąca w potoku,

Raczej w kałuży, co, ciekąc powoli,

6960

Coś z dziewiczości ma i melancholii.

XXXIV

Aż gdy je w swoich komnatach zamknięto,

Wtedy jak ptaki, mali chłopcy, fale

Podczas przepływu; zaledwie z nich zdjęto

Pęta przymusu (choć ten pono wcale

6965

Kobiet nie pęta), jak Irlandka w święto

Lub jak wariaci rozigrani w szale,

Zda się, że rozejm zawarły z niewolą:

Śpiewają, tańczą, śmieją się, swawolą.

XXXV

Zaczęły zaraz szeptać i oczyma

6970

Wodzić po gościa postaci, odzieży;

Jedna spostrzegła, że kolczyków nie ma,

Druga — że suknia jej w stanie źle leży,

Że dziewiętnaście lat skończy, nim zima

Nastanie, inna zaś temu nie wierzy;

6975

Czwarta męskiego coś widzi w jej wzroście,

Piątej na samą tę myśl serce roście.

XXXVI

Lecz że strój kryje płeć niewieścią, gładką,

Żadna nie śmiała, nie mogła nie wierzyć.

Dziewczyna zgrabna i piękna jak rzadko,

6980

Zdolna z Gruzyjką słoneczną się mierzyć…

Ach! Ta Gulbieza, jakąż jest dzierlatką!

Kupiła brankę, co może uderzyć

W tron, a przepyszny seraj zmienić w pustkę,

Niech tylko sułtan raz jej rzuci chustkę!…

XXXVII

6985

Co najdziwniejsza, że chociaż jej piękno

Było dla reszty zapowiedzią zguby,

To wszystkie do niej zbliżywszy się miękną

I wszystkim wyda się gość bardzo luby.

Zazwyczaj damy omal że nie pękną

6990

Od cudzych wdzięków, bo według rachuby

Tej „płci”, którą wy mianem „słabej” zwiecie,

Każda twarz nowa jest „najbrzydsza w świecie”.

XXXVIII

Przecież i one miały swe zazdrości

Drobne — jak wszystkie — ale w tej minucie

6995

Może to był ów rodzaj przychylności,

Która bez naszej wiedzy wchodzi w czucie;

Choć nie umieją przejrzeć szat skrytości,

To przecież czują coś jakby przykucie

Serca; magnetyzm w tym siedzi czy duchy,

7000

Nie wiem i nie tknę tej materii kruchej,

XXXIX

Dość, że wyraźnie i coraz wyraźniej

Nieznane dotąd uczucie szkarłatem

Lica paliło — coś na kształt przyjaźni

Sentymentalnej, przeczystej; że zatem

7005

W serca trącała je myśl coraz raźniej:

Gdyby tak siostrą nam była… lub bratem,

Jak ów z dalekich stron, gdzie chatka nasza,

Bardziej kochany niż sułtan lub pasza!

XL

Najwięcej chęci do tego rodzaju

7010

Sentymentalnej przyjaźni doznały

Lola, Katinka, Dudu — po zwyczaju

Epika powiem, tak jak mi podały

Najlepsze źródła — o ojczystym kraju

Dziewcząt i o tym, jak się ideały

7015

W każdą wcieliły, w której życia wiośnie…

Wszystkie trzy w gościa patrzały miłośnie.

XLI

Ognista Loli płeć — to Indii znamię;

Katinka była z Gruzji; płeć jej biała,

Niebieskie oko i rozkoszne ramię,

7020

I rączka… noga drobna, iż się zdała

Nie iść, lecz muskać ziemię; a nie skłamię,

Że gwoli pieszczot była Dudu cała,

Takich powabów pełna w pulchnym ciele,

Że mogła zmysły rozkochać w aniele!

XLII

7025

Dudu była to śpiąca Afrodyte [449],

Lecz snem, co oczom twoim sen ukradnie,

Gdyś ujrzał lice, barwą róż pokryte,

Attyckie czoło i nosek dokładnie

Rzeźbiony, Fidiaszawy; nieobfite

7030

Wcięcia jej kibić miała — każdy zgadnie,

Lecz po tym wszystkim trudno dojść do zgody,

Co można było ująć jej bez szkody.

XLIII

Nie była żywa — lecz umiała ona

Wkraść się do serca jak dzień, gdy z uśpienia

7035

Wstaje — majowy; źrenica przyćmiona

Wprawiała widza w rodzaj upojenia.

I była jak ów posąg Pigmaliona [450]

(To porównanie jest nowe) z kamienia,

Gdy się już ciałem stawał i z półśnicia

7040

Nieśmiało ręce wyciągał do życia.

XLIV

Lola pytała jej, jak się nazywa.

„Joanna”. — „Śliczne imię, jak muzyka!”

Katinka chciała wiedzieć, skąd przybywa.

„Z Hiszpanii”. — „Gdzie ta Hiszpania?” — „Ty dzika

7045

Gruzjanko — rzecze Lola popędliwa —

Twa geografia, widzę, coś utyka.

Wiadomo wszystkim, jak ziemia szeroka,

Że to jest wyspa w pobliżu Maroka”.

XLV

Dudu usiadła przy Joasi boku,

7050

Milcząc muskała utrefione sploty

I poglądała bacznie. Smutek w oku

Łzą się rozpłynął na widok sieroty

Bez opiekuna, przyjaciół, w tym tłoku

Obcych, co szorstko brały ją w obroty

7055

Natrętnych spojrzeń, pośród komentarzy

O każdym ruchu, postawie i twarzy.

XLVI

Wtem przyszła matka, drepcąc drobną nóżką,

I odezwała się: „Spać, moje panny!

Ale co począć z tobą, moja duszko?

7060

Twój przyjazd był tak nagły — do Joanny

Rzekła. — Wstawmy jutro zaraz łóżko

I urządzimy ci nocleg staranny,

Jednak dziś trudno! Patrz, już noc, już ciemno

Więc musisz przespać ten raz jeden ze mną”.

XLVII

7065

Tu Lola rzekła: „Mamo, pozwól, raczej

Ja ją zabiorę; wszak wiesz, jak ci szkodzi

Sypiać we dwoje; byłabym w rozpaczy,

Gdybyś doznała przykrości. My, młodzi,

Zaśniemy prędzej. Mamula zobaczy,

7070

Że będę o nią dbała, jak się godzi…”

Katinka słów jej przerwała obfitość

Mówiąc: „Ja także mam łóżko i litość

XLVIII

I spać nie lubię sama…” Oburzenie

Zmarszczyło czoło damy. „Co?” — „Ze strachu —

7075

Rzekła Katinka — zda mi się, że cienie

Jakieś po całym spacerują gmachu

I sny mnie straszne gniotą jak kamienie:

Gwebry [451] i giaury, upiory na dachu…”

Dama przerwała: „Więc dlatego właśnie

7080

Przy tobie i twych snach ona nie zaśnie,

XLIX

Lola niech sama śpi, jak dotąd spała,

Z powodów, których przed wami nie streszczę,

Katinka też, choćby się duchów bała;

Joasię dzisiaj przy Dudu umieszczę,

7085

Bo jest potulna, grzeczna i nieśmiała

I nie budzą jej żadne sny ni dreszcze.

Cóż, moje dziecko?…” Dudu nic nie rzekła,

Bo nigdy w mowie nie była rozwlekła,

L

Lecz, poskoczywszy, na matrony czole

7090

Złożyła całus tam, gdzie się brwi sznurek

Schodzi; cmoknęła Katimkę i Lolę;

Szarpnęła z lekka Joannę (Grek, Turek

Nie lubi kurtuazji, ni tu pole

Do etykiety) i pomimo chmurek,

7095

Które się zbiegały na te względy matki,

Wprost do sypialnej wiodła ją komnatki.

LI

Był duży pokój, po turecku oda

Zwany; tam stały w szeregu, wzdłuż ściany

Dwie gotowalnie [452], sofy i komoda.

7100

Pokój wykwintnie był umeblowany,

A mieścił wszystko, czego chce wygoda

Dam… ale powiem, będąc już rozgrzany:

Czegoś tam brakło — lecz o tym nie śmiały

Marzyć, choć było bliżej, niż myślały.

LII

7105

Dudu więc była — niech czytelnik zważy —

Niezbyt ognista, ale ujmująca;

Z tym niekapryśnym wdziękiem ślicznej twarzy,

Co jest zarówno jak i twarz grzesząca

Brakiem proporcji — rozpaczą malarzy,

7110

Co to w poczęciu już z natury drwiąca,

Pełna wyrazu anioła czy czarta,

Miła czy wstrętna — lecz spojrzenia warta.

LIII

Ale twarz Dudu była krajobrazem

Łagodnej strefy; spokoju, błogości,

7115

Pełna, jak pączek bujna, z tym wyrazem

Anielskiej jakiejś dobroci, rzewności,

Co jest wdzięczniejsza niż namiętność razem

Z „wzniosłością”, której groza idzie w kości.

Widziałem w gniewie kobietę i Calais.

7120

I… mniej się majtka niż kochanka żalę.

LIV

Raczej skupiona niż melancholiczna

I znowu raczej w powadze pogodna,

W swej naiwności więc nie patetyczna,

Lecz cicha, czysta, niewinna aż do dna.

7125

A dodawała jej uroku śliczna

Zaleta, dzisiaj u panien niemodna,

Że choć tak młoda, nie myślała — zda się —

Czy jest różowa, zgrabna, cienka w pasie…

LV

Pokrótce: młodość miała tak szczęśliwą

7130

Jak ów „wiek złoty”, gdy złota nie znano,

Przy czym słoworód wywiedziono krzywo,

Jak kiedy indziej jeszcze, gdy nazwano

„Lucus a non lucendo [453]” — wprost fałszywą

Logiką; dziś się w takim zakochano

7135

Stylu, bo wiek nasz ma składniki, które

Stopione, dają diabelską miksturę…

LVI

Wygląda ona jak ów koryncki spiż;

To znaczy — składa się ta mieszanina

Przeważnie z czół wytartych… Ale ty śpisz,

7140

Słuchaczu, a ja nudzę. Moja wina!

Przenośni kładę koniec; daruj i spisz

Akt przebaczenia; u mnie ta jedyna

Wada gadulstwa manią jest bezwiedną.

Daruj… a nie chcesz?… to mi wszystko jedno.

LVII

7145

Powracam tedy do opowiadania:

W głąb haremowych skrytek wszedłszy, Dudu

Przed nim czy przed nią — jak chcecie — odsłania

Krótko i zwięźle (co liczę do cudu)

Haremu rządy, zwyczaje, knowania,

7150

Wszystko w najkrótszych słowach; wiele trudu

Kosztowało mnie porównanie o tem:

Kobieta niema jest… milczącym grzmotem.

LVIII

Potem skreśliła przed nim — wolę: przed nią,

Bo spólnie z szatą płci świadomość czarem

7155

Zmieniła, słowa te więc nie są brednią —

Cywilizacji szkic na Wschodzie starym

Wraz z praw czystością jego niepoślednią,

Na mocy których — Cnotajeśli wzrasta harem,

To zaraz więcej jest „Niepokalanek”

7160

I wzrasta cnota haremu mieszkanek.

LIX

PocałunekPocałowała ją na koniec w usta;

A całus Dudu był znany, ba! słynny;

Zdołałby każde zadowolić gusta,

Bo tak rozkoszny był, a tak niewinny…

7165

Śród kobiet całus?… cóż? Igraszka pusta;

Choć słodki, bierny zawsze, a nie czynny,

Że „pocałunek — trunek” rym wskazuje,

— Ale pijaństwa ja nie propaguję.

LX

Rozebrała się prędko i naiwnie;

7170

Dudu przyrody dzikiej była kwiatkiem,

Zatem ubrana bardzo prymitywnie.

Jeżeli w lustro spojrzała przypadkiem,

To jak sarenka, której widzieć dziwnie

Konterfekt [454] własny w tle jeziora gładkiem:

7175

Spojrzy i zaraz płochliwie uskoczy,

I znowu wraca sobą napaść oczy.

LXI

Zdejmując jedną sukienkę za drugą,

Kładła na stronę [455]; potem biegła do niej

Z grzeczną, lecz tutaj natrętną usługą.

7180

Joasia skromna jej rączkom się broni,

Dudu nie słucha — i obie niedługo

Do snu gotowe, Dudu ma na dłoni

Ślad swej grzeczności… ukłuła się szpilką!

Szpilki na mężczyzn plagę chyba tylko

LXII

7185

Stworzone — damę zamieniają w jeża,

Przed którym śmiałek cofa ręce skłute.

Pamięć mi równy wypadek odświeża,

Jak to ja miałem szpilkami poprute

Ręce, gdym w braku służebnej, z rycerza

7190

Grzecznością stroił damę na redutę [456].

Bo nawpinałem w nią szpilek niemało,

Niestety, zawsze, gdzie nie należało.

LXIII

Wyśmieje mędrzec czynność tak naganną —

Ja bardziej kocham mądrość niż mnie ona;

7195

Być filozofem jest mą nieustanną

Chęcią — równy mi łachman i korona…?

Wiedzy nie pojmiesz, bo chce zostać panną.

Czym byłeś, jesteś, czym będziesz, gdy skona

Świat ten?… a dzisiaj czy żyjemy, czy nie?…

7200

W nierozwiązanych pytań tkwi dziedzinie.

LXIV

Głęboka cichość zaległa komnatę,

Blask lamp był blady i jakby omdlały

I snu aniołki chwiały się skrzydlate

Nad każdym ciałem; jeśliby istniały

7205

Duchy, w tej chwili, strojne w pyszną szatę,

Przyszłyby, grobów odrzuciwszy skały,

Tu pląsać, dobrym obdarzone gustem,

Zamiast gdzieś tłuc się po zamczysku pustem.

LXV

Spały wokoło rozkoszne i śliczne,

7210

Jak różnej barwy i woni, ogrzane

Ciepłem cieplarni, kwiaty egzotyczne,

Troską, mozołem wypielęgnowane;

Jedna pod burnus [457] skryła ciałko mleczne,

Czasem jej drgnęła głowa jak trącane

7215

Wiatrem jabłuszko; spała snem gołąbki

Cicho… z przymkniętych ust świeciły ząbki.

LXVI

Owa rumieńce lic na białość ręki

Złożyła; włosów kłąb wzbił się do góry

Nad czołem; sen jej był ciepły i miękki,

7220

Uśmiechała się jak księżyc przez chmury,

Co idzie, ledwie przysłoniwszy wdzięki,

A otula się w swój płaszcz srebrnopióry,

Kiedy już bliska owa nocy chwila,

Gdy mrok wstydliwy z jutrznią się przesila.

LXVII

7225

Nie jest to żadna z mej strony przesada,

Bo była noc, jak rzekłem wyżej pono;

Twarzyczka trzeciej była taka blada

Jak twarz śpiącego smutku; tylko łono

Falując zdradza, że w duszy się składa

7230

Wspomnieniem osób ukochanych grono…

Łza trysła z oczu, na rzęsach zawisa,

Jak rosa ranna na listkach cyprysa [458].

LXVIII

Czwarta jak posąg z kamienia wycięty

Leżała bez tchu, sztywno, nieruchomie [459],

7235

Biała i zimna jak potok zmarznięty

Albo minaret śnieżny na Alp złomie,

Lub w soli żona Lota… Panie Święty!

Porównania się mnożą jak po gromie

Echa… Wybieraj, chociaż nam w żałobie

7240

Dosyć niewiasty wykutej na grobie.

LXIX

Oto postrzegam piątą… Patrzaj, co to?

Dama widocznie „wiekowa”, choć ręczę,

Stu lat nie miała; zresztą nie dbam o to

I nad krzyżyków, jej liczbą nie ślęczę;

7245

Dość, że tam spała z niepiękną prostotą,

O! Bo minęły już dla niej chwil tęcze,

Gdy mąż i żona pod jednym nakryciem

Zastanawiali się nad grzesznym życiem.

LXX

A Dudu?… Jakże spała pod tę porę?…

7250

Nie dowiedziałem się mimo przesłuchy,

Kłamstwa zaś nigdy w usługi nie biorę;

Północ wskazały już zegarów ruchy,

Światło lamp było mdłe i jakby chore,

A po komnacie jęły [460] biegać duchy…

7255

Może widzialne dla tych, którym znośną

Jest ich obecność… wtem krzyknęła głośno.

LXXI

Ale tak głośno, że jak po wystrzale

Całe dam grono z łóżek się porwało;

Matrona, panny i te, których wcale

7260

Nazwać nie mogę… jakby pchnięte wstało

Morze i biegło, przebiegały salę

Drżące, spłoszone rzeczą niebywałą,

Nie pojmujące jak ja, co za licho

Straszyło Dudu spokojną i cichą.

LXXII

7265

Już obudziła się — a wszystkie one

W bieliźnie, z włosem rozwianym na skroni,

Z okiem błyszczącym — naprzód wychylone,

Z odkrytą piersią, która — zda się — roni

Jak meteory — blaski urodzone

7270

W polarnej strefie — z krzykiem biegły do niej;

Naszły wzruszoną, przerażoną, drżącą,

Oczy rozwarte miała, twarz gorącą.

LXXIII

Ale rzecz dziwna, świadcząca jak zdrowy

Twardy sen… przy niej Joasia tak blisko

7275

Leżała jak mąż obok swej połowy,

Święcący drzemką błogie stanowisko;

A nie zbudził jej krzyk ni gwar rozmowy,

Aż ją szarpnęły, schylając się nisko;

Wtedy dopiero rozwarłszy oczęta,

7280

Ziewnęła, patrząc niby dziwem zdjęta.

LXXIV

Teraz zaczęło się ścisłe badanie,

Ale że wszystkie chciały mówić na raz,

Co chwila nowe rzucając pytamie,

Mogłyby mędrca wprowadzić w ambaras,

7285

Gdyby odprawić pragnął wszystkie panie.

Dudu nie była niemowna jak karaś,

Lecz że nie miała swady Brutusowej [461],

Nie mogła związać swych wrażeń osnowy.

LXXV

Wreszcie wyznała, że gdy ją sen zmorzył,

7290

Śniła, że chodzi po cienistym lesie.

(W takim pobłądził Dante, kiedy dożył

Wieku, kiedy to człek poprawiać chce się:

W połowie drogi życia. Gdy las wdrożył

Kobiecie stałość, cnotę zeń wyniesie).

7295

Otóż w tym lesie, jak zasięgło oko,

Rosły jabłonie rozsiadłe szeroko.

LXXVI

A w samym środku stała jabłoń złota

Zaczarowana, a na samym szczycie

Złote jabłuszko; ją wzięła ochota

7300

Na piękny owoc, patrzy, wzdycha skrycie,

Chce dostać, skacze, kamiuszkami miota;

Jabłko spaść nie chce i wisi niezbicie

Na swej gałązce, chwieje się i chwieje,

I patrzy na nią, i niby się śmieje…

LXXVII

7305

A kiedy, próżno tak siląc się, stała,

Jabłko urwało się i (potoczyło

Samo do jej stóp; ona je porwała

I niosła do ust; a gdy całą siłą

Cisnąc je, zęby już zatopić miała

7310

W jabłuszku, co ją tak we śnie wabiło,

Frunęła pszczoła zeń i tak ją w szyję

Ukłuła!… dotąd z trwogi ledwo żyje.

LXXVIII

Sen, OmenW dźwięku jej mowy znać było zmieszanie

I przestrach, zwykły skutek snów niebacznych,

7315

Które wyrosły nad nasze poznanie,

A mogą dreszczem przejąć nieopatrznych.

Niejeden taki znam sem, co się zda nie

Marą, lecz wróżbą dla umysłów bacznych.

Modnie to zwie się: „zbieg okoliczności”;

7320

„Przeczucie duszne” — powiedziałbym prościej.

LXXIX

Dziewczęta, które miały już omdlewać,

Zwykle, jak kiedy minie chwila trwogi,

Zaczęły trochę dąsać się i gniewać,

Że się bez celu zerwały na nogi.

7325

Matrona także, że zamiast wygrzewać

Łóżko, snów słucha dziwnych jak rarogi,

Łajała Dudu; ta z minką litośną

Rzekła: „Ach, żal mi, żem krzyknęła głośno”.

LXXX

„Znam o kogucie powieść i o byku,

7330

Ale o jabłku, co z drzew samo leci,

Kto słyszał? Tyle narobiłaś krzyku,

Ze pobudziłaś wszystkich pół do trzeciej!

Myślałam, że świat chyba jest na zniku!

Musisz być chora, dzieci; zarazże ci

7335

Sprowadzę jutro lekarza; on zbada,

Co za dziwaczna niemoc cię napada.

LXXXI

Biedna Joasia! Robaczek najlichszy

Ma domek, gdzie się w cichym śnie zasklepi.

Myślałam, że jej snu nic nie zawichrzy

7340

I że nie samej spać będzie jej lepiej;

Że się przy Dudu, ze wszystkich najcichszej,

Po niewygodach drogi snem pokrzepi.

Tymczasem muszę ją przenieść — to jasne —

Do Loli, chociaż jej łóżko tak ciasne”.

LXXXII

7345

Oczęta Loli błysnęły radośnie,

Lecz w oczach Dudu zaczęły majaczyć

Łzy; zapomniała o łajaniu, o śnie,

Prosiła tylko, aby jej wybaczyć

Chciano pierwszy błąd, że ona wyrośnie

7350

Z tej wady — będzie już ma siebie baczyć.

Niech jej zostawią Joasię milutką,

A już do rana spać będzie cichutko.

LXXXIII

W następne nocy [462] bez widziadeł zaśnie,

Przynajmniej marzyć będzie już po cichu;

7355

Nie przypuszczała sama, że tak wrzaśnie…

„Halucynacja, ot — temat do śmiechu,

Nerwowość — dobrze mówią, że to baśnie,

Sen… ach, lecz dziwna władza jest w tym lichu.

Prosi: „Przebaczcie! Nim kogut zapieje,

7360

To ja już całkiem, całkiem wyzdrowieję…”

LXXXIV

Tu i Joasia zaczęła jej bronić,

Mówiąc, że wcale nie wini niebogi,

Że właśnie one, gdy zaczęły dzwonić

Głosem krzykliwym, takim jak dzwon trwogi,

7365

Obudziły ją; że się nie chce chronić

Gdzie indziej, bo sen miała bardzo błogi

I wcale na swą drużkę się nie skarży,

Że sobie czasem mal à propos marzy.

LXXXV

Gdy tak mówiła, pięknej Dudu głowa

7370

Przytuliła się do Joasi łona,

Lecz widna była szyjka — tak pąsowa,

Jak róży w lecie rozwitej korona.

Czemu spłonęła? Nie wiem. Jest to nowa

Zagadka, w obłok mistyczny wtulona;

7375

To jedno wiem, że prawdy chęcią dyszę,

I jak słyszałem, tak wam tutaj piszę.

LXXXVI

Więc dobranoc im — lub jeśli wolicie,

Dzień dobry — słychać bo kogutów pianie

I blask się zjawia na azyjskich szczycie

7380

Gór, a półksiężyc z wieży karawanie

Posyła strzały światła, gdy w przedświcie

Wilgotnym z wolna sunie się po ścianie

Stromej okólnym szlakiem jak rozwity

Wąż — gdzie na Kurdów patrzą Kaffu szczyty.

LXXXVII

7385

Ze wschodem słońca — lub jeszcze przed świtem

Wstała Gulbieza z bezsennej pościeli,

Wcielona furia — blada, z zębów zgrzytem

Wzięła płaszcz, welon, perły — stoi w bieli.

PożądanieSłowik, co nosi cierń w łonie przebitem

7390

I smętną głosi pieśń w krwawej kąpieli,

Z mniejszą boleścią pręży piersi chore

Niż ten, co własną namiętnością gore.

LXXXVIII

— W tych słowach morał leży mego dziełka;

Cóż, gdy publiczność rzuca dziś przybytki

7395

Mądrości; boli ją ostra igiełka

Prawdy; czytelnik miły ma ten brzydki

Zwyczaj, że patrzy w blask przez ciemne szkiełka..

Miły pisarz znów lubi stroić zbytki,

Drąc się z kolegą — no bo trudno wszystkim

7400

Pochlebiać, kiedy ten i ów jest chłystkiem. —

LXXXIX

Rzuciła ona przemiękkie posłanie,

Miększe niż łoża sybarytów, którzy

Gwałtu wołali, czuli niesłychanie,

Kiedy pod nimi zgiął się listek róży.

7405

Piękna — że sztuka za nic tu nie stanie,

Chociaż serdecznej blada walką burzy;

A tak nad błędem swym w zadumę wpadła,

Że zapomniała spojrzeć do zwierciadła.

XC

W tym samym czasie lub wcześniej zbudzony

7410

Wielki pan i mąż rzucił drzemkę błogą,

Posiadacz królestw trzydziestu i żony,

Której był wstrętny niby gad pod nogą

(Rzecz mniejszej wagi w ciepłej strefie onej

Dla potentatów, którzy sobie mogą

7415

Utrzymać harem — niż dla klasy biednej,

Co na dwu przestać musi lub na jednej).

XCI

Toteż od żółci wolną miał wątróbkę,

Małżonka, cały świat był mu za fraszki;

Lubił przy sobie czuć rozkoszną lubkę,

7420

Jak inny lubi pieska albo ptaszki.

K'temu w haremie miał Czerkiesek kupkę,

Z nimi po trudach Dywanu [463] baraszki

Stroił; lecz dzisiaj z musu czy miłości

Podobał sobie Padyszach w Jej Mości.

XCII

7425

Powstał więc i po zwykłych opłukaniach,

Które Koranu przepisuje prawo,

I po pacierzach, i kornych wzdychaniach

Sześć razy czarną zachłysnął się kawą,

A potem gadać kazał o kampaniach

7430

Rosjan, co ciągłą okrywali sławą

Ekaterynę [464], która kończy szereg

Największych w świecie carowych i…….

XCIII

Ty, Aleksandrze Wielki, coś jest wnukiem

Jej prawym — twego niech nie razi ucha

7435

Ta pieśń, gdy dojdzie, bo pieśń dzisiaj z hukiem

Do Petersburga doleci i słucha

Tętentu ziemia, gdy pędzi z pomrukiem

Wzdętych wolności fal ta zawierucha.

Aż do Bałtyku… Ty jesteś niekłamnie

7440

Rodzica Twego synem — to dość dla mnie.

XCIV

Kto bękartami klnie ludzi i zowie

Ich matki antypodami Tymona [465],

Owego mizantropa — krzywdę głowie

Niejednej czyni i krzywdzi plemiona.

7445

Do dziejów nasi należą przodkowie,

A gdyby matki błąd hańby znamiona

Dawał potomstwu — pytanie niełacne,

Czy by dziś wielkie rody były zacne?

XCV

Wojna, SeksGdyby rozumiał był Sułtan z Carycą,

7450

Co uszczęśliwia dwory i narody,

Zamiast armatą walczyć i szablicą

I groźnie przeciw sobie iść w zawody,

Mogliby wojnę fezu ze spódnicą

Skończyć bez wodzów i bez posłów trzody.

7455

Niechby on harem puścił, ona swoję

Gwardię i tak spór zgodzili — we dwoje.

XCVI

Ale dziś Sułtan łamać musiał głowę,

A razem z władzą i Dywan dostojny,

Jak tę rycerkę i…. królowę,

7460

Tę sojusznicę zamętu i wojny

Pożyć. O! Ciężkie jest brzemię państwowe,

Które tłoczy kark ministerstwa wojny,

Zwłaszcza gdy nie chcąc działać jak poganin,

Nie może nowych już nakładać danin.

XCVII

7465

Gulbieza, kiedy odszedł Sułtan czuły,

Do buduaru swego weszła, kędy

Słodko się kocha i je. Tam zasnuły

Kadzidła wonną mgłę i lśniły wszędy

Kosztowne cacka; krwawe karbunkuły [466]

7470

Ze stropu patrzą na wazonów rzędy,

Skąd wonią dyszą kwiaty krasnolice,

Pociecha więźniów — same niewolnice.

XCVIII

Marmury, porfir, jaspisy dokoła

Walczą ze sobą o palmę zasługi;

7475

Z dworu dolata pieśń ptaszków wesoła,

Przez kolorowe szyby świateł smugi

Tęczowe płyną; lecz pióro nie zdoła

Wyrazić cudów; opis byłby długi;

Szkic nakreśliłem, a reszty niech raczy

7480

Dopełnić bujna fantazja słuchaczy.

XCIX

Wezwawszy Babę, ministrowi swemu

Każe o jeńcu powiadać najszerzej;

Co się z nim działo, odkąd do haremu

Odszedł; czy wszystko poszło, jak należy?

7485

Jak obchodzono się z chłopcem i gdzie mu

Dano mieszkanie? czy go kto z odzieży

Nie podejrzewa?… Zwłaszcza o przebiegu

Pragnęła wiedzieć zeszłego noclegu.

C

Baba z wahaniem pewnym zaczął składać

7490

Sprawę z tych kwestii; ale wnet osądził,

Że nie tak łatwo na nie odpowiadać,

Jak pytać; mówił, że wszystko urządził,

Ale coś taił, choć słowom chciał nadać

Obojętności cechę — w czym pobłądził,

7495

Gdyż właśnie zdradzał się; spocił, zasapał

I w skłopotaniu wielkim w ucho drapał.

CI

Gulbieza nie jest cierpliwości wzorem;

Nie lubi na czyn i na słowo czekać.

Odpowiedź winna dążyć krokiem skorym

7500

Tuż za pytaniem. Więc gdy zaczął zwlekać,

Kuleć, pytania spadły nowym torem.

Zmieszał się, zaczął słówka cedzić, bekać…

Jej w twarz spłynęła krew, a z oczu biły

Iskry, na czole wyszły sine żyły.

CII

7505

Gdy ujrzał Baba panią rozgniewaną —

Dla niego zły znak — jął prosić nieśmiało,

By łaskawego ucha skłonić chciano;

Że on niewinien temu, co się stało.

Więc wyszło na jaw, że jeńca oddano

7510

W opiekę Dudu (co się powiedziało),

Lecz on niewinien, przysięgnie, gdy żąda,

Na Koran i garb świętego wielbłąda.

CIII

To przełożona ody winna temu,

Która ma w pieczy haremowe damy.

7515

Ona to, gdy go wzięła do haremu

(Bo jego służba kończy się u bramy),

Wszystko zepsuła; on już nie mógł złemu

Rozpoczętemu przeciwstawić tamy

I bez budzenia podejrzeń odeprzeć

7520

Nieszczęścia, by nie popsuć, miast polepszyć.

CIV

Sądzi, ba! wierzy i jest przekonamy,

Że Juan z pokus tych wyszedł z honorem,

Czysty jak przedtem i niepokalany,

Wiedząc, że gdy się zdradzi choć pozorem,

7525

Nie tylko padnie w kłopot zawikłany,

Lecz skończy życie worem i Bosforem.

Wszystko wyjawił więc słowem otwartem

Prócz marzeń Dudu — co nie były żartem.

CV

Tę rzecz dyskretnie w milczeniu zachował

7530

I byłby gadał jeszcze, bo imprezy

Nie pozbył, lecz się nagle zahamował,

Tak się ściągnęły groźnie brwi Gulbiezy:

Lica pałały, wzrok skrzył, mózg wirował,

Jak kiedy piorun po ciele przebieży.

7535

A rosa męki na skronie serdecznej

Wyszła — jak na kwiat w porze przedsłonecznej.

CVI

A choć nie była z rodzaju nerwowych,

Już myślał Baba, że zemdleje… lecz nie!

Były to tylko napady chwilowych

7540

Drgań, które trudno skreślić. Każdy wiecznie

Czuje wrażenie spiorunowań owych,

Gdy mu wypadło co z zamiarem sprzecznie.

A jeśli ona tej pasji mozolnej

W słowach nie mogła wydać, cóż ja zdolny?…

CVII

7545

Stoi w tej chwili niby u trójnoga

Namiętna Pytia [467]. Twarz natchnieniem płonie,

Wre w niej namiętność niespokojna, sroga,

Rozszarpująca serce niby konie

Stepowe; potem już chwieje się noga

7550

I wargi jej drżą — i pochyla skronie,

I w dół podaje się cała złamana,

Skroń pulsującą chyląc na kolana.

CVIII

Skłonieniem głowy bladą twarz ukryła,

Jak u płaczącej wierzby rozwiązany

7555

Warkocz marmuru całować puściła,

Na otomance siedząc; w skołatanej

Piersi wzmogła się rozpacz i tak biła,

Jak wracające raz po raz bałwany,

Póty szturmują do skalnych wykuszy,

7560

Aż się głaz twardy wyszczerbi i skruszy.

CIX

Głowa opadła, twarz jak pod zasłonę

Pod bujnych włosów kaskadę się chowa;

Z wezgłowia zwisa ramię obnażone;

Płeć jego lśniąca i alabastrowa…

7565

Gdyby malarzem być i te dzielone

Wiersze na obraz złożyć! Gdyby słowa

Farbami były! Lecz że jestem frycem [468]

W malarstwie, racz się zadowolić szkicem.

CX

Baba wiedzący, że trudno złagodzić

7570

Burzę, a zwłaszcza jej porywy żwawsze,

Za to wiedzący, w co kiedy ugodzić,

Skulony czekał na wiatry łaskawsze.

Ona powstała i zaczęła chodzić

Po sali z wolna, ale milcząc zawsze.

7575

Rozpogodziła czoło, choć nie oczy —

Wiatr ścichnął, lecz się fala jeszcze toczy.

CXI

Przystanie, głową wstrząśnie i znów rusza;

Gwałtowność gestów wzmaga się, znów minie.

Znany jest ten chód, do którego zmusza

7580

Huragan uczuć; często się odwinie

Niby spod zasłon z takich aktów dusza,

Jak to Salustiusz [469] spostrzegł w Katylinie,

Który, pędzony przez wszystkie złe duchy,

Zdradzał się nawet burzliwymi ruchy.

CXII

7585

Stanąwszy wreszcie: „Niewolniku! Sprowadź

Jeńców” — wyrzekła ledwie dosłyszanym

Głosem, lecz takim, że Baba próbować

Nie chciał zaczepki; zadrżał, ale szczwanym

(Będąc mikitą [470], udał, że zmiarkować

7590

Nie może, o kim właśnie mówi hanem.

I prosił, by ich nazwała z imienia

Dla powtórnego błędu uniknienia.

CXIII

„Gruzjanka Dudu i jej ulubiony! —

Potem dodała: — Niech czeka gotowa

7595

Łódź u drzwi tajnych z południowej strony;

Resztę wiesz…” W gardle utkwiły jej słowa

Pomimo dumę miłości wzgardzonej.

Baba poznawszy, czym jest srogość owa,

Zaklął się na włos z Mahometa brody

7600

I zaczął winnych wypraszać od wody.

CXIV

„Słyszeć jest słuchać, ale, najjaśniejsza

Pani, niech skutki zważy twa roztropność;

Nie przeto, aby moja była mniejsza

W spełnieniu żądań najcięższych pochopność,

7605

Ale z pośpiechu może najprzykrzejsza

Kolizja wyróść tobie — aż okropność

Myśleć!… Pominę straszne zawikłanie

W wypadku, gdyby odkryto przebranie.

CXV

Lecz uczuć własnych swych szanuj. Bo snadnie [471]

7610

Resztę pochłonie ciemnych wód cesarstwo,

Co już niejedno serce kryje na dnie

Bijące, pleśni przysłonione warstwą.

Kochasz młodego chłopca — bardzo ładnie —

Ale jeżeli to ma być lekarstwo…

7615

Przebacz śmiałości — jednak, by wyleczyć

Ciebie śmierć jego miała?… śmiem zaprzeczyć”.

CXVI

„Łotrze! Ty będziesz prawił o miłości?…

Ruszaj!” — krzyknęła, a oczy jej błysły.

Znikł Baba, nogom przydawszy szybkości,

7620

Wiedząc, że gdy jej roznamiętni zmysły,

Sam sobie drogę do stryczka umości.

Więc choć w praktykach miłosierdzia ścisły

I rad, by przezeń nie cierpieli drudzy,

Jednak własny kark milszy mu niż cudzy.

CXVII

7625

Poszedł więc krzątać się koło roboty,

Burkając i klnąc tureckimi usty

Kobiety wszystkich stanów, wieku, cnoty,

Zwłaszcza sułtanki z przemiennymi gusty [472],

Ich dumę, upór, kapryśne zawroty

7630

Woli, ich umysł płytki, tępy, pusty,

Gwałty, czynione bliźnim, niemoralność…

Tu błogosławił swoją neutralność.

CXVIII

W pomoc zawezwał służbę haremową,

A młodej parze posłał rozkazanie,

7635

Aby przybrawszy się pięknie, godowo,

Etykietalne przywdziawszy ubranie,

Zaraz stawiła się przed cesarzową,

Co najłaskawsze ma o nich staranie.

Dudu się zlękła, don Juan zadziwił,

7640

Lecz iść rad nierad musiał, choć się krzywił.

CXIX

Więc pozostawiam parkę w garderobie,

A jak się skończy cała awantura —

Czyli [473] Gulbieza ułaskawi obie,

Czyli się zemści. jak Lewantu [474] córa

7645

I czytelników zostawi w żałobie —

To na koniuszku wisi mego pióra.

Dojdę ją w dalszym ciągu mej powieści,

Dokąd ich kaprys zapędzi niewieści.

CXX

Błogosławieństwa kreślę nad nią znaki,

7650

Choć nie wiem, czyli koniec nieszczęść bliski;

Ale na inne zwracam Muzę szlaki

— Przy uczcie trzeba odmieniać półmiski. —

Ufam, że jeszcze Juana szczupaki

Nie zjedzą, chociaż już gotują pyski.

7655

Więc, że w powieści odmiana ma wielki

Urok, Muza ma spróbuje szabelki.

Pieśń siódma

I

Miłości! Sławo! Wy wietrzne istoty!

Nieujarzmione takie, a ponętne.

Meteor, co wpadł w gwiezdne kołowroty,

7660

Mniej płoche światło ma i bardziej mętne.

Do czarnej ziemi przykuci, ku złotej

Parze w krąg oczy wysyłamy smętne.

Przelecą mimo [475], wzrok iskier zabawią

Tysiącem, ujdą, tęsknotę zostawią…

II

7665

Podobną jest ta, tutaj wam podana

Powieść-niepowieść, różności plecionka,

Zorza północna spoetyzowana,

Świecąca w chłodnej strefie mdłego [476] słonka.

Nie wstyd w łzach tonąć od rana do rana,

7670

Skoro wiadomo, że wszystko jest mrzonka;

Lecz skoro mrzonką jeno jest wszechżycie,

Może zeń równie śmiać się pozwolicie?

III

Oskarżają mnie, mnie, podpisanego

Autora — o co, doprawdy nie widzę,

7675

Mówią, że jestem apostołem złego,

Że podkopuję cnotę, z wielkich szydzę.

Czegoś im we mnie braknie — ale czego?…

Mój Boże! Wszakże ja kłamstwem się brzydzę;

Nie mówię więcej — każdemu wiadomo —

7680

Niż mawiał Dante, Cervantes, Salomo,

IV

Niż Swift powiadał, Machiawel, Rochefoucauld,

Fénelon, Luter, Tillotson i Plato,

Wesley i Rousseau, który z wielką sztuką

Dowiódł, że życie prosto czasu stratą.

7685

Ich więc, nie moją gorszcie się nauką. —

Nie utrzymuję ja, że jestem Kato

Lub Diogenes nawet. — Żyję — zamrę. —

(Co lepsze?… Zamknę to pytanie w klamrę).

V

Sokrates twierdzi w zdaniu bardzo wzniosłem,

7690

Że: „Wiedzieć, że się nic nie wie, mądrości

szczyt!” Piękna mądrość, która robi osłem

Geniusz przeszłości i teraźniejszości,

Newton, który jest nowych czasów posłem

I arcymędrcem naszych ziemskich włości,

7695

Newton powiada: „Będę dzieckiem zawdy,

Co zbiera muszle na wybrzeżu Prawdy”.

VI

VanitasI Eklezjasta śpiewa: „Wszystko marność!”

Z nim księża, mając Memento w pamięci,

Czczą wstrzemięźliwość, czystość i ofiarność.

7700

Słowem — pojmie to każdy, kto ma chęci.

Gdy w doczesności więc widzą wszechczarność

Poeci, mędrcy, kapłani i święci,

Mamże się wstrzymać z obawy pobicia

Sam od głoszenia tej nicości życia?

VII

7705

Psy wy czy ludzie!… Zbyt wiele zaszczytu,

Gdy was psami zwę. Psy od was zacniejsze!

Czytajcie — lub nie, najmniej u mnie wy tu

Znaczycie, z żywych istot najpodlejsze.

rpJak księżyc nie drgnie od wilków skowytu,

7710

Tak Muza moja skry rzuca niemniejsze.

Słucham, lecz wrzaskiem waszym się nie straszę,

Srebrząc mimo was ciemne ścieżki wasze. —

VIII

„Srogie miłości i zdradzieckie wojny”,

Czy dobrze wiersz ten cytuję — nie baczę.

7715

Fakt faktem, przetom o cytat spokojny,

Śpiewam oboje i rzucę kartacze

Na twierdzę pewną, zgromadzę lud zbrojny,

Od strony morza i lądu obsaczę,

To jest obsaczę nie ja — lecz Suwarów [477],

7720

Co miał niby sęp krwiożerczości narów.

IX

W delcie Dunaju Ismaiłem zwana

Twierdza na lewym rozramieniu leży.

W orientalnym stylu budowana,

Do najmocniejszych na ziemi należy

7725

Lub należała, póki wyuzdana

Złość nie zburzyła murowych pancerzy.

Wiorst osiemdziesiąt ku wysokiej wodzie,

A trzy tysiące sążni ma w obwodzie.

X

Lewe przedmieście objęto też murem;

7730

Punkt to wyniosły i wróg się bezkarnie

Nie zbliży, bo go oszczekają chórem

Działa; lecz grecki mistrz bardzo figlarnie

Na parapecie palisady sznurem

Powtykał w ziemię perpendykularnie [478],

7735

Że tylko ogień obrońców maskują,

Lecz szturmujących najmniej nie hamują.

XI

Ta okoliczność da pojęcie waści

O tym Vaubanie nowym i taktyku.

Fosa głęboka jak morskie przepaści,

7740

Wał tak wyniosły, żebyś tam na stryku

Nie chciał zawisnąć, ale żadnych paści [479]

(Przepraszam, powiem w technicznym języku),

Żadnych „ukrytych dróg”, „wilczego dołu”,

Co szturmującym przyczynia mozołu.

XII

7745

Kamienny bastion z wąską szyją wieży

Strzegącej i mur twardy jak łepeta

Angielska; dwie baterie jak nasz „Jerzy”,

Z strzelnicą jedna, a druga „barbetta”, .

Mają przystępu bronić do wybrzeży.

7750

Dwadzieścia i dwie paszcze zieją z grzbieta

Szańców po stronie prawej, gdzie „kawaler”

Mieści armaty, ustawione w szpaler.

XIII

Od strony rzeki twierdza była goła.

Bo nigdy tępy nie przypuszczał Turek,

7755

Że się tam ruska flota przedrzeć zdoła.

Tak zaś mniemając, sam zadzierzgał sznurek

Sobie na szyi i pałasz anioła

Śmierci na synów kark ściągał — i córek.

Nie dbał więc, że się tam w delcie krzątała

7760

Rosyjska flota — i powtarzał: „Ałłah!”

XIV

Rosja gotowa poszła do ataku.

— O wy, boginie oręża i sławy!

Mamże tu pisać o każdym kozaku,

Co nieśmiertelny byłby, gdyby sprawy

7765

O nim zdawano, bo każdy w orszaku

Marsa stać godzien; Achilles mniej krwawy,

Mniej był zawzięty niż ten naród świeży;

Przykre ma tylko imiona rycerzy.

XV

Sława, ImięWymienię kilku, aby zwiększyć mowy

7770

Naszej eufonię: Orłów i Strogonów,

Lwów, Bezborodko, Arseniew-Grek nowy,

Płatów, Czepega, Meknop i Czogonów,

I jeszcze jeden dwunastozgłoskowy.

Mógłbym wymienić bardzo wielu „onów”

7775

Z gazet — lecz Sława, kapryśna dziewucha,

Prócz trąby słynie z pieszczonego ucha,

XVI

Aby wymówić słowa, pełne zgrzytu,

Bo takimi są rosyjskie imiona.

A przecież godni mego propozytu,

7780

Jak męża godna piękna narzeczona

Albo jak godna niemego zachwytu

Londonderry'ego mowa napuszona.

Więc: iszkin, uszkin, uj, oj, uski, owski,

Pośród ostatnich jaśniał Razumowski,

XVII

7785

Mitaczów, łabanów, równie się snuła

Wołodiów, Saszów i Wasilów siła.

Najtęższa szlachta, jaka kiedy kłuła

Bagnetem albo szablą dziurawiła.

Nic nie obchodził ich Mahomet, Mułła,

7790

Chyba by skóra w cenie podskoczyła,

Wtedy gotowi byli drzeć z nich pasy

I z miękkich skrawków robić tołumbasy [480].

XVIII

Zbiegli się także wojownicy cudzy,

Przeróżnych nacji — ochotnicy sami,

7795

A nie ojczyzny ani kraju słudzy,

Lecz chcący kiedyś być brygadierami.

A także w łupach mieć swą część jak drudzy,

Zwłaszcza że byli młodymi chłopcami…

Z angielskiej nacji zagrażało miastu

7800

Wielu Thomsonów, Smithów dziewiętnastu.

XIX

Jack Thomson i Bill Thomson; — nazwisk wiele

Poety wielkie imię „James” obarcza.

Nie wiem, czy w herbie mieli młot, czy cielę,

Lecz lepsza taka z imieniem „James” tarcza.

7805

Było trzech Piotrów Smithów, a w swym dziele

Najlepszy: „wielu co ciosom wystarcza”,

Rycerz, co ongi stał pod Halifaxem:

Dziś pragnął w ruskim wojsku być Ajaksem [481].

XX

Reszta Jack, Will, Bill — jak z jednego kojca,

7810

Gdy o najstarszym Jacku, Smitha synu,

Powiem to, że miał w Kumberlandii ojca

Kowala — a więc, że pochodził z gminu,

Tom uzupełnił życiorys mołojca,

Który znalazł śmierć przy wzięciu Koczynu,

7815

Małej wioseczki, za co w biuletynie

Trzy poświęcono jego sławie linie.

XXI

Śmiem wątpić, chociaż kocham i szanuję

Marsa, czy ulży biuletyn rannemu,

Gdy srogie bóle ten nieszczęsny czuje…

7820

Nie przyganiajcie dowcipowi memu,

Bo w kalemburach niećwiczon — cytuję;

Szekspir ten sam żart dał w usta jednemu

Z mężów w komedii, co humorem skrzy się,

A który nasi kradną dowcipnisie. —

XXII

7825

Był tam niejeden Francuz dziarski, śmiały,

Ale zbyt dobrym jestem patryjotą,

By ich imiona wymieniać w dniu chwały.

Dziesięć kłamstw powiem, nim prawdę podłotą

”Okupię!… O cześć Anglii jestem dbały

7830

I nazwę tego hultajem, niecnotą,

Kto będzie twierdzić, że w pokoju błogim

John Bull [482] przestaje być Francuza wrogiem.

XXIII

Moskwa, stawiając dla baterii szańce

Na bliskiej wyspie — miała takie cele:

7835

Publiczne gmachy po ostatnie krańce

Miasta zrujnować… i prywatnych wiele.

Mniejsza, co biedni ucierpią mieszkańce;

— Forteca — główna rzecz, legnie w popiele,

A że stawiana w półkole — więc dom by

7840

— Żaden nie uszedł granatu ni bomby.

XXIV

Zasię cel wtóry: Wyzyskać tę chwilę

Panicznej trwogi, zgiełku, zamieszania

I atakować turecką flotyllę,

Co się w pobliżu układła do spania,

7845

Trzeci zaś motyw, jeśli się nie mylę,

Strachem przynaglić miasto do poddania.

Rycerstwo ma swe humoru wyskoki,

Gdy nie jest mężne jak taksy, buldoki…

XXV

Istnieje zwyczaj, nie nazwę go cnotą:

7850

Lekceważenie sobie przeciwników.

Niestety, u nas zwyczajny — a oto

Przezeń polegli Smith i pan Czyczyków

(Smith jeden z owych dziewiętnastu, co to

Gwiazdami byli pośród swoich szyków;

7855

Imię tak bardzo częste w naszym kraju,

Że Smith nazywał się już Adam z raju).

XXVI

Rosja za prędko sypała okopy,

Nie pokończyła więc swoich bateryj;

— Podobny pośpiech — kradnie wierszom stopy,

7860

Z czego ma stratę Longman i John Murray,

Gdy im poezje zalegają szopy

Księgarskie, stałe zająwszy kwatery. —

Wskutek pośpiechu zatem się wstrzymało

To, co historia zwie „mordem” lub „chwałą”.

XXVII

7865

Czy to głupota panów inżynierów

Popsuła działa te i kartelusze,

Czy niesumienność, łotrostwo giserów [483],

Co oszukując, oczyszczali duszę

Z grzechu zabójstwa, czy błąd kanonierów,

7870

Dość że chybiały oblężnicze kusze;

Jedne przeniosły, drugie nie doniosły,

A w wojsku listy trupów ciągle rosły.

XXVIII

Nieobliczenie przestrzeni i siły

Popsuło również nawodne roboty:

7875

Tam trzy brandery w górę wystrzeliły,

Nim doszły celu — bez szkody dla floty

Tureckiej; lonty za wcześnie się stliły

I wywołały tylko puste grzmoty,

Bowiem brandery pękły w środku rzeki,

7880

Podczas gdy Turkom sen kleił powieki.

XXIX

Gdy się ocknęli, Dunajem płynęła

Rosyjska flota. Około godziny

Dziewiątej już się pod mur podsunęła

Nieustraszenie na odległość liny

7885

I kanonadę zaraz rozpoczęła.

Turcy nie stali też jak manekiny,

Lecz powitali gości niezbyt czule,

Miecąc granaty, kartacze i kule.

XXX

Sześć godzin stały pod ogniem fortecy

7890

Ruskie okręty; z lądu działa grzmią, by

Wspierać flotylę i zasłaniać plecy,

Lecz zrozumiano wnet, że same bomby

Nie zdmuchną miasta jak płomienia świecy,

Więc zatrąbiły do odwrotu trąby,

7895

Jeden okręt pękł, drugi w piasku osiadł

Porwany prądem — i Turek go dosiadł.

XXXI

On też utracił statków, ludzi siła [484],

Ale na widok uchodzącej floty

Zgraja Delhisów w łodziach się puściła

7900

Ścigać, z janczarek śląc kule i groty.

Nawet na wyspę wysieść [485] się kusiła,

Lecz za wysoko zamierzyła loty,

Bo hrabia Damas ze swym dzielnym gminem

Zepchnął ich z wielkim trupów biuletynem.

XXXII

7905

„Gdybym — historyk rzecze — zechciał czyny

Rosjan opiewać w ów to dzień marsowy,

Mógłbym ułożyć całe woluminy,

A jeszcze nigdy nie byłbym gotowy”.

Więcej nie mówi, lecz zaraz wawrzyny

7910

Składa na obce a znaczniejsze głowy:

Damasa, księcia de Ligne, Langerona —

Przesławne dziejów współczesnych imiona.

XXXIII

Z tego zrozumieć można, co jest chwała:

Oto ci zacni trzej kawalerowie…

7915

Ręczę, że mała liczba z was wiedziała,

Że żyli kiedyś. A może też… kto wie?…

Dziś jeszcze żyją? Sława to kabała,

Trzeba mieć szczęście do niej, tak, panowie.

Prawda — książę Ligne pisał pamiętniki;

7920

Te polecają go masom publiki.

XXXIV

Walka, Bohaterstwo, SławaRóżni tam bili się, nie tylko księstwo.

Rzekłbyś — wróciła homerowa era.

Lecz się jednostka między taką gęstwą

Gubi, gubi się imię bohatera.

7925

Niedostrzeżone i bajeczne męstwo

Ginie, dla sławy za prędko umiera.

Z bitew spółczesnych, nie wiem, czy znajdziecie

Dziewięć wyraźnych imion gdzie w gazecie. —

XXXV

Wstęp, chociaż czoła laurami ubierał,

7930

Dowiódł, że w akcji gdzieś musiał błąd leżeć.

Więc Ribas, znany w historii generał,

Radził czym prędzej do szturmu uderzyć,

W czym generalny sztab mu się opierał,

Mówiąc… lecz musiałbym stancę rozszerzyć.

7935

Więc stanę, aby się czytelnik który

Nie zdrzemnął, nim się wedrzemy na mury.

XXXVI

Był mąż — jeśli go mężem zwać się godzi —

Nie przeto, bym mu odmawiał męskości,

Bo gdyby nie był Herkulesem, młodziej

7940

Musiałby umrzeć ani niestrawności

Czekał, co śmierć mu zesłała w powodzi

Kwiatów pod drzewem, w kraju zieloności

Skroś spustoszonym dla pańskich rozkoszy,

Tak jak szarańcza nigdy nie pustoszy.

XXXVII

7945

To — był Potemkin [486], wielkość takiej ery,

Gdy mężobójstwo i nierząd są w cenie.

Gdybyś chciał wartość liczyć na ordery

I złoto, chwałę miał wielką jak mienie.

Sześciostopowy olbrzym, zdołał szczery

7950

Afekt czy tylko chwilowe zachcenie

Wywołać w wielkiej imperatorowej,

Co oceniała człowieka — z budowy.

XXXVIII

Gdy się rzecz chwiała, Ribas pchnął do księcia

Gońca i tyle sprawił przez ajenta,

7955

Że go dla swego zyskał przedsięwzięcia.

Nie wiem, jakie miał k'temu argumenta,

Dość, że starczyły zgoła do dopięcia

Celu; tymczasem bliżej podsunięta

Bateria grzmiała; z czterdziestu gardzieli

7960

Twierdza wtórzyła piekielnej kapeli.

XXXIX

Aż trzynastego, gdy wojsko w rozterce

Smutną na statki swe siadało rzeszą,

Zjawił się kurier i ucieszył serce

Tych, co już dawno sławę z szabel krzeszą,

7965

Jak tych, co byli frycami w żołnierce,

Krótką i zwięzłą wojskową depeszą,

Że się amator dowództwa i gwarów

Wojennych zbliża — marszałek Suwarów.

XL

List do marszałka, pisan przez samego

7970

Kniazia, godzien był spartańskiej zwięzłości.

O! Gdyby tylko wiódł był do zacnego

Celu: obrony prawa i wolności.

Lecz to był wyraz nad ziemią zgiętego

Łuku brwi groźnych — niech więc praw nie rości

7975

Do chwały, chyba ze stylu bezsprzecznie

Jędrnego: „Zdobyć — Izmaił — koniecznie”.

XLI

Wojna„Niech będzie światło!” — rzekł Bóg — i już świeci.

„Niech będzie krew!” — rzekł człowiek — i już płynie.

A jedno fiat [487] tych zepsutych dzieci

7980

Nocy (dzień czynów ich nie zna) w godzinie

Tyle zła sprawi, że trzeba stuleci,

Aby je zatrzeć, i chyba jedynie

Tych słońc, co skrzyły dla edeńskich stworzeń.

Wojna nie sam pień gubi, lecz i korzeń.

XLII

7985

Muzułmanowie, co krzyczeli: „Ałłah”,

Widząc, że Rosja bierze za pas nogi,

Spuścili nos na kwintę; któż nie pała

Męstwem, widząc, jak cofają się wrogi

(Raczej wrogowie — należy się cała

7990

Dworność biedakom, co doznają trwogi).

A więc na Turków nowa żałość padła.

(Choć wieprzem gardzą, strzegą swego sadła).

XLIII

Aż szesnastego wrzasły „karaule”

I zjawili się dwaj jeźdźcy, kozaki,

7995

Pędząc galopem schyleni na kule

Siodeł; pakunek mieli u kulbaki

Mały, bo na dwu tylko trzy koszule.

Dwa ukraińskie niosły ich kłusaki.

Gdy wpadli w obóz na kształt dwu ogarów,

8000

Poznano, że to z lejbjegrem Suwarów.

XLIV

„W Londynie bal! bal!” — woła gap, gdy świeczki

Iluminacji w oknach się ukażą,

Które John Bullom, przyjaciołom beczki,

Mile łaskoczą zmysły, gdy się jarzą.

8005

Płoną więc barwne lampy i lampeczki,

Bo mędrzec (John Bull) z jaśniejącą twarzą

Odda swój rozum, nierozum, pieniądze,

Aby jak wielka ćma nasycić żądzę.

XLV

Dziw, że klnie jeszcze: „Oczom potępienie”,

8010

Już dawno tępe! a tych klątw ze wstrętem

Sam diabeł słucha, gdyż opadły w cenie,

Odkąd John Bull wzrok utracił ze szczętem

I zwie podatki rajem, długi mieniem.

A gdy głód okiem, w gorączce wyschniętem,

8015

Pogląda mu w twarz jak krwawym rubinem,

Powiada, że głód jest Cerery [488] synem!

XLVI

Wielka uciecha śród marsowych dzieci:

Rosjan, Tatarów, Francuzów, Anglików,

Którym Suworow niby lampa świeci

8020

Gazowa, igrę gotując dla szyków;

Lub niby ognik, co błyśnie, podleci,

Na trzęsawiska wiodąc podróżników

I tak czarując skaczącym błyskaniem

Że kto obaczy, ślepo dąży za nim.

XLVII

8025

Teraz pójdzie szturm drogą należytą.

Witały wodza entuzjastyczne

Okrzyki: z armat na cześć jego bito

I prognostyki wszystkie były śliczne.

Na strzał armatni obozy rozwito,

8030

Łatano dziury w szańcach i rozliczne

Przygotowano i różnej struktury

Machiny, kosze, drabiny i sznury.

XLVIII

WódzW duchu potężnym leży ta przyczyna,

Że jeden wodzi za sobą narody.

8035

Tak się masa wód pod wiatrem przegina,

Za bykiem, starym wodzem, idą trzody.

Ślepca człowieka wiedzie mała psina,

Tryk bekiem trzodę ściąga, gdy do wody

Bieży lub z koszar na paszę wychodzi;

8040

Zawsze bo wyższy niższemu przewodzi.

XLIX

Obóz się cieszy, wykrzyka radośnie,

Rzekłbyś, że śpieszy na weselne gody.

(Nie powiedziałem tu tego przenośnie:

Wesele jest też zawiązkiem niezgody

8045

I wojny) — nawet ciurom serce rośnie;

Gotowi są grzbiet narazić na szkody,

A wszystko przez to, że mały człeczyna

W kusej [489] rubaszce [490] chce iść na Turczyna.

L

Istotnie chce iść; więc roboty swojej

8050

Doziera każdy pilnie, bo czas krótki.

Pierwsza dywizja w trzech kolumnach stoi

I czeka tylko wojennej pobudki.

Podobnie druga, która wnet ukoi

Pragnienie sławy, bo jej jak do wódki

8055

Drżą wargi do krwi czerwonej i świeżej.

Trzecia w kolumnach dwóch z wody uderzy.

LI

Wzmocniono działa i zwołano radę

Wojenną, w której jednozgodność głosów —

Rzadka w zebraniach — zastąpiła zwadę,

8060

Rzecz, co się zdarza w strachu wielkich ciosów.

Gdy usunięto tak wszelką zawadę,

Sława się jęła wzdymać do niebiosów,

A wódz, co się jej chciał koniecznie dobić,

Uczył żołnierzy, jak bagnetem robić.

LII

8065

Tak. Sam marszałek mużyków [491] musztrował

I nie brzydził się po szczękach ich walić,

I na podrzędnej służbie czas marnował,

By się kapralską rutyną pochwalić.

Więc salamandrom młodym pokazował,

8070

Jak w ogień skakać, by się nie opalić,

Jak po drabinie się (nie Jakubowej)

Spinać, leźć na wał i przesadzać rowy.

LIII

Więc manekiny za Turków przebierał

W turbany, dał im kindżały i szaszki,

8075

A. żołnierz na nie z bagnetem nacierał,

Siekąc i kłując watowane czaszki.

Tak wyćwiczonych dopiero generał

Chciał wyprowadzić na inne igraszki.

Młódź z niego śmiała się, że czas mitrężył,

8080

Nie odpowiadał, poszedł — i zwyciężył.

LIV

W wilię ataku wojsko na właściwym

Stanęło miejscu; śród obozu trwała

Posępna cisza. Wyda się to dziwnym,

Lecz żołnierz, co ma iść zdobywać działa

8085

I czeka hasła, staje się mrukliwym

W chwili ostatniej; armia więc milczała.

Jeden o domu myślał, dzieciach, żonie,

A drugi o tym, co będzie po skonie. —

LV

Suworow biega wszędzie czynny, czujny,

8090

Musztruje, bije, żartuje i gwarzy,

Bo to był człowiek, jakiego i bujnej

Fantazji pisarz nieprędko wymarzy,

Bohater, geniusz — śmieszny i niechlujny,

Dziki a mądry, nim zrobi — rozważy,

8095

To Mars, to Momus [492], a u zdobywanej

Twierdzy — arlekin za wodza przebrany.

LVI

Właśnie gdy swoich mużyków układał

(Zdobywca czerpał i z kapralstwa chwałę),

Patrol, co konno okolicę badał,

8100

Napotkał w wieczór towarzystwo małe;

Jeden językiem ruskim słabo władał,

Ale wyrazy były zrozumiałe,

A czy to z ruchów, miny, nie wiem, z czego

Poznali, że być musiał ich kolegą.

LVII

8105

Było trzech mężczyzn razem i dwie panie;

By ich wiedziono. do obozu — proszą.

Strojem na pozór niby muzułmanie,

Lecz poznać po nich, że strój obcy noszą

I że tam w każdym tureckim kaftanie

8110

Tkwi chrystyjanizm, który czasem głoszą

Usta i suknia; serce dzikość zdradza,

Co nieraz wielkie omyłki sprowadza.

LVIII

Suworow właśnie stał przed swoją rotą

W jednej rubaszce i tępe kałmuki,

8115

Błaznując, krzycząc, klnąc tępszych „hołotą”,

Uczył szlachetnej zabijania sztuki.

Ten mąż, co ludzką glinę miał za błoto,

Filozofował i dawał nauki,

Z których w kodeksie Marsa była główna

8120

Ta, że w potyczce śmierć — pensji się równa.

LIX

Ujrzawszy podjazd kozacki, powitał

Bystrym spojrzeniem ten łup muzułmański

I przenikliwym wzrokiem w twarzach czytał.

„A skąd wy?” — krzyknął. — „Z stolicy osmańskiej,

8125

My uszli z turmy”. Generał znów pytał:

„A kto wy?” — „Przypatrz się”. Był to spartański

Iście dialog. Ten, co odpowiadał,

Wiedząc, do kogo gada, krótko gadał.

LX

„Wasza familia?” — „Johnson; to znajomy

8130

Mój, Juan; to są dwie damy, a tamten

Ni to, ni owo”. — Generał kryjomy

Wzrok na nie rzucił i rzekł: „Johnson. Znam ten

Głos… i człowieka; ów mi niewiadomy.

Wy się przydacie — ale na co kram ten?…

8135

Ty służył, kiedy. się tu dawniej biłem,

W nikołajewskim pułku?” — „Tak, służyłem”.

LXI

„Był u Widdynia?” — „Tak”. — „Prowadził rotę?”

„Tak jest”. — „Cóż dalej?” — „Nie wiem; zapomniałem”.

„Pierwszy wszedł na mur?” — „Nie liczę za cnotę,

8140

Że gdzie kto żmudził [493], tam go wyprzedzałem”.

„Cóż dalej?” — „Kula przerwała robotę;

Padłem, w obierze Turków się dostałem”.

„Możesz się pomścić, bo ten fort przeklęty

Dwakroć mocniejszy niż ten, gdzieś był wzięty.

LXII

8145

Gdzie pragniesz służyć?” — „Gdzie każe generał”.

— „Wiem, że straceńcem będziesz nie na żarty,

I za to, że cię poganin poterał,

Zemścisz się siekąc tak, jak wszystkie czarty.

Ale po cożeś dzieciaki zabierał;

8150

Wojna, Miłość, SzczęścieCóż mi ten malczyk [494] pomoże obdarty?…” —

„Ho! Jeśli mu się w wojnie szczęścić ma tak

Jako w miłości, to godzien wieść atak!” —

LXIII

„No! no! Niech tylko zechce”. — Juan miłym

Gestem dziękował. — „Ale w tobie złożę

8155

Ufność. Łaskawie twemu pozwoliłem

Pułkowi jutro lub dziś w nocy jeszcze

Ruszyć do szturmu. Na duszę, zrobiłem

Ślub wielu świętym, że zburzę, zaorzę

Z gruntu Izmaił, a pługi i haki

8160

Rozniosą, zetrą po meczetach znaki.

LXIV

A więc po sławę, chłopcy!” — Tu się zwrócił

I znów klasyczną mową chłopy ćwiczy,

Aż każdą wielką pierś do głębi skłócił

I natchnął żądzą chwały i zdobyczy.

8165

Prawił jak kapłan (ten choć z serca zrzucił

Żądzę dóbr ziemskich, dziesięcinę liczy)

I szczwał, tresował na pogańskie syny,

Co śmią nie kochać wojsk Ekateryny.

LXV

Johnson, z dłuższego widząc rozhoworu [495],

8170

Że już jest w łaskach, tak się rozjunaczył,

Że szedł do wodza, co pełen humoru

Musztrował, i rzekł: „Gdyś mnie wybrać raczył,

To nie zawiodę szczytnego wyboru

I umrę pierwszy; lecz gdybyś wyznaczył

8175

Nam stanowiska: mnie i Juanowi,

Milej byłoby nam iść ku ogniowi”. —

LXVI

„Da, da, zabyłem [496]. Może chcesz do swego

Rejmentu [497] wrócić? Siejczas [498] się formować

Będzie. Kaczkowski! Hejże!” — Na polskiego

8180

Tu ordynansa zawołał. — „Zaprowadź

Pana do pułku nikołajewskiego.

Ty, malczyk, zostań; będę potrzebować

Ciebie, wot krasnyj maładiec [499]. A ony

Won do bagażów albo na furgony”. —

LXVII

8185

Przedstawiła się scena, proszę państwa,

Godna opisu; bo tureckie panie

Do podobnego jeszcze grubijaństwa

Nie przyuczone — chociaż wychowanie

Haremu uczy biernego poddaństwa

8190

I poniżenia — podniosły szlochanie;

Z rozwianym włosem i ręce do góry

Wzniósłszy, jak skrzydła nad swym drobiem kury,

LXVIII

Ponad głowami pary wywyższonej

Przez największego z wodzów i żołnierzy,

8195

Co zaludniali kraje z tamtej strony

Śmierci lub państwa rzucali grabieży.

O ludu! Zawsze na próżno uczony.

Wawrzynie sławy! Każdy listek świeży,

Z urojonego oberwany drzewa,

8200

Musi opłynąć krwią, co się wylewa.

LXIX

Suworow, który miał serce wytrwałe

Na łzy, a krwią się ludzką i cierpieniem

Nie wzruszał, patrzał na te dwie omdlałe

Z trwogi kobiety jak gdyby z odcieniem

8205

Spółczucia; bowiem, przyznam to na chwałę

Wielkich zdobywców, których zatrudnieniem

Rzeź, że ich nawet pośród krwi oparów

Czasem tknie żałość — a z tych był Suwarów.

LXX

I rzekł przybrawszy ton mowy pieszczonej:

8210

„Johnsonie! Na coś do czarta z kłopotem

Babskim na wojnę przyszedł! Niechaj ony

Idą — będzie im lepiej pod namiotem;

Znajdą opiekę; więc niech na furgony

Zaraz mi idą. Nie wiedziałżeś o tem,

8215

Że mało warci żonaci żołnierze?

Nie lubię — chyba że małżeństwo świeże!”

LXXI

„Słuszaju [500]. Lecz racz zważać, generale —

Wtrącił nasz Anglik — że to żony cudze,

Nie nasze. Prawo znam dokładnie wcale [501],

8220

Bo dużo czasu zużyłem w usłudze

Tej armii. W wojsku małżeństwa nie chwalę,

Bo to odbiera marsowemu słudze

Serce, gdy idąc na śmierć, wspomni sobie,

Że po nim malcy zostaną w żałobie.

LXXII

8225

Ot — to są zacne dwie tureckie damy,

Co nas z eunuchem wydobyły z kozy,

I odtąd wszyscy razem się błąkamy,

I doświadczamy przygód pełnych grozy.

Nam to nie dziwne, a więc najmniej dbamy,

8230

Lecz te się trzęsą jak gałązki łozy.

Więc, jeśli pragniesz, bym się bił uczciwie,

Każ, niech się z nimi obchodzą godziwie”.

LXIII

Tymczasem obie spłakane niebogi,

Nie wiedząc, ufać-li obrońcom śmiałym,

8235

Patrzyły, pełne zabobonnej trwogi

Raczej — niż dziwu (co jest zrozumiałym)

Na człeka, co miał wyraz twarzy srogi

Bardziej niż mądry, zwalanego kałem,

W prostej odzieży niedbale przywdzianej,

8240

Szanowanego bardziej niż sułtany.

LXXIV

WładzaBo wszyscy przed nim skuleni ze strachu

Drżeli; więc w głowie zmieścić im się to nie

Mogło, przywykłym widzieć w Padyszachu

Boga, gdy zasiadł w bisiorach [502] na tronie

8245

Lub gdy przechadzał się jak paw po gmachu

(Ptak-król, co nosi diadem w ogonie),

I nie pojęły tego wynalazku,

Że może istnieć potęga bez blasku.

LXXV

Johnson, bolejąc nad ich smutnym stanem,

8250

Lubo [503] nie wiedział, jak się koi wdowie

Żale na Wschodzie, pociechę stroskanym

Niósł. Juan w czułej, natchnionej przemowie

Klął się, że ujrzą go jeszcze nad ranem

Albo mu armia rosyjska odpowie…

8255

I dziw powiedzieć — już się pocieszyły.

— Kobiety zawsze entuzjazm lubiły. —

LXXVI

Pośród łez, westchnień, uścisków ostatnich

Pożegnali się; idą, gdzie ich czeka

To, co zależne od strzałów armatnich

8260

Zwie się: fortuna, traf, boża opieka.

(Niepewność — jest to jedna z cech dodatnich.

Życia; ludzkiego szczęścia hipoteka).

WojnaI poszli burzyć z pełną złości siłą

Miasto, które im nic nie zawiniło.

LXXVII

8265

Suwarów patrzał przez powiększające

Szkła na świat; był z tych, co się nie kłopocą

O drobiazg, w cyfry nie wdają nużące,

Na łzę narodu nie zważał sierocą

I tyle dbał o tysiąc, dwa tysiące

8270

(Tak, że zwyciężał wreszcie cyfr przemocą).

Co żona, sąsiad o wrzody Hioba;

Więc za cóż stała mu dwu dam żałoba?…

LXXVIII

Za nic. Tymczasem szły porządnym torem

Przygotowania do takiej ruiny,

8275

Jaką by zrządził pod illijskim dworem

Homer, gdyby znał petardy i miny.

Lecz tu nie będziem boleć nad Hektorem [504],

Ale zgotujem kosze i drabiny,

Deszcz kul, trzask bomb, huk dział, śród fanfar ryku,

8280

Słowa, co utkwią mej Muzie w przełyku.

LXXIX

Ty, co zachwycasz, o Homerze wieczny,

Najdłuższe lata i najdłuższe uszy,

Szczękając mieczem, przed którym bezpieczny

Dziś świat, bo już go z kurzu nikt nie ruszy,

8285

— Chyba proch wyda się mało skuteczny

Mocarzom, których liga dzisiaj głuszy

Hasła wolności… Ha! niechaj się zbroją!

Wolność nie będzie dla nich drugą Troją.

LXXX

O ty, Homerze wieczny! Właśnie sławię

8290

Zwycięstwo, w którym więcej ludzi zginie

Dzięki machinom i wojennej wprawie,

Niżeś w swym greckim zmieścił biuletynie.

Jednak — jak wszyscy — z pokorą wyjawię,

Że walczyć z tobą, byłoby: krzewinie

8295

Rywalizować ze stuletnim drzewem;

My was przewyższym tylko krwi wylewem,

LXXXI

A nie w poezji, lecz w realnym czynie,

Czyn zaś jest prawdą, wielkim postulatem.

Muza, choć buja w fantazji krainie,

8300

Prawdę ma jednak podstawą, substratem. —

Lecz idę miasto bombardować ninie;

Wielkie się rzeczy staną, słuchać zatem!

Wodzowie wielcy! Sam Febus [505] czatuje

W jasności depesz waszych skąpać buje.

LXXXII

8305

O biuletyny Bonaparta! Listy

Ległych i rannych! Leonida cieniu,

Coś był tak w boju serdecznie ognisty,

Gdy moją Grecję trzymał wróg w ściśnieniu

Jak dziś! Cezara pamiętniki, mglisty

8310

Obrazie chwały! Udzielcie natchnieniu

Memu (bo zginę) swych cudownie lśniących

Barw, takich pięknych, a przemijających.

LXXXIII

Przemijającą zowię nieśmiertelność

Rycerzy przeto, że dziś w każdej dobie

8315

(Co nie przesada jest, ale rzetelność)

Rodzi się małe zapłakane bobie,

Które, gdy zliczym jego czynów dzielność,

Spełnionych w ciągu żywota — przy grobie,

To pokaże się, że był rycerz — zdzierca

8320

Lub oszust, tuman rzucający w serca.

LXXXIV

Posady, krzyże, herby, wstęgi, pióra,

To „nieśmiertelnych” naszych są wawrzyny,

Jak nierządnicy Babelu — purpura.

Mundur dla malca tym, czym dla dziewczyny

8325

Wachlarz — a lada kadecik lub ciura,

Jak laufer chce biec przed sławą — zuch z miny.

Lecz sława — sławą. Gdyć potrzebna lepsza

Odpowiedź, spójrz na wietrzącego wieprza.

LXXXV

I on czuje wiatr lub, jak mówią, „widzi”,

8330

Bo mu łaskocze w biegu nozdrzów wylot.

Lub — kto się takim porównaniem brzydzi.

Niech powie: Bieży jak przed brygiem pilot

Lub… ale dosyć! Już się Muza wstydzi

Gadatliwości mojej; sama mi lot

8335

Zniża; w następnej pleśni niby z wieży

Pożarny dzwonek na trwogę uderzy.

LXXXVI

Słyszysz?… W milczeniu nocy mroźnej, czarnej,

Łomot wojsk, które kolumnami płyną,

Za pułkiem sunie pułk śmiercią ciężarny

8340

Między okopy [506] a zarosły trzciną

Brzeg rzeki. — Z nieba gwiazdy promyk marny

Przelśni przez gęstwę chmur wilgotną, siną,

Skędzierzawioną. Wkrótce armat paszcze

Czarniejsze rzucą na strop nieba płaszcze.

LXXXVII

8345

Tu staniem zgodnie z przestankiem, co pada

Przerwą na życie i śmierci rozdroże;

Gdy serce stanie, pierś oddech postrada

Na chwilę… jutro już na zawsze może. —

Cicho… Za chwilę huknie kanonada,

8350

Naprzód, marsz, bagnet zazgrzyta o noże,

Hura! Ałła-hu! — i znów huk armatni

Zagrzebie w sobie rannych jęk ostatni.

Pieśń ósma

I

„Krew i pioruny!” albo: „Krew i rany!”

Zwyczajne klątwy, jakich gmin używa —

8355

Niedelikatny i nieokrzesany.

Tak jest; lecz w klątwach takich się ukrywa

Zagadka sławy, a że przedsiębrany

Szturm biuletynom ma dostarczyć żniwa,

Niech mnie te bóstwa dwa natchną dostojne:

8360

Mars czy Bellona — zawsze znaczą: Wojnę.

II

Wszystko gotowe: ogień, miecz i ręce,

By ich użyły, pełne dzikiej werwy.

Armia, niby lew, zęby swe zwierzęce

Ostrzy, a żyły napięła i nerwy:

8365

Hydra człowiecza, co głodnej paszczęce

Dogadza, krwią się karmiąca i ścierwy.

Kolumna głową jej; ścięta z tułowu,

Nie kona, ale w mig odrasta znowu.

III

Historia rzeczy ryczałtem brać zwykła,

8370

Lecz gdyby kto chciał szczegółowo badać,

Jaki zysk, jaka niekorzyść wynikła

Z wojen — musiałby przekląć je i biadać,

Bo strat niewarta chwała zwykle nikła,

Gdy ostateczny cel wojny — posiadać.

8375

ŁzyPiękniejszą sławę ma, kto czyje oczy

Osuszy, niż kto morze krwi wytoczy.

IV

A to dlaczego? Bo w sumieniu wie, że

Dobrze uczynił; gdy ten mimo kwiaty,

Salwy i łuki, mosty, kwiaty, krzyże,

8380

Pensji od ludu, co sam niebogaty,

Mimo pochlebstwa, co mu stopy liże,

Sławę imienia, co odurza światy,

Jest zawsze — oprócz w walce dla wolności,

Synem zabójstwa, rabunku i złości.

V

8385

Ten jeden tytuł od przyszłości zyska.

Ty, Leonido, nie, i Waszyngtonie,

Bo pola bitew waszych — uroczyska,

Od których z wonią kwiatu wolność wionie.

Tak słodko w uszach dzwonią te nazwiska!…

8390

Gdy przed zdobywcą będzie bladł w pokłonie

Niewolnik, wasze imię hasłem będzie

Ziemi, wolności póki nie zdobędzie.

VI

Noc była czarna. Oczy nie dojrzały

Przez mgłę nic oprócz rdzawej ognia łuny,

8395

Która objęła skrzydłami strop cały,

Kąpiąc w Dunaju swe krwawe całuny.

Obraz gehenny! Armatnie wystrzały

Huczą już, bijąc raz w raz jak pioruny,

Nawet okropniej, bo gdy piorun rzadziej

8400

Szkody wyrządza, działo setki gładzi.

VII

Ledwo kolumna ta, którą Rosjanie

Słali do szturmu, wyszła za okopy,

Gdy najeżony Turek nagle wstanie

I śle chrześcijanom gorące ukropy.

8405

Pożar ogarnia wszystko; po otchłanie

Bezdenne wzburzą się wodne zatopy,

A szaniec ogniem rzyga na kształt Etny,

Kiedy ją czkawką wstrząśnie Tytan szpetny.

VIII

Ogromny nagle runął okrzyk: „Ałłah”!

8410

I powstał zamęt tysiącznych hałasów,

Straszniejszy niźli wciąż ryczące działa

Wyzwaniem na bój. A z gór, dolin, lasów

Wróciło: „Ałłah”! Gęsta chmur nawała,

Która zawisła nad polem zapasów,

8415

Przyjęła imię Boga i już potem

Tylko: „Ałła-hu!” rozbrzmiewa bekotem.

IX

Pułki zaczęły iść, ze strzelby palić.

Atakujące jednak z wody hordy

Jęły [507] niby las rąbany się walić,

8420

Choć ich Arseniew wiódł, lubiący mordy,

Lubiący w ogniu spiżów się osmalić.

Wojna, Przemoc, Bóg„Rzeź córką Boga jest” — powiada Wordly [508],

Jeśli to prawda — jest Chrystusa siostrą,

Choć jak w Betlejem Herod — rządzi ostro.

X

8425

Książę Ligne zaraz raniony w kolano;

Hrabiemu Chapeau-Bras kula przelata

Pomiędzy głową a czapką; poznano

Z tego, że hrabia jest arystokrata:

Ostrożna kula nie obrazi raną

8430

Czaszki ni czapki, poczuwszy magnata;

Lecz kiedy popiół spada do popiołów,

Dziw, że nie przylgnął do ołowiu ołów.

XI

Podobnie Markow brygadier — generał —

Kiedy unosił księcia z bojowiska,

8435

A na tłum ludzi prostych nie spozierał,

Że z bólu jęczy, wije się i ciska,

Na gmin, co, prosząc kropli dżdżu, umierał

Z spiekłymi usty, on — marząc, że zyska

Nagrodę „czynu” wyższego lub krzyża —

8440

Legł; nogę kula urwała mu chyża.

XII

Sto dział zażyło prochu na womity,

Trzysta set rusznic pigułkami miecie

I krwotok nimi przyśpiesza obfity.

Śmierci! Osobną szpaltę masz w gazecie,

8445

Masz głód, doktorów, tyfus jadowity,

Co pokazują skon na cyferblecie [509]

Życia; ale głos twojego zegaru [510]

Mniej straszny niż huk wojennego gwaru.

XIII

Ta różnorodność mąk, co wszędzie zmienia

8450

Oblicza, nawet serce rozpieszczone

Nieskończonością bólu zakamienia;

Wszędzie śmierć, w którą wzrok obrócisz stronę.

Konwulsje, jęki, przekleństwa, westchnienia,

Oczy świecące białkiem, przewrócone

8455

W swych jamach — oto nagroda dla gminu;

Starszy — dosłużył się wyższego „czynu [511]”.

XIV

Ja lubię sławę; sława mnie rozczula.

Bo pomyśl: wejdziesz-li w starość ułomną,

Żyjesz z pensyjki kochanego króla…

8460

(I mędrzec pensją nie pogardzi skromną.)

A wieszcz, po strunach lutni kiedy hula,

Wspomni cię w pieśni. Więc za tak ogromną

Nagrodę; pensję dośmiertną i sławę,

Warto się puścić w rycerską zabawę.

XV

8465

Zaledwie na ląd wysiadła drużyna,

Natychmiast w prawo na baterie bieży;

Poniżej druga dywizja zaczyna

Dzieło zniszczenia — są to grenadierzy.

Dopadli… jeden za drugim się spina,

8470

Jak płoche [512] dzieci na łono macierzy,

Na ostrokoły, kolce, palisady,

Właśnie tak samo jakby w dzień parady.

XVI

Dowodem było to niepospolitych

Sił ducha. Gdybyś piekło w Etny lawę

8475

Wsypał z masą bomb i kul rozmaitych,

Jeszcze by morze rozlała mniej krwawe.

Jeden oficer tam na trzech zabitych

Padał; wojsko się hamowało żwawe;

Zaczęło tracić zwycięstwa nadzieję.

8480

— Spadnie dojeżdżacz, to sfora głupieje. —

XVII

W ogólnym zgiełku zrobię tu przestanek

I na tor sławy Juana wywiodę,

Z lauru osobny uwiję mu wianek;

Bo pięć tysięcy gdybym chciał — na brodę

8485

Proroka — imion wprowadzić do szranek,

Każdemu palnąć epigram lub odę,

Musiałbym chyba wydać słownik sławy,

Nieszczęściem gruby bardzo — choć ciekawy.

XVIII

Więc pozostawiam wszystkie ciche zwłoki

8490

Gazetom, które reporterskiej psiarni

Każą je zliczyć, leżące w głębokiej

Drzemce po rowach, polach, gdzie w męczarni

Dusza wyzuła się z ziemskiej powłoki;

Szczęśliwi, których imiona z drukarni

8495

Poprawnie wyszły. Mój znajomy zwał się

Grose — przez zecera prędkość Grovem stał się.

XIX

Juan i Johnson z pułkiem swym ruszają

W ściśnionych szykach i prą się przemocą,

Nie wiedząc dokąd, bo drogi nie znają,

8500

Ani którędy, dlaczego i po co.

Idą, potkną się o trupy, powstają,

Strzelają, kolą, grzeją się i pocą,

A zawsze razem przez gęstwę się prują:

Biuletyn sobie spólny wysługują.

XX

8505

Kroczyli ciągle krwią ciepłą zbroczeni,

Po miękkich ciałach; czasem się udało

Zyskać naokół parę stóp przestrzeni

I wtedy biegli tam, gdzie bitwą wrzało,

Pod jaką basztę; to znowu spędzeni

8510

Płomieniem, którym — rzekłbyś — piekło plwało

Musieli cofać się z tych miejsc straszliwych,

Depcąc kolegów ciała jeszcze żywych.

XXI

Juan raz pierwszy widział bitwę z bliska,

Lecz choć znużony nocą, marszu ciszą

8515

Groźną, gdy śmiałość tak świetnie nie błyska,

Jak pod wieńcami, gdy w ulicach wiszą

Dla wojsk zwycięskich — chociaż na chmurzyska

Gęste jak krochmal, co wilgocią dyszą,

Tęsknie poglądał, wyczekując słońca,

8520

Jednak nie uciekł i dotrwał do końca.

XXII

Nie mógł ujść. Choćby uszedł, pomsty nieba

Nie wołaj, bowiem nie hańbi rzecz taka.

I wielkich czasem przyciśnie potrzeba,

Fryderyk Wielki spod Molwitz [513] drapaka

8525

— Prawda, raz jeden — dał; bo ludzi trzeba

Rozgrzać, jak pannę młodą, jak rumaka,

Kobuza [514], zanim nabędą praktyki

W walce dla żołdu albo polityki.

XXIII

Był tedy Juan tym, co Eryn zowie

8530

W iryjskim czy też punickim języku

(Dziś przysięgają antykwariuszowie,

Co umią czytać w wieków pamiętniku,

Że język Pata jest w swym źródłosłowie

Językiem Punów i w abecadlniku

8535

Dydony [515] stoi — myśl nowa i śliczna,

Ale niestety niepatriotyczna),

XXIV

MłodośćBył tedy „młody aż do szpiku kości”,

Z popędów sennych miał złożone życie.

To się rozpływał w rozkosznej czułości,

8540

W „jeziorze wrażeń”, jeżeli wolicie,

To znowu, kiedy przyszło z konieczności

Bić się, szedł równie chętnie na zdobycie

Miasta w kompanii, co jest zawsze krewka,

Gdy ją przyjemność nęci — i sakiewka.

XXV

8545

Don Juan wszystko to czynił bez złości;

Kochał i walczył zawsze w tym, co zwie się

„Dobra intencja”, kozerna [516] ludzkości

Rezerwowana na czas, kiedy w grze się

Nie wiedzie; prawnik, mąż stanu, podłości

8550

Swoje tłumaczy zawsze, kiedy chce się

Usprawiedliwić, „chęciami dobrymi”.

— Szkoda, że piekło brukowane nimi. —

XXVI

Nie wiem, czy w kraju zagrobowych cieni

Jest bruk; a jeśli znajduje się, czyli

8555

Nie starli piętą piekielnych kamieni,

Nie ci, którzy się chęciami zbawili,

Lecz ci, co poszli k'czartu niebronieni

„Dobrą intencją”, która już od chwili

Stworzenia piekła brukuje zagrobny

8560

Świat, do Pall-Mallu [517] tak bardzo podobny. —

XXVII

Nagle tym losem, który w różne strony

Pędzi kamrata od kamrata boku,

Jak od małżonków wiernych czyste żony

Czasem przed końcem poślubnego roku,

8565

Jakby gwałtowną falą odrzucony

Biegł… lecz się zdziwił i powstrzymał kroku,

Kiedy nasiekłszy czaszek jak kapusty,

Ujrzał, że jest sam, a plac wkoło pusty.

XXVIII

Czym się to stało? Oto — moim zdaniem —

8570

Tym, że część większa była już zabita.

Reszta zrobiła zwrot, znudzona staniem,

W prawo. Sam Cezar w takich razach zgrzyta.

Pomni świat, jako to przestraszony chwianiem

Pułku, na oczach armii za tarcz chwyta

8575

I nieodważnym dodając ochoty,

Na powrót wpędza w bitwę rzymskie roty.

XXIX

Don Juan nie był Cezarem z rzemiosła,

Tylko odważnym chłopcem, który służył

Nie wiedzieć czemu; gdy go fala zniosła,

8580

Stanął na moment, co się mu przedłużył

W wieki, a potem nagle na kształt osła…

Nie krzycz, słuchaczu; odkąd Homer użył

Na cześć Ajaksa owej parafrazy,

Zasłużył na nią Juan tysiąc razy.

XXX

8585

Więc na kształt osła nadał rozpęd nogom

I biegł, co dziwna, nie zwracając głowy.

Za to przed sobą widział łunę srogą,

Roztaczającą płaszcz swój purpurowy,

Oślepiający tych, którzy nie mogą

8590

Krwawych widoków znieść, i szukał nowej

Ścieżki, by dobić się tam na pagórek

W pomoc brygadzie, którą rzezał Turek.

XXXI

Nie widząc nigdzie swego generała

Ani dywizji, pułku, ani roty,

8595

Która Bóg sam wie, gdzie się zapodziała

(A ja też szukać nie myślę hołoty

W polu), biegł; a rzecz bardzo zrozumiała,

Że młodzian, pełen rycerskiej ochoty,

Nie oglądał się, lecz biegł, wzniósłszy szaszkę,

8600

I trupy, które deptał, miał za fraszkę.

XXXII

Nie widząc — mówię — pasterza i trzody,

Jak młody dziedzic, co (ot! zwykle młodzi)

Zbywszy opieki leci na przygody —

Błędny wędrowiec, co po bagnach brodzi,

8605

Goniąc chochliki — rozbitek, co z wody

Prosto do pierwszej chałupy zachodzi,

Tak Juan, wziąwszy nos za przewodnika,

Biegł, gdzie śród ognia wrzała bitwa dzika.

XXXIII

Nie wiedział, gdzie jest, i nie zauważył,

8610

Jak się tam dostał odurzony cały.

Niby błyskawic żar krew mu rozparzył,

Nitki pamięci mu się rozwiązały

W mózgu. Zwrócił się, gdzie najsroższy prażył

Ogień, gdzie kule najgłośniej gwizdały,

8615

Bomby grunt ryły, wyrywały z trzaskiem,

Twoim, Bakonie mnichu, wynalazkiem.

XXXIV

Więc kiedy dobiegł już, wpadł między masy

Tego, co drugą kolumną się zwało

Pod rozkazami generała Lascy,

8620

Lecz się skurczyło teraz i zmalało;

Niby streszczona książka wyszedł z prasy

Ekstrakt dzielności. Tam skoczył z wspaniałą

Odwagą, kędy [518] zjeżone bagnety

Niosła rycerska garść na parapety.

XXXV

8625

UcieczkaPrzybiegł i Johnson wydrzeć ich rozpaczy.

On się był „cofnął”, jako brzmi utarty

Wyraz o ludziach, co tył podać raczej

Wolą niż iść przez gardziel zguby w czarty.

Johnson, roztropny taktyk, wie, co znaczy

8630

„Uciec” a „cofnąć się” — kiedy przyparty.

On nie uciekał przed nieprzyjacielem,

Chyba ucieczka miała być fortelem.

XXXVI

Kiedy był ujrzał, że pułk wszystek leży

Oprócz Juana — który nie folguje

8635

Strachowi, bo ma w sercu zapał świeży,

Z nieświadomością ową, co neguje

Obawę, i jak niewinność, gdy wierzy

W moc własną, mięśnie i nerwy hartuje —

Ustąpił, nie chcąc się jak prosty Tatar

8640

Narażać w zimnej mogile na katar.

XXXVII

Tam zasłoniony nieco przed gorącem

Bateryj i przed gradem kul z każdego

Bastionu, wału, strzelnicy bijącym

— Gdyż bohaterska garść nie zda jednego

8645

Fortu, ale go okupi tysiącem

Trupa i broni się do upadłego —

Zobaczył ruskich strzelców, jak ginęli

Z ręki tych, których właśnie zabić mieli.

XXXVIII

Zawołał na nich, a na zawołanie,

8650

Jak mówi Hotspur, „spadli nie inaczej

Jak duchy”, prędko dość, bo trzeba na nie

Podobno długo wołać, nim się raczy

Ukazać który. — Skąd to usłuchanie,

Nie wiem; może wstyd umknąć spod kartaczy

8655

Lub moc ich zmusza ta, co pędzi trzody.

Za wodzem, a za prorokiem narody.

XXXIX

Na Zeusa! Johnson był junak nie lada,

Choć imię jego tonem się mniej gładkim

Niż Achillesa imię wypowiada.

8660

Taki mąż w świecie dziś zjawiskiem rzadkim,

Bił i tłukł jak młot, gdy raz po raz spada

Pod ręką mistrza jednostajnym spadkiem.

Nie odmieniając twarzy, poganina

Rąbał, na miejscu stojąc jak machina.

XL

8665

Więc gdy się „cofnął”, to z zastanowieniem

Wiedząc, że za nim są rycerze w tyle,

Którzy się zbiegli tamże pod natchnieniem

Strachu, co gniecie (jak wiatry niemile

Żołądki dzielnych, którym choć śmierć cieniem

8670

Często przysłania zmysły, wiedzą tyle,

Że aby w śmierci obliczu nie ścierpnąć,

Trzeba stanąwszy — oddechu zaczerpnąć.

XLI

Johnson odbieżał, aby przyjść ina powrót

Z rycerstwem owym i zakończyć dramą

8675

Potyczkę, doprowadziwszy ich do wrót,

Które Hamlet zwie „Okropności bramą”.

Rzekłbyś, że dziady jego — to był lwów ród!

A jak galwanizm [519] na trupy, tak samo

Myśl jego tęga działała na żywych

8680

I bohaterów robiła — z lękliwych.

XLII

Zatem szli chętnie pod te same strzały,

Przed którymi się rozpierzchli jak wrony;

Mimo ponętę, co się mieści w chwały

Słodkościach, mimo ten „instynkt wrodzony”,

8685

Co krwi widokiem obudzą zapały,

Nie wspominając już ponęt mamony.

Bieżeli szukać tego w ogniu wściekłym,

Co łączy ludzi z niebem albo piekłem.

XLIII

Walili się jak łany gradem starte,

8690

Trawa pod kosą lub pod sierpem kłosy,

W dowód, że mało życie ludzkie warte

I marny mozół, co nam bieli włosy.

Armaty tłukły jak młockarnia w zwarte

Szeregi lub jak bokser; w krwawe sosy

8695

Padało mięso. Turcy z jednorurek

Kładli, nim który zdołał odwieść kurek.

XLIV

Za każdy profil i za każdą ścianę

Ukryty Osman uśmiercał sołdaty,

Zmiatał szeregi jak wiatr morską pianę.

8700

W tej chwili los ów, który wplata światy

I ludy w swoje koło rozhukane,

Sprawił, że Johnson i jego kamraty

Pośród owego siarkowego tańca

Spostrzegli nagle, że są w głębi szańca.

XLV

8705

Jeden, dwóch, pięciu, tuzin — a pochopni

Wszyscy, bo szło tu już o piękną skórę,

Ogień rozszerzał się coraz okropniej,

Lał się jak smoła na dół, tryskał w górę,

Że trudno wyrzec, kto robił roztropniej,

8710

Czy ci, co pierwsi chcieli swą fryzurę

Wysunąć za mur i wręcz wroga siekać,

Czy ci, co jeszcze woleli poczekać.

XLVI

Ci, co się wdarli, doznali wybornej

Pomocy, głupstwem cudzym ozy przypadkiem;

8715

Tureckie bowiem czy greckie Coehorny [520]

Kunsztem stawiali ostrokoły rzadkim,

Co w Belgii, Francji zdałby się potworny.

(My i w tym wielcy: masz Gibraltar świadkiem).

Na parapecie [521] stały wszystkie słupki

8720

W środku, jak gdyby spędzone do kupki,

XLVII

Tak, że zostało na prawo i lewo

Może dziesięć stóp. Tędy się wtłoczyli

Rosjanie; reszta była łatwą sprawą,

Przynajmniej dla tych, którzy jeszcze żyli:

8725

Mogli skupieni postępować ławą.

Druga dogodność, jaką się cieszyli,

Że poprzewracać mogli kołki owe,

Prawie nie wyższe nad żyto majowe.

XLVIII

Między pierwszymi — „najpierwszy” nie powiem:

8730

Rozumiem takiej stronności szkodliwość;

Jest to jątrzący czynnik; trzeba bowiem

Uwzględniać dumy narodowej żywość.

Pewnie by Anglik ten przypłacił zdrowiem,

Który by twierdził, drażniąc obraźliwość

8735

John Bulla, że pod Waterloo wziął pletnie [522]

Wellington [523] — albo prawie był kompletnie

XLIX

Zbity — i gdyby nie mocne poparcie

Takich Bűlowów, Gneisenów, Blűcherów,

Co strach rzucili w szeregi zażarcie

8740

Walczących jak lwy głodne grenadierów,

Inny by wynik stał w dziejowej karcie,

Książę Wellington nie miałby orderów,

Nie brałby pensji z rządowej skarbnicy,

Największej, jaką płacili Anglicy.

L

8745

Lecz co tam! Boże, strzeż króla — w ogóle

Królów — bo nie Ty, to któż im pomoże?

Słyszę, jak ptaszek wywodzi, że króle

Niedługo muszą zdjąć ludom obrożę.

Licha kobyła wierzgnie, gdy nieczule

8750

Woźnica grzbiet jej często batem porze;

Tym nawet, których spodliła niewola,

Sprzykrzy się w końcu hiobowa dola.

LI

Lud, Bunt, RewolucjaLud zrazu mruczy, potem klnie, a potem,

Jak Dawid z procy, rani wielkie głowy.

8755

W ostateczności uzbraja się młotem,

Bronią rozpaczy, i wtedy gotowy

Bunt. Obawiam się, nie jednym nawrotem

Mieć go będziemy. Nie lubię domowej

Wojny, lecz widzę, że jedynie buntem

8760

Hańba się ziemi wykorzeni z gruntem. —

LII

Jeśli nie pierwszy, zawsze w szykach przednich

Wstąpił don Juan na mur Izmaiła,

Jakby to należało do powszednich

Czynów młodzieńca — a z nim fryców siła,

8765

Co się liczyli też do niepowszednich.

Gorączka sławy na skroś przepaliła

Tego wojaka z odwagą zacięcia

Pełną, z sercem lwa, a twarzą dziewczęcia.

LIII

On — on był tutaj, chłopaczek pieszczony

8770

Na łanie pięknych kobiet, miękki, tkliwy;

Teraz na szańcu stał jak wyćwiczony

Mąż i był w ogniu jak — w raju szczęśliwy;

On, nienaganny nawet z owej strony,

Którą wskazuje Rousseau podejrzliwy:

8775

„Patrz na kochanka wtedy, kiedy zdradza”.

Nie zdradzał nigdy. Zawsze wyższa władza

LIV

Burzy go porwie albo zawieruszy

Nieszczęście, gnając nieprzepartą falą.

On tam był, gdzie się każdy łańcuch kruszy,

8780

Gryziony ogniem, kulami i stalą,

On — tak w jestestwie swoim pełen duszy,

Zniesiony losów gwałtem, co powalą

Najtęższych, na ten życia wbiegł manowiec,

Jak ostrogami kłuty wyścigowiec.

LV

8785

Irytowały go wszystkie przeszkody

Niby dżokeja, gdy mu się najeży

W drodze podwójny płot, a Anglii młodej

Byt od ciężaru człowieka zależy

— Lżejszy bierze tor. Nie lubił niezgody

8790

I rzezi, tak jak wszyscy, póki świeżej

Krwi nie poczują; lecz i wtedy jeszcze

Westchnie raz po raz i przejmą go dreszcze.

LVI

Generał Lascy, z którym było ślisko,

Wsparty posiłkiem tak niespodziewanym,

8795

Kilkosecinnym, na pobojowisko

Jakby z dobrego księżyca zesłanym,

Witał Juana, stojącego blisko,

Ufny, że miasta dobędzie przed ranem;

A wziął go trafem nie za „Bezończyka”,

8800

Jak mówi Pistol [524] — lecz za „Inflantczyka”.

LVII

Lecz że przemawiał w niemieckim języku,

Juan mający może więcej wprawy

W chińskim, wzniósł jeno dłoń do kaszkieciku,

Gdyż wywnioskował, bądź co bądź, z postawy,

8805

Wstąg czarnych, modrych i z orderów szyku

Na piersi, i z gwiazd, i ze szpady krwawej,

Z głosu, ze wzroku, co górnie spozierał,

Że to być musi co najmniej — generał.

LVIII

Pomiędzy dwoma, którzy się językiem

8810

Różnią, dialog krótki. Zresztą w czasie

Bitwy i szturmu, kiedy krzyk za krzykiem

Przerywa mowę i zbrodnia spełnia się

Prędzej, nim słowo wypadnie przełykiem,

Kiedy w piekielnym łączą się hałasie

8815

Przekleństwa, jęki, wycia, strzałów burza,

Pogawędka się zwykle nie przedłuża.

LIX

Więc co ja tutaj w dwu oktawach rzekłem,

Zapewne w jednej minucie się stało.

Lecz ta minuta drobna była piekłem,

8820

Co w sobie wszystką okropność zebrało.

Nawet kartauny [525] z swym echem przewlekłem

Cichnęły w zgiełku — i ptaszynę małą

Tyle byś pewnie słyszał, co armaty,

Tam, gdzie się w śmierci stykały dwa światy.

LX

8825

Wzięto gród. O ty, sławo, wiecznie żywa!..

„Bóg stworzył ziemię, człowiek stworzył miasta”

Powiada Cowper — a mnie się odkrywa

Znaczenie słów. tych, kiedy mi wyrasta

Ze wspomnień Roma, Babilon, Niniwa

8830

I inne, które mógłbym liczyć na sta.

Myślę, gdy widzę w gruzach grody, dwory,

Że wkrótce znowu zamieszkamy bory…

LXI

Najfortunniejszym z ludzi obok Sulli,

Co aż do śmierci pono był szczęśliwy,

8835

Z wszystkich, co „w czepku” na świat się wykluli,

Był generał Boon [526], kentucki myśliwy.

Używał tylko na niedźwiedzie kuli,

Na wilki, rysie — i niefrasobliwy

Z dala od świata spółczesnych zapasów,

8840

Żył w mateczniku pradziewiczych lasów.

LXII

Natura, SzczęścieZbrodnia nie zaszła tam; jej meta w progu

Puszcz; za to zdrowie płynęło obficie

W krainę znaną dotąd tylko Bogu.

Jeśli jej ludzie nie szukają, życie

8845

Oddając za śmierć — w miastach — to z nałogu

Do tej gnuśności, na której pozbycie

Sił im nie staje. Śród dębów i sosen

Ów Boon żył przeszło dziewięćdziesiąt wiosen.

LXIII

A co ważniejsza: zostawił niekrwawe

8850

Imię, o co źli kuszą się daremno.

Zostawił sławę — i to dobrą sławę,

Bez której chwała jest bajką karczemną;

Proste, naiwne serce, czyste, prawe,

Oszczerstwa nawet nie skażone ciemną

8855

Plamą; bo dzieckiem był ten osiwiały

Mędrzec-pustelnik, „mąż z Rossu zdziczały”.

LXIV

Prawda, że uciekł nawet od rodaków,

Gdy się rozsiedli w jego lubym lesie,

I sto mil zbieżał, aby dojść do szlaków,

8860

Gdzie już nie było ludzi, za to gdzie się

Pokój znajdował. (Należy do braków

Cywilizacji, że nieufność niesie).

Ale gdy spotka jednego człowieka,

To się nim zajmie i czule opieka [527].

LXV

8865

Żył niesamotny: wkoło niego dzieci

Łowów, gromadka młoda i wesoła;

Słońce im zawsze młodym światłem świeci,

Smutek ani miecz nie obrażą zgoła

Pogodnych oblicz, a krew nie zeszpeci

8870

Czoła natury ni tych ludzi czoła.

W swobodnych gajach żyli, twory wolne,

Świeże jak potok albo kwiaty polne.

LXVI

Smukły wzrost, silne ramię, noga chyża,

Wywyższały ich nad karłów natury.

8875

Swobodna dusza, zawsze jędrna, świeża,

Bo dom ich — lasy dziewicze i góry.

Nigdy duch nie mdlał widząc, że się zbliża

Choćby śmierć; z małpiej wyzuci natury

Wielkiego świata, prości, lecz nie dzicy,

8880

Celnie, niezdarnie strzelali z rusznicy.

LXVII

W nocy mają sen, a praca w dzień biały,

Za przewodniczkę wesołość ich wodzi.

Nie są w zbyt wielkiej liczbie ni zbyt małej,

Więc się zepsucie między nich jak złodziej

8885

Nie wsliźnie ani spoczynek zgnuśniały

Z przepychu łowcom obcego nie zrodzi.

Błogich — ale nie próżniaczych wywczasów [528]

Zażywa szczęsna gmina w państwie lasów,

XVIII

Pośród natury niejarzmionej, żyznej.

8890

PostępCywilizacjo! Jakież z ciebie zyski?

I ze społeczeństw wielkich? Byt zgnilizny

Pełen, głód, wojna, despotów uciski,

Żądza wyższości, bat ojca ojczyzny,

Żołdak kradnący biednym strawę z miski,

8895

Sceny z alkowy sześćdziesięcioletniej

Pani… nimi się zwycięstwo uświetni. —

LXIX

Do miasta wkroczył wśród gorących deszczy

Pierwszy batalion, potem drugi, trzeci;

Bagnet o szalblę dzwoni, ogień trzeszczy

8900

Na dachach, matki jęczą, małych dzieci

Stadko do nieba o ratunek wrzeszczy,

Kłęby siarkowych dymów jak zamieci

Śnieżnej wgryzają się w oczy — zawzięty

Turek nie chce zdać ojcowizny świętej.

LXX

8905

Kutuzów, ten sam, który (prawda, wsparty

Lodem i śniegiem) wypędzi Francuzów

I zapisze się sławnie w dziejów karty,

Teraz sam w bitwie nabawił się guzów.

Jowialny był to człowiek, stroił żarty

8910

Nawet śród bitwy — serdeczny Kutuzów!

Śmiał się, chociaż śmierć nieraz widział z bliska;

Na Kutuzowa teraz przyszła kreska…

LXXI

Pierwszy zeskoczył do głębokiej fosy,

Tuż za nim skaczą sotnie grenadiera;

8915

Padają ludzie w grząską krew jak kłosy,

On osobiście na szaniec się wdziera,

Lecz tu kres szczęścia naznaczyły losy

(Między innymi stratę Ribeaupierra

Miano opłakać), bo Turcy, po społu

8920

Przypadłszy, wszystkich zepchnęli do dołu.

LXXII

Gdyby nie błędne kozaków oddziały,

Co tam wysiadły zniesione wzburzoną

Falą i w wielkim skłopotaniu stały

Nie wypełniwszy, co im polecono,

8925

I zaszły wreszcie, gdy już był dzień biały,

Ku miejscu, co się im zdawało broną [529],

Wielki Kutuzów nie byłby na świecie,

Padłby, gdzie padły wojsk jego dwie trzecie.

LXXIII

Owa więc garstka na mury się wdarła,

8930

I mimochodem zdobywszy baterią [530],

Gdy w Kutuzowie już nadzieja marła,

Gdy zaczął myśleć raz pierwszy „na serio”,

Wrota mu „Kilią” nazwane otwarła

I zakończyła biedaków mizerią.

8935

Ci, stojąc dotąd w grzęzawie po kosty,

Jęli iść naprzód przez ciał żywych mosty.

LXXIV

Dońcy lub jeśli wolicie: kozaki

(Po obu nazwach czytelnicy trafią

Do sensu; nie ma w tym ważności takiej,

8940

Gdy politykę znam i geografią),

Dońcy, nawykli do swojej kulbaki,

Nie obeznani za to z topografią

Twierdz, poszli jednak naprzód po ukazu

Wodza i wszyscy zginęli od razu.

LXXV

8945

Kolumna, chociaż Turek plwał ołowiem

I stalą dział i rusznic, weszła na wał, —

Myśląc, że wyjdzie stamtąd z całym zdrowiem —

I łupem, bo już Turek się oddawał.

Ale się srodze zawiodła, albowiem

8950

Pokazało się, że Turek udawał

I wpuścił ową kolumnę w głąb szańca,

A potem zagrał psom giaurom [531] do tańca.

LXXVI

Gdy ich tak wzięta „z mańki” (co niezmiernie

Przykre jest dla wojsk i pewnych biskupów).

8955

Przede dniem wszyscy zginęli mizernie,

Nie doczekawszy zwycięstwa i łupów,

Zmarli bez jęków, drgań, a jeszcze wiernie

Po śmierci służąc, most pokładli z trupów;

Po nich z połockim swoim batalionem

8960

Przeszedł Jezuskoj marszem wytężonym.

LXXVII

Ten dzielny człowiek nasiekł mięsa wiele

Swoim pałaszem, lecz go nie mógł spożyć,

Bo go wtem jakiś Turek trupem ściele,

Na żaden sposób nie chcąc broni złożyć.

8965

Wały zdobyte. Kwestią w krwawym dziele

Jest, która strona ma triumfu dożyć…

Każda piędź wzięta walką i rozpaczą,

Bo ci prą naprzód, ci puścić nie raczą.

LXXVIII

— Padło też wiele innych batalionów.

8970

Tu kronikarza zdanie zacytuję:

Nie trzeba dawać za wiele patronów

Pułkowi, co się do szturmu gotuje,

Bo gdy wypada biec i użyć szponów

Bagnetu, on się wtedy rezerwuje,

8975

I o swe cenne życie zbyt się bojąc,

Strzela w poważnej odległości stojąc. —

LXXIX

Brygada pod dowództwem generała

Meknopa (który padł przeszyty strzały [532]

Kilku, gdy pomoc mu nie nadbiegała)

8980

Poszła z innymi odważnie na wały,

Kędy bateria kartaczami plwała.

Opór Turczynów był arcywspaniały,

Mimo to wzięto bastion, choć go bronił

Seraskier [533], co się już na nogach słonił.

LXXX

8985

Don Juan, Johnson oraz inni młodzi

Ofiarowali mu pokój zaszczytny,

Lecz seraskierom zdać broń — nie uchodzi,

Przynajmniej nie zda jej Turek tak bitny.

Zginął, ojczyzny patron i dobrodziej,

8990

Męczennik wojny hardy i ambitny.

Anglik oficer, co się nań zamierzył,

By go wziąć żywcem, upadł i — już nie żył.

LXXXI

Bowiem seraskier, tak butnie wezwany,

W odpowiedź w łeb mu z pistoletu pali..

8995

Zaraz i inni jęli na przemiany

Przelewać bigos z ołowiu i stali,

Środek leczniczy bardzo zalecany

Na niedokrwistość. Nikt się nie ocali.

Turków trzysta set na ziemi leżało,

9000

Seraskier dostał pchnięć szesnaście w ciało.

LXXXII

Gród zdobywany tylko krok za krokiem;

Śmierć już pijana krwią, a jeszcze wszędzie

Wre bój, ostatnim serce drga podskokiem

W piersi tych, którym wkrótce bić nie będzie.

9005

Wojna napasła się skonów widokiem,

Naturze zdaje zagłady narzędzie;

Z gorących kałuż wstają widma zbrodni

Jak z Nilu, kiedy słońce go zapłodni.

LXXXIII

Ruski oficer, kiedy szedł — a lśnił się

9010

Krwią — po umarłych, poczuł się za piętę

Nagle złapany zębem, co mu wbił się,

Jak kielce węża ostre i zawzięte.

Próżno klął, szarpał, broczył, z bólu wił się,

Wył jak wilk w paści złapan na przynętę,

9015

Ząb przejął mięso, dzierżąc z całej mocy

Z rozkoszną chucią jak bajeczni smocy.

LXXXIV

Umierający Turek, gdy na głowę

Wróg mu nastąpił, rozwarł zęby chciwie

I zwarłszy, w ścięgno zatopił je owe,

9020

Które zwie stary poeta — właściwie

Nowy anatom — ścięgno Achillowe,

I nie popuścił łupu, póki żywie;

A nawet mówią (jeśli prawda), że kły

Jeszcze odcięty łeb za nogą wlekły.

LXXXV

9025

Bądź co bądź, faktem jest, że wojak tęgi

Na całe życie był napiętnowany,

Bo Turek wbił kły w ciało jak obcęgi

I posłał wroga między weterany.

Nie mógł wyleczyć go chirurg, choć dzięgi [534]

9030

Brał grube; większej przeto wart nagany

Niż głowa, co choć od karku odcięta,

Troskliwie swego trzymała pacjenta.

LXXXVI

Mówię, jak było. PoezjaPrawdziwy poeta

Kłamstwa nie znosi ani stawia na nim

9035

Gmachów; nie jest to sztuka i zaleta

Zrobić poezję myśli rozkiełzaniem

Wolniejszą niźli proza. Chyba że ta

Fikcja ma zwać się: poetyzowaniem,

Tym smakołykiem, na którym wieszcz łowi

9040

Jako na wędę dusze szatanowi.

LXXXVII

Gród został wzięty, ale nie poddany. —

Ni jeden Turek nie zawołał: „Łaski!”

Choć krew płynęła jak Dunaj wezbrany,

Choć mu nad głową migotały szaszki,

9045

Stał nieugięty i niezastrachany.

Próżno powietrze napełniają wrzaski

Zwycięzcy; z jękiem ginących obrońców

Jęk słychać jegrów, grenadierów, dońców.

LXXXVIII

Bagnet żga, szabla uwija się krzywa,

9050

Życiem człowieka szafując rozrzutnie;

Jak kiedy jesień czerwone pozrywa

Liście, nagi las przegina się smutnie

I jęczy — tak ta twierdza nieszczęśliwa,

Kiedy straciła synów, dawniej butnie

9055

Wznosząca czoło, padła z żalem wdowy

I matki niby dąb pięciowiekowy.

LXXXIX

Bardzo to smutne dzieje, lecz nie w porem

Się wybrał wszystko spisać w jednym tomie.

Nasz świat szeroki jest bogatym zbiorem:

9060

Dobrego, złego, najgorszego, co mnie

Melancholicznym napełnia humorem. —

W jeden ton brząkać nudzi i renomie

Poety szkodzi. Ale cóż ja winien,

Że krew, krew płynie z ulic, z wałów, z rynien.

XC

9065

„Orzeźwiającą jest rosą” śród owych

Zbrodni dobry czyn — jak brzmi frazes modny

Naszych dni słodkich, skromnych, judaszowych,

Mdłych jak lukrecja albo piernik miodny.

Niechże ochłodzi mój rym od działowych

9070

Ogniów rozgrzany i niech tryśnie chłodny

Strumień na bitwę i jej błogie skutki;

Bez niej poemat mój byłby przykrótki.

XCI

U wziętej baszty śród setek żołnierzy

Krwawi stos kobiet, które tam zakłuli

9075

Zdobywcy; chciały schronić się do wieży

I wpadły pod miecz. Oko się rozczuli

Na taki widok. Piękne jak maj świeży

Dziesięcioletnie dziewczę z lękiem tuli

Pierś dygocącą do nich i twarz kryje

9080

Na łonie matki swej, co już nie żyje.

XCII

Z błyszczącym okiem i błyszczącą bronią

Dwaj dońcy biedną zgonili dziewczynę,

Przy nich się dzikie Syberii zapłonią

Bestie ze wstydu; by też odrobinę

9085

Mieli litości! Wilcy nie tak gonią

Trwożliwe jagnię. — A komuż tu winę

przypisać? Ludzkiej naturze czy królom,

Co zostawiają litość błędnym kulom?

XCIII

Nad małą główką szable migotały,

9090

Włosy się wzbiły dębem w tej katuszy,

Twarz skryła między umarłymi ciały,

Gdy Juan przybiegł, spojrzał, zadrżał w duszy…

Zmilczę, co wyrzekł, aby nie struchlały

Przypadkiem dobrze wychowane uszy;

9095

Lecz im na karki spadł z siłą obucha,

Jedyna mowa, jakiej kozak słucha.

XCIV

Tego ciął w biodro, a temu rozszczepił

Kark; wyciem swoją opiewali szkodę,

Szli do chirurga, aby im zalepił

9100

Szczerby, należną dzikości nagrodę.

Juana zapał na chwilę oślepił,

Lecz sytuację pojął wnet i młode

Dziewczę ze stosu trupów podjął grzecznie

— O mało, że w nim nie zasnęła wiecznie.

XCV

9105

Strach jej krew zziębił, a na marmurowej

Twarzy strużka krwi świadczyła, jak losu,

Który się zwalił na drogie jej głowy,

Była też bliska. Odrzut tego ciosu,

Co zabił matkę, w wianek purpurowy

9110

Ubrał jej czoło, śród trupów pokosu

Związek ostatni. Tak śmierci wyrwana,

Zwróciła duże oczy na Juana.

XCVI

Gdy zamienili ze sobą spojrzenia,

W jego się oku pięknym ujawniły:

9115

Spółczucie, rozkosz, radość z ocalenia,

A przy tym wszystkim trwoga o los miłej

Branki, co jeszcze dziecinnego drżenia

Nie mogła stłumić; oczy jej świeciły

I wyglądała twarzyczka zemdlona,

9120

Jak z alabastru waza oświecona.

XCVII

Biegł też Jan Johnson. Już nie powiem „Janek”,

Bo by to było zbyt gminne nazwanie

W majestatyczny ów, ponury ranek,

Gdy całe pułki szły na rozstrzelanie.

9125

Wiódł sotnie z sobą — Bellony kochanek —

I wołał z dala: „Juanie, Juanie!

Trzymaj się, bracie. Bij, a dobrze wymierz,

Przysięgam, że nas nie minie Włodzimierz [535].

XCVIII

Seraskier zbity na łeb; twierdza nasza;

9130

Kamienny bastion tylko się nie wali;

Na piramidzie trupów siedzi Pasza

I ze spokojną flegmą fajkę pali,

Choć wkoło kule padają jak kasza.

Turcy już dużo naszych wystrzelali;

9135

Wkoło bateryj trupy, a wciąż puszki [536]

Biją i ludzi strącają jak gruszki.

XCIX

Chodź żywo za mną”. — Don Juan odpowie:

„Muszę się dzieckiem tym zaopiekować;

Wiedz, że tak o nie dbam, jak o swe zdrowie.

9140

Ale ją w miejsce bezpieczne przeprowadź,

To pójdę”. — John się poskrobał po głowie,

Podszedł i jął się scenie przypatrować.

„Biedna dziewczyna! — rzekł. — Trzeba w istocie

Pomóc jej, ale jak? jestem w kłopocie”.

C

9145

Na to rzekł Juan: „W jakim bądź sposobie

Muszę ocalić to dziewczątko ładne.

Życzę jej zdrowia dłuższego niż tobie

I sobie.” Rzekł Jan: „Nie ręczę za żadne,

Ale przynajmniej zacnie legniesz w grobie”.

9150

Rzekł Juan: „Co tam! Padnę czy nie padnę,

Wezmę to dziecko; gdy nie ma macierzy

Ani rodzica, więc do mnie należy”.

CI

Rzekł Johnson: „Chodźmy, chodźmy, czas ucieka.

Nie przeczę — bardzo ładna jest ta mała;

9155

Te oczy! Wybierz: tam zwycięstwo czeka,

Tutaj czyn zacny; tu litość, tam chwała.

Czy słyszysz wrzawę, jak huczy z daleka?

Nie ma wymówki; zważ: pogromca działa…

Zostałbym z tobą — ale, mój Juanie,

9160

Gdy wezmą wszystko, cóż nam pozostanie?”

CII

Nieporuszony stał Juan — a że go

Johnson polubił, choć w niedługim czasie,

Żołnierzy kilku wziął z oddziału swego,

Co nie zdradzali żyłki, swojej rasie

9165

Właściwej. każąc: Jeśli się co złego

Dziewczęciu stanie, rozstrzela; a zasię

Jeżeli całą przywiodą i zdrową,

Pięćdziesiąt rubli da — czestnoje słowo.

CIII

Poza tym wszystkich łupów część godziwą

9170

W tejże proporcji, co inni dostaną.

Tedy się Juan zgodził na to żniwo

Iść, choć im co krok ludzi zabijano

Z armat, na co nikt nie zważał — nie dziwo.

Nadzieją zysku już mieli rozgrzaną

9175

Głowę, a dziś się dzieje, jak się działo:

Jednego żołdu rycerzom za mało.

CIV

Oto zwycięstwo! Oto ten, co z chwalbą

Najdoskonalszym zwie się bożym tworem.

Bóg go dziś pewnie zwie inaczej, żal bo

9180

Mu, że się takim stał potworem…

Lecz do powieści: Tatarski chan albo

Sułtan — tak go tu nazywam z autorem,

Którego dobrą prozę mój rym kiepski

Oddaje — nie chciał się zdać, człowiek łebski.

CV

9185

Z nim pięciu synów. — Ma tę poligamia

Wyższość, że wolno jej zuchów napłodzić;

Nie dba o kodeks, jak u nas bigamia.

Nie mógł się z myślą porażki pogodzić,

Póki w nim żyła odwaga. Nie mam ja

9190

Chęci Achillów, Hektorów wywodzić

Na plac, lecz cnego, starego człowieka,

Co z dziećmi miasta broniąc, na śmierć czeka.

CVI

Wziąć go to sztuka. — Rycerska odwaga,

Gdy bohaterstwo widzi uciśnione,

9195

To je ocalić pragnie i pomaga.

Żołnierz — stworzenie z półboga złożone,

Z półzwierza: raz jak morze, gdy je smaga

Burza, zły, to znów cichy. Dąb koronę

Nawet pochyla, gdy go wiatr poruszy,

9200

Litość w najdzikszej odzywa się duszy.

CVII

Stary chan nie chciał być wzięty. Ze wzgardą

Warunki wszystkie odrzucał i szczerze

Siekł chrześcijańskie mięso, stojąc twardo;

Jak niegdyś szwedzki król Karol w Benderze.

9205

Synowie także stawiali się hardo,

Więc się w żołnierstwie znów zbudziło zwierzę

I miłosierna ustała cierpliwość.

Ta cnota wielką posiada drażliwość.

CVIII

Ni na Juana i Johnsona baczy,

9210

Co go językiem Wschodu najkwiecistszym

Proszą, aby się zachował inaczej,

Bo ich przymusi, że z sercem najczystszym

Zabiją dzisiaj człowieka w rozpaczy.

On ciął, jakby był teologii mistrzem,

9215

Zachęcał swoich i ręką, i mową,

Niby woźnica szkapę nałogową.

CIX

Nawet śród walki jednym zamachnieniem

Lekko Johnsona drasnął i Juana.

Więc — jeden z klątwą, a drugi z westchnieniem,

9220

Widząc szał, który ogarnął sułtana,

Podnieśli szable i całym brzemieniem

Roty na tego upartego pana

Oraz na jego chłopaki ogniste

Lunęli jak deszcz na pole piaszczyste,

CX

9225

Co zwilża i schnie. Nareszcie przykryła

Śmierć oczy wszystkim. Jeden syn od kuli

Padł, szabla piersi drugiemu przebiła.

Najładniejszego bagnetem zakłuli,

Piąty, którego niewierna zrodziła

9230

I był ułomny, więc nań w domu szczuli,

Gardząc biedakiem, tu jednak uronił

Życie dla ojca, który się zań płonił.

CXI

Najstarszy — Tatar z duszy i wejrzenia,

Wróg Nazarenów, tak srogi z natury,

9235

Że go mógł prorok użyć do krzewienia

Wiary — nie marzył jak o pięknych huri,

Co ścielą łoże temu, który zmienia

Ziemię dla raju; a tak owe córy

Edenu umią [537] wabić, że dokażą

9240

Wszystkiego swoją urodziwą twarzą.

CXII

Na co młodego pożądały chana

W raju — zgadywać nie śmiem, piękne panie.

Wolą podobno krzepkiego młodziana

Niż suchych starców o zwiędłym kolanie,

9245

Dlatego gdy po nocnej bitwie z rana

Pójdziesz oglądać trupy na majdanie,

Ujrzysz: na kilku leciwych żołnierzy

Wiele tysięcy młodych chłopców leży.

CXIII

Huri jest panną bardzo samolubną

9250

I często żonom młodych mężów kradnie,

Nim w dniu wesela kwiatu szczęścia skubną;

Innych, gdy księżyc ich już z tuszy spadnie,

Innych w dwudziestą rocznicę poślubną,

Gdy do wolności westchną — co nieładnie.

9255

Owóż: hurysa, lubiąca łakotki,

Chce pierwsza zerwać z drzewa owoc słodki.

CXIV

Więc z hurysami w głowie syn Nogaju,

Posiadacz czworga niewiast jak maliny,

Żwawo na boski ślub śpieszył do raju. —

9260

Choć nasza wiara z tego stroi drwiny,

Powiem, że właśnie huri w owym kraju

Taką walk żądzę wpajają w Turczyny,

Jak gdyby rzeczą nie było powszednią,

Że nie ma siedmiu nieb, lecz spólne jedno.

CXV

9265

Śmierć bohaterskaW cudnym widzeniu wzrok mu się zamroczył;

Kiedy bagnetem ugodzony ginął,

Zawołał jeszcze: „Ałłah”, i już zoczył

Raj, jak się z mglistych swych zasłon odwinął

I jednostajnej wieczności otoczył

9270

Blaskiem bez końca. On w tę jasność wpłynął,

Z prorokiem, huri, świętymi się złączył

W jeden rozkoszny chór i drgnął, i skończył.

CXVI

Ale oblicze mu się słodko śmieje. —

Dawno zapomniał hurys chan sędziwy;

9275

W synach miał rozkosz swoję i nadzieję,

Bo rośli wokół niego jak oliwy.

Więc gdy obaczył, że i ten się chwieje

I jak podcięty dąb pada nieżywy,

Struchlał i zwrócił wzrok i twarzy bladość

9280

Na swoją pierwszą i ostatnią radość.

CXVII

Gdy szablę spuścił, wciąż jeszcze gotowi

Byli żołnierze, widząc, jaki grał się

Dramat, mieć litość, jeśli pardon powie,

Nie „precz”, jak przedtem. Ale Turek zdał się

9285

Nic nie spostrzegać i serce starcowi

Biło i dotąd niewzruszony — chwiał się,

Oczyma liczył martwych dzieci zwłoki,

Aż poznał, że jest sam jak świat szeroki…

CXVIII

Wziął go przelotny strach, Śmierć bohaterskanagle poskoczył

9290

Śmiało jak młodzik spragniony wawrzynów,

A nieostrożnie jak motyl, gdy zoczył

Świecy zdradny blask — lufy karabinów

Porwał i w piersi całą mocą wtłoczył

Bagnety, które mu zabiły synów;

9295

Spojrzał na swoich gromadkę kochaną

I wytchnął życie jedną wielką raną.

CXIX

I dziw powiedzieć, że ta znieczulona

Rota, co nie dba o płeć ani o wiek,

Widząc, jak leżąc pośród dzieci kona

9300

Ten stary, bronią ich przebity człowiek,

Stała przejęta grozą, zawstydzona;

A chociaż łzami nie zwilżyli powiek

Ni oczu krwawych sczernionych płomieniem,

Uszanowali tę chwilę milczeniem. —

CXX

9305

Jeden się jeszcze bastion nie poczytał

Za zwyciężony; tam spokojny pasza

Raz po raz ogniem napastników witał

I kazał swoim nie szczędzić pałasza.

Nareszcie zstąpił do armat i pytał:

9310

„Co słychać? Czy już wzięta twierdza nasza?”

Gdy powiedziano: tak, do Rosjan agę [538]

Słał, że się podda, i dawną powagę

CXXI

Przybrał, a zanim wrócą, pod tę chwilę

Siedzi śród ruin i ogniem się poi

9315

Ssanego z szyi wężowej nargile [539]…

— Podobnej sceny nie widziano w Troi! —

W marsowy spokój twarz przystroił mile,

Filozof, brodę głaszcze i ze swojej

Fajki wypuszcza krągłe dymu sztuki,

9320

Jakby trzy życia miał, z trzema buńczuki.

CXXII

Izmaił wzięty. Choćby się chciał dalej

Bronić, to jakaż w wyniku różnica?

Opór odważnych twierdzy nie ocali.

KrewIzmaił wzięty. Srebrny sierp księżyca

9325

Upadł, na wieży już krzyż zatykali

Krwawy — nie zbawczą krwią. Parność przesyca

Powietrze. Łuny czerwonej szeroki

Blask się odbija w jeziorze posoki.

CXXIII

Wszystko, przed czym się myśl szlachetnych wzdrygnie,

9330

Czym się bydlęcy człowiek kiedy skalał,

Co się czytało lub śniło w malignie,

Co by mógł zdziałać czart, gdyby oszalał,

Czego najśmielsze pióro nie doścignie,

Wszystko złe, którym szatan piekło zalał,

9335

Wszystek grzech, którym człowiek świat bezcześci,

W tym jednym miejscu, w jednym dniu się zmieści.

CXXIV

Że gdzieś zaświta uczucie, a wreszcie

Żal, litość, z krwawych więzów się wywinie

Szlachetne serce; przepuści niewieście

9340

Albo starcowi lub małej dziecinie,

Cóż to stanowi w zrujnowanym mieście,

Gdzie tysiąc węzłów krwi i serca ginie?

Patrz, lwie paryski, londyński bankierze,

Co wojna niesie twym nudom w ofierze!

CXXV

9345

Kiedy przeglądasz gazeciarskie szmatki,

Nie wiesz, wiele się nieszczęść składa na nie.

Pomyśl, że chodzą po świecie wypadki:

Może też na cię wojna niespodzianie

Spaść — a tymczasem Castlereagh, podatki,

9350

Długi niechaj ci zastąpią kazanie,

Czytaj w swym sercu i głodnych Erynu [540]

Karm Wellingtona liściami wawrzynu.

CXXVI

Lecz lud, co chce stać w wielkich ludów rzędzie,

Kraj kocha, gardzi rewoltą przebrzydłą,

9355

Ma ideały, jakich nie pozbędzie.

Muzo, weźmij ich na polotne skrzydło,

Choć spustoszenia szarańcza obsiędzie

Łany. Do plonów lgnąc, głodu straszydło

Nie wniesie smutku na stół ojca ludów:

9360

Eryn mrze, Jerzy waży dziesięć pudów. —

CXXVII

Tak to upadła świetność Izmaiła,

Potrzeba i mnie, abym skrzydła zwinął.

Toń rzeki łunę pożarów odbiła,

Krwią purpurową modry Dunaj spłynął.

9365

Tu, ówdzie jeszcze dzika tłuszcza wyła

Śród jęków, lecz huk armat słabnął, ginął.

Kilkuset żyło z czterdziestu tysięcy

Obrońców; reszta nie jęczała więcej.

CXXVIII

A tu pochwalić muszę w jednym względzie

9370

Zachowanie się rosyjskich żołnierzy;

Cnotę, która dziś nader cenna wszędzie,

Uznania kilka słów jej się należy.

Rzecz delikatna — i rym takim będzie…

Czy to chłód zimy, a lekkość odzieży,

9375

Niewczasy, lichość strawy… coś się stało:

Wściągliwi, gwałtu zadawali mało.

CXXIX

Nasiekli dużo, kradli i palili,

Tu, owdzie wypadł także czyn drażliwej

Natury, lecz się wybryków chronili,

9380

Do jakich skłonny Francuz bardzo żywy,

Gdy weźmie miasto. Nie widzę w tej chwili

Przyczyny — litość chyba lub dotkliwy

Mróz. Padło zatem ofiarą czterysta

Panien, a reszta pozostała czysta.

CXXX

9385

Omyłki też się zdarzały w ciemnicy,

Z braku latarni lub delikatnego

Gustu; w grubej mgle trudno dojść różnicy

Wieku — a zresztą nie trzeba i tego:

Z pośpiechu błądzi się nawet przy świecy,

9390

Co ma cnotliwą czystość strzec od złego,

Ogółem panien sześć, każda o sześci

Dziesiąt lat, zbyło swej dziewiczej cześci.

CXXXI

Lecz panująca była wstrzemięźliwość;

Więc wywołało to rozczarowanie

9395

Dam, które czuły jakąś kłopotliwość,

Jakiś niedosyt życia w wolnym stanie,

I już gotowe były mieć cierpliwość,

Gdyby Bóg raczył zesłać pokaranie.

W gruncie z niknącą wstydliwością czuły,

9400

Że najlepszy ślub — sabiński, bez stuły.

CXXXII

Słyszano także pomruki w gromadce,

Wdów jeszcze krzepkich, co się kryły w cienie

(Niestare wdowy są jak ptaki w klatce):

„Kiedyż, u licha, zacznie się gwałcenie?…”

9405

Lecz śród rabunku i rzezi, jak w jatce,

Cielesna rozkosz jest w niewielkiej cenie.

Więc czy uciekły przed zniewagą — sądzę,

Że… że uciekły; może jednak błądzę.

CXXXIII

Zwycięzcą został na placu Suwarów,

9410

Godny następca Dżengów i Timura.

Ledwie ucichły działa, a pożarów

Na dachach moszej [541] zakwitła purpura,

Pisał do wielkiej następczyni carów

Depeszę jednym pociągnięciem pióra:

9415

„Bogu, carycy sława. Razem, święty

Boże, imiona te!…) Izmaił wzięty”.

CXXXIV

Wyrazy nie mniej groźne jak płomienny

Napis ów, który Daniel odcyfrował:

Mane i Tekel, zniszczeniem brzemienny.

9420

— Broń Boże, abym tu kaznodziejował.

Co czytał Daniel, to był rozkaz dzienny

Pana; a prorok z grozą nie żartował

I kłamstw nie zmyślał. Poeta, Wolność, HistoriaLecz ten najswobodniej

Składał rym — drugi Nero przy pochodni

CXXXV

9425

Ogniów, pieśń z natchnień wojennej ekstazy.

Dziś jej nie śpiewa nikt, lecz zapomnianą

Nie będzie, bo ja, ja nauczę głazy,

Jak mają walczyć przeciwko tyranom.

Niech świat wie, czyśmy nie mieli odrazy

9430

Do tronów; tę pieśń przyszłym ziemi panom

Przekażę; niech się dowiedzą, co przebył

Ten nasz glob, kiedy jeszcze wolny nie był.

CXXXVI

Nie nam dzień wielki. Wy go dożyjecie;

Ale że w waszym wieku doskonałym

9435

Nikt nie uwierzy, że było na świecie

Tyle zła, więc wam na dowód spisałem.

Oby w niepamięć wpadło! Gdy stulecie

Wasze przeczyta, niechaj tym zdziczałym

Pogardę rzuci, jak dzikim plemionom,

9440

Co się malują — lecz nie krwią czerwoną.

CXXXVII

Gdy wam ktoś będzie prawił o wielkości

Tronu i tego, co go sobą zdobił,

Spojrzycie, jak my na mamuta kości,

Dziwiąc się, co twór taki w świecie robił;

9445

Spojrzycie, jak my na pozostałości

Egiptu, który hieroglify żłobił

Na piramidach, i pytać będziecie:

Do czego służył taki sprzęt na świecie?…

CXXXVIII

Słuchaczu miły! Wypełniłem swoje,

9450

Przynajmniej to, com przyrzekł w pierwszej pieśni.

Miałeś miłości, podróże i boje;

Spisałem wszystko, a z epickiej cieśni

Nie wychodziłem, bo o prawdę stoję,

Toteż nie zmyślam jak moi rówieśni

9455

I poprzednicy. Nieuczenie graję,

Czasem Apollo bandurkę mi daje,

CXXXIX

Na której brząkam, śmieję się i płaczę. —

Co się w przyszłości z bohaterem stanie

Tej wierszowanej zagadki, słuchacze

9460

Wnet się dowiedzą. Teraz rozigranie

Szału uciszę, ukoję kartacze

Na gruzach miasta, bo mam oto w planie

Zrobić Juana oddawcą depeszy

Wodza, którą się Petersburg ucieszy.

CXL

9465

Polecono mu zaszczytne zadanie,

Okazał bowiem odwagę i litość;

Ostatnią lubią nawet chrześcijanie,

Kiedy złożyli piekłu należytość

Złości. — Prócz tego otrzyma uznanie

9470

Za kawalerską swą pieczołowitość,

W czym mu się większa nagroda zawiera.

Niż w zasługowym krzyżu Władymira.

CXLI

Sierotka poszła w świcie protektora;

To był dziś jej dom, ojczyzna, rodzina;

9475

Jej drodzy, tak jak familia Hektora,

Zginęli w szturmie. Dzisiaj już ruina

Tam, gdzie ojcowski jej dworzec stał wczora

Z meczetu nigdy już śpiew muezina

Nie zabrzmi… — Juan łez kilka uronił,

9480

Przysiągł pilnować córki — i pogonił.

Pieśń dziewiąta

I

O Wellingtonie [542] — albo „Villaintonie [543]”!

Sława z dwu imion śpieszy wianek spleść ci.

Francuz nie zdzierżał mierzyć się na bronie,

Lecz kalamburem umiał wielkość zgnieść ci.

9485

On wesół — nawet gdy mu nóż tkwi w łonie…

Pobierasz pensję i doznajesz cześci,

Od wielu wprawdzie nieposzanowanej…

— Ludzkość nie uzna sławy, zawołanej.

II

Pono z Kinnairdem w sprawie Marineta [544]

9490

Podleś się obszedł; lecz nie chcę w plugactwie

Grzebać — gdzieś wyżej leży moja meta..

Toć nie ozdobi grobowca w opactwie

Westminstru; inne znam jeszcze sekreta,

Dobre dla plotek herbacianych w bractwie

9495

Kumoszek; wiek twój wnet już będzie zerem,

Lecz sława młodym jeszcze bohaterem.

III

Żyjesz w Brytanii sercu (i szkatule);

Cała Europa śpieszy ci dziękować,

Że kulasowi naprawiłeś kule

9500

Legitymizmu, gdy zaczął szwankować.

Francuz, Holender, Hiszpan patrzy czule,

Jak umiesz pięknie trony „restaurować”.

Twoim Waterloo cały świat się krzepi.

— Oby pochlebcy wierszowali lepiej!

IV

9505

Jesteś „najlepszy z podrzynaczy”… Nie łaj! —

Wyraz stosowny i z Szekspira wzięty,

Wojna — to koncerz i pada na przełaj

Cnocie, chyba że broni sprawy świętej,

Chcesz-li być sławny ze szlachetnych dzieł… Aj!

9510

Świat to oceni, nie świata regenty.

Pragnąłbym wiedzieć, kto prócz ciebie i twej

Szajki zysk odniósł z Waterloowej bitwy?…

V

Pochlebstw nie gadam. Już cię jak indyka

Spasiono nimi; lubisz je — nie dziwo,

9515

Czy żywot w ciągłej rzezi się zamyka,

Temu się sprzykrzy ludzkich ciał mięsiwo,

I chętniej ody niż satyry łyka.

Chcesz być wielbiony za każdą szczęśliwą

Omyłkę! „Zbawco ludów” — niezbawionych;

9520

„Swobodzicielu” — nieoswobodzonych!

VI

Skończyłem. — Idźże jeść ze złotej miski,

Którą cię cesarz brazylijski darzy,

A bądź litośny i porzuć ogryzki

Szyldwachom, co u bram stoją na straży,

9525

Głodni — bili się — lecz nie dla nich zyski;

Na głód podobno lud się także skarży…

Słuszna, abyś miał swoją część, nie przeczę,

Lecz narodowi daj trochę… człowiecze!

VII

Ganić cię nie chcę. Wyższy nad nagany

9530

Jest taki wielki mąż jak ty, mój Książę!

A Cyncynnata [545] czyn, co to Rzymiany

Wodził, z historią naszą się nie wiąże,

Lubisz kartofle — sercem im oddany

Każdy Irlandczyk; lecz z różnicą tą, że

9535

Pięćset tysięcy dochodu z twych włości,

O… zbyt za wiele. — Mówię to bez złości.

VIII

Wielcy się ludzie nigdy nie bogacą.

Epaminondas [546] Teby oswobodził,

Zmarł, a nie było go pochować za co.

9540

Washingtonowi chór tylko nagrodził

Naokół brzmiącej sławy. Sławny pracą

Ekonomiczną też się nie wyrodził

Pitt. Mądrą ministerialną głową

Darmo zrujnował Anglię finansowo.

IX

9545

Kto karygodniej chwilę stracił, zużyć

Mogąc — nad ciebie i Napoleona?

Twa szabla zdolna była trony zburzyć

I już na wieki być błogosławiona,

A tak, czym zwie ją świat? Mam ci powtórzyć?

9550

Dziś, gdy przycichła gromada spodlona,

Idź, zajrzyj w głodem zniszczone dziedziny,

Słuchaj, co mówi świat — i klnij wawrzyny!

X

Dziś, gdy pieśń moja dział odgłosem huczy,

Trzeba mi prawdę otwartą wyjawić,

9555

Której cię żaden dziennik nie nauczy,

A którą winna raz usłyszeć gawiedź,

Co się krwią naszą i długami tuczy.

Żołdu nie żądam, więc mi wolno prawić,

Co chcę. Zdziałałeś wiele, choć sam mały.

9560

Przez karła zginął olbrzym — z nim świat cały.

XI

ŚmierćŚmierć się uśmiecha. Spojrzyj na te gnaty.

Człowiek upatrzył w nich ową nieznaną

Rzecz, co jak słońce w mrok pogrąża światy,

Aby gdzie indziej nowe stworzyć rano;

9565

Ty płaczesz, ona zaś z każdej się straty

Śmieje. Patrz na tę broń, którą kościaną

Dłonią swą trzyma. Zgrozą włos się jeży,

Kiedy tak zęby z ust bezwargich szczerzy.

XII

Jak to z wszystkiego drwi! A przecież była,

9570

Czym ty dziś jesteś. Od ucha do ucha

Ust nie otwiera wprawdzie, bo straciła

Uszu powłokę; równie też jest głucha,

Ale się śmieje; bo kiedy mogiła

Pozbawi tego drogiego kożucha,

9575

Zwanego skórą, jakiejkolwiek barwy,

Zaraz się uśmiech zjawia — jak spod larwy [547].

XIII

Śmierć się więc śmieje. Smutne to jest śmianie,

Ale już tak jest. — Czemuż się nie godzi

Człek na doczesność, czemu nie przestanie

9580

Marzyć i w nicość bytu nie ugodzi

Śmiechem? Wszakże byt, jak na oceanie

Bańka, jest bańką na wieków powodzi,

Co iskrę chłonie tak jak słońc ogromy,

Lata jak chwile, światy jak atomy.

XIV

9585

„Być — albo nie być? Oto mi pytanie” —

Powiada Szekspir, co jest dzisiaj modny.

Na Hefestiona mnie już dziś nie stanie,

Nie jestem sławy abstrakcyjnej głodny.

Wolę ja swoją strawność w skromnym stanie

9590

Niż cesarskiego [548] raka. Choćbym płodny

Był we zwycięstwa, przynoszące chwałę

Lub wstyd, cóż po nich, gdy zdrowie nietrwałe?

XV

„O dura ilia messorum” — „O trzewa [549]

Wytrwałe żeńców”. — Wiersz, czerpan ze zdroju

9595

Mądrości, temu niech służy, co miewa

Często niestrawność, następstwo rozstroju,

Co to w wątrobę cały Styks przelewa.

Majątek lorda wart chłopskiego znoju:

Ten się dla chleba, ów dla złota trudzi,

9600

Lecz kto śpi smacznie, najszczęśliwszy z ludzi.

XVI

„Być albo nie być”. — Nim się na coś zgodzę,

Co „być” oznacza, raczcie mi powiedzieć.

Zbyt rozpuszczamy spekulacji wodze

Myśląc, że widzieć, to jest wszystko wiedzieć

9605

Ja tam na żadną stronę nie przechodzę;

Muszą się naprzód te kwestie zasiedzieć

Nieustalone. Myślę czasem: życie

Jest śmierć — nie sprawa płuc, jak rozumiecie.

XVII

„Que sais-je?” „Czy ja wiem?” To było Montaigne'a [550]

9610

Najmilsze motto i akademików.

Że niepewnymi są wszystkie wierzenia,

Najoczywistszy ze wszystkich pewników.

Zaiste wiele dla uspokojenia

Duszy zdziałałaby pewność wyników

9615

Wiedzy. Lecz mało tak o przyrodzeniu [551]

Wiemy — iż wątpię o samym wątpieniu.

XVIII

Miło z Pirronem w rozigrania chwili

Przepływać błędnej spekulacji szlaki,

Lecz co, jeżeli łódka się przechyli?…

9620

Mędrcy, jak wiecie — nietęgie pływaki,

Zresztą pływanie po bezdniach — wysili.

Najlepiej przeto, jeśli byle jaki

Pływak po piasku u brzegu się śliźnie

I ładne muszle zbiera — na mieliźnie.

XIX

9625

„Niebo nad każdym!” — Cassio [552] tak powiada.

GrzechDosyć, módlmy się. Niech każdy pamięta

Wybawić duszę, przeklętą pradziada

Grzechem, co wtrącił ludzi i zwierzęta,

Ptactwo, ryby w grób. „Ptak z dachu nie spada

9630

Bez Opatrzności”. Co winne ptaszęta,

Ja nie wiem; może który siadł na drzewie,

Z tego jabłko smakowało Ewie?…

XX

Bogowie wieczni! Co jest teogonia?

Człecze śmiertelny! Co zwiesz filantropią?

9635

Światy zginione! Co jest kosmogonia? —

Ktoś tam oskarżył mnie o mizantropią.

Co owo słowo znaczy — bij mię w skroń — ja

Nie wiem ani też zgadnę. Likantropią

Jeszcze — pojmuję. Choć bez przekształcenia

9640

Człowiek się w wilka lada kiedy zmienia.

XXI

Jam się obchodził z ludźmi najżyczliwiej,

Talk jak Melanchton [553] albo Mojżesz, którzy

Nie byli nigdy rozmyślnie złośliwi.

A gdy krew żywą uczucie podburzy

9645

We mnie lub nerwy, to wnet pobłażliwiej

Sądzę i gniew mój sam sobą się nuży,

Przecz [554] mizantropem mnie zwą? Chyba przez to,

Że mnie nie cierpią, nie ja ich. — Lecz metą

XXII

Naszą miała być stolica. To moje

9650

Poema zda mi się dobre w strukturze

I treści, lecz że jeszcze dziś oboje

Niezrozumiane, szczęścia mu nie wróżę;

Prawda odzyska z czasem prawa swoje

I ukaże się w pysznej pozyturze,

9655

Zwycięska; ale nim zapory pękną,

Sam poniewierkę jej czuję i piękno.

XXIII

Mój heros — a i wasz sądzę — z ukropów

Walki pośpieszał ku bramie stołecznej

Nieśmiertelnego Piotra gładkich chłopów.

9660

(Lud to nie tyle sprytny jak waleczny).

Na kraj ów spada pochlebstwo ze stropów

Nawet fernejskich i to mnie w serdeczny

Pogrąża smutek. Jestem autokratą,

Nie dzikim wprawdzie, lecz surowym za to.

XXIV

9665

I będę rąbał słowem — gdy los zdarzy,

Czynem — tych wszystkich, których spotkam w walce —

Z prawdą. Najohydniejsi z adwersarzy

Prawdy są u mnie tyrani i chwalce.

Nie wiem, kto wygra; lecz chociażbym w twarzy

9670

Przyszłości czytał, to podnoszę palce

Przysięgą: zawszem nienawidzić gotów,

W jakim bądź kraju i czasie — despotów.

XXV

Bynajmniej nie chcę tym ludowi kadzić.

Prócz mnie jest jeszcze niedowiarków wiele

9675

I demagogów, co wszystkie chcą zgładzić

Dzwonnice, swoje stawiając na czele.

Czy ich sceptycyzm ma piekłu sprowadzić

Radość, jak w rzymskim głoszono kościele,

Nie wiem. Ja czekam wyzwolenia świata

9680

Z wielkich ucisków ciemnoty i bata.

XXVI

Wynik stąd taki, że gdy nie należę

Do żadnej partii, wszystkie zrażam. Co tam!

Mogę przynajmniej mówić śmiało, szczerze

Ni się jak marny proch z wiatrem nie miotam.

9685

Kto do wygrania nic nie ma, nie bierze

Kości do ręki. Ja ludzi nie motam,

Sam wolny; trzymam się też zawsze z dala

Od ludzi z głosem służalczym szakala.

XXVII

Ta metafora stanie w lepszych rzędzie.

9690

Słyszałem kiedyś na Efezu strupie.

Ich nocne wycie. Tak żołdactwo wszędzie

W niskich usługach siły — węszy trupie

Ścierwo, które pan, nie ono posiędzie.

Jak bądź, szakale są jeszcze niegłupie

9695

Sługi lwów; większym przejmuje mię wstrętem

Człowiek, pająków co jest intendentem.

XXVIII

Raz podnieść ramię, a ta sieć krzyżowa

Pryśnie, zaś bez niej już jady i szpony

Niezdolne szkodzić. Rozważ moje słowa,

9700

Ludu lub raczej ludy; czas stracony

To śmierć, bo coraz szerzej siatkę snowa

Krzyżak. Więc razem naprzód, do obrony!

Dziś tylko pszczoła attycka i mucha

Hiszpańska dźwięku trąb rokoszan słucha. —

XXIX

9705

Don Juan w chwale, wyniesionej z ryku

Armat i rusznic, odnosił depeszę,

W której mówiono o krwi jak o mleku.

Tam trupy leżą jak słoma na strzesze,

Niby pokosy leżą — szyk na szyku.

9710

WojnaLudy stoczyły bitwę ku uciesze

Carowej; dla niej to był bój koguci —

Jej kogut właśnie z triumfem powróci.

XXX

Juan gnał, zgięty we wnętrzu kibitki

(Przeklęcie ciasny wózek bez resorów,

9715

Gorszy, niż nasze dzisiaj mają Żydki);

Myślał o sławie, o przepychu dworów,

Czynach swych śród krwi, w której brnął po łydki,

Życzył, by koń miał, jak Pegaz, u szorów

Skrzydła — przynajmniej by wóz miał siedzenie

9720

Mniej twarde i mniej stukał o kamienie.

XXXI

Z każdym podskokiem — a było ich dużo —

W wylękłej branki patrzał oczu dwoje,

Strapiony, że ją zamęczy podróżą

Na podłych drogach, gdzie głazy, wyboje…

9725

Nie dziw: Natura ma nad nimi stróżą,

Co kamieniarzem nie jest i ma swoje

Drogi za dobre, swobodne dzierżawy

Boga: pastwiska, lasy, rzeki, stawy.

XXXII

Czynszu nie płaci do niczyjej kasy

9730

I może zwać się: „bogiem naszej ery”,

Wielkim dzierżawcą. Dziś mało z tej rasy

Zostało; spadły państwowe papiery,

Wielcy też spadli nisko… ciężkie czasy!

Dzierżawcy z piekieł nie wyrwą Cerery [555]:

9735

Jak Bonaparte legła… To przeraża,

Nieprawdaż? — z owsem porównać cesarza!

XXXIII

Juan obracał wzrok na piękne dziecię,

Które ocalił i zabrał w zdobyczy. —

Wy, co posągi ludzką krwią lepicie,

9740

Jak na niestrawność chory rozbójniczy

Nadir [556], co zniszczył Indie i by życie

Mogoła w nędznej podtrzymać goryczy,

Posłał mu kawy filiżankę — zdzierca!

Sam pasł się krótko — zakłuł go morderca.

XXXIV

9745

Wy, ty, on, ona, pomnijcie: kto drobne

Życie ocalił, zwłaszcza takie śliczne,

Zachowa o tym wspomnienie dogrobne,

Milsze niż wstęgi i wawrzyny liczne,

Z ludzkiego kału wzrosłe; Sławachociaż zdobne

9750

Chwałą, chociaż je lutnie pindaryczne

Wysławią, jeśli serce nie przydawa

Harmonii, kocią muzyką jest sława.

XXXV

O ty, autorów stujęzycznych zgrajo!

O wy, codziennych pism płatne pisarki,

9755

Których gadania nas pouczać mają!

Wy, co twierdzicie, kupieni podarki [557]

Rządu, że długi nas nie zabijają,

Albo też, dworskie wylizując garki,

Podłym językiem szukacie dochodu,

9760

Pisząc o klęsce krajowego głodu!

XXXVI

O autorowie wielcy!… Cóż to chciałem

Powiedzieć — ach, ach, zapomniałem w gniewie

(Wada ta bywa i mędrców udziałem);

Oto pragnąłem przygasić zarzewie

9765

Buntu w ojczyźnie, ale choć z zapałem

Mówiłbym, głupi, co korzystne, nie wie;

Więc to mnie jedno od żalu uchowa…

Szkoda, bo rada była bardzo zdrowa.

XXXVII

Co tam! Znajdzie się jej kształt odkopany,

9770

Jak inne światów poprzednich wywłoki,

Gdy nasz glob będzie zmarły, pogrzebany,

Skruszony, zbity na obadwa boki

I uprażony, i przenicowany,

Tak jak każdy świat poprzedniej epoki,

9775

Co wstał z chaosu, wrócił do chaosu. —

„I my doznamy podobnego losu” —

XXXVIII

Powiada Cuvier. PamięćNowe pokolenia

Obaczą z ruin wstający świat stary

I jakieś, dobywające się z cienia,

9780

Mistyczne istot zaginionych mary,

Jak te, które dziś tradycja wymienia,

Olbrzymy, straszne Tytany, poczwary,

Wysokie sto stóp, jeśli już nie milę,

Mamuty, smoki, ptako-krokodyle.

XXXIX

9785

Ach! Gdy się Jerzy IV z nich wyłoni!

Jakże się ludzie będą dziwowali,

Czym się zwierz taki duży żywił. Oni

Sami naówczas będą bardzo mali.

Za często rodząc, świat wreszcie poroni

9790

Karły — w tym stopniu pójdzie coraz dalej,

Materia bowiem utraci na sile.

—Kondycja ludzka Człowiek robakiem jest w globów mogile.

XL

Te młode ludy, wygnane na nowo

Z nowego raju, będą zagrożony

9795

Byt ręką bronić musiały i głową;

Siać, żąć, mleć, pługi zaciągać i brony,

Aż się znów sztuki wyrobią stopniowo,

Zwłaszcza podatki i wojny. Jak ony

Z dziwem na każdy patrzeć będą szczątek,

9800

W jakimś muzeum spleśniałych pamiątek.

XLI

W metafizykę popadam — źle będzie!

„Czas wyszedł z karbów swoich”, a ja za nim.

Nie hamuję się w dydaktycznym pędzie,

Miast bawić — nudzę was moim gderaniem,

9805

Tworzę bezwiednie; myśl się z myśli przędzie,

I to nazywam „poetyzowaniem”.

Nie kalkuluję jak myślący zdrowo

Ludzie, gdzie rzucić jaki zwrot lub słowo.

XLII

Błąkam się, myśli mimochodem łapię,

9810

Zrzędzę, gawędzę i tak czas się dłuży.

PodróżJuan więc pędzi. Trójka koni chrapie,

Po pustym stepie huczą na kształt burzy.

Lecz nie chcę stawać przy każdym etapie;

Mamy już tyle opisów podróży!

9815

Wyobraź sobie, że już jest w stolicy,

Jedzie po śniegiem bielonej ulicy.

XLIII

Przedstaw go sobie w szkarłatnym mundurze,

Z czarnym wyłogiem, z puszkiem białej kitki

Na kapeluszu, dmącej się jak w burzę

9820

Żagiel; tak wchodzi w cesarskie przybytki.

Spodnie z żółtego kaszmiru, papuże,

W białą pończochę ustrojone łydki,

Nie pomarszczoną, gładką jak śmietana —

Jedwab podnosi wdzięk łydek młodziana.

XLIV

9825

Z pirogiem w ręku, szpadką u goleni,

Świetny młodością, sławą — a i krawca

Sztuką (Brzydotę na piękność zamieni

Cięciem swych nożyc ten kalectw naprawca;

Natura wobec sztuki się rumieni.

9830

Szkoda, że sztuka skuwa jak oprawca

W dyby). — Kto ujrzy mego bohatera,

Pomyśli: Eros zmienion w kanoniera.

XLV

Przepaska bożka stała się krawatem,

Ulotne skrzydła przeszły w epolety;

9835

Więc kołczan skurczył się w pochwę, a za tym

Strzałki w miecz przeszły ostry jak lancety;

Zdradny łuk stał się pirogiem rogatym,

A on sam — prosto Eros; więc kobiety

Mogły się zmylić; nawet Psyche skora

9840

Byłaby wziąć go błędnie za Amora.

XLVI

Słupieje z dziwu dwór, szepcą frajliny [558],

Ona uśmiecha się; czoło fałduje

Wielki faworyt (kto był tej godziny

Tym dostojnikiem, gdyż wielu wstępuje,

9845

A potem spada ze stromej wyżyny,

Odkąd carowa sama tron piastuje

Piotrowy — nie wiem; każdy — chłop ogromny;

Patagon przy nich to chudziaszek skromny).

XLVII

Juan, przeciwnie, był smukły i drobny,

9850

Zarost mu gładkiej twarzy nie ubierał;

Lecz zdał się cały tak w siły zasobny,

A zwłaszcza w oku tak się duch rozpierał,

Że choć był tylko szczupły, a nadobny

Jak Seraf, przez mdłe [559] ciało mąż przezierał;

9855

Zresztą kobiety lubią w gachach zmiany.

— Ostatni tylko co był pogrzebany…

XLVIII

Przeląkł się tedy Jermołów, Momonów

I Zubów — resztę odsunę na stronę —

Że w sercu, które na miłość milionów

9860

Wiernopoddańczych było otworzone,

Znów płomień buchnął; myśl, co na kształt dzwonów

Wstrząsnąć zdołała zaniepokojone

Serce człowieka, który w borealnej [560]

Tej ziemi urząd dzierżył „oficjalny”.

XLIX

9865

Chcecie-li wiedzieć, jaka się w tym słowie

Dyplomatycznym treść tajemna mieści?

Proście, niech markiz Londonderry powie

Orację; z mowy, co jak liść szeleści

Skłębiony, z dźwięków próżnych jak pustkowie,

9870

Których lud słucha, choć nie pojmie treści,

Może wyłuska kto mądry niemądrą

Łupinę i z niej marne wyjmie jądro…

L

Lecz sądzę, że się wytłumaczę gładko,

Choć nie wykradnę głosu tej gadzinie,

9875

Sfinksowi, co to w słowach jest zagadką,

Ale ją za to rozwiązuje w czynie,

Poczwarze, co jest piramid sąsiadką,

Rynnie, przez którą krew i woda płynie:

Castlereaghowi. — Tu dla zmiany wplotę

9880

Krótką i bardzo lekką anegdotę:

LI

Angielska dama raz Włoszkę zagadnie,

Jaki jest czynny obowiązek owej

Istoty, co tak czule i przykładnie

Koło zamężnej krąży białogłowy

9885

I cicisbeo [561] zwie się i tak snadnie [562],

Jako Pigmalion ożywiać gotowy

Posągi. — Gdy tak przemówiła do niej,

Włoszka odrzekła: „Zgadnąć nikt nie broni”.

LII

I ja zgadywać najmniej wam nie bronię,

9890

O pobłażliwe prosząc tłumaczenie

Skwapliwych usług świadczonych koronie.

Była to jedna z posad, wyższa w cenie,

Niżeli w randze; zabiegali o nią

Najwyżsi; toteż zaniepokojenie

9895

Zbudził młodzika atak do fortecy;

Aż dotąd brał ją, kto miał tęższe plecy.

LIII

Juan, jak rzekłem, był chłopiec przystojny

I wcale jeszcze nie stracił wyglądu

Parysowego [563] (mimo niespokojny

9900

Żywot, przygody i z morza, i z lądu),

Co spowodował upadek dostojnej

Troi, a potem utworzenie sądu

Dla spraw małżeńskich. Rozwód, państwo moi,

Jest taki stary jak wieżyce Troi.

LIV

9905

A Katarzyna, pani wszystkolubna,

Co po nielubym małżonku lubiła

(Rzecz zdaniem niewiast delikatnych zgubna)

Zwłaszcza gigantów — przecież w sercu kryła

Czulsze uczucia; żywota jej chlubna

9910

Karta — to Łanskoj; łez po nim roniła

Prawdziwych całe zdroje i cysterny,

Jakkolwiek był zeń grenadyjer mierny.

LV

SeksO teterrima causa wszystkiej belli[564],

Bramo tajemna śmierci i żywota,

9915

W której tak zginiem, jak my się poczęli! —

Warto obaczyć duszę, gdy się miota

W twojej wieczystej, prześwieżej kąpieli…

Jak człowiek upadł — nie wiem, bo niecnota

Wąż zerwał jabłko z drzewa „wiadomości”.

9920

Dziś stałym trybem dzieje się najprościej.

LVI

Zwą cię „najgorszą wszech wojen przyczyną”,

Ja cię najlepszą zwę. W wiecznej podróży

Ludy wychodzą z ciebie, w tobie giną.

Czemu cię nie ma wezwać człek, gdy burzy

9925

Miasta i światy, skoro ledwie miną,

Ty znów napełniasz świat mały i duży.

Bez ciebie wszystek ruch, jak zegar, stanie,

Ty suchych lądów życia oceanie!

LVII

Carowa, która cała była wielką

9930

Treścią tych przyczyn wojny i przymierza

(Miłość — jest wszystkich rzeczy rodzicielką),

Ucieszyła się ujrzawszy rycerza

Z takim błyszczącym okiem i szabelką.

Wiktoria [565] wiała jemu od pancerza,

9935

A kiedy ukląkł, to wpatrzona cała

W dziwo, treść pisma zbadać zapomniała.

LVIII

Uprzytomniwszy, że jest cesarzową,

Co nie niweczy natury niewieściej

(Kobietą była w trzech czwartych), woskową

9940

Pieczęć rozdarła. Dwór szmerem szeleści.

Dwór pojmie każdy ruch, spojrzenie, słowo;

Aż im królewska pogoda obwieści

Pokój na cały dzień. Twarz jej przytłusta,

Lecz pańska; piękne oczy, wdzięczne usta.

LIX

9945

Radość! — bo naprzód: spełnione zamysły,

Gród wzięty, trupów tysięcy trzydzieści.

Chwała i triumf na twarz jej wytrysły

Jak słońce, kiedy ziemi dzień obwieści.

Ambicja duszę nasyca przez zmysły

9950

Jak deszcz, gdy wargi puszcz spieczonych pieści

Wilgocią — próżno! — Sahara wypije

Chmurę, ambicja krwią swe ręce myje.

LX

Druga uciecha nosi milsze znamię:

Śmieje się w myśli, że dzik wiersze pisze

9955

I w jednym krótkim, ciemnym epigramie

Tysiące chowa jak w grobową niszę.

A trzecia czysto kobieca, więc ta mnie

Trochę ugłaska i krew ukołysze

Wzburzoną na myśl, że król wojną szczuje

9960

Na ludzi, wódz żga, a potem błaznuje.

LXI

Dwie pierwsze zwykłą drogą przebieżały

Z oczu na usta, i wnet się też oczy

Całego dworu błogo roześmiały

Jak zwiędłe kwiaty, kiedy je deszcz zmoczy,

9965

Aż gdy spojrzała na zwiastuna chwały,

(A na młodzieńców nigdy się nie boczy,

Widzi ich chętnie jak depesze świeże),

Uśmiechnęła się; dwór uszyma strzyże.

LXII

Choć zbyt rozkwitła, pulchna i zażyła,

9970

Groźna, kiedy zła, za to w pokojowych

Chwilach wspaniała postać, zwłaszcza miła

Ciał wielbicielom dojrzałych, rasowych.

Lecz taka, gdy raz komu powierzyła

Kapitał, każe się z kupidynowych

9975

Weksli na termin sumiennie rachować,

Nie pozwalając nigdy dyskontować.

LXIII

Chociaż w miłości folga — rzecz wygodna,

Tu się obeszło bez folg i przestanków;

Carowa była luba i łagodna,

9980

Dobra jak dla swych pasterka baranków.

Gdy wartość pozna czyjąś, już mu miodna

Ambrozja ciecze nieustannie z dzbanków

Szczęścia; choć robi wdowami narody,

Nie jest jej wstrętny sam mąż, zwłaszcza młody.

LXIV

9985

KobietaMężczyzna — dziwny to twór; białogłowa

Jeszcze dziwniejszy. Jej głowa: powietrzna

Trąba, a reszta: głęboka, wirowa

Otchłań, zdradliwa, wabna, niebezpieczna.

Dziewka, mężatka, matka albo wdowa,

9990

Zawszę ta sama — jak wiatr niestateczna,

Inaczej pragnie, a inaczej działa;

Rzecz zawsze nowa, choć tak przestarzała!

LXV

Och! Katarzyno, ach! (myślałem dwa dni

Nad wykrzyknikiem, wreszcie uczuć wzdęcie

9995

Stworzyło och! ach!) Jak to trudno składni

Dopatrzyć w myśli człowieczych odmęcie.

Lecz twoje na trzy podzielić najskładniej:

Najprzód cię bawi Izmaiłu wzięcie,

Po drugie: dzielne rycerstwo cię cieszy,

10000

Po trzecie: piękny oddawca depeszy.

LXVI

Szekspir powiada, jak poseł Merkury

Leciał ku „niebo całującej górze”.

Podobny obraz mglił się w mózgu córy

Książąt, gdy przed nią kląkł ten żak w purpurze.

10005

Ciężko jest wspinać się na Babie Góry,

„Wspinanie” może odbić się na skórze,

W tym szkopuł; jednak przy zdrowiu kwitnącym

Każdy jest całus „niebo całującym”.

LXVII

On spojrzał w górę, a z góry carowa

10010

I rozkochali się; ona w tej twarzy,

W tym wdzięku i w tym „czymś”. — Kupidynowa

Czara z miejsca cię, jak ogień, rozparzy

I rychlej po niej zawróci się głowa

Niż po butelce najtęższych aliaży [566].

10015

Wiadomo: oczu rozkochanych dwoje

Prócz łez wysuszą wszystkie życia zdroje. —

LXVIII

MiłośćJego też tknęła miłość; jeśli nie ta

Wzniosła, to niemniej silna — miłość własna,

Która powstaje, gdy jaka kobieta

10020

Wyższa: śpiewaczka, tancerka lub jasna

Pani, nowego sezonu kometa,

Raczy się zniżyć i choć chwilę nas na

Szczęśliwców zmienia, dowodząc tym czynem,

Że górujemy czymś nad prostym gminem.

LXIX

10025

Młodość, PożądanieJuan był właśnie w tej szczęśliwej porze

Życia, kiedy się nie żąda metryki

Od dam, odważnie, jak Daniel w lwiej norze,

Wystawia czoło zachciankom podwiki

I chce się słońce swe w najbliższe morze

10030

Zatopić, aby żar ochłodzić dziki,

Jak Febus [567], który co wieczora tonie

W przesolonego Oceanu łonie.

LXX

Lecz Katarzyna (kłamać nie mam celu),

Choć sangwiniczna, była z tych ziemianek,

10035

Których namiętna chuć nie jest bez wielu

Powabów. Królem jest dla nich kochanek,

Według jednego skrojony modelu

Mąż, bez pierścionka i innych cacanek,

Co najprzykrzejszą są przyprawą stadła.

10040

Słowem — owoce bez łupiny jadła.

LXXI

Dodaj wiek, w którym najmocniej igrają

Żądze płci; oczy niebieskie czy szare.

Ostatnie, jeśli duszą przeświecają,

To najpiękniejsze oczy — na mą wiarę.

10045

Maria ze Szkocji, Napoleon dają

Takiej piękności świadectwo i miarę.

Co o Palladzie [568] piszą tak szeroko,

Kłamstwo; za mądra, by być „modrooką”.

LXXII

Pełność form, uśmiech i te powłóczyste

10050

Oczy, królewska słodycz, pańska mina,

Intencje w jego wyborze snadź czyste,

Boć rozroślejszych przekłada dziewczyna

Nawet; te wdzięki jak owoc soczyste,

Że się już więcej nad to nie wspomina,

10055

Każda z tych zalet, jeśli już na sumę

Nie patrzał, mogły wzbić młodzika w dumę.

LXXIII

A mogły wzbić go. Miłość jest próżnością

I samolubstwem w poczęciu i skonie,

Wyjąwszy, gdy jest szałem i pięknością.

10060

Da się ogarnąć tym ogniem, co płonie

Jak wulkan i jest marą i nicością,

Ale namiętność spali i pochłonie.

Dlatego słusznie w filozofii Greków

Miłość jest źródłem i macierzą wieków.

LXXIV

10065

Obok miłości platońskiej, miłości

Boga, kochanki, a z faktów porządku

Małżonki (tu rym przypada na „mdłości”…

Rym to flis, który wbrew prądom rozsądku

Płynie; rozsądek nie zawsze tam gości,

10070

Gdzie rymy dźwięczą, bo nic bez wyjątku),

Więc obok uczuć, zwanych mianem ścisłem

Miłości, są też rzeczy zwane: zmysłem.

LXXV

To serc pukanie, ta chęć wyskoczenia

Ze skóry, aby prędzej do swej miłej

10075

Zlecieć bogini (już to bez wątpienia

Wszystkie kobiety nimi są — lub były);

Ciekawe chwile febrycznego drżenia,

Co drogę tęsknych pragnień wymościły;

Jak dziwny sposób ten i jak jedyny

10080

Zamykania dusz w formie z nędznej gliny.

LXXVI

MiłośćNajzacniejsza jest miłość platoniczna;

Tą się zaczyna zwykle albo kończy;

Tuż za nią idzie miłość kanoniczna,

Zwana tak, bo ją ksiądz nosi w opończy.

10085

A trzecia bardzo miła i praktyczna

(U nas zwyczajna), co pod jedną łączy

Chorągwią — gacha [569] z mężem weteranem.

Małżeństwo wtedy zwie się „parawanem”.

LXXVII

Analizować nie chcę; powieść zwróci

10090

Wypadki na tor; damę mą rozgrzałem,

Już Juan tkwi w jej miłości — czy chuci,

Nie lubię kreślić, co raz napisałem;

Zresztą to siostry; gdy się jedna rzuci,

Zaraz i druga zawładnie nad ciałem,

10095

A w rzeczach owych ta cesarska wdowa

Była jak pierwsza lepsza pokojowa.

LXXVIII

Nagle dwór cały w jeden szmer się wzburzy;

Wszędy się usta zbliżają ku uszom,

Starszym się damom każda zmarszczka wzdłuży,

10100

Że na bezbożność taką patrzeć muszą.

Z młodszych — do jednej druga oczy mruży,

Panny się śmiechem wstrzymywanym duszą;

A za to groźna iskra się zapala

Śród armii, w oczach każdego rywala.

LXXIX

10105

Więc poseł posła, więc konsul konsula

Pytają, jak się zwie chłopię młodziutkie,

Co za dni kilka zajmie miejsce króla

(Doprawdy prędko — choć życie jest krótkie).

Już widzą, jak się kochanka rozczula,

10110

Sypie pieniążki złote, okrąglutkie,

Coraz to więcej i coraz to więcej,

Nagrody, wstęgi, dusz parę tysięcy.

LXXX

A nasza pani była szczodra. Damy

Lubią nagradzać. Miłość — ta odźwierna

10115

Serca, co liczne ma, jak wiecie, bramy,

Bo to jest buda mała, lecz obszerna —

Miłość (i ona nie bywa bez plamy,

Niech Klitemnestra [570] świadczy, ta niewierna

Mężobójczyni… choć myśląc spokojnie,

10120

Lepiej raz zabić niż żyć w ciągłej wojnie) —

LXXXI

Miłość tu w ręce niosła kieskę złota,

Nie jak u naszej półczystej Elżusi,

Co przez oszczędność zbawiała żywota

Swych ulubieńców, jeżeli nie kusi

10125

Prawdy historia, wielki łgarz. Zgryzota

Miała ją zabić po Essexie. Musi

Wstrętnym się wydać gruchań rodzaj nowy,

Niegodny i płci, i stanu królowej. —

LXXXII

Gdy po recepcji z wysokich parnasów

10130

Carskich dwór się jął do wyjścia gotować,

Posłowie z wdziękiem obleśnych grymasów

Biegli zwycięzcy kłaniać i winszować.

Słyszano także szelesty atłasów

Grzecznych dam, które lubią spekulować

10135

I coś zarobić na cudzej piękności,

Gdy ta do pańskiej łaski drogę mości.

LXXXIII

Don Juan, biegiem zdarzeń postawiony

Na powszechnego dziwu piedestale,

Wdzięcznym ukłonem odpłacał ukłony,

10140

Niby minister: grzecznie, a niedbale.

Gładki sklep [571] czoła nosił naznaczony

Szlachectwem; zawsze skromny, mówił wcale [572]

Mało, lecz mądrze i jak pod sztandarem,

Stał pod tym głowę mu wieńczącym czarem.

LXXXIV

10145

Na rozkaz samej cesarzowej skorzy

Dworzanie biorą perłę lowelasów

Pod skrzydła. Cały dwór gnie się i korzy

(Jak się to gwiazdom zdarza różnych czasów,

Co niechaj młody w serce sobie wdroży).

10150

Potem zabrała go panna Protasów,

Zwana mistycznym mianem „Epruweska [573]”.

— Nie zrozumie go pończoszka niebieska.

LXXXV

Poszła z nim spełnić swe obowiązkowe

Czynności. Pójdę i ja. Słychać kury

10155

Piejące, mdleją skrzydła pegazowe.

Doszliśmy „niebo całującej góry”,

A tak wysoko, że zawrót na głowę

Pada, a w oczach ćmi się obłok bury.

Jest to dla mózgu i dla nerwów sygnał,

10160

Bym gdzieś na paszę hipogryfa wygnał.

Pieśń dziesiąta

I

JabłkoGdy Newton widział jabłko spadające

Z drzewa, ockniony z swojej kontemplacji

Znalazł, czego się ludzkiej przez tysiące

Lat nie udało znaleźć kalkulacji,

10165

Prawdę, że ziemia to jest wirujące

Ciało powszechnej prawem grawitacji.

I to jedyny był w świecie przypadek,

Że człeka wzniosły: jabłko i upadek.

II

Przez jabłko runął człek, przez jabłko wstaje

10170

(Jeżeli runął); a uważać trzeba,

Że Postępsposób, jakim Newton wstąpił w kraje

Stopą nie tkniętych kołowrotów nieba,

Ludzkiej bezsile odwagi dodaje.

Odtąd płodna jest wynalazków gleba,

10175

Człowiek maszyny nowe ciągle kleci

I wkrótce parą do księżyca wzleci.

III

Lecz na co wstęp ten? — Ot, w lej chwili właśnie,

Kiedym me gęsie pióro temperował,

W piersi mi nagle ogień błysnął jaśnie.

10180

Duch mój podskoczył i przekoziołkował.

A choć mój geniusz przy sztukmistrzu gaśnie,

Co szkłem pogląda na niebieski pował

Albo co parą wiatrom w oczy płynie,

Chcę sztuk tych użyć w poezji dziedzinie.

IV

10185

Wiatrowi w oczy pływałem i pływam,

Co do gwiazd — słaba zbyt moja luneta.

Na wodach dotąd nie znanych przebywam,

Chcę stracić z oczu ląd, bo moja meta

Jest wieczność. Wiatry i burze wyzywam,

10190

Chociaż na kruchej łódce; wiem, że mnie ta

Łódka nie zdradzi; pójdzie przez odmęty,

Gdzie już ginęli ludzie i okręty.

V

Żyje don Juan w różowej poświacie

Cesarskiej łaski… nie zaś w czerwoności

10195

Wstydu. Muzy me (mam w swoim warsztacie

Muz kilka) nie śmią w panieńskiej skromności

Stawać na zwiadach w sypialnej komnacie.

Szczęście ogląda chłopaka w krzepkości,

W użyciu bogactw i tej rzeczy słodkiej,

10200

Która uciesze czasem przytnie lotki.

VI

Lecz nie na długo. Odrosną za chwilę.

„Ach! Gdybym — rzecze Dawid — lot gołębi

Miał, aby wzlecieć i odpocząć mile!”

Kto wspomni młodość, gdy mu starość zziębi

10205

Krew, piersi w suchy liść, nogi w badyle

Przejdą, a tępy wzrok, dawniej jastrzębi,

Mało już dojrzy — nie wolałby wzdychać

Z synem niżeli z dziadem astmą dychać?…

VII

Ale westchnienia mrą… Nawet u wdowy

10210

Zdrój łez wysycha niby w lecie Arno [574].

Zimą się toczył w łożu ciężki, płowy,

A dziś już skarlał, stał się rzeczką marną.

Patrz! W dni niewiele jaki widok nowy! —

Sądzisz, że smutek jest zawsze ciężarną

10215

Glebą? — tak; tylko sieje na nim (to racz

Zważyć) uciechę ciągle nowy oracz.

VIII

I przyjdzie kaszel, gdy westchnienia miną,

Czasem, nim miną, albowiem nierzadko

Jedno przy drugim jawią się gościną,

10220

Jeszcze nim twarz się bruzd pomarszczy siatką,

Jeszcze przed życia dziesiątą godziną.

Rumieniec chory twarz przystroi gładką,

Piękną, jakby się nie składała z mięśni!

Kochają, wierzą, umierają… szczęśni.

IX

10225

Juan nie myślał umierać tak wcześnie;

Oto w ognisku stoi takiej chwały,

Jaką dać może tylko księżyc we śnie

Lub dam fantazja… więc może nietrwałej?…

Lecz któż na lube będzie sarkał wrześnie,

10230

Że po nich grudzień przyjdzie oszedziały [575]?

Niechaj promienie raczej zgarnia ciepłe,

By nimi ogrzać zimy dni zakrzepłe.

X

Juan zalety miał, które w młodzieży

Lepiej niż dziewczę — kobieta ocenia;

10235

Bo kwoczka, która ledwo się wypierzy,

Zna miłość z książek jeno lub z widzenia

Sennego (powód w wyobraźni leży:

W takim śnie niebo rozkosz wypromienia);

Słońcem wiek kobiet liczą; między nami

10240

Ja bym je wolał liczyć księżycami.

XI

Czemu? Bo księżyc zmienny i wstydliwy,

Ta jest przyczyna… o! Wiem, że odgadnie

W mych słowach jaki człowiek podejrzliwy

Myśl nieprzystojną — zgadywać nieładnie.

10245

„Z ujmą godności i smaku”. Życzliwy

Dziś Jeffrey tymi słowy mnie szkaradnie

Złajał; przebaczam mu; on sam, jak tuszę [576],

Sobie przebaczy — co do mnie, ja muszę.

XII

Gdy na przyjaciół wrogowie się starzy

10250

Zmieniają, honor już każe wytrzymać,

I gardzę takim, w którym znów przeważy

Nienawiść i złość zacznie się w nim wzdymać,

Nienawiść brzydka, jak pokrzywa, parzy,

Wyciąga wiechy, by serce poimać.

10255

W złych się przyjaciół stara miłość zmieni

I nowa żona — baczcie, nawróceni!

XIII

Takie odstępstwo pomiędzy wszystkiemi

Najgorsze; nawet Southey [577], łgarz po trzewa,

Już się nie złączy z „reformowanemi”,

10260

Odkąd wszedł w wieńcu do dworskiego chlewa.

Zacny, czy w Chinach, czy w italskiej ziemi,

Czy gdzie Missouri, czy gdzie płynie Newa,

Wiatrom się nosić jak piórko nie daje,

Nie nienawidzi, choć kochać przestaje.

XIV

10265

Prawnik i krytyk ciemne życia śledzą

Plamy, badają piśmiennictwa pole.

Odkryją wszystko, wiele nie powiedzą,

Ci wymiatacze śmieci na padole

Płaczu. Nad czym się prości ludzie biedzą,

10270

Prawnik to kładzie na sekcyjnym stole,

Nożem wywodu sięga aż do brzucha,

Tłumacząc proces wszystkich działań ducha.

XV

PrawnikKominiarzem jest moralnym jurysta

I to przyczyna, czemu taki brudny,

10275

Że nie pomoże już koszula czysta,

Bo brud zasiadły do wymycia trudny;

Sadza się wpija. Na prawników trzysta

Ledwie dziesiąty jest moralnie schludny.

Ciebie nie tyczy, luby, ta przywara.

10280

Ty nosisz szkocki płaszcz z gestem Cezara,

XVI

Dawne urazy nasze — zwłaszcza moje —

Jeffreyu, gdym ci wiersze młodociane

Słał na krytykę i kiedyśmy boje

Wiedli ze sobą jak łątki [578] drewniane,

10285

Minęły. Święć się, wieku młody! Twoje

Oblicze nawet dotąd mi nie znane;

Może nie będzie nigdy! Więc wyjawię

Głośno, żeś zacnie działał w owej sprawie.

XVII

A kiedy wołam: „Święć się, wieku młody”,

10290

To nie do ciebie — z żalem mówię o tem.

W waszej stolicy dumnej piłbym miody

Słodkie jedynie z tobą i ze Scottem.

Pomnę… wiek marzeń, pogody, swobody…

Nie chcę tu jaśnieć poetyckim lotem;

10295

Wszak jestem sam Szkot z rodu, wychowania,

Więc się ku głowie mojej serce słania.

XVIII

„Wiek młody” — to jest Szkocja, szkockie gunie [579],

Pledy, niebieskie góry, rzeki czyste:

Dee, Don i czarny owy most w Balgounie,

10300

Rojenia dziecka, zagrody ojczyste.

We snach je widzę… w grobowym całunie

Jak dzieci Banka [580]. Smutne, powłóczyste

Krążą koło mnie widzeń korowody,

Może to śmieszność?… Święć się, „wieku młody”

XIX

10305

Jeżeli w czasie młodzieńczych polotów,

Gniewny, natchniony, jak żak kędzierzawy,

Ostrym dowcipem obrażałem Szkotów,

Który był czasem bolesny i krwawy:

To któż spróbować nie chce swoich grotów

10310

Mocy, w młodości porywczej i żwawej?

Drasnąłem czasem, lecz nie zabijałem.

Ziemię „rzek i gór” kocham, jak kochałem.

XX

Juan realny czy też idealny

(To wszystko jedno; wszakże myśl zostaje,

10315

Choć sam myśliciel przestał być realny

I ma byt własny. Duch się nie poddaje

Śmierci i toczy z cielesnością walny

Bój. Straszno jednak zapuścić myśl w kraje

Zaśmiertne; człowiek się spoci, zadyszy,

10320

A co za śmiercią — nigdy nie usłyszy),

XXI

Juan w gładkiego przeszedł Wielkorusa.

Jak się to stało, dlaczego — nie powiem.

Młodzieńców każda pociągnie pokusa,

A cóż dopiero, kiedy jest wezgłowiem

10325

Tronu! Więc nie dziw, że Juan dał susa

Chwytając; ani się zawiódł, albowiem

Bale, pieniądze i schadzki miłosne

Lody zmieniły w raj, a zimę w wiosnę.

XXII

Łaskawa była carowej opieka,

10330

A choć podołać służbie było ciężko,

Jednakże krzepkość młodego człowieka

Wychodzi z takich opałów zwycięsko.

Juan wybujał w górę jak smereka,

Mistrz w rycerskości, miłości, co męską

10335

Dzielność nagradza. Po niej już wiek stary

Woli nad wszystko ruble i talary.

XXIII

Co łatwo było przewidzieć, wciągnięty

Zgubnym przykładem nieroztropnej młodzi,

Rzucił się Juan w upojeń odmęty.

10340

Smutny to objaw, bo nie tylko szkodzi

Świeżości uczuć oraz w nich poczętej

Dobroci serca, ale jeszcze rodzi

Grzech samolubstwa, co człeka zaślepia

I duszę niby skorupą osklepia.

XXIV

10345

Mrok na to rzucam; równie na koleje

Stosunku nazbyt niedobranej pary:

Rozkosze, złudy, żale, zwykłe dzieje

Stosunku chłopca i — jeśli nie starej

Kobiety, zawsze w wieku, gdy wietrzeje

10350

Świeżość uczucia, chłodną w sercu żary.

Panią jest wprawdzie na świata połaci,

Lecz jej nie szczędzą zmarszczki-demokraci.

XXV

Bo skon, ten książę książąt, pan nad pany,

Jak Grakchus „rolnym prawem” niweluje

10355

Równo najwyższe i najniższe stany

Do tej mogiły, co trupa przyjmuje,

Aż na nim wzrosną trawa i burzany,

I tyleż gruntu biedny otrzymuje,

Co bogacz, który złoto mierzył worem.

10360

O, skon! — skon wielkim jest reformatorem.

XXVI

Żył więc (nie skon, lecz Juan) pośród puchów

Miękkich, szalenie, bez rozwagi, celu;

W wesołym kraju niedźwiedzich kożuchów,

Co (prawdę powiem tu gorzką dla wielu)

10365

Czasem prześwita, zwłaszcza śród wybuchów

Złości, przez ową purpurę, Babelu

Królowej godną raczej, niźli………

Ruskiej, niwecząc powab bohaterki.

XXVII

Nie opisuję tej mało przyjemnej

10370

Fazy (gdy pragniesz, z opisów się dowiedz),

Bo się już zbliża dantejski „las ciemny”,

Ta nocorównia groźna, ten manowiec

Ludzkiego życia, karczma na rozjemnej

Drodze, odkąd już roztropny wędrowiec

10375

Prędkim galopem nie wypuszcza koni

I poglądając na przeszłość, łzy roni.

XXVIII

Pomijam opis — o ile wziąć w pęta

Język potrafię; ani też tłumaczę —

O ile zduszę myśl, co jak wilczęta

10380

Do cycek, do mnie przez wir uczuć skacze,

Czepia się jak mech skał lub jak dziewczęta

Ust swych kochanków; bo tutaj zaznaczę

Dla wiadomości, że nie chcę być znany

Jako filozof, lecz chcę być czytany.

XXIX

10385

Miast się umizgać, Juan sam był środkiem

Umizgów, co jest rzecz niepospolita.

To był młodości winien, winien słodkim

Zaletom, krwi rasowej, co prześwita,

Niby u konia, przez żyły; swym wiotkim

10390

Członkom, zgrabności, co z szaty wykwita,

Jak z chmur różowych słońce; zwłaszcza przeto,

Że była sprawa z dojrzalszą kobietą.

XXX

Słał do Hiszpanii listy, a kuzyni

Słysząc, jak się tam zaszczyty szafują,

10395

Myśląc, że przezeń może się też przy niej

Dla nich kąt znajdzie, zaraz odpisują.

Wielu zabiegi ku wychodźstwu czyni,

A wszyscy, jedząc lody, rozumują,

Że wziąwszy futra, nie znajdą różnicy

10400

Wielkiej w klimacie rosyjskiej stolicy.

XXXI

Z radością Juan list od matki witał.

Matkę cieszyło, że miast u bankiera

Czerpać (niewielki został tam kapitał),

Syn ma już urząd i pensję pobiera.

10405

„Cieszę się, żeś już wyszedł z tych lat — czytał

Gdy się pieniądze traci, zdrowie tera.

Ma u mnie wielką wartość człowiek młody,

Którego mniejszy ekspens [581] niż dochody”.

XXXII

Więc go poleca Bogu i Synowi,

10410

I Matce; prosi, by się nie uwodził,

Broń Boże, schizmą, bo katolikowi

To jest grzech; jednak, by ostrożnie chodził,

Gdyż mogliby mu szkodzić ludzie owi.

Pisze, że mu się braciszek urodził,

10415

Bo wyszła drugi raz za mąż; a dalej,

Carowej miłość macierzyńską chwali.

XXXIII

Pisze, że nie ma dosyć słów uznania

Dla wielkiej pani, co łaskawie wspiera

Młode talenty, bez wywoływania

10420

Podejrzeń, bo je w istocie odpiera

Jej wiek i klimat. „U nas plotka tania —

Pisze — lecz gdzie termometr niżej zera

Spada, tam przecie słusznym rzeczy biegiem

Cnota nie taje na równi ze śniegiem”.

XXXIV

10425

O gdybym „księży czterdziestu miał groty”,

Obłudo! Grzmiałbym tu na kształt pobudki,

Niewykonane twoje sławiąc cnoty.

Gdybym miał chociaż cherubinów dudki

Lub akustyczną trąbkę mojej cioty,

10430

Która słuch mając tępy, a wzrok krótki,

I uważając śmierć nie za zabawkę,

Czytała Pismo święte — przez słuchawkę.

XXXV

Ona nie była obłudna staruszka,

Więc uleciała w niebo jak niewiele

10435

Dusz najwybrańszych jej cnotliwa duszka;

Boską nagrodę dostała w udziele,

Niebieskich włości lenna boża służka,

Jak od Wilhelma, co zdobył, na czele

Normanów Anglię, sześćdziesiąt tysięcy

10440

Rycerzy wzięło majątek książęcy.

XXXVI

Ja się nie skarżę. Moje antenaty [582]

Erneis, Radulphus podobno dostali

Zamków czterdzieści ośm, że zuchowaty

Najazd Wilhelma swym mieczem wspierali.

10445

To jednak było niepięknie — za katy —

Że, jak garbarze, Sasów obdzierali

Ze skóry; grzech ów umniejsza na poły,

Że z łupów Panu stawiali kościoły…

XXXVII

Juan rósł piękny, ale jak te krzewy

10450

Akacji, co się obrażą dotknięciem;

Jak król, gdy słyszy wolnomyślne śpiewy,

Chyba je Southey z niegroźnym zacięciem

Nuci; może też uprzykrzył lód Newy,

Tęskniąc do kraju, w którym żył dziecięciem,

10455

Lub łask niepomny z łona majestatu

Carskiego, wzdychał do świeższego kwiatu?

XXXVIII

Może — lecz przyczyn przytaczam za wiele,

Godnych fizyka, a nie pisoryma.

Robak roztoczy najbujniejsze ziele,

10460

Rak się lic młodych jak uwiędłych ima.

Troska przedstawia, jak kupiec w niedzielę,

Swoje rachunki, a choć się kto zżyma,

Winien zapłacić. Tydzień przejdzie cicho,

Niedziela musi przynieść jakieś licho.

XXXIX

10465

Jednym wyrazem — Juan zachorował,

Carowa zlękła się, doktor (przypadkiem

Ten sam, co Piotra „skutecznie” kurował)

Zakonstatował razem z sił upadkiem

Puls przyśpieszony, z czego wywnioskował

10470

Śmiertelną febrę. Petersburg był świadkiem

Boleści dworzan i ambasadorów,

Carowa mdlała, zdwojono doktorów.

XL

Choroba wiele wywołała sporów:

Ktoś o truciźnie i o Potemkinie

10475

Szeptał, inny znów z ceglanych kolorów

Młodzieńca wnosił, że w suchotach [583] zginie,

ów mądrze prawił o wpływie humorów

Na krew, co w żyłach niewłaściwie płynie.

Słyszano także z ust niejednej pani,

10480

Że to — z wysiłków ostatniej kampanii.

XLI

Oto recepty lekami brzemienne:

Sodae sulphat. gr. vj. gr. fs. Mannae.

Aqu. fervent. f. gr. ifs. gr. ij. tinct. Sennae

Haustus. (Tu doktor kraple przepisane

10485

Sam mu wlał w-usta). Albo znów odmienne:

Rp. Pulv. Com. gr. iij. Ipecacuanhae,

Bolus Potassae Culphuret sumendus

Et haustus ter in die capiendus.

XLII

Doktor dobija lub stawia na nogi

10490

Secundum artem [584]. Choć zdrowy nań syka,

Chory jak Boga przyjmuje go w progi

I złośliwymi żartami nie tyka.

Bo gdy się zbliża ów hiatus [585] srogi,

Który wypełni rydel i motyka,

10495

Miast cicho w Lecie spróbować kąpieli,

Prosisz, aby cię w niej zanurzył Baillie [586].

XLIII

Lecz choć już duszy wymawiał mieszkanie

Skon, najnieczulszy z wszystkich gospodarzy,

Przemogły siły młodzieńcze w Juanie

10500

I poplątały wyroki lekarzy.

Jeszcze obłudnej nie wierzono zmianie:

Nikłe rumieńce na zapadłej twarzy

Budzą obawę; więc grono doktorskie

Radziło podróż w krainy nadmorskie.

XLIV

10505

„Klimat nasz — mówią — zgubny wpływ wywiera

Na dziecię ciepłych krajów”. Więc na czole

Carowej żałość zjawiła się szczera;

Już polubiła bardzo to pacholę.

Toż widząc, jak mu blask oczu zamiera

10510

I jak podcięte skrzydełka sokole

Mdleją, posłem go umyśliła zrobić,

Przy czym łask całym przepychem ozdobić.

XLV

Szły właśnie wtedy politycznym torem

Układy, snuło się depesz bez liku

10515

Między rosyjskim a angielskim dworem

— W dyplomatycznym co się zwą języku

Notami i są zdrad wzajemnych zbiorem —

To o żeglugę wolną na Bałtyku,

O tran, łój — z dzierżaw, które trzyma Tetis,

10520

A Anglik zwie swym uti possidetis [587].

XLVI

Carowa umie nagradzać usługi

I przyjaźń; misję więc tajną zwierzyła

Ulubieńcowi, przy czym lejąc strugi

Złota, królewski splendor roztoczyła.

10525

On ucałował ręce i na drugi

Dzień, wziąwszy listów i instrukcyj siła,

I podarunków, rozsiadł się w kolasce. —

Dwór się dziwował niezwyczajnej łasce.

XLVII

Była szczęśliwa; z nią wszyscy szczęśliwi.

10530

Naszym królowym równie się na tronie

Wiedzie; ta stronność fortuny mię dziwi.

Chociaż dźwigała krzyżyków pięć, w łonie

Klimaterycznym ognie grały żywiej

Niż w wiośnie życia. Choć powadze to nie

10535

Przystało, jednak naprawdę z początku

Nie mogła znaleźć następcy… Z porządku

XLVIII

Rzeczy czas, który wszystkie bóle koi,

Najkrwawszych smętków ukołysze srogość.

Tłum kandydatów nowych się wyroi,

10540

Powróci dawna snów rozkosznych błogość. —

Pauza chwilowa dam nie niepokoi

Ani przestrasza pretendentów mnogość:

Potrzebne takie chwilowe przestanki,

Bo otwierają emulacji [588] szranki.

XLIX

10545

Gdy ta zaszczytna wakuje posada,

Niech słuchacz pauzę jedno — czy dwudniową

Wyzyska i z mym bohaterem siada

Na rydwan, co go w sferę wwiedzie nową.

Przepyszne konie z cesarskiego stada

10550

Ciągnęły pojazd, co woził carową

Do Krymu, niby Ifigenię [589] drugą.

Teraz nim jechał don Juan z papugą,

L

Buldogiem, małpą, kotką i z kociaki.

Byli to wierni jego towarzysze,

10555

Nie wiem, czym mi to wytłumaczy jaki

Mędrzec i czemu tę skłonność przypisze

Do szpetnej małpy i podłej sobaki.

Panna, co sobie sześć krzyżyków pisze,

Mniej lubi kotka, papugę lub szpica

10560

Niż on, niestary, nawet nie dziewica…

LI

Każdemu swoja była przeznaczona

Poduszka. — W wozie osobnym deńszczyki

I sekretarze, a u jego łona

Mała Leila, w Izmaiłu dzikiej

10565

Rzezi kozackim szablom obroniona.

Gdy moja Muza ciągle zmienia szyki,

Na plac skinieniem wywołuję berła

Dziewczynę piękną i czystą jak perła.

LII

Taka rozumna, tak pełna lubości,

10570

Z taką powagą w miękkim charakterze,

Dziś rzadkim niby kopalnego kości

Człeka z mamutem razem — o Cuvierze [590]!

Mało przystawał jej nieświadomości

Ten świat, co kusi, aż wiarę odbierze.

10575

Młodość broniła jej przeciwko złemu

Była spokojna, nie pojmując — czemu.

LIII

Miłość platonicznaDon Juan kochał ją, a ona jego,

Nie jak brat siostrę lub ojciec miłuje

Córkę. Nazwać to trudno. Ojcowskiego

10580

Uczucia, ojcem nie będąc, nie czuje;

Równie mu w sercu miłości innego

Rzędu, miłości siostrzanej, brakuje,

Bo nie miał siostry i był jedynakiem.

— Gdyby miał, chciałby do niej lecieć ptakiem…

LIV

10585

Tym mniej zmysłowa owa miłość była.

Nie stał się jeszcze zwiędłym lowelasem,

Co sztuk używa, by mu się wzburzyła

Krew, jak alkalia [591] wzburzają się kwasem.

Choć jego młodość, jak wiesz, nie grzeszyła

10590

Skromnością (młodym to się zdarza czasem),

Platońskie było u niego dno serca,

Tylko że — czas je wygryzł — wszystkożerca.

LV

W tym przywiązaniu brakło też zarodu

Pokus; czuł taką skłonność do sieroty,

10595

Jak patriota (czasem) do narodu.

Był także dumny, że ją od sromoty

Ocalił z ruin burzonego grodu;

Że ją z pomocą kościoła na cnoty

Drodze utrzyma; lecz co wielu smucić

10600

Będzie, nie chciała za nic się nawrócić.

LVI

Dziwna, w pogaństwie że jej nie zachwieje

Okropnej rzezi i walki wspomnienie.

Choć ją uczyli trzej archijereje,

Chrzest w niej uparte budził obrzydzenie

10605

I spowiedź — nad tym drugim nie boleję.

Snadź się do grzechów nie czuło sumienie.

Bądź co bądź Kościół nie postąpił krokiem,

Mahomet zawsze był u niej prorokiem.

LVII

Żadnego także znieść chrześcijanina

10610

Nie mogła oprócz jednego Juana;

To był jej zbawca, przyjaciel, rodzina.

Kochała, była nawzajem kochana.

Ciekawa para — on i ta dziewczyna,

Ze swym obrońcą młodym nie związana

10615

Żadnymi węzły: wieku, krwi ni wiary;

To był najsłodszy powab owej pary.

LVIII

PolskaDroga przez Polskę szła i przez Warszawę,

Kraj solnych żup i kajdan. — Wnet się scena

Zmienia: Kurlandia, mająca stąd sławę,

10620

Że jeden z książąt jej ukradł „Birena”

Imię; widziała też Marsa wyprawę,

Którego sława wiodła — ta syrena —

By za dwadzieścia lat zwycięstw zapłacił

Klęską i gwardię grenadierów stracił.

LIX

10625

Sentymentalizm to nie był gołębi,

Gdy: „Moja gwardio!” — wołał ów gliniany

Bóg. Patrz, jak tego Gromowładcę zgnębi

Castlereagh, ów arteryj zawołany

Podrzynacz. Smutno, że śniegiem się ziębi

10630

Sława… lecz kto zmarzł, może być ogrzany

W Polsce; tam imię Kościuszki dziś tryska

Płomieniem przez śnieg jak z Hekli ogniska.

LX

Więc z Polski do Prus: tam ogląda przednie

Miasto Królewiec, znamienne walorem

10635

Skarbów kopalnych, nadto, przed czym blednie

I miedź, i ołów, wielkim profesorem

Kantem. Lecz Juan, który miał za brednie

Metafizykę, jechał dalszym torem

Przez Niemcy, ten kraj cierpliwych milionów,

10640

Żgany ostrogą królów — pocztylionów.

LXI

Przez Berlin, Drezno i już, już z daleka

Widzi zamczyste Renu okolice.

— Sceny gotyckie, co w duszy człowieka

Fantazji jasne zapalacie świece!

10645

Na widok ruin, które pleśń powleka,

Duch mój wylata za światów granice

Żywych i zmarłych, i tak rozbujany

W powietrznych sferach zawisa pijany.

LXII

Przez Mannheim i Bonn pędziły kolasy.

10650

Tam Drachenfelsu czarna i barczysta

Postać feudalne przypomina czasy.

Kto o nich czytać chce, dużo skorzysta. —

Już są, nie tracąc czasu na popasy,

W Kolonii, kędy ogląda turysta

10655

Dziewic tysięcy jedenastu kości

— Piękny ówczesnej dowód moralności.

LXIII

Haga, Helvoetsluys, Holandia, kraj sera,

Kanałów i krów najlepszego doju,

Gdzie wieśniak ziarnka jałowcowe zbiera

10660

I ciśnie krople smacznego napoju.

Rząd i uczony nieroztropnie gdera

Na to rzemiosło skromnego pokroju;

Niech zważy, że to zarobek jedyny

Niejednej biednej i głodnej rodziny.

LXIV

10665

Tam wsiadł na statek, z nim zwierzęta wsiadły,

Nawa pomyka w stronę wyspy wolnych,

Igrając, fale na falach się kładły,

Sztaba się parła pośród fal swawolnych,

Twarze niektórych podróżnych przybladły.

10670

Juan, nawykły już do nurtów solnych,

Stał przypatrując się okrętom w dali

I czekał, rychło ziemia wyjrzy z fali.

LXV

Wreszcie wynurza się, wznosi i wstaje

Niby biały mur. Dziwnego ważenia

10675

Doznał; zawsze go podróżny doznaje,

Widząc raz pierwszy albiońskie z wapienia

Ściany; coś na kształt dumy, że w te kraje

Kramarza wpływa, co się rozprzestrzenia

Po wodach, lądach, myszkuje, plądruje

10680

I pewnie morze wnet opodatkuje.

LXVI

OjczyznaKochać tę ziemię, która wychowała

Lud, co mógł pierwszym być z ludów kochanych,

Nie mam powodu; mnie kolebkę dała

Jeno; lecz czuję litość dla skalanych

10685

Cnót i cześć we mnie budzi dawna chwała.

Siedm lat — zwyczajny dla deportowanych

Termin — ugłaska gniewy, zwłaszcza skoro

Człowiek spostrzega, że kraj diabli biorą.

LXVII

Ach! By mu rzekł kto prosto, bez obłudy,

10690

Jak jego imię we wzgardzie u świata;

Jak ten glob, co miał cześć dla niego wprzódy,

Czeka, rychło-li kto nań ześle kata;

Jak go największym wrogiem mają ludy,

Tego fałszywca, co udawał brata,

10695

Sztandar wolności wzniósł nad świata cokół,

Dziś czyha, aby nawet ducha okuł!

LXVIII

Pysznej swobody wdział pióra papuże,

A jest niewolnik przedni wszystkich czasów.

Narody więźniem; a czymże ich stróże?

10700

Równie więźniami krat, kajdan i zasuw.

NiewolaSąż wolni przeto, że trzymają — tchórze! —

Wolność pod kluczem? O! Nie zazna wczasów

Taki niewolnik; równy jest w tej mierze,

Kto dźwiga jarzmo, jak ten, co go strzeże.

LXIX

10705

Don Juan poznał Albionu przedsmaki:

Twoje, o Dovrze najdroższy, hotele,

Twoje komory, celniki, strażaki,

Służbę, co do nóg podróżnym się ściele,

Z rąk wydzierając kufry, mantelzaki [592].

10710

Następnie innych pięknych rzeczy wiele,

Zwłaszcza nie znane frycowi [593] turyście

Ścisłe rachunki, słone oczywiście.

LXX

Juan, choć młody, płochy i dostojny,

Choć miał brylantów i rubli kieszenie

10715

Pełne, nie liczył groszy i był hojny,

Płacąc, skrzywił się jednak grubej cenie.

(Sekretarz jego, Grek, wymową zbrojny,

Pozycyj wierne odczytał mu brzmienie).

W Anglii powietrze mgliste, lecz swobodne,

10720

Więc oddychanie opłacenia godne.

LXXI

Hej, do Canterbury! Hejże, pocztylionie!

Plusk, plusk po błocie i trap, trap po grudzie.

Hura! Jak skaczą i poczta, i konie!

Nie tak jak w Niemczech, gdzie w pocztowej budzie

10725

Jakby na cmentarz jedziesz; a i to nie

Miłe, że co krok przystają — ci ludzie

I piją „sznapsy”, nieczuli jak skała;

Hundsfotl, Verfluchter [594] już na nich nie działa.

LXII

Niczym się ludzki duch tak nie wyświeży

10730

I nie zaprawi niby rumem kawa

Jak prędką jazdą; mniejsza dokąd mierzy,

Byle wesoła i huczna, i żwawa,

Smak bowiem jazdy w samej jeździe leży;

A im mniej przyczyn owej się poddawa

10735

Uciesze, tym się przyjemniejsze stanie

Dopięcie celu, którym jest — jechanie.

LXXIII

W Canterbury kościół oglądali farny,

Becketa [595] krwawy kamień, Edwardowy

Szyszak; pamiątki zakrystian niezdarny

10740

Wyuczonymi objaśniał im słowy.

Oto, czym ci jest sława! Jakiś stary

Hełm, kawał kości z nogi albo głowy,

Ostatnie szczątki wapienia i soli,

Świadectwa ludzkiej na tym świecie doli. —

LXXIV

10745

Z wielkim zajęciem oglądał świątynię

Juan; tysiąc mu Cressy w myśl stawa

Na widok hełmu, co wiekom jedynie

Poddał się. Równie grozą go napawa

Grób księdza, który królów karcąc, ginie,

10750

Królów, co jednak podkładają prawa

Swoim wyrokom. Leila patrzała

I: „Co to za dom wielki?” — zapytała.

LXXV

Gdy powiedziano: „To mieszkanie boże.” —

„Prześlicznie mieszka!” — mówi, lecz nie zdoła

10755

Pojąć, jak w domu swoim cierpieć może

Niewiernych, co nie szczędzili kościoła

W jej kraju, gdzie jest takie samo morze,

Lecz żyją wierni, i gniewem anioła

Marszczy się, że swe świątynie najlepsze

10760

Mahomet rzuca jak perły przed wieprze.

LXXVI

Hop, hop przez niwy, niby ogród duży,

Raj chmielów pięknych i traw wybujałych.

Sam — choć poeta — po latach podróży

W krajach gorętszych, lecz mniej zamieszkałych,

10765

Chciałbym w nizinę wrócić, co nie nuży

Zbytnią mnogością pejzaży wspaniałych:

Lodowców, oliw, winnic i szałasów,

Urwisk, wulkanów, pomarańczarń, lasów.

LXXVII

Gdy jeszcze myślę o szklaneczce elu [596]…

10770

Tak mi żal! — „Hetta, ho!” — pocztylion krzyka;

Juan, zbliżając się w pędzie do celu,

Podziwia kraje wolnego Anglika,

Co podobają się obcym i wielu

Swoim oprócz tych, którzy mają bzika

10775

I myślą „wierzgać przeciw ościeniowi”,

Za co im cięższe jarzmo się stanowi.

LXXVIII

Jaka to piękna rzecz — wygodna szosa.

Bo jazda po niej lekka jak muskanie

Albo jak orła lot, co mknie w niebiosa,

10780

Wiosłując skrzydły po chmur oceanie.

Gdyby istniały za czasów Heliosa,

Febus by w takim chciał pędzić rydwanie

Czy poczcie, która gdy niby wariatka

Mknie, surgit amari aliquid[597]: rogatka.

LXXIX

10785

Jak bardzo ciężkie jest każde płacenie!

Bierz żonę, życie, lecz wara od kasy!

To — jak Machiavel [598] powiedział uczenie —

Jest najprzykrzejsza rzecz dla ludzkiej rasy:

„Mniej ich zabójstwo gorszy niż zachcenie

10790

Złota, naczelnej żywota okrasy,

Zniszcz szczęście domu, nie uronią łezki,

Lecz strzeż się rękę wyciągać do kieski”. —

LXXX

Mówi florentczyk. Monarchowie! Swego

Mistrza słuchajcie! — Orszak wjechał szumnie

10795

O samym zmierzchu na szczyt wysokiego

Wzgórka, co patrzy wzgardliwie czy dumnie

Na wielkie miasto. O wy, mieszczańskiego

Świata synowie! Spójrzcie ku tej trumnie

Czy ogrodowi — jak się wyda komu…

10800

Strzelecka góra. John Bull [599] — jesteś w domu.

LXXXI

Słońce zachodzi, gęsty dym się kładnie,

Jak z wypalonych na poły wulkanów,

Nad tą przestrzenią dziwną, którą snadnie

Można by nazwać „salonem szatanów”.

10805

Juana trwożny szacunek napadnie,

Choć to nie jego dom — owa Brytanów

Ziemia, mać synów, którzy wyrzezali

Połowę świata, pół przehandlowali.

LXXXII

MiastoJeden kłąb dymu, okrętów, kamieni,

10810

Cegieł, daleko, jak oko poniesie;

Gdzieniegdzie żagiel białością się mieni

I zaraz ginie w masztów gęstym lesie;

Wieże, rozsiane na wielkiej przestrzeni,

Raz po raz, jakby z ciekawości, w mgle się

10815

Zjawią; kopuła czarna jak na głowie

Błazeńska czapka — to się Londyn zowie.

LXXXIII

Lecz jemu zda się każda dymu szmata

Chmurą magiczną, a wszystkie kominy

Czarnoksiężnika tyglem, skąd wylata

10820

Na świat bogactwo: weksle i daniny.

Ciężka nawała mgieł miasto przygniata,

Skroś nich majaczy słońca okrąg siny.

Jest to zwyczajna atmosfera mglista

Londynu: bardzo zdrowa, choć nie czysta.

LXXXIV

10825

Stanął, a ja z nim. Zbliżam się ku mecie.

Tak flota, gdy ma dać ognia, to w pędzie

Staje. Niedługo znowu mnie znajdziecie,

Jak kur na jednej z wami siądę grzędzie.

Chcę tu rzec prawdę, której nie weźmiecie

10830

Za prawdę, bowiem właśnie prawdą będzie.

Miotłą pani Fraj [600] pragnę domy chrześćjan

Oczyścić, wymieść pajęczynę ze ścian.

LXXXV

Aj! aj! Pani Fraj! Czyliż to koniecznie

Biedne łotrzyce pouczać w Newgecie [601]?

10835

Idź do Carltonu lub gdzie indziej; grzecznie

Pięść na królewskim połóż twardym grzbiecie.

Mówisz: „Poprawiam lud!…” a! niedorzecznie,

Tylko filantrop takie brednie plecie.

Pani Fraj! — Napraw naszych „dobrych” złości.

10840

Myślałem, że masz więcej nabożności.

LXXXVI

Powiedz, że starcom przynależy cnota,

Oducz czamarek, pledów i wojaży;

Powiedz: Nie wróci starcom młodość złota,

Kupne wiwaty nie wesprą nędzarzy;

10845

Powiedz, że William Curtis idyjota,

Najgłupszej myśli w mózgu nie wysmaży;

Prostacki Falstaff [602] swojego Henrysia,

Błazen, co przestał już błaznować dzisia.

LXXXVII

Władza, DobroPowiedz — po życiu spędzonym w podłości,

10850

Krwi, zdradzie, może to za późno będzie —

Że kto do nazwy „wielki” prawa rości,

Ten niekoniecznie stanie w dobrych rzędzie;

Najwięksi władcy mieszkali w niskości.

Powiedz — lecz dosyć tej mojej gawędzie;

10855

Wnet się znów echem moja pieśń rozniesie,

Jak róg Rolanda w ronsewalskim lesie.

Pieśń jedenasta

I

Gdy biskup Berkeley [603] rzekł: „Materii nie ma”,

Niematerialne było takie zdanie.

Jednakże twierdzą, że próby wytrzyma:

10860

Najsubtelniejszy mózg za wiotki na nie.

Ale wierzyć w nie? Gdy swymi oczyma

Zobaczę, iż się ciało niczym stanie,

Uwierzę, że świat jest duchem, że zdrowy

Rozsądek noszę, choć nie noszę głowy.

II

10865

Co za wspaniały pomysł świat przedstawić

Powszechną „jaźnią”; mówić, że substratem

Jego duchowe „Ja”! Chcę w zakład stawić

Taki świat, że jest wiele prawdy na tem.

Wątpienie! Jeśliś wątpieniem, jak prawić

10870

Lubią uczeni — ja wątpię — pryzmatem

Jesteś dla słońca prawdy. Rajski dżinie,

Nie kuś mnie, bo się w tobie mózg rozpłynie.

III

I tak niestrawność na wnętrzu mnie tłoczy,

Ten „nienajsłodszy Ariel”, i nadaje

10875

Uczuciom polot wcale nieuroczy,

A co prawdziwą torturą się staje,

To to, że nie ma, gdzie by zwrócić oczy,

By o gatunki nie tknąć i rodzaje,

Planety, byty, słowem: dziwne dziwo

10880

Wszechświat — który jest omyłką szczęśliwą,

IV

Jeśli go stworzył traf. Zasię, jeżeli

Rację ma Pismo święte, tym-ci lepiej;

Już i tak swarzą, żeśmy nazbyt śmieli,

Że się nam lada nowość głowy czepi,

10885

Słusznie; zbyt krótkie życie, byśmy mieli

Zrozumieć wszystko, nieudolni, ślepi; j

Zwłaszcza że „ów dzień” wszystko nam odchyli.

A gdy nie przyjdzie?… Owszem; spać jest milej.

V

Więc filozofia precz i ten zwodniczy

10890

System, gdzie wszystko polega na wietrze.

Co jest, to — sądzę — jest; co się zaś tyczy

Tej prawdy, ufam, że jej nikt nie zetrze.

Od dni robię się jakiś suchotniczy,

Przyczyną nie wiem co — może powietrze.

10895

A równocześnie Wiara, Chorobaw miarę mizernienia

Me niedowiarstwo w wiarę się przemienia.

VI

Pierwszy więc atak dowiódł mi istności

Boga, weń zresztą wierzę — i w szatany;

Drugi: mistycznej w Matce dziewiczości;

10900

Trzeci: powstanie grzechu według znanej

Litery; czwarty na Trójcę w jedności

Okazał dowód tak nieprzełamany,

Że chciałbym trójkę na czwórkę rozszerzyć,

By tym pobożniej i tym pewniej wierzyć.

VII

10905

Do rzeczy. — Kto z was stał na Akropolu

I patrzał stamtąd na attyckie łany,

Był w malowniczym Konstantynopolu

Albo pił w Chinach, kraju porcelany,

Herbatę złotą jak wody Paktolu [604],

10910

W gruzach Niniwy siedział rozsypanej,

Nie powie zrazu wiele o Londynie,

Ale co o nim powie, nim rok minie? —

VIII

Już pod noc Juan na szczyt Strzeleckiego

Wjechał pagórka. To wzgórze się wznosi

10915

Ponad doliną złego i dobrego,

Która Londynu wielkie imię nosi.

Wkoło milczenie; w ciszy pogodnego

Wieczoru słychać jedynie skrzyp osi

I szum, jak w gnieździe pszczół albo szerszeni,

10920

Z czynnego miasta, co się życiem pieni.

IX

Juan w powiewach wieczornego tchnienia

Szedł za powozem milcząc. Jego dusza

Tonie w podziwie wielkiego plemienia,

To imponuje jej i to ją wzrusza.

10925

Tu mieszka wolność, tu się rozprzestrzenia;

Tu krzyczeć może lud ani go zgłusza

Zgrzyt torturowych kół świętej Hermandad [605],

Tu bunt wywołać zdoła lada mandat.

X

PieniądzTu czyste żony, czysta krew. Tu płacą

10930

Ludzie, ile chcą, a że płacą drogo,

To tylko przeto, że pieniądze tracą

W dowód, że mają, zatem wydać mogą.

Tu nie potrzeba nawet praw, bo na co?

Wędrowiec śmiało jeździ pustą drogą,

10935

Gdyż… przerwał dalsze myśli tej rozwicie

Szorstki krzyk: „God damn [606]! Pieniądze lub życie!”

XI

Te wolne głosy wypadły z zasadzki

Z ust czterech łotrów, którzy wypatrzyli,

Jak szedł sam jeden, i w sposób kozacki

10940

Umieli korzyść wyciągnąć z tej chwili,

Kiedy dżentelmen, chcąc użyć przechadzki,

Jeśli kułaka nie ma, co nie myli,

Może w tym kraju bogaczów przygodnie

Utracić razem i życie, i spodnie.

XII

10945

Juan w angielskiej mowie nie był przedni,

Jedna mu klątwa: „God damn”, była znana,

Ale, że słów tych nie słuchał po wsze dni,

Myślał, że znaczą prosto: „Witam pana!”

Albo: „Bóg z tobą!” Nie liczę do bredni,

10950

Że tak rozumiał. Ja sam — pół-Normana;

(Na swe nieszczęście) — znałem wiele osób,

Co zawsze: „Witaj”, mówiły w ten sposób.

XIII

Lecz Juan za to rozumiał ich ruchy,

A że miał serce orle, nie gołębie,

10955

Dobył krócicy szybko zza pazuchy,

Strzelił, jednemu kulę utkwił w kłębie.

Ten padł i tarzał się jak wół od muchy

Cięty, i ziemię rodzinną żuł w gębie

Krzycząc na swego towarzysza Jana:

10960

„Janku! Dostałem kulą w brzuch od Franka”.

XIV

Więc Janek — nogi za pas i uskoczy;

Wnet się i świta Juana przyczłapie;

Stanąwszy z dala, dziwem pasie oczy

I zamiast pomoc nieść, za uchem drapie.

10965

Lecz Juan widząc, jak „Syn nocy” broczy,

Że mu z krwią życie żyłami wykapie,

Woła bandaży, szarpi i oliwy,

Żałując, że był może nazbyt żywy.

XV

W tym kraju — myślał — spod polarnej gwiazdy

10970

Może tak gościom szacunek się składa,

Wszak przypominam tutejsze zajazdy,

Gdzie ukłonami gospodarz okrada,

Zamiast przekleństwem i groźbą śród jazdy.

Co czynić? Kona. Rzucić nie wypada

10975

Człeka, samemu jechać w dalszą drogę.

„Podnieść go! Złożyć na wozie. Pomogę”.

XVI

Nie dopełnili zacnego uczynku,

Gdy konający: „Och! przeklęta zupa —

Wrzasnął. — Och, podaj, och, kie-li-szek kmin-kó-

10980

Wki; och, odejdź precz — och, nie ruszaj — trupa!”

Wtem na serdecznym już gaśnie kominku

Życie i czarna krew mu z rany chlupa,

Rzężąc zatopił w szyi sztywne palce

I zdarł z niej chustkę, krzycząc: „Daj to Salce!”

XVII

10985

Chustka, zmoczona we krwi jeszcze świeżej,

Upadła tuż pod nogami Juana.

Zdziwił się, czemu tam padła i leży,

Czy to on owa osoba żegnana…

Tomek był perłą londyńskiej młodzieży,

10990

Szykowiec, łobuz, udający „pana”,

Tak wesół, że mu wszystko było „mucha”,

Póki miał w mieszku grosz, a w ciele ducha.

XVIII

Zrobiwszy, co mógł — na zatuszowanie

Z różnych powodów nieprzyjemnej sprawy,

10995

Skoro komisja skończyła badanie,

Pożegnał Juan widok arcykrwawy,

Bo też obeszło go to niesłychanie,

Że ledwo na ląd wolny wysiadł z nawy,

Musiał w koniecznej obronie wolnego

11000

Zabić Anglika — i nierad był z tego.

XIX

Znaczną osobę zgładził z tego świata,

Co była tęgim w swoim kole szprychem.

Dla niego w oknach nie istniała krata,

W drzwiach zamek, bo go otwierał wytrychem.

11005

Kto był tak „galant” od stóp do krawata,

Kto tak drwił z życia jowialnym uśmiechem,

Kto na przedmiejskie swą kochankę bale

Tak wiódł pod rękę, jak on „Czarną Salę”?

XX

Nie ma już Tomka — więc o Tomku basta!

11010

Bohaterowie umierają. Proście

Boga, niech liczba ich nadal nie wzrasta…

— Witaj, Tamizo! Witaj! Po twym moście

W brykach jak bęben dudniących do miasta

Sławnego toczą się zamorscy goście,

11015

Przez Kensington [607] i tym podobne tony,

Śród których człowiek grodu jest spragniony;

XXI

Przez nagie i drzew pozbawione „Gaje”

(Od tego: lucus[608]); przez prospekty, zwane

— „Wzgórzem rozkoszy”, której niedostaje [609],

11020

I gdzie jest równo; poprzez murowane

Domy, w których kurz we znaki się daje,

A: „do najęcia”, na nich napisane;

Zaułki, zwane grzecznie: Eldorada,

Z których by Ewa uciekała rada.

XXII

11025

Rogatki, wozy, bryki z każdej strony,

Wir kół, huk żelaz, ścisk ludzkiego tłoku.

Tu poczta pędzi jak sen niedośniony,

Tam szynk zaprasza na szklaneczkę groku [610].

W oknie fryzjera peruki, szyniony [611].

11030

Lampiarz po rogach dla przegnania mroku

Nalewa w każdą latarnię blaszaną

Oliwy — gazu naówczas nie znano.

XXIII

Podróżny poprzez tłum i wrzawę dziką

Do Babilonu spółczesnego wkracza.

11035

Czy konno wjeżdża, czy pocztą, czy bryką,

Zaraz go ten wir człowieczy zahacza,

Mógłbym rzec więcej, ale przewodnikom

Nie chcę odbierać chleba. Słońce macza

W Tamizie lice; noc z pomroku czyha,

11040

Nasza gromadka przez most się przepycha.

XXIV

Miła jest szeptem swym Tamiza tkliwa,

Obecność nurtów przypominająca,

Lecz pośród Damn my eyes prawie lękliwa.

Lamp Westminsteru jednostajnie drżąca

11045

Światłość i ten plac, i kąt, gdzie przebywa

Sława jak widmo i w blaskach miesiąca

Ślizga się, skacze z kolumn na kolumny,

A którym Albion jest najbardziej dumny.

XXV

Gaju Druidów nie ma! Nie bacz na to.

11050

Stone Henge' u nie ma!… Lecz na cóż czułości?

Jest za to Bedlam[612] z bardzo mocną kratą,

By wariat nie gryzł zwiedzających gości;

Jest dla dłużników dom — z ciemną komnatą;

Mansion House[613] także, choć nań lud się złości,

11055

Sądzę, że jest dom wspaniały, choć sztywny;

Ale Opactwo — to mi gmach przedziwny!

XXVI

Lampy po Charing-Cross aż do Pall-Mallu

Błyszczą jasnością taką okazałą,

Jakiej w stolicach Europy wielu

11060

Prawie się nie zna jeszcze — powiem śmiało.

Noc tych miast nie ma światłości na celu.

RewolucjaFrancja, kraj dotąd oświecony mało,

Chciał się oświecić — lecz środki pomieszał:

Zamiast lamp — szlachtę na latarniach wieszał.

XXVIII

11065

Tacy szlachcice, wiszący wzdłuż drogi,

Dosyć jaskrawo ludzkość oświecali,

Równie jak niegdyś czerwone pożogi;

— Ostatni rodzaj dla ślepców się chwali —

Ci świecą niby fosfor lub złowrogi

11070

Dla duszy błędny ognik, co się pali

Na bagnie, wabi, wiedzie na bezdroże;

To cię oślepi — oświecić nie może.

XXVIII

W Londynie gdyby Diogenes [614] nowy

Pragnął odnaleźć swojego „człowieka”

11075

Igdyby nie mógł go napotkać w owej

Stolicy, w którą, jak do morza, ścieka

Z wszystkich narodów motłoch wielogłowy,

To nie z braku lamp. Co do mnie: ćwierć wieka

Szukając perły tej zimą i latem,

11080

Widzę, że świat jest jednym — adwokatem.

XXIX

Na Pall-Mall koła o kamienie grają,

Prąc się pośród fal pracowitej nacji,

Rzadszych już, bo się zewsząd otwierają

Bramy na odgłos dzwonków i kolacji

11085

Żądni mieszkańcy do domów wracają.

Don Juan, młody „grzesznik z dyplomacji”,

Jedzie w powozie, mija, jak się rzekło,

St. Jamesa pałac i St. Jamesa „piekło [615]”.

XXX

Jadą przed hotel. Z drzwi płyną lokaje

11090

Wyfrakowani; dokoła już stoi

Ciżba i owe pospolite zgraje

Pafijskich dziewic, którymi się roi

Przykładny Londyn, kiedy noc nastaje,

Choć niemoralne, Malthus [616] do nich kroi,

11095

Na przeludnienie szukając pomocy.

— Juan już wysiadł ze swojej karocy.

XXXI

Ulokował się w najmilszym hotelu

Dla cudzoziemca, co pływa w faworze [617]

Szczęścia, a mając pieniędzy jak chmielu,

11100

Słone rachunki lekceważyć może.

Mieszkało i dziś mieszka posłów wielu

W dyplomatycznych kłamstw przesławnej norze,

Nim się do czystszej przeniosą dzielnicy,

W brązowej ryjąc nazwisko tablicy.

XXXII

11105

Don Juan w sprawie prywatnej wysłany,

Lecz do której w grę wchodziły narody,

Nie był na tyle z rozumu obrany,

By głosić swego przybycia powody.

Wiedziano tylko, że w misji nieznanej

11110

Przybył do Anglii cudzoziemiec młody,

Przystojny, który — szeptano w skrytości —

Zawrócił głowę jej cesarskiej mości.

XXXIII

Jego przygody, batalie, kochanki,

Wyprzedzając go, szum zrobiły wielki;

11115

Moda, PożądanieA romantyczki — jak wiesz — wychowanki

Apollinowe, zwłaszcza zaś Angielki,

Lubią przesadę, dla niej łamią szranki

Rozsądku, rzeczy nadludzkich czcicielki.

Zatem wszedł w modę — rzecz, co w naszej dużej

11120

Ojczyźnie paniom za namiętność służy.

XXXIV

Nie, aby która była beznamiętna;

Przeciwnie — ale jej żądze są z głowy;

Następstwo zresztą ma te same piętna,

Jakby je proces wytworzył sercowy.

11125

Sposób działania to rzecz obojętna;

Byłeś do celu jeno doszedł zdrowy,

To jest — do jej… ust albo do kobierca,

Cóż ci, czy chęć jej szła z głowy, czy z serca!

XXXV

Juan przedstawił we właściwym czasie

11130

Właściwym ludziom listy wierzytelne,

Przychylność widział w ich oblicz grymasie.

Mężowie stanu, kamienie węgielne

Państwa, sądzili, że młodzieńczyk da się

(Są to doniosłe sprawy, choć subtelne)

11135

Tak łatwo na ich uśmiech wziąć obleśny,

Jak na ptasznika lep słowiczek leśny.

XXXVI

Błądzili. To się starym ludziom zdarza;

Powiemy o nich, ale aż w przyszłości,

Bo się za często bezmyślnie powtarza

11140

O politykach i dwulicowości.

Lżą, prawda, lecz nie z bezczelnością Igarza.

Co ja w kobietach lubię do zazdrości,

To, że w nich kłamstwo z taką sztuką gra się,

Że przy nim prawda nawet kłamstwem zda się.

XXXVII

11145

KłamstwoCzymże jest kłamstwo? Tylko się zastanów!

Prawdą w przebraniu. Wspomnij zastęp cały

Dziejopisarzy, prawników, kapłanów:

W czyjeż się dzieła kłamstwa nie wmieszały?

Cień prawdy zniszczyłby wartość koranów,

11150

Objawień zniósłby poezję, annały,

Proroctwa — chyba że zdarzeniem rzadkiem

Są datowane jeszcze przed wypadkiem.

XXXVIII

Święćcie się, kłamstwa! Ach! Któż teraz przytnie

Mej Muzie nazwę mizantropki? Światu

11155

Te Deum dzwoni, a jeśli kto zgrzytnie,

To się zań wstydzi rumieńcem szkarłatu.

Nie zgrzytaj! Ucz się kłaniać czołobitnie,

Całować ręce, nogi majestatu,

Każdą część, jak dziś Eryn [618] czyni sławny;

11160

— Konicz tej ziemi stał się już niestrawny. —

XXXIX

Juan przedstawił się. Jego książęcy

Strój, mina szmery wzbudziły zazdrości

I dziwu. Nie wiem, co chwalono więcej.

Także diament olbrzymiej wielkości,

11165

Który carowa na jego chłopięcy

Kołpaczek w szale… czy miłości

Przypięła, wielką sensację zrobił.

— Prawda też, że go uczciwie zarobił. —

XL

Lecz ministrowie, sekretarze, radcy

11170

Dla posłów tego i owego króla

Uprzedzający muszą być i gładcy,

Nim go z sekretem zapędzą „do ula”,

Nawet klerkowie, ci właściwi władcy

W ministra gabinecie lub konsula,

11175

Kałuże, brudem nabrzmiałe na strugi,

Grzecznością sobie skarbili zasługi.

XLI

Zdzierstwo jest jednym z ich zajęć codziennych.

Na to najęci są, z tego się składa

Ich praca w biurach cywilnych, wojennych.

11180

Jeśli nie wierzysz, zapytaj sąsiada,

Kiedy paszportu albo małocennych

Akt potrzebuje, co się naujada.

Powie ci, ile ta czerń [619] tuczna warta,

Ci naturalni potomkowie czarta.

XLII

11185

Z pewnym empressement[620] przyjęli Anglicy

Gościa — ten frazes biorą od sąsiady,

Gdzie się uczucia jak na szachownicy

Według przyjętej kieruje zasady

W rozmowie, prasie, na wsi i w stolicy.

11190

Do przymusowej Anglik jest ogłady

Niestworzon, jakby wąski kanał wody

Także językom dodawał swobody.

XLIII

Bo Damme brytyjskie jest raczej klasyczne;

Klątwa stałego lądu ma ton gminny;

11195

Żadne jej usta arystokratyczne,

A więc i moje, wyrzec nie powinny.

Jest to grzeczności schizma; zagraniczne

Klątwy woń mają kałuży rodzinnej;

Damme eteryczne jest, choć gorączkowe;

11200

Lekkie, platońskie i na skroś duchowe.

XLIV

Szorstkość masz w domu; w ramach własnej gminy;

Szukasz grzeczności, prawdziwej czy szczerej,

Przez „modrą toń i białe szumowiny”

Popłyń; pierwsza jest emblemem tej sfery,

11205

Skąd płyniesz, drugie symbolem dziedziny,

Ku której zmierzasz. — Lecz czas do kwatery

Głównej powrócić. Jedność w poemacie

Istnieć powinna, jak to w moim macie.

XLV

Na wielkim świecie — te wyrazy znaczą

11210

Części stolicy górne i zachodnie,

Z garsteczką ludzi, którzy nie kulbaczą

Mądrości, jadąc i bez niej wygodnie;

Co, gdy jest pora spania, wstawać raczą,

A tłum traktują litośno-łagodnie.

11215

Don Juan zatem, patrycjuszów dziecię,

Dobrze przyjęty był na wielkim świecie.

XLVI

Był kawalerem; rzecz, która obchodzi

Panny, jest ważna też dla oblubienic;

W pierwszych nadzieje hymenowe rodzi,

11220

W drugich, gdy miłość niemocna, wiem, że nic

Narzeczonych im porzucić nie szkodzi.

Małżonka solą jest mężowskich źrenic,

Przeszkadza, zwiększa przeniewierstwa zbrodnię

I żal, grzeszyć też przy niej — niewygodnie.

XLVII

11225

Był kawalerem sztuk, towarzyskości

Oraz serc; tańczył, śpiewał jak anioły;

Miał cechy sentymentalnej rzewności

Mozarta; umiał raz stać się wesoły,

Raz smutny; niby tak jak ludzie prości.

11230

Choć chłopię — znał świat, bo z praktycznej szkoły

Życiowej wyszedł; rzecz niepospolita,

A wcale [621] inna, niż się w książkach czyta.

XLVIII

Panny się przy nim rumienią po oczy,

Nie tracą równie barw mężatek twarze,

11235

Bo wszystko kraj nasz posiada uroczy:

Są w nim do pędzla lica i malarze.

Róż, młodość przeciw niemu się jednoczy,

Żaden się rycerz nie oprze tej parze.

Córki strój chwalą, a troskliwe maci

11240

Badają dochód i czy nie ma braci.

XLIX

Kupcy, strojący panny na rachunek

Przyszłego męża, co musi zapłacić,

Zanim rozkoszy świeży pocałunek

Zacznie swą słodycz i swój powab tracić,

11245

Chcąc ten szczęśliwy wyzyskać trafunek

I na zamorskim panku się zbogacić,

Nie żałowali panienkom zaliczek,

Smutny na szyje przyszłych mężów stryczek.

L

Sawantki, ów chór sonetów echowy,

11250

Co robią z kartek każdego zeszytu

„Szkiców” podszewki dla czepków i głowy,

Schodzą się, pełne modrego prześwitu,

Proszą go o sąd o balladzie nowej,

Kaleczą język Paryża, Madrytu,

11255

Pytają, czy był w Troi i gdzie milej,

Czy w Rosji, czy też w rodzinnej Kastylii.

LI

Juan, co czuł się w tej dziedzinie płytki,

A literackim nie był szarlatanem,

Wzięty od panien i matron na spytki,

11260

Jak mógł „z piwnice wykręcał się sianem”.

Jego wojenne i miłosne zbytki,

I metier[622] (był tancerzem zawołanym)

Zasłoniły mu źródła Muz chwalone,

Które — dziw, znalazł modre, nie zielone!

LII

11265

Więc odpowiada im z pewnością w oku,

Skromnie o mocy słów swych przeświadczony,

Co mądrym zdaniom dodaje uroku

Prawdy gruntownej i nieprzełomionej.

Miss Araminta, co w szesnastym roku

11270

Zrobiła przekład tragedii: Szalony

Herkules, w równie szalonym języku,

Spisała wszystko pilnie w pamiętniku.

LIII

PoezjaPonieważ kilku językami władał,

Zręcznie ich użył, niby bez zamiaru.

11275

Ten fakt mu w oczach dam większy wdzięk nadał.

Więc żałowano, że nie posiadł daru

Poetyckiego; gdyby go posiadał,

Zabójcza byłaby moc jego czaru.

Miss Maevia, lady Frisky wiedzieć chciały,

11280

Jak by w hiszpańskich wierszach się wydały.

LIV

Tak osądzony najpiękniej z pozorów,

Wchodził każdego wieczora i ranka

Między koterie dam, ambasadorów;

Na rautach widział, jak w zjawieniu Banka,

11285

Dziesięć tysięcy żyjących autorów

— Przeciętna naszych wielkości wiązanka.

Ośmiu poetów też — największych — widział.

Każdy z nich ma swój w tygodnikach wydział.

LV

Dwudziestopięcioletni i „największy

11290

Z żyjących wieszczów”, skoro wziął udziałem

Wygraną, musi, że się nie stał miększy,

Dowieść jak bokser, wtórnie. Ja nie dbałem

Owieniec czy pas, co zwycięzcę piększy,

I królem głupców być nie pożądałem.

11295

Alem miał też swój czas, a w czasie onym

Poezji zwano mnie Napoleonem.

LVI

Don Juan moją Moskwą, a Faliero

Mym Lipskiem, Mont Saint Jean miałem w Kainie.

Belle-Alliance durniów, co zeszli na zero,

11300

Niech, gdy lew upadł, triumfuje ninie [623].

Ja chcę przynajmniej tak lec, jak mój hero,

Nie rządzić albo rządzić jak król — w czynie,

Lub iść na wyspę gdzieś, na świata krajce,

I stróżem Lowem mieć Southeya zdrajcę.

LVII

11305

Przede mną — był Scott; przede mną i po mnie

Moore, Campbell; dziś już Muza nie swywoli,

Na szczyt Syjonu pielgrzymuje skromnie

I z poetami duchownymi woli

Przestawać; Pegaz truchcikiem przytomnie

11310

Bieży, bo siedzi na nim Rowley Powley,

Ten nowy Pistol, którego wychudła

Szkapa miast podków złotych — nosi szczudła.

LVIII

Potem mój miły Euphues, chwalony,

Że to drugi ja, tylko moralniejszy,

11315

Zobaczy kiedyś, jaki zamiar płony

Być mną, do tego moralnym. Baczniejszy

Ktoś mówi, że i Coleridge [624] wart korony;

Powiem, że Wordsworth [625] nie jest wcale mniejszy.

A Southey [626]? Jego gęś wziął kiepski sędzia,

11320

Literat Savage Landor [627], za łabędzia.

LIX

John Keats [628], którego zabiła krytyka,

Właśnie gdy wkraczał na wielkości progi,

Zawsze niejasny — śpiewał bez słownika

Greckiego, chwaląc starożytne bogi;

11325

Sam Jowisz nie znał takiego języka.

Biedny poeta! Los mu dojął srogi!

Czemuż to dusza — „niebios partykuła [629]” —

Na gazeciarski artykuł jest czuła?

LX

Wielu jest żywych i zmarłych szermierzy

11330

O niedościgłe, a choć doścignione

— Marne, bo czas znów zwycięzcę ubieży;

Zwietrzałe mózgi i czaszki spalone

Spadną w grób, co się burzanami zjeży.

Ja na żadnego nie stawiam, bo one

11335

Zastępy są dziś liczne, jak trzydziestu

Tyranów w Rzymie, kiedy czekał chrzestu.

LXI

Są one „niższym państwem” literackim,

Jak ów rząd, gdzie rej wiedli pretorianie [630].

Wtedy kochano się z gminem żołdackim;

11340

„Straszna robota” jak „kopru zbieranie”

W Lirze, jak smoku [631] podkarmianie plackiem.

Gdybym iść nie był musiał na wygnanie

I przy satyrze był, to bym tych zuchów

Nauczył, co to znaczy walka duchów.

LXII

11345

Jeden mocny cios, a wszystko by w drzazgi

Poszło; lecz dziś już ochoty nie czuję

Psuć sobie spokój takimi drobiazgi.

Potrzebnej k'temu żółci mi brakuje.

Zlepiony jestem z niesurowej miazgi,

11350

Muza ma zawsze z uśmiechem strofuje;

Potem dygnąwszy, uprzejma i czuła,

Odchodzi twierdząc, że cię nie ukłuła. —

LXIII

Don Juan, który został — nieszczęśliwy —

W żyjących wieszczów i sawantek gronie,

11355

Mały odnosił zysk z jałowej niwy,

Lecz umiał cierpieć, będąc w „dobrym tonie”

Ćwiczony; gdy się przedmiot stawał ckliwy,

Zręcznie uciekał i tak żył w salonie

Śród wyższych duchów, radosny i grzeczny,

11360

Nie jak cień, lecz jak promień — syn słoneczny.

LXIV

Rano „zajęty” był. Takie zajęcie:

Nie pracowite, co nudą otula

Duszę; ospałość, energii zwichnięcie,

Jadem nasiąkła Nessusa [632] koszula,

11365

W której, na sofie leżący, o wstręcie

Do wszelkiej pracy prócz pracy dla króla

I kraju mówi się z łagodnym dreszczem.

(Cóż, gdy ta praca jest na piasek deszczem!)

LXV

Zresztą wizyty, podwieczorki, plotki,

11370

Fotel, boksery; kiedy dzień zapada,

Przejażdżka wokół tej roślinnej szczotki,

Co się zwie parkiem, a co nie posiada

Kwiatów ni dla pszczół jednej kropli słodkiej,

Jednak jedyny to „Gaj” (jak powiada

11375

Pan Moore), gdzie damy, od chusteczek bledsze,

Tak zwane „świeże” poznają „powietrze”.

LXVI

Po toalecie obiad. Rozbudzony

Świat się porusza; błysk lamp, kół turkoty,

Ciężkie karety, lekkie faetony [633],

11380

Jak meteory w swej kolczudze złotej,

Pędzą; szumią już i furczą festony,

U drzwi mosiężne młotków słychać grzmoty;

Otwierają się, przepuszczając zdroje

Światła — Edenu złotego podwoje.

LXVII

11385

TaniecJuż gospodyni wita, prawie zgięta

W ukłonach; pary walcem się kołyszą

— Jedyny taniec, co uczy dziewczęta

Myśleć, gdy się w nim rozkosznie zadyszą. —

W salonach ciżba, która ruchy pęta,

11390

Ostatni w sieniach stoją albo wiszą,

Na schodach; szlachta, hrabiny i księżny

Opór stawiają naciskowi mężny.

LXVIII

Szczęśliwy, kto przeszedłszy koło paru

Grup, oceniwszy stroje, gdzieś wyszuka

11395

Krzesło, u drzwi lub w głębi buduaru [634],

A wie, że przezeń nie stworzy się luka,

I mimo puszcza cały chaos gwaru,

I patrzy z miną szczęśliwca lub mruka

Albo biernego tylko spektatora [635],

11400

Ziewając, kiedy opóźnia się pora.

LXIX

Lecz rzadko takie pociesza ziewanie

Kogo znów taniec jak Juana wabi,

Musi sterować w świetnym oceanie

Pereł, klejnotów, piór, tiulów, jedwabi,

11405

Póki na miejscu swoim znów nie stanie.

To marzycielskim tańcem się osłabi,

To się znów wdzięcznym ukłonem przechyla,

Gdzie sztuka dumnie prowadzi kadryla.

LXX

Jeśli nie tańczy, a za to go nęci

11410

Oblubienica cudza lub dziedziczka,

To niech się przy niej zbyt jawnie nie kręci,

Jeśli od łyczka chce dojść do rzemyczka.

Niejeden prędkiej pożałował chęci,

Bo niecierpliwość — zła jest przewodniczka

11415

Dla ludzi, którzy lubią myśleć ściśle

I nawet głupstwa robią po namyśle.

LXXI

Niechaj usiądzie przy niej do wieczerzy

(Lub naprzeciwko, gdy go kto uprzedzi),

Oczkując. Boski czas! W mej zawsze świeży

11420

Pamięci, której tak na grzbiecie siedzi

Jak czuły upiór i zęby mi szczerzy

Duch zwiędłych uciech!… Oko nie wyśledzi

Owych upadków, wzniesień w grób i Eden,

Które wywołać bal potrafi jeden!

LXXII

11425

Lecz ta ostrożność jedynie dotyczy

Prostaczka, który czai się i tchórzy.

O! Taki niech się ze słowami liczy,

Bo jedna chybka [636] cały plan mu zburzy.

Ale ci, których rozgłos tajemniczy

11430

Wyprzedził: rozgłos miłostek, podróży,

Wojen, albo kto uwieńczony sławą

Dowcipu — ten ma do swobody prawo.

LXXIII

Nasz heros — człowiek przystojny i młody,

Szlachcic, bogaty, do tego z Hiszpanii —

11435

Musiał chcąc nie chcąc ponieść pewne szkody.

Do tych okupów są obowiązani

Wszyscy wybitni. Więc — niewolnik mody,

Mówił o wieszczach, o brzydocie pani

X, o niedolach, nędzy tego świata —

11440

Kto zna z was życie młodego magnata?

LXXIV

Ci nie znający młodości — młodzieńcy,

Piękni — ruiną, bogaci — bez skuda [637],

Ambicją wielcy, energią maleńcy.

Źródłem i ujściem ich złota jest Juda;

11445

W senacie żaden nie da głosów więcej

Sprawie królewskiej niż trybunom luda.

Głosują, jedzą, piją, rozpustują,

Umarłszy, kąt swój w grobowcu zajmują…

LXXV

„Gdzie jest świat? — pytał Young w ośmdziesięciu

11450

Latach — gdzie jest świat, co by zrodził męża?”

Vanitas— Gdzie świat sprzed ośmiu lat albo dziesięciu?

Był tu, widziałem; a dziś na kształt węża

Skórę odmienił świetną, już w poczęciu

Skazany, że go czas ciągle zwycięża.

11455

Królowie, mówcy, wodze, politycy,

Dandysi giną jak liść w nawałnicy.

LXXVI

Gdzie Napoleon wielki?[638] — Bóg znać raczy;

Gdzie mały Castlereagh? — wie chyba szatan;

Gdzie owa trójca, co senat kulbaczy

11460

Jak szkapę: Curran, Sheridan i Grattan?

Gdzie Córa, co się wysp hołdami raczy,

Gdzie wóz Królowej, nieszczęściem skołatan?

Gdzie męczennicy — te Piąte Procenty,

I gdzie? Ach, gdzie są, do kaduka [639], renty?

LXXVII

11465

Gdzie Brummel? Przepadł. Wellesley? Spadł z ławy

Cięty. Romilly, Whitbread, trzeci Jurko?

I jego spadek? Nie zgadniesz, choć żwawy.

Gdzie ptak królewski Fum IV? Za górką,

W Szkocji; pojechał poskrobać dla wprawy

11470

Skrzypki, zabawić się szkocką bandurką.

Skrob, skrob… Pół roku trwał ten pobyt słodki,

Iskanie króla i wiernych łaskotki.

LXXVIII

Gdzie są miss, misski, misseczki, gdzie słodka

Lady X, lord On i hrabina-Ona?

11475

Jedna rzucona w kąt jak stara szczotka,

Żona, rozwódka, wdowa i znów żona

— Ta sama często powtarza się zwrotka. —

Gdzie świat Londynu? Gdzie zgraja spodlona

Dublinu? Gdzie Grenville? Wykręcili

11480

Kominka. Gdzie Wigowie [640]? Tam, gdzie byli.

LXXIX

Gdzie są dziś lady Karolcia i Frania?

Wzięły lub chcą wziąć rozwód. — O annały,

Co spisujecie rauty i zebrania,

Poczto poranna, co liczysz kawały

11485

Kół połamanych i nóg, zbierasz zdania

Żurnalów, czym dziś płyną twe kanały?

Jedni mrą, drudzy gdzieś na lądzie chudną,

Bo z dzierżaw szczupłych dużo dobyć trudno.

LXXX

Temu się śmiała synekura [641] tłusta,

11490

Aż mu kazano zabierać manatki,

Dziedziczka stała się pastwą oszusta,

Z tych są już żony, z tych dopiero matki;

Tej zwiędły oczy, tej kibić, twarz, usta.

Inną wziął postać świat, ludzie, wypadki.

11495

Nie ma w tym dziwu, lecz niepokojące

Są te odmiany prędkie i naglące.

LXXXI

Siedmdziesiątych lat — nie jest to czas długi.

Jam w siedmiu tyle widział zmian na świecie

Od króla aż do najniższego sługi,

11500

Na co innemu potrzebne stulecie.

Wszystko nietrwałe, lecz smutno, że strugi

Płyną, nowości nie przynosząc przecie,

Nic nie jest stałe w nurcie czasu bystrym

Prócz, że Wig nigdy nie będzie ministrem…

LXXXII

11505

Napoleona widziałem. W Saturna

Zmienił się Jowisz. I księcia widziałem,

Którego polityka była durna

I błędna jak wzrok. Tym was materiałem

Nudzę, samemu zbrzydziła się chmurna

11510

Sfera. Królam też widział; patrząc, drżałem,

Bo, wygwizdawszy go, znowu pieścili;

Co było lepsze, nie zgadnę w tej chwili.

LXXXIII

Widziałem panów z kieską wypróżnioną,

Izbę zmienioną na kram podatkowy,

11515

Joannę Southcote udaną matroną,

Smutny wypadek nieboszczki królowej.

Widziałem głowy przykryte koroną

Miast czapką błazna; widziałem jałowy

Kongres [642], a także ludy, co jak osły

11520

Gniotące brzemię — możnowładców niosły. —

XXXIV

Małych poetów, wielkich prozaików

I nieskończonych mówców, choć nie wiecznych

Szlachtę z okolic zachrypłą od krzyków;

Fundusze w wojnie z ojczyzną walecznych;

11525

Panów, jeżdżących na łbach niewolników;

Widziałem piwo, które do bajecznych

Stopni cienkości sprowadził podróbca;

Widziałem, jak John zrobił z siebie głupca.

LXXXV

Więc: „Carpe diem [643], carpe”, bohaterze!

11530

Jutro promienie nowego zarania

Błysną i znów je harpia jeszcze świeże

Pożre. Świat graczem jest. „Dokończcie grania,

Łotry!” — a niechaj każdy z was się strzeże

Mniej czynów niż słów; niechaj się osłania

11535

Maską obłudy, niech chytrze udaje,

Niechaj nie będzie, niech się zawsze zdaje.

LXXXVI

Lecz na cóż ciągle jedne ciąć kuranty?

Mógłbym opisać ziemię mą rodzinną,

Którą zwą zacni równie jak furfanty [644]

11540

Krajem moralnym. Ale rękę czynną

Wstrzymam, bo nie chcę pisać Atalanty [645]. —

Raz by się zresztą zrozumieć powinno,

Że nie jesteście moralni, co wiecie

Sami, choć w żadnym nie stoi poecie. —

LXXXVII

11545

Przeżycia mego bohatera zrobię

Przedmiotem dalszych pieśni z zachowaniem

Przyzwoitości praw, na całym globie

Przyjętych; zresztą pieśń ma jest udaniem,

Jak rzekłem; pisać nie myślę o sobie,

11550

Choć mnie niejeden drażni podsuwaniem

Takich zamiarów; bo wam tu powtarzam,

Gdy już mówić chcę, to na nic nie zważam.

LXXXVIII

Czy się ożenił z trzecią albo czwartą

Córką tropiącej mężów księżnej mamy,

11555

Czy z inną panną, z innych więcej wartą

Cnót w interwałach nieprzerwanej gamy,

Starannie ziemię zaludniał otwartą

(Prawo nie może tu mężom kłaść tamy),

Czy go gdzieś grzeszna zwabiła ponęta,

11560

Za którą potem płacił alimenta,

LXXXIX

To leży w czasu nieprzejrzanej księdze.

— Dotąd cię dowieść, moja pieśni, chciałem!

Dziś drugie tyle stawię, że potędze

Twojej nie oprze się nic i twym śmiałym

11565

Natarciom; wszystkich że w boju przepędzę,

Którzy śmią twierdzić, że czarne jest białym.

Samotność, WolnośćTym lepiej, żem sam; choć osamotniony,

Swobodę myśli przekładam nad trony.

Pieśń dwunasta

I

MężczyznaNajdzikszym z „wieków średnich” na tym świecie

11570

Jest barbarzyński „średni wiek” mężczyzny.

To — porównajcie go, z czym sami chcecie —

To pogranicze głupstwa i tężyzny,

Kiedy się nie wie, co czynić; śródlecie;

Karta wydarta z książki, gdy siwizny

11575

Srebro zaczyna bieleć coraz jawniej,

Gdy się już nie jest, czym się było dawniej.

II

Młodym za starzy, a starym za młodzi,

By szumieć z dziećmi, a starcami skępić,

Dziw, że do grobu nie tęsknią. Zachodzi

11580

Ich słońce, a dniom przyjdzie się zasępić.

Miłość trwa jeszcze, lecz żenić się — szkodzi,

A inna miłość — o! Ta się już stępić

Musiała; pieniądz to czyste marzenie,

Ledwo zaczyna nocne płoszyć cienie.

III

11585

Bogactwo, GłódZłoto!… O, skąpcze, kto cię zwie biedakiem?

Twoją jest rozkosz, co nigdy nie blednie.

— Jest ona liną okrętową, hakiem,

Który rozkosze hamuje poślednie.

Kto przy obiedzie ciebie lada jakim

11590

Widzi, jak skromnie ucztujesz i biednie,

— Dziwiąc się, że być może bogacz — sknera,

Nie zna widm, jakie wstają z skórki sera.

IV

Miłość osłabi, wino zdrowie stera,

Ambicja wstrząsa, w grze majątek znika —

11595

Ale kto złotko z wolna, z wolna zbiera

I jeden dukat za drugim zamyka

Do skrzyni, z wolna, z wolna nim wypiera

Miłość, grę, wino, próżność polityka.

O złoto lube! Milsześ niż papiery,

11600

Zbiorniki dymu, ulotne chimery.

V

Kto dzierży wagę światowych zapasów

Lub kto dyktuje na kongresach kreski?

Kto wznosi w górę gołych gerylasów [646]

I wywołuje pism codziennych piski?

11605

Co jest rozkoszą, nędzą wszystkich czasów?

Kto polityków wwodzi na tor śliski?

Czy wielki, chrobry duch Bonapartego?

A! — nie: Żyd Rotszyld i Baring, kum jego.

VI

Ci z liberalnym i wiernym Lafitte'em [647]

11610

Są Europy wyrocznią, zakonem.

Spekulacjami są pożyczki. — przy tem

Jednak ludami władają i tronem.

Dają ton nawet rzeczompospolitym;

Nawet Kolumbia sama ma patronem

11615

Meklera; nawet Peru złote miny [648]

Dziś dyskontują możne Żydowiny.

VII

Czemuż ma skąpiec być zły i przeklęty?

Jak powiedziałem, wiedzie skromne życie,

Za które byłby cynik albo święty

11620

Wielbion, które by czczono w eremicie,

Do kalendarza byłby za nie wzięty.

Więc za co chudy jego byt ganicie?

„Nie ma pożytku — mówisz — z głodomarcia

Większa zasługa więc samozaparcia.

VIII

11625

Oto poeta! On w czystej pieszczoty

Objęciach złoto zgromadzone ściska,

Którego sama nadzieja już roty

Ludzkie za morze pędzi. Dlań wytryska

Z czarnych min, z rudy szpetnej promień złoty;

11630

Dlań brylant iskier milijonem błyska,

A szmaragd barwą łagodnej zieleni

Koi jaskrawy blask innych kamieni.

IX

Jego są ziemie, góry, pola, bory;

Jemu okręty z Cejlonu, Kataju,

11635

Indyj przynoszą wonnych płodów zbiory;

Dlań zboże rośnie, doń wina Tokaju,

Madery śmieją się jak twarz Aurory [649];

W jego piwnicach mieszka się jak w raju —

Gdy on sam twardy, zimny, niezmysłowy

11640

Kieruje tylko wszystkim — pan duchowy.

X

Kto wie? Może chce co wielkiego sprawić?

Zbudować szkołę, sfundować wieczysty

Majorat [650] albo gdzieś kościół wystawić,

W nim wizerunek swej twarzy kościstej?

11645

Może chce ludzkość tymże złotem zbawić,

Które ją gubi, lub kapitalisty

Pierwszego imię pozyskać w narodzie,

Lub lubi w złocie pluskać się jak w wodzie?

XI

Choćby to był cel owego z zapałem

11650

Upartej żądzy zbieranego mienia,

Jedynie głupiec nazwie tę chuć — szałem.

Jakież są jego czyny i zachcenia?

Wojna, bunt, miłość… Sąż te ideałem

Życia? Pracą, od tabliczki, mnożenia

11655

Ważniejszą? Skąpcze, niech twój dziedzic powie,

Czyś ty miał lepiej, czy rozrzutnik — w głowie.

XII

Sztaby, rulony i garnki monety

Pełne, z głowami nie tych luminarzy

Starych, gdzie głowa wraz z laurem — niestety —

11660

Dziś nawet tyle co blaszka nie waży,

Lecz ważne złoto, na którym portrety

Koronowanych karłów; co się jarzy

Nieobrzezane nożem Żydowina;

O, tak! Złoto jest lampą Alladyna.

XIII

11665

„Miłość wsią, dworem, miłość grobem władnie,

Bo raj miłością jest, a miłość rajem” —

Co zresztą dowieść nie da się tak snadnie

(Logiczność nie jest poetów zwyczajem).

Prawda, że „w grobie” jest coś może na dnie:

11670

Choćby rym „grób” — „ślub”; w wątpliwość podajem

Jednakże (biorąc na świadka dziedzica),

Czy „wsią” lub „dworem” każdy się zachwyca.

XIV

Co nie śmie miłość, to pieniądze czynią,

Bo pieniądz nawet wyżej grobów siada.

11675

Bez niego niczym jest dwór, wieś pustynią;

Bez złota „nie bierz żony” — Malthus [651] gada.

Więc pieniądz rządzi miłością-rządczynią,

Tak jak dziewicza Cyntia falą włada.

Miłość, MałżeństwoMówisz: „Miłość — raj!” Czy za wosk oddajem

11680

Miód?… To nie miłość — małżeństwo jest rajem.

XV

Jestże prócz ślubnej pozwolona inna

Miłość? Małżeństwo zaś to miłość przecie

W jakimś tam sensie. Lecz logika gminna

Nigdy jedności z tych dwu słów nie plecie:

11685

W stadle być może miłość i powinna;

Małżeństwa bez niej także widujecie;

Lecz wolna miłość jest grzechem, zgorszeniem,

Że już jej innym nie nazwę imieniem.

XVI

A że na dwory i na wieś nie jadą

11690

Ani wpadają w grób żonaci sami,

Którzy się żadną nie splamili zdradą,

Uważam wiersz ten za lapsus calami [652].

Dziw, że to pisze Scott: buen camerado,

Który jest sławny swymi zasadami

11695

Tak, że mi Jeffrey stawia go przykładem.

— W tych strofach dowód, żem szedł jego śladem.

XVII

Dziś powodzenia nie mam, lecz bajeczne

Miałem za młodu; rozrywany byłem;

W czasie, kiedy są sukcesy konieczne.

11700

Z owych sukcesów dla się wydobyłem

To, czegom pragnął — szczegóły zbyteczne. —

Co było — moim było. Choć płaciłem,

Przyznam się, za te powodzenia dzięgi [653],

Nie chciałbym wydrzeć tych kart z życia księgi.

XVIII

11705

Ów Sąd Kanclerski choć się go wybierze

Na opiekuna nad ową nowiną

Niedorodzoną, co ją mocni w wierze

Zwą „potomnością” albo „przyszłą gliną”,

Zda mi się, śmiało powiadam, lecz szczerze,

11710

Słabą dla wsparcia moralności trzciną.

Potomność będzie — niechaj świat się płoni —

Tak mało wiedzieć o nim, jak on o niej.

XIX

Czyż nie jesteśmy przyszłością? Ja i wy?

A pamiętamy kogo? Ni seciny.

11715

Gdyby fakt każdy w książkach był prawdziwy,

To bohaterów prześcigłyby czyny.

Plutarch [654] ważniejsze tylko spisał dziwy,

A krytyk i tak podkłada mu miny,

Zaś Mitford dzisiaj (z grecką, jak się zdaje,

11720

Wiarą) samymże Grekom kłam zadaje.

XX

O czytelnicy wszystkich stanów, czynów!

Słuchaczu miły, niemiły pisarzu!

Dalszą pieśń tworzę — z poważnych zaczynów,

Jakby Wilberforce w moim kałamarzu

11725

Siedział lub Malthus. Pierwszy z nich Murzynów

Wyzwolił, za co wart stać na ołtarzu,

Kiedy Wellington tylko Białych gubi,

A Malthus czyni to, co gromić lubi.

XXI

Więc spoważnieję, bym nie podrwił głową;

11730

Przeczżebym [655] i ja nie miał czego stworzyć

I „słońca zaćmić swą świeczką łojową”?

Dziś konstytucje nowe chce ułożyć

Ludzkość i dźwignię wynaleźć parową,

Mędrzec zaś ojcom zabrania się mnożyć,

11735

Gdy nie wystarcza ich szczupły majątek

Dla odsadzonych od piersi dzieciątek.

XXII

To jest szlachetne, romantyczne, szczytne!

Myślę, że „filogenitywność” — może

To słowo dzisiaj niezbyt jest pochwytne„..

11740

Istnieje nawet >krótsze, lecz w tej porze

Przyzwoitości spódniczek nie przytnę,

Bo na moralność godzić, broń mnie Boże! —

Otóż jak mówię: „Filogenitywność”

Winna na mniejszą natrafiać przeciwność.

XXIII

11745

Lecz do przedmiotu. — Mój Juanie luby,

Jesteś w Londynie, w mieście przykrej woni,

Gdzie na cię paszczą zieje potwór zguby;

Młodzież mu dzisiaj trudno się obroni.

Nie doznasz wprawdzie strachu pierwszej próby,

11750

Boś już nie frycem w forsownej pogoni

Wczesnego życia. Lecz to ziemia mglista,

Której od razu nie przejrzy turysta.

XXIV

Co do mnie, mógłbym o jednym mandacie

Wszędzie być posłem, w gorącym czy chłodnym

11755

Kraju; różnicę boć tylko w klimacie

Przedstawia stały ląd w swym nowomodnym

Ustroju; ale rym jest trudny na cię,

Anglio, sposobem Muzie niewygodnym.

Każdy kraj ma swych lwów — ale w kochanej

11760

Brytanii żyją największe brytany.

XXV

Hej! Polityka wnet mi oczy wyżga.

Paulo majora[656] Juan w wielkim grodzie

Między ścieżkami wszech pokus się ślizga,

Jak wyćwiczeni łyżwiarze — po lodzie.

11765

Kiedy go znudzi sport, to się umizga [657]

Do pięknych istot, u których jest w modzie

Znosić w triumfie czystości męczeństwo,

Przeciwstawiając grzechom swe panieństwo.

XXVI

Lecz tych niewiele. W końcu taka mała

11770

Robi diabelski skok, którym dowodzi,

Że i najczystsza czasem głupstwo zdziała,

W morzu zepsucia tracąc ster swej łodzi.

Ludzie truchleją, jakby się ozwała

Balaamowa [658] oślica, i chodzi

11775

Jak żywe srebro z ust do ust nowina;

Kto by pomyślał: tak skromna dziewczyna! —

XXVII

Małą z wschodnimi oczyma Leilę —

Typowy okaz milczących Azjatek,

Która bez dziwu patrzała na tyle

11780

Śliczności, ku niespodziance magnatek,

Mających nowość każdą za motyle

Łowione z nudów — owy „wielki światek”

Przyjął z historią Szecherezad godną,

I zrobił zaraz tajemnicą modną.

XXVIII

11785

Panie spierały się, jak zwykle panie

Spierać się zwykły tak w dużym, jak w małym.

Darujcie, piękne, że was ostro ranię;

Zawszem was lubił bardziej, niż pisałem,

Lecz gdym zmoralniał, zgromię panowanie

11790

Gadulstwa, które dziś staje się szałem —

Szeroko zatem jęły dysputować,

Jak młodą pannę należy wychować.

XXIX

Co do jednego punktu trwała zgoda,

I słusznie, to jest, że młoda dziewczyna

11795

Piękna jak niebios jej wieczna pogoda,

Swojego szczepu gałązka jedyna,

Chociaż pupilką Juana — tak młoda! —

Być mogła, lepiej, że jaka hrabina,

Której już płochość [659] młodociana zbrzydła,

11800

Weźmie ją pod swe opiekuńcze skrzydła.

XXX

Więc wywołało to spółubieganie

I poruszone były wyższe sfery,

Kto ma sieroty objąć wychowanie.

Ponieważ Juan był z tych, co „maniery”

11805

Znają, za shocking [660] uznano zbieranie

Składek. Zgłosiło się dwadzieścia cztery

Wdów oraz dziesięć panien (każda dama

Przeszła już dawno „średni wiek Hallama [661]”).

XXXI

Jedna albo dwie roztropne rozwódki

11810

Chciały ją również chować (ich szczep wcale

W dobie małżeńskiej nie wydał jagódki)

I w świat wprowadzić, to jest w karnawale

Wziąć na bal, pełną rumieńców, i skutki

Chowu pokazać. Zaraz pierwsze bale

11815

Do dziewiczego miodu młódź przynęcą

(Przy złotych ulach te trutnie się kręcą).

XXXII

Szlachta, u której w kieszeni ostatki,

Gołe hrabiątka i lwy-desperaci,

Babki przezorne, siostry-dyplomatki

11820

(Które, gdy zręczne, lepiej od swych braci

Wpędzają ryby do małżeńskiej siatki)

Jak ćmy dokoła tej nowej postaci

Szczęścia latają, zawracając głowę

Ci walcem, tamte przez słodką wymowę.

XXXIII

11825

Każda kuzynka, ciotka ma rachubę

Swoją; mężatki nawet są czasami

Tak nienamiętne i niesamolube,

Że inne żenią z swymi kochankami.

Tantae-ne [662]! (Oto masz cnót istnych próbę

11830

Na wyspie, której białość Dover plami).

Aż sama panna śród takiej wybiórki

Mieć by wolała płeć syna niż córki.

XXXIV

Ta wpada prędko, ta wkoło rozdaje

Adoratorom ryczałtem koszyki.

11835

Miły to widok: stara ciotka łaje

(Sprzyja związkowi zwykle). Słychać krzyki:

— Jeśli się pannie Edward nie nadaje,

Czemu odbiera jego bileciki,

Czemu z nim tańczy i czemu go mami,

11840

„Tak” mówi wzrokiem, a zaś „nie” ustami?

XXXV

Czemu? Edward był przywiązany szczerze,

Nie dla majątku — na to go nie złowim.

Panienka przyzna kiedyś i powie, że

Głupstwo zrobiła, partia była bowiem

11845

Świetna — markizy intryżki w tym świeże.

O! Znam ją — zaraz jutro księżnej powiem.

Może dlań lepiej, że się rzecz rozchwiała?…

Jak ona na list jego odpisała! —

XXXVI

Mitry, mundury, epolety, szpady

11850

W obieg puszczają się jak w karuzelu.

Tracą się serca i czas, i zakłady

O materialną żonę, a gdy z wielu

Wybierze wreszcie sławnego z ogłady,

Z polowań, jazdy, tańca i do celu

11855

Ślicznotka dojdzie, to reszta się cicho

Złośliwie cieszy: „Jak wybrała licho!”

XXXVII

Z adoratorów niekiedy wybiera

Takiego, co jest natrętny i patrzy

Czule lub znowu — co się nie napiera

11860

Bynajmniej (lecz ten wypadek jest rzadszy);

Czterdziestoletnim wdowcom się otwiera

Szerokie pole; mogą w kącie siadłszy

Zdobycz wytropić; lecz z jakich bądź sfer ją

Wybiorą, wybór jest zawsze loterią.

XXXVIII

11865

Co do mnie (macie tutaj przykład nowy

Szkodliwej prawdy i prawdziwej szkody),

Byłem wybrany od mojej królowej,

Zalotnik nie tak roztropny jak młody.

Lecz choć zacząłem poprawę od głowy,

11870

Zanim się stało jednym, co z niezgody

Wnet zeszło na dwa, przyznaję bez pychy,

Wybór zrobiła żona moja — lichy.

XXXIX

Znowu dygresja! Przebacz mi lub — wolę —

Przeczytaj. Lubię na wstępie morały

11875

Prawić, jak pacierz mówi się przy stole.

Niby przyjaciel nudny, proboszcz dbały

Lub stara ciotka, lub bakałarz w szkole,

Muza ma pragnie poprawić świat cały;

Na każdym miejscu i każdego czasu

11880

Kwapi się prawić kazania z Parnasu.

XL

Teraz w preludium niemoralna fuga:

Wskażę, jaki jest świat z błędami swymi,

Nie, jaki ma być. W tym moja zasługa,

Że wam dam fakta; wyznać muszę, że mi

11885

Inaczej szkoda i pracy, i pługa.

Dotąd mój lemiesz tyka ledwo ziemi

Zgnojonej grzechem, aby chociaż stare

Utrzymać ceny na swe żyto jare.

XLI

Naprzód nam zważać trzeba, co się stanie

11890

Z Leilą: młodą, czystą jako ranny

Świt albo jak śnieg (stare porównanie:

Śnieg mniej przyjemny jest niż nieskalany,

Co każdy może sprawdzić). W don Juanie

Zbudził się ojciec, ale dla przybranej

11895

Córki opiekę chciał znaleźć stateczną,

Bo bez opieki młodym — niebezpieczno.

XLII

Widząc w osobie swej nieodpowiednie

Medium (każdy z was pojąłby to samo)

Rozmyślił zająć stanowisko średnie,

11900

Bo często pupil ochmistrzowi plamą.

Więc kiedy stare damy — same przednie —

Dzikiej Azjatki chciały zostać mamą,

Wziął lady Żgawkę ze „Stowarzyszenia

Obrony dziewcząt złego prowadzenia”.

XLIII

11905

Dzisiaj już stara, dawniej była pono

Młodsza; cnotliwa całe życie — wierzę.

Choć oczerniono ją i oskarżono

O różne… Czyste me ucho się strzeże

Powtarzać, czego jej nie dowiedziono.

11910

Bo mnie też na nic taka złość nie bierze,

Jak na trociny z plotkarskiego tracza,

— Co są ludzkiego karmią odżuwacza.

XLIV

Spostrzegłem — jestem zaś nie lada jakim

Badaczem i mam oko osobliwe,

11915

Co jest poniekąd doświadczenia znakiem —

Że damy w młodych latach nazbyt… żywe,

Prócz znajomości świata z jego brakiem

Cnoty, prócz wiedzy, dokąd wiodą krzywe

Ścieżki, baczniejsze są na wody mętne,

11920

Gdzie dna nie dojrzy oko beznamiętne.

XLV

Gdy sztywna cnota szyderstwem osładza

Brak niezaznanych uciech, których użyć

Nie wolno, kiedy szczęsnych raczej zdradza,

Niż broni, z „towarzystwa” chcąc wykurzyć

11925

Praktyczna dama gromi, naprowadza,

Radzi otwierać oczy, a nie mrużyć

Przed skokiem — słowem rozjaśnia ten słodki

Problem miłości: źródło, ujście, środki.

XLVI

Z tej racji czy też, że surowsze, z góry

11930

Wiedzą, dlaczego takimi być mają —

Zbierając wzorki obaczysz, że córy

Podobnych matek, ponieważ już znają

Świat z doświadczenia lepiej niż z lektury,

Wiele cenniejszy towar przedstawiają

11935

W targu pannami na małżeńskim rynku

Niż te, co grzechu nie znają z uczynku.

XLVII

Jak rzekłem — lady Żgawkę oczerniano;

Któż piękność, młodość przebaczy kobiecie;

Dziś marę grzechu od mej odegnano,

11940

Dowcip jej podziw budził w wielkim świecie.

Jej bon mots w kołach, kółkach powtarzano,

Potem dewocja i bractwa — co chcecie! —

Dodam, że swych lat pędziła ostatki

Jako wzór żony, kobiety i matki.

XLVIII

11945

Swobodna w swoim kółku, a przybrana

W powagę w wyższym, kierowniczka młodzi,

Ostrzegała ją (od rana do rana),

Kiedy spostrzegła, że na zły tor wchodzi.

Liczba jej dobrych uczynków nieznana;

11950

Utonąłby mój Pegaz w ich powodzi.

Teraz nabrała szczególniej ochoty

Stać się troskliwą matką dla sieroty.

XLIX

Do tego Juan był jej faworytem,

Według niej serca dobrego dowodził.

11955

Trochę zepsuty, ale dobry przy tem,

Czemu się zdziwisz, wiedząc, kto go rodził

I gdzie się tułał. Los, co by mógł bytem

Drugiego zachwiać, jemu nie zaszkodził;

Bo tyle w życiu już wypadków miewał,

11960

Że się już żadnej zmianie nie zdumiewał.

L

LosW zmianach najprędzej mądrzeje naiwność.

Kiedy się młodzi ludzie starzeć zaczną,

Zwykli uskarżać się na losów dziwność

I na Opatrzność sarkać nieopatrzną.

11965

Pierwszą do prawdy drogą jest przeciwność;

Kto bój zna, burzę i miłość rozpaczną,

Czy osiemdziesiąt ma, czy osiemnaście

Lat, zgłębił wszystkie doniosłe przepaście.

LI

Co z tego zyska, to rzecz mniej doniosła. —

11970

Don Juan chwalił taką niepoślednią

Troskliwość damy, która gdy dorosła

Jej córka wyszła za mąż, swą poprzednią

Opiekę, zbywszy ciężaru, przeniosła

Jak Lord Mayora barkę na naślednią [663]

11975

Lub jeśli chcecie porównania z sfery

Poetyczniejszej — jak muszlę Cytery.

LII

Zwę to transmisją; taki nieustannie

Cyrkulujący balast wykształcenia

Dziedzictwem z panny dostaje się pannie;

11980

W tej się na mądrość, w tej na siłę zmienia,

Ta śpiewa, owa tańczy, pływa w wannie

Metafizycznej, ta pisze z natchnienia

Lub gra; skromniejsza z dowcipu [664] jest sławna,

A inna w spazmy i omdlenia wprawna.

LIII

11985

Czy klawikordy, dowcip, piękne sztuki,

Czy religijność, czy zgrabne figury

Służą szlachcicom, lordom za prynuki [665] —

Dość, że inwentarz ów z matek na córy,

A z córek zasię przechodzi na wnuki,

11990

I wciąż westalek [666] płyną nowe toury,

A każda strojna i świeża, i chybka,

I każda w mitrze, a spragniona czepka.

LIV

— Więc do właściwej przystąpię roboty;

Rzecz dziwna (zwyczaj ten dziś się rozszerzył),

11995

Żem nie rozpoczął od pierwszej aż do tej

Pieśni właściwie jeszcze, com zamierzył.

Te ksiąg dwanaście to pierwsze przeloty

Dźwięków, preludia; dopierom uderzył

Akord, spróbował, czy nie luźna która

12000

Struna — teraz się zacznie uwertura.

LV

Dbam właśnie tyle, co o gronko trześni,

Czy mnie uwielbi świat, czy mnie zniesławi.

O tych obawach Muzie mej się nie śni,

Ona moralne lekcje tylko prawi.

12005

Myślałem zrazu, że dwanaście pieśni

Wystarczy — lecz gdy Apollo się bawi,

Jeśli mój Pegaz dotrwa, to nie wcześniej

Śpiew zastanowię [667] aż przy setnej pieśni.

LVI

Don Juan ujrzał ów maleńki światek

12010

Na szczudłach, „wielkim” zwany, choć granice

Jego są szczupłe i sił niedostatek

Żywotnych; ale jak miecz ma głowicę,

By strzegła ręki, kiedy do bijatyk

Przyjdzie, tak mały świat — miecz za zwierzchnicę

12015

Ma tę rękojeść; ta jest jego główką,

Słońcem, księżycem, gazem [668], szabasówką.

LVII

Znalazł przyjaciół; każdy z nich miał żonę,

Obojgu miły gość; bywał w wytwornych

Sferach, gdzie rządzą grzeczności ważone,

12020

A nieszkodliwe, do ukłonów dwornych,

Do posyłania kart ograniczone

I do króciutkich odwiedzin wieczornych.

Toteż w pierwszego karnawału szale

Czas mu zajęły maskarady, bale.

LVIII

12025

Młody kawaler, pięknym herbem zdobny

I kluczem dóbr — ma grunt pod sobą grząski,

Bo „towarzystwo” to hazard, podobny

Loterii albo grze królewskiej w „gąski”,

Gdzie każdy partner ma swój cel osobny,

12030

Najlepsze dla się wyławiając kąski.

Panny żądają powiązać się w pary,

Mężatki pragną zmniejszyć ich ciężary.

LIX

To niepowszechną jest, ale częściową

Prawdą; niechaj ten zarzut nie rumieni

12035

Niewiast, które się trzymają pionowo,

Jak dąb, zasady mając miast korzeni,

Lecz te, co łowią metodą „siatkową”,

„Rybaczki ludzi” niby ród syreni.

Spróbuj sześć razy z rzędu z panną mówić

12040

Możesz u krawca ślubny frak zamówić.

LX

Bo Rodzina, Ślubzaraz matka pisze i zawodzi,

Że jest wstrząśnięta jej niebogi dusza,

Potem surowo pan brat cię nachodzi

I pyta, przy czym groźnie wąsem rusza,

12045

W jakich zamiarach bywasz. Stąd wychodzi,

Że cię panienka do małżeństwa zmusza.

Więc, mając nad nią i nad sobą litość,

Za zapowiedzi płacisz należytość…

LXI

Znałem ja wielu w ten sposób żonatych

12050

Z arystokracji — lecz znałem, mospanie,

Młodzieńców, którzy, chociaż mieli dla tych

Rozpaczy litość i poszanowanie,

Nie ulękli się krzyków ni wąsatych

Braci i żyli sobie „w wolnym stanie”,

12055

Woląc zostawić pannę z raną w sercu,

Niźli ją goić na ślubnym kobiercu.

LXII

Jest inny, co go nie znają profani,

Szkopuł; nie w ślubnej lub miłosnej sprawie,

Lecz który także strąca do otchłani.

12060

Jest nim (pozorów cnoty nie pozbawię

Nawet grzesznicy; nie lękaj się, pani!

Bo pozór może ujść za cnotę prawie.

Potępiam płazu kolory spłowiałe,

Ani szkarłatne, ani śnieżnobiałe) —

LXIII

12065

Jest nim kokietka zimna, co się wzdraga

Rzec „tak”, a nie chce „nie”. Wodzi rycerzy

Pod wiatr, nie dbając, że ich rozpacz smaga.

Wtedy się cieszy, gdy tak przed nią leży

Krwawa ofiara… a potem powaga

12070

Śmierci, bo nowy Werter prosto mierzy

W serce; i oto kokieterii głupstwo:

Nie nierząd, a już moralne porubstwo.

LXIV

Lecz się w gadułę zmieniam. Kończmy żwawo.

Następny szkopuł poważnej natury:

12075

Mężatka, która bez względu na „prawo

I kościół” miłość ukartuje z góry.

Pierwszy raz jeszcze to kobiecą nawą

Nie wstrząśnie — pomnij, turysto — lecz córy

Tej starej Anglii, gdy się puszczą ino,

12080

Wnet Ewę w biegu do piekła wyminą.

LXV

Kraj gazeciarski, adwokacki, płaski.

Niech on i ona, młodzi i rówieśni,

Zawiążą przyjaźń, zaraz świat niesnaski

Wszczyna i zgoda zaraz się rozcieśni.

12085

Następnie dąsy, procesy i wrzaski,

I smutny finał romantycznej pieśni.

Obrońcy w sądzie mowa ckliwo-słodka,

Dla czytelników kuriera — łakotka.

LXVI

Ale tak błądzi młódź początkująca

12090

Jedynie; kilka genialnie ostrożnych

Obłudnych słówek zbawia cześć tysiąca

W tej kobieciarni angielskiej wielmożnych.

Znajdziesz ich wszędzie; niejeden się trąca

Z tobą kieliszkiem, siedzi wśród pobożnych

12095

Hrabiów, sam czysty, przyjemny, kochany —

A wszystko, że jest „taktowny i — szczwany”.

LXVII

Juana, który nie wszedł na te tory

Jako nowicjusz, to jeszcze osłania,

Że jakiś słaby był — to jest, nie chory,

12100

Lecz doznał tyle dobrego kochania,

Że wystarczało mu aż do tej pory;

Mówię to tylko ot tak — bez gderania

Na modre oczy, pończochy — na białe

Skały i szyje, na cła, zamki trwałe…

LXVIII

12105

Że równie przybył z romantycznych krajów,

Gdzie życie, a nie prawo idzie w najem

Żądzy, żądza zaś ma pęd świeżych gajów —

A wszedł na ziemię, gdzie szał jest rodzajem

Sportu, na ziemię mędrców i ratajów

12110

(Zresztą zachwycał się moralnym krajem) —

Przebacz i żałuj — ja sam z wstydu mięknę:

Zrazu kobiety uznał za — niepiękne.

LXIX

Powiadam: zrazu, bo je znalazł potem,

Chociaż stopniowo, nawet piękniejszymi

12115

Niż tamte damy malowane złotem

Wschodniego słońca na azyjskiej ziemi.

Przyczynę — z samym wyłuszczę przedmiotem.

Chociaż go między niedoświadczonymi

Nie kładę, jednak w nowym otoczeniu

12120

Smak musi ulec pierwszemu wrażeniu.

LXX

Nigdym nie widział Murzynów, produktu

Gorących krajów: Egiptu i Nubii;

Niemożliwego też nie znam Timbuktu,

Gdzie geografia bez mapy się gubi,

12125

Bo Europa bos piger [669] swój pług tu

Zostawić raczej na uboczu lubi;

Lecz gdybym tam był, to bym… niech przepadnę,

Usłyszał zaraz, że czarne jest ładne.

LXXI

Tak jest. Nie klnę się, że czarne jest białem,

12130

Lecz podejrzewam, że czarnym jest białe;

Wszystko zależy od oka. Słyszałem

Tę rzecz od ślepca. Pewno puścisz strzałę

Na takie dictum [670]… słuszność mam i miałem,

Jeśli zaś błądzę, to zbłądzenie małe.

12135

Dla ślepca wszystko jest w cieniu głębokim,

A co ty widzisz, jest niepewnym mrokiem.

LXXII

W metafizyczne znowu kołowroty

Wpadam, w labirynt, kłębków tajemnicą

Podobny naszym lekom na suchoty,

12140

Tej ćmie, co lata nad gasnącą świecą.

Zastanowienie zniża moje loty;

Chcę nasze damy z turecką dziewicą

Porównać; te są jak polarne lato,

Gdzie wiele słońca, lecz reszta lód za to.

LXXIII

12145

Albo jak owe cnotliwe wodnice

Z twarzą i piersią — lecz resztą w ogonie

Rybim; nie, aby kreśliły granice

Chuciom, i owszem — dbają bardzo o nie.

Jako się w łaźni skacze pod prysznice,

12150

Tak, kryjąc cnotę nawet w grzesznym łonie,

W pokusie grzeją się, a kiedy krucho,

Wtedy jak tuszem pryskają się skruchą,

LXXIV

Co na zewnętrzność bynajmniej nie wpływa. —

Zatem nie znalazł w Angielkach urody:

12155

Piękna Brytanka wdzięki swe ukrywa

Przez strach dla wypaść z nich mogącej szkody

I w serca raczej ukradkiem się wszywa,

A nie, jak w wojnie, szturmem bierze grody.

Lecz wziąwszy — robi z przyjaciela wroga

12160

I trzyma się w nim jak wierna załoga.

LXXV

Nie stąpa ona beduińskich koni

Krokiem ani jak hiszpańska dziewczyna;

Nie ma w jej oku pobłysków Auzonii [671]

Ni Paryżanek strojem przypomina;

12165

W głosie, choć słodkim, brawura nie dzwoni

Owa, co mi się podobać zaczyna,

Chociaż od siedmiu lat w mych uszach wichrzy

I choć, jak sądzę, słuch mam nienajlichszy.

LXXVI

Nie umie tego; i w czym innym wprawy

12170

Nie ma; nie działa w sposób chytry, prędki,

Co jeno piekieł powiększa dzierżawy.

Jej humor nie jest niby trzcina giętki,

Na jednej schadzce nie dokona sprawy,

Co oszczędziłoby czas, trud i smętki;

12175

Lecz, gdy raz zorzesz i obsiejesz rolę,

Wyda ci pełne kłosy — nie kąkole.

LXXVII

A gdy się nadto namiętności poda,

O! To poważna wyjdzie rzecz — do licha!

Dziewięć na dziesięć razy jest to moda

12180

Lub kokieteria, kaprys albo pycha.

Lubi nowością się bawić — ot, młoda,

Lubi, gdy w złości rywalka usycha;

Ale dziesiąty raz — to jest huragan;

Szalona nie chce rad słuchać ni nagan.

LXXVIII

12185

Przyczyna jasna. Pomsta wywołana

Skandalem prawa jej jak pariasowi

Odbiera; a gdy naszych sądów znana

Czuła oględność swój wyrok wypowie,

To „towarzystwo”, owa porcelana

12190

Bez plamy, każe jej jak Mariuszowi

Sieść na honoru gruzach, bo ruina

Sławy — to w prochu legła Kartagina.

LXXIX

A może lepiej, że tak jest? Niech będzie!

Jest to komentarz do słów Ewangelii:

12195

„Nie grzesz, przebacza ci się”, lecz w tym względzie

Sądzić jedynie święty się ośmieli.

Zresztą, chociażby długo trwały w błędzie,

Grzesznicom zawsze otworzą anieli

Wrota do cnoty; dama ta nikomu

12200

Wstępu nie broni — jest dla wszystkich „w domu”.

LXXX

Zostawiam sprawę sporną za oczyma,

Wiedząc, że sztuczny przymus jak sukienka

Na chuci ludzkie wcale wpływu nie ma;

Człowiek odkrycia się, nie grzechu, lęka.

12205

Co do czystości zaś — tej nie utrzyma

W ryzie żadnych praw ni kodeksów ręka;

Ona zwiększa grzech, wrót doń nie zamyka

I zmienia skruchę w rozpacz u grzesznika.

LXXXI

Lecz Juan nie był dociekaczem ani

12210

Silił się prawa moralności badać,

Prócz tego żadnej wielkiej, pięknej pani

Nie udało się dotąd go posiadać.

Był trochę blasé[672] — niech więc nikt nie gani,

Że swą serdeczną czułość mógł postradać.

12215

Choć zawsze jeszcze gorący i żywy,

Był niewątpliwie trochę mniej „wrażliwy”.

LXXXII

A widział wiele: sąd, budynki dworskie,

Parlament z innych gmachów litaniją,

Słyszał z galerii gromy oratorskie,

12220

Co biły w Anglii dawniej (dziś nie biją),

Dziwiąc lądowe ludy i pomorskie,

Aż do krainy, gdzie bizony żyją.

Zamknięcie sesji widział, arcymiłą

Rzecz; Chatham umarł, a Greya nie było.

LXXXIII

12225

Był także świadkiem widoku pysznego,

Pysznego wtedy, gdy naród istotnie

Jest wolny; widział konstytucyjnego

Króla na tronie — kochanym; przymiot nie

Znany despotom, aż ich dzień przyszłego

12230

Miru na model postępowy dotnie.

Jestże gdzie widok tak zachwycający

Oko i serce, jak lud ufający?

LXXXIV

Widział też (dziś by już nie ujrzał) księcia,

Jacy się liczą jeden na tysiące.

12235

Czarem z każdego ukłonu i zgięcia

Wiał i jak wiosna miał obiecujące

Lica. Choć pełen królewskiego wzięcia,

Miał w sobie jeszcze to zachęcające,

Że był bez śladu głupstwa i nadętej

12240

Wyższości — panem od czuba do pięty.

LXXXV

Juan w wysokich sferach był widziany

Mile, w najdostojniejsze wchodził koła,

Więc wpadł w to, czego wyrafinowany

I najuczeńszy człowiek ujść nie zdoła.

12245

Dowcip genialny, humor niezrównany,

Z rzadką dystynkcją pogodnego czoła

Sprowadziły nań różnych pokus nawał,

Jakkolwiek nigdy okazji nie dawał.

LXXXVI

Lecz gdzie, dlaczego, jak i kiedy, i z kim —

12250

Z tym wszystkim tak się zaraz nie rozprawię.

Gdy morał dziełu memu jest ogniskiem,

Nie wiem, czy jedno oko pozostawię

Suchym; lecz wrażeń gwałtownych naciskiem

Wszystkich do głębi wzruszę i załzawię;

12255

Wykonam wzniosły monument patosu,

Jak Aleksander chciał zrobić z Atosu.

LXXXVII

Tutaj się kończy wstępu pieśń dwunasta.

Kiedy się temat właściwy rozwinie,

Ujrzysz, że wedle innej modły wzrasta,

12260

Niż się pierwotnie spodziewano. Ninie [673]

Jak wielkanocne plan mój rośnie ciasta,

Niech ich czytelnik z wzgardą nie ominie,

Zresztą jako chce; umie znieść prawdziwa

Odwaga wzgardę, choć jej nie wyzywa.

LXXXVIII

12265

Bledszymi dymy dziś mój wulkan kurzy,

Lecz wspomnij pierwszą część: oto powaga

Najdzikszej wojny, najszaleńszej burzy,

Jaka tę ziemię kiedykolwiek smaga,

I najwznioślejszej. Bóg widzi, tak dużej

12270

Prowizji nawet lichwiarz nie wymaga. —

Najlepsza z dalszych oprócz astronomii

Poda wam małą lekcję — ekonomii.

LXXXIX

Przez nią dziś droga do popularności,

Nie, by był kołków brak w państwowym płocie,

12275

Lecz jest to dowód niezmiernej miłości

Kraju pokazać, jak ma grzęznąć w błocie.

Mój plan (który dla oryginalności

Zataję) prosty jest i już w robocie.

Tymczasem liczcie deficyt krajowy;

12280

— Jak znajdujecie nasze „tęgie głowy”?…

Pieśń trzynasta

I

Teraz się nieco poważniej nastroim;

Czas już. Śmiech dzisiaj coraz poważnieje,

ŚmiechŻart z grzechu w oczach cnoty jest rozbojem

Dusznym; gorszyciel taki, co się śmieje.

12285

Przy tym posępność jest wzniosłości zdrojem

(Nieznośnym, kiedy zanadto rozleje).

Więc pieśń ma będzie tak powagą dumna,

Jak szczęt świątyni — samotna kolumna.

II

Chwytam przerwaną nić. Pani Adela

12290

De Amundeville z normandzkiego rodu,

Który na różne linie się rozstrzela

W ostatnich gockich familiach zachodu,

Z woli rodzica pani włości wiela;

Piękna, nawet gdzie piękności jak lodu:

12295

W Brytanii, którą patryjota prawy

Nazywa ziemią szczęścia, cnoty, sławy.

III

Nie chcę mu przeczyć i głupstw nie rozgarnę;

Gust w tym każdego najkompetentniejszy;

Oko jest okiem, a modre czy czarne

12300

To jedno, jeśli jego czar niemniejszy.

Więc nad kolorem dysputy są marne,

Co przyzna każdy człowiek — praktyczniejszy.

Płeć piękna — piękną, a każdy mężczyzna

Do lat trzydziestu z zapałem to przyzna.

IV

12305

Po tej pogodnej, choć parnej epoce

Księżyc się zjawia w tajemniczej kwadrze,

Gdy już światełko jego mglej migoce,

Wtedy dochodzi człowiek do tych lat, że

Sąd w nim się budzi; chuć mu nie łaskocze

12310

Zmysłów, z rozsądkiem odtąd już nie zadrze.

Mówi mu także twarz i mdła postawa,

Że zdać na młodszych trzeba swoje prawa.

V

Niektórzy życzą przedłużyć tej ery

Trwanie i nie dziw! Tak rozkosznie żyli!

12315

Ale żądania takie — to chimery,

Bo swego życia równik już przebyli.

Dziś mogą jeno kroplami Madery

Claretu zrosić drzewko, co się chyli.

Mają meetingi, wybory, parlament,

12320

Długi, by zgłuszyć smętnej nudy lament.

VI

A potem, nie maż to dewocji, wrzawy

Reformatorskiej, obaw o los „Nacji”,

Podatków, wojen i walk o ster nawy

Państwowej; wodnej, ziemnej spekulacji,

12325

Jadu, by grzał ich do wściekłej zabawy

Zamiast miłości — tej halucynacji?

NienawiśćNienawiść rozkosz największą dać zdolna;

Kocha się prędko, nienawidzi z wolna.

VII

Powiada Johnson [674], mistrz — na którejś karcie:

12330

„Lubię tych, co gdy nie cierpią, to szczerze!”

Jedyna prawda, rzeczona otwarcie,

Odkąd się ludzkość w wodzie prawdy pierze —

Może to stary wyga mówi w żarcie?…

Ja jestem widzem, niby na operze,

12335

I patrzę sobie na dworów ekscesa

Czy chałup — okiem Mefistofelesa.

VIII

Me nienawiści równie jak kochania

Przestały szaleć; jeśli jeszcze kolę,

To — że mnie jakaś wnętrzna siła skłania

12340

Lub sobie radzę tym w rymów mozole.

Cnota, SmutekJa bym prostował złe żądze i zdania

(Hamując jednak, nie karcąc złą wolę),

Gdyby Cervantes w dziejach Don Kichota

Nie wskazał, że to próżna jest robota.

IX

12345

Najmędrsza z mądrych powieść, zwłaszcza

Przeto, że śmieszy. Bohater jest prawy

I strzeże prawa; harde głowy spłaszcza,

Walczy w obronie tylko dobrej sprawy;

Cnota go właśnie z rozumu wywłaszcza.

12350

Śmieszny — a sprawia widok bardzo łzawy,

Smutniejszy nawet niż eposu morał,

Kto go zrozumiał i myśl zeń wyorał.

X

Naprawia szkody, złym kary wydziela,

W służbie dam z łotrem walczy bez bojaźni,

12355

Naprzeciw tłumom jeden się ośmiela,

By lud wyzwolić z niewolniczej kaźni.

Maż-że szlachetność ta, jak pieśń minstrela,

Być niczym, jeno igrą wyobraźni?

Żartem, zagadką, cnót błędnym migotem?…

12360

Sokrates ma być mądrości Kichotem?…

XI

Cervantes prześmiał rycerstwo Hiszpanii;

Jeden śmiech zdołał prawego pozbawić

Naród ramienia. Odtąd niewidziani

Tam bohaterzy. Aby powieść bawić

12365

Mogła, świat glebę przygotował dla niej;

To jej pomogło prędko się rozsławić,

Że cały urok arcydzieła grubo

Był opłacony naprzód — kraju zgubą.

XII

— Lecz wpadam w błędnych gawęd korowody. —

12370

Don Juan w zjawie pani Adeliny

Odnalazł przykład „fatalnej urody”,

Choć ta fatalność nie była z jej winy.

Los to zasnuwa kobiece niewody

(Los jest wyborną wymówką na czyny)

12375

I łowi; kto ujść potrafi kobiecie?

Lecz ja nie Edyp, a Sfinksem jest życie.

XIII

Na rozwiązanie też jeszcze nie wpadłem

Wielkiej zagadki. — Ale czas ulata;

Chciejmy nad pięknym zatrzymać się stadłem. —

12380

Adelina jest w „wielmożnego” świata

Raju królową; jest wdzięków zwierciadłem.

Jej czar ożywia mężczyzn, damom splata

Języki (to ja między cuda mieszczę;

Po nim się drugi nie pojawił jeszcze).

XIV

12385

Czysta na przekór pokusom i zdradzie,

Związana z mężem prawdziwie kochanym,

Znanym zaszczytnie w narodowej radzie;

Iście angielskim, nigdy niezmieszanym,

Umiącym dzielnie stać przy swej zasadzie,

12390

W potrzebie prędko zdeterminowanym.

Świat ich szanował; wiedli byt spokojny,

Ona w swą godność, a on w dumę zbrojny.

XV

Wydarzyło się, że dyplomatyczne,

Z misją Juana związane, działania

12395

W drogach ich punkta utworzyły styczne

Zbliżając obu; choć lord się ochrania

Ufać pozorom — młodość, piękność, liczne

Talenty mają władzę przyciągania,

Tworzą podstawę szacunku, co w mowie

12400

Dworacko grzecznej „przyjaźnią” się zowie.

XVI

Milord oględny, ile że hamował

Czułość z nadmiaru dumy, i niepilny

Do żwawych sądów — gdy zdeterminował

Raz ten sąd, dobry, zły, ostry, przychylny,

12405

Już go w pierwotnym kształcie zawsze chował,

Uważając go święcie za niemylny.

Chce iść sam, kocha-li czy nienawidzi

Z własnej skłonności; radami się brzydzi.

XVII

Toteż przyjaźni jego i niechęci

12410

Często i trafne; co w nim do wzmocnienia

Uprzedzeń służy — gdy je raz wyświęci,

Już ich, jak perski kodeks, nie odmienia.

Nie był jak człowiek, co go febra smęci,

Wtrącając nagle w zimnicę z płomienia.

12415

Nie rozczulał go widok raczej godny

Śmiechu: był ni gorący, ani chłodny.

XVIII

„Losu śmiertelny człek nie przeinaczy”.

— Ale pracować nań można. Ukartuj

Plan mądrze, a los szczęściem cię uraczy.

12420

Bądź cichy, baczny, pilnuj się i wartuj;

Gdy uciskają, nie mrucz; ustąp raczej.

Co do sumienia — — zatwardź je i hartuj,

A wkrótce, jak koń lub bokser, bez trudu

W arenie życia dokaże ci cudu.

XIX

12425

Milord się błogo w tej wyższości czuje,

Jak każdy człowiek wysoki czy lichy.

Najniższy jeszcze niższego znajduje

I z piedestału mu swego uśmiechy

Rzuca wzgardliwe; nic tak nie dojmuje,

12430

Jak brzemię wielkiej a samotnej pychy,

Co chce rozróżniać w całej ludzkiej rzeszy

Część, co powozem jeździ — i tłum pieszy.

XX

Nad don Juanem, równy mieniem, klasą

Społeczną, rodem, nie miał praw wyższości,

12435

Górował wiekiem i — jak sądził — rasą:

Naród angielski pośród ziemskich włości

Jeden się cieszy wolnym słowem, prasą,

Czego mu każdy inny kraj zazdrości,

I słusznie. Milord był mówcą dlatego,

12440

Że obie Izby nie miały tęższego.

XXI

To były jego przewagi. Poza tym

Sądził, że umie bystrze godzić w sedno

Tajemnic dworu, jako że z tym światem

Spoufalony. Prawił z wszystkowiedną

12445

Pewnością siebie; słowem węzłowatym

Przecinał krótko dysputę niejedną,

A wiązał wszystkie owe męskie cnoty

Z miną filaru państwa, patryjoty.

XXII

Lubił Hiszpana za jego stateczność,

12450

A za pojętność bystrą go szanował.

Juan uprzejmą okazywał grzeczność

W potakiwaniu, skromny, gdy negował.

Znał świat i jego błędy, ich konieczność

Z bujnej wywodząc gleby — nie strofował,

12455

Chyba że widział, że złe się rozplenia,

Bo trudniej wtedy wyrwać od korzenia.

XXIII

Temat rozmowy z Madrytu przenosi

Milord na Stambuł i odległe kraje,

Gdzie ludzie czynią, o co się ich prosi,

12460

Lecz obdzierają obcych jak hultaje.

Mówią o sporcie. Lord się dobrze nosi

W siodle, hodowli koni się oddaje

Gorliwie. Juan, Andaluzji dziecię,

Jeździ jak tyran na podwładnych grzbiecie.

XXIV

12465

Na balach, rautach, pomiędzy mężami

Stanu jęły się wzajemnie udzielać

Sympatie (Juan znał się z ministrami;

Posłowie — to jest lóż masońskich czeladź).

O! Na nim się już milord nie omami,

12470

Matka krew zacną musiała weń przelać;

A do przyjaźni czyliż ten nie zmusza,

U kogo czysta krew i czysta dusza?

XXV

Plac był „ten a ten”. Nie piszę ulicy;

Świat dziś taki jest zły, przewrotny, zdradliwy!

12475

Sieje złośliwie śnieć w cudzej pszenicy

I zbiera krzywdę bliźniego z tej niwy,

Obmów i plotek plon, które kobiecy

Języczek miele, z mąki zaś zjadliwy

Chleb piecze. Zatem będę węzłowaty,

12480

Lord Henryk mieszkał w ulicy „tej a tej”.

XXVI

PlotkaJednej to jeszcze przypiszcie przyczynie,

Że pseudonimy nadaję ulicom;

To jest, że sezon ni jeden nie minie,

By w którymś domu straszną tajemnicą

12485

Odkrytą mir się nie zachwiał w rodzinie,

A skandal ludzie źli zaraz rozchwycą!

Więc was zostawiam atmosferze mglistej,

Póki nie znajdę gdzieś ulicy — czystej.

XXVII

Znam wprawdzie jedną czystą, gdzie spojrzenie

12490

Skromne nie dozna przenigdy obrazy;

Ale mam swoje w tym powody, że nie

Naruszę cieniów tej świętej oazy.

Przeto ulicy, placu nie wymienię,

Aż znajdę któryś zupełnie bez skazy,

12495

Gdzie czystość żadnym nie sproszona pyłem:

Taką jest… kartę [675] Londynu zgubiłem.

XXVIII

Na owym placu w pałacu Henryka

Bywał don Juan. Pałac ten był portem

Dla jednych, których niosła polityka,

12500

Lub co zrobili fryzowanie sportem;

Lub mieli złoto, co wszystkie odmyka

Drzwi, albo modne suknie, co paszportem

Są też niezgorszym. Byleś frak miał nowy,

O resztę sobie nie rozbijaj głowy.

XXIX

12505

„Wielka tam pewność, gdzie wielu do rady” —

Mówił Salomon czy też inna głowa

Tęga, z naszymi żyjąca pradziady;

Codziennie sprawdzać można święte słowa,

W Izbach czy w sądzie, w szrankach słownej zwady,

12510

Wszędzie, gdzie puszy się „mądrość zbiorowa”,

Będąca dzisiaj — mówię z przeświadczenia —

Przyczyną szczęścia Brytanii i mienia.

XXX

Jak bezpieczeństwo zaś mężczyzn w wielości

Doradców leży, tak znów dla płci skromnej

12515

W jak najobfitszej liczbie znajomości,

Boć trudny wybór w gromadzie ogromnej.

Już rozmaitość przyczynia trudności,

Pośród skał wielu sternik jest przytomny;

Więc dla kobiety (choć się mąż oburzy)

12520

Pewność tam, gdzie rój wielbicieli duży.

XXXI

Lecz nie potrzeba pani Adelinie

Podobnej tarczy, bo też za nią cnoty

Zasługa oraz wychowania ginie;

Jej bronią inne umysłu przymioty,

12525

Zwłaszcza przezorność nie wierząca minie

Ludzkiej; a co do kokieterii… o, tej

Nie używała, pewna uwielbienia,

Zalotność tutaj była bez znaczenia.

XXXII

Dla wszystkich grzeczna, lecz w niewymuszony

12530

Sposób: zdarzy się, niektórych zaszczyci

Cieplejszą łaską — to schlebia; lecz w onej

Skłonności nikt tam rysu nie pochwyci,

Co by niegodny był panny lub żony.

Doznają względów jej uprzejmych i ci,

12535

Którzy się cieszą utrwaloną sławą;

Dla nich jest zwłaszcza litośnie-łaskawą.

XXXIII

Podobna sława jest niepożądanym

Wcale dodatkiem. Spojrzyj na sylwetki

Tych bohaterów, ludzi wyróżnianych,

12540

Przedmiot podziwu, niby marionetki,

Na scenie wzrokiem dam prześladowanych,

Czy gołym okiem, czyli [676] przez lornetki;

Na sławnych czołach zobaczysz purpurę

Wieczornej glorii — lecz nad głową… chmurę.

XXXIV

12545

Miała w obejściu swoim Adelina

Ton patrycjuszki chłodny, ze swobodą

Grany, co wzbrania, by ruch albo mina

Zdradziły czułą istotę i młodą.

Tak nie zachwycisz niczym mandaryna:

12550

Sądzi, że zachwyt jest z godności szkodą;

Nie chce dać poznać, że go coś dotyka

— Ten rys możeśmy wzięli od Chińczyka

XXXV

Lub Horacego: Nihil admirari [677].

Jest to — sądzi on — sztuka szczęśliwości,

12555

Która ma dzisiaj adeptów bez miary,

Chociaż dalekich od doskonałości.

Ja obojętność tę między przywary

Policzę, równie nadmiar wrażliwości.

GrzecznośćW salonie zachwyt nieumiarkowany

12560

Objawia tylko moralnie pijany.

XXXVI

Lecz Adelina nie była kobieta

Nieczuła (tutaj metafora płytka):

Bo jak pod śniegiem wulkanu ukryta

Lawa etc. Czy skończyć? Rzecz brzydka.

12565

Nienawistna mi przenośnia zużyta.

Niech czop rozsądku więc ów wulkan przytka;

Dzisiaj tak często drażnią go poeci!

Nie dziw, gdy zeń dym niewonny wyleci.

XXXVII

Zatem kształt nadam porównaniu inny:

12570

Była podobna — powiem — do butelki

Szampana, co w lód zamieniony winny

Mieści w swym środku nieskrzepłe kropelki,

Nad wszystkie wina lepszy wyskok [678] płynny,

Razem ot, tyle — kieliszek niewielki,

12575

Mocniejszy niźli słodycz wyciśniona

Z najdojrzalszego, najtęższego grona.

XXXVIII

Wyskok potęgą wzięty kwadratową.

Tak najchłodniejsza powierzchowność cnoty

Może kryć nektar pod maską lodową,

12580

A takich wiele. (Tutaj myślę o tej,

Z której moralne swe wywodzę słowo;

Zawsze morałem rozpoczynam loty).

U wielu ludzi wyjawi się ciepło,

Gdy z nich powłokę odkruszymy skrzepłą.

XXXIX

12585

Lub: jest to droga północno-zachodnia,

Mająca przewieść w śródindyjskie żary.

Ale że żaden cały okręt do dnia,

Co mija, nie tknął bieguna, choć Parry [679]

Możliwość takiej jazdy udowodnia,

12590

Niejeden znalazł tam widać swe mary.

Bo jeśli lodem zamknięty ów światek,

Wtedy stracony czas, droga lub statek.

XL

Więc fryce [680] na swym młodzieńczym okręcie

Niech lawirują po kobiecym morzu;

12595

Bywalcy niechaj spojrzą po odmęcie,

Szukając portu, nim czas na bezdrożu

Wód skinie flagą, nim członków napięcie

Strasznym fuimus [681] zluźni się na łożu

Starości, gdy to gościec w kość się wwierca,

12600

A z drugiej strony czyha spadkobierca.

XLI

Kondycja ludzka, CzasNiebo żartuje czasem. Takie żarty

Są przykre; niechby chociaż krótkie były.

Świat jest o tyle uwielbienia warty,

Że każdej chwili może zdać się miły,

12605

I że ów system perski — bierz go czarty —

O dwu pierwiastkach jest równie zawiły

I niepojęty jak inne systemy.

Nie chciejmy badać ich, bo zwariujemy.

XLII

Angielska zima, co się w lipcu kończy,

12610

Jak się zaczęła w sierpniu — równie w lecie —

Dla dorożkarzy raj; pocztylion rączy

Pędzi i ludzi tratuje, i gniecie.

Lecz co obchodzi nas pocztowy koń czy

Dostojnik. — Semestr na uniwersytecie

12615

Skończył się. Ojciec na syna się gniewa,

Że więcej weksli niż książek zużywa.

XLIII

Więc końcem zimy w Londynie jest lipiec,

A czasem sierpień. W kalendarzach zamęt,

Z którego nic się nie potrafi wypiec.

12620

Muzie zostawiam niebieski firmament

I ów słoneczny kaloryfer czy piec,

Bo barometrem moim jest — parlament.

Chociaż niejeden radykał nań gada,

Z jego się sesyj kalendarz układa.

XLIV

12625

Jakiż tłum karet, powozów i koczy [682],

Gdy końca sesji godzina uderzy,

Wzdłuż od Carltonu po Soho się tłoczy!

Szczęsny, kto drugich na poczcie ubieży.

Na wszystkich drogach kurz wygryza oczy,

12630

Hotten Row drzemie po harcach rycerzy,

A kupiec z długim rachunkiem i nosem

Wzdycha za biczów dalekim odgłosem.

XLV

Oblig i on: „dwaj Arcades [683]” — z westchnieniem

Muszą następnej oczekiwać sesji.

12635

Złoto się nie da zastąpić swym cieniem.

Cóż pozostaje? nadzieja; lecz kres jej

Daleki, dalszy jeszcze wystawieniem

Nowego weksla (i to mocą presji);

Prowizja — przy czym bogacą się Żydki —

12640

Oraz pociecha dubeltowej kredki,

XLVI

Która jest zdzierstwem. — Pędzi milordowa

Kareta; on sam przy żonie, swej chlubie,

Siedzi. „Hej! koniu, podawaj” — brzmią słowa

— I już zmienione jak serca po ślubie.

12645

Gospodarz resztę chce wydać — „Niech schowa”.

Pocztylion może także rzec: „To lubię.”

Ale nim jeszcze z wody oschną koła,

Już i parobek o napiwek woła.

XLVII

SługaNa kozieł siada lokaj z pańską miną,

12650

„Pan swego pana”, bo jest zawsze „górą”.

Panna służąca jakby też hrabiną

Była, figlarna, a skromna, że pióro

Nic tu nie nada. Cosi viaggino

I ricchi[684]. Przebacz, że cię tą miksturą

12655

Darzę; lecz jakież korzyści z podróży?

Worek frazesów i fochów kosz duży.

XLVIII

Wnet minie lato, co się równa zimie

W Londynie. Może to istotnie szkoda

Siedzieć w mieścisku parnym, w mgle i dymie,

12660

Gdy najpiękniejszy strój kładzie przyroda;

Czekać, aż słowik w małżeńskim zadrzymie

Gnieździe, i słuchać debat mdłych jak woda,

Zamiast iść na wieś; choć tam polowania

Do września prawo (prócz cietrzewi) wzbrania.

XLIX

12665

Wielki świat uciekł przed upałów tchnieniem

(Dwa, trzy tysiące, których szczęście pieści)

Do miejsca, co zwą swym „odosobnieniem”,

A które składa: służących trzydzieści

I tyleż gości. Stoły pod brzemieniem

12670

Półmisków jęczą, pełnych smacznej treści.

Gościnność u nas taka jest, jak była,

Tylko się ilość w jakości skupiła.

L

Lord Henryk z żoną udali się torem..

Arystokracji i wielkiego świata

12675

Do swych dóbr. Piękny dom, gotyckim wzorem

Stawiany, Babel, który przeżył lata.

Żaden gmach nie da się równać z tym dworem,

Gdzie czas się z imion bohaterskich splata,

Gdzie dęby jak ród dziedziców sędziwe

12680

Szumią dziejami ich — grobowce żywe.

LI

Nazajutrz każdy dziennik już opiewa

O ich odjeździe. To jest sława nasza!

Szkoda, że taki fait divers [685] nie miewa

Trwałości — byłaby dla rozmów pasza.

12685

Nim inkaust wyschnie, już się wieść rozwiewa;

„Poczta Poranna” najpierwsza ogłasza:

„Odjechał lord de Amundeville z lady

A. do swych na wsi dóbr — wtedy a wtedy.

LII

Dostojny lord A. chce, jak nam mówiono,

12690

Zebrać u siebie w jesieni dobrane

Licznych szlachetnych swych przyjaciół grono.

Jak twierdzą źródła poinformowane,

Ma być na łowach książę D. i z żoną

Lord F., i inne dostojne a znane

12695

Osoby tudzież młody grand, szlachetny

Rodem, a w misji przysłany sekretnej”.

LIII

Któż się zaś „Poczcie” nie wierzyć odważy?

Jej artykuły są tym, czym dla chłopa

Credo[686]: ufa mu i bez komentarzy.

12700

Miała więc dotknąć kastylijska stopa

Posadzki, gładkiej łaską gospodarzy,

Śród tych, co „czelnie jedzą” (frazes Pope'a [687]).

W ostatniej wojnie mniej stało w dziennikach

O ległych ludziach niż ległych indykach.

LIV

12705

Ot: „W czwartek było wspaniałe przyjęcie;

Obecni lord A. B.” Jak bohaterzy

Spisani wszyscy w narodowym święcie

Owego balu. A cokolwiek niżej

Czytamy: „Falmouth”. W sławnym regimencie

12710

Huk-puk, co sobie sławy uwił świeży.

Wieniec, ogromne straty. Wakans nowy

Otwarty — vide [688]: „Dziennik Urzędowy”.

LV

Do Norman Abbey pędzą w swej karecie

Szlachetni państwo. Stary klasztor, ninie

12715

Starszy jeszcze dwór nosi w swym szkielecie

Ślady gotyku, jaki dziś w ruinie

Chyba i tylko rzadko gdzie znajdziecie

Z takim wybitnym typem. Stał w dolinie.

Mnisi go u stóp zbudowali góry,

12720

By im wiatr nie wiał w nabożne kaptury.

LVI

Stał wieńcem lasów ukoronowany

W cichej dolinie, gdzie dąb druidyczny,

Jak Caractacus [689] niegdyś przed Rzymiany,

Przed piorunami pręży tytaniczny

12725

Swój kształt; a śród pni, gdy świt błyśnie rany,

Za rosochatym wodzem ku krynicznej

Wodzie mkną lasu pstrych mieszkańców stada

Czerpać — a strumyk do nich jak ptak gada.

LVII

Przed domem duży staw modry w prześwicie,

12730

Głęboki, jednak przezroczy i świeży

Strumieniem, który w swym miększym korycie

Stracił gwałtowność i spokojniej bieży.

Ptactwo w zaroślach i nadbrzeżnym sicie

Gnieździ się w głębi swych wilgotnych leży,

12735

A drzewa chyląc się nad stawem twarzą

Zieloną patrzą w jego głąb — i marzą.

LVIII

A ujście jego, kaskadą strącone

Ze skały, kipi pianami spadając

I ucichnąwszy jak uspokojone

12740

Dziecko, toczy się dalej, przewijając

Potokiem; krople kaskady złączone

W strumień, co błyszcząc lub się znowu tając,

Raz ukazuje srebro, raz lazury,

W miarę jak po nim cień przesuną chmury.

LIX

12745

Gotyckich łuków pamiątka wspaniała

Z doby kościoła rzymskiego — samotna

Brama, dwa skrzydła niegdyś zawierała,

Dzisiaj wyrwane — strata niepowrotna.

Odosobniona stoi! Sposępniała,

12750

Toż łza źrenicę przysłoni wilgotna,

Kiedy zapatrzy się w dumny zabytek

Walk z możnym czasem i burz niedobitek.

LX

U szczytu, dawniej skryty w długą niszę,

Stał poczet świętych z kamienia ciosany.

12755

Runął, nie kiedy padło bractwo mnisze,

Lecz w wojnie, którą Karol był wygnany,

Gdy to „fortecą każdy dom”, jak pisze

Kronikarz; gdy to zgasł niejeden znany

Cny ród, wytrwale stojący w swej dumie

12760

Z tym, co „ustąpić ni rządzić nie umie”.

LXI

A wyżej sama, lecz nie bez korony

Dziewica-Matka niebieskiej dziecinie

Mdłymi [690] objęła synaczka ramiony,

Nie pokruszona cudem w tej ruinie,

12765

Jakby dotrwała dla szczątków ochrony.

Może to przesąd, który kiedyś zginie;

Dziś najdrobniejszy ułamek świętości

Ma w sobie boskiej czar tajemniczości.

LXII

Potężne okna wykowane w murze,

12770

Którymi dawniej przez szkła szyb tysiąca

Blaskiem padały srebro, złoto, róże,

Zleciawszy niby cheruby od słońca,

Dziś puste; nocne przez nie wyją burze,

Raz słabiej, a raz mocniej, lub hucząca

12775

W nich krzyczy swoje anatema sowa,

Gdzie brzmiała dawniej hymnów pieśń chórowa.

LXIII

Lecz o północy, kiedy z jednej strony

Wiatr o krawędzie okiennic potrąca,

Słychać nieziemskie, żałośliwe tony,

12780

Niby melodie, i jak konająca

Harmonia ginie rozjęk przygłuszony.

Mniemają jedni, że to echa drżąca

Fala, niesiona wiatrem od kaskady,

W organie dźwięków pozostawia ślady.

LXIV

12785

Inni, że gmachu kształt, może stworzony

Ruiną, daje władzę (którą mają

Rozgrzane słońcem egipskim Memnony [691],

Że o godzinie pewnej zawsze grają)

Szarym zwaliskom; stąd te smętne tony,

12790

Które się nocą śród murów błąkają.

Przyczyny nie znam; niech wam inni służą.

Jam słyszał o tym — prawda — bardzo dużo.

LXV

W podwórzu sztuczna fontanna wytryska;

Jej wierzch kamienny w figury pocięty,

12795

Jak gdyby larwy — dziwaczne ludziska,

Po jednej stronie potwór, z drugiej święty.

Każdemu wody słup się rzuca z pyska

I z góry w basen spada, rozpryśnięty,

Siejąc dokoła siebie deszcz drobniutki

12800

Jak marna sława i marniejsze smutki.

LXVI

Budowla sama pusta i czcigodna,

Z tą cechą mniszą, jakiej dziś niewiele

Zostało; jedna, druga sala chłodna,

A przede wszystkim refektarz i cele;

12805

Mała kapliczka, co by była godna

Cne zająć miejsce w niejednym kościele.

Reszta złatana częścią, częścią w gruzach,

O lordach raczej świadczy niż kartuzach.

LXVII

Długie galerie, wielkie sale, sienie,

12810

Istny mezalians architektoniczny

Przestraszał znawców; lecz przez połączenie

Całokształt wielki, choć niesymetryczny,

Ogromne robił na widzu wrażenie,

Gdy sercem patrzał — człowiek poetyczny,

12815

Tak na olbrzyma patrząc członki duże,

Dziwisz się, że jest taki twór w naturze.

XVIII

Rycerze w stali patrzą z ram złocistych;

Stopniała twarda zbroja na baronach!

Na podwiązkowych lordów jedwabistych

12820

Zeszli… Tuż panny o bielutkich łonach,

Różowych twarzach, wzrokach powłóczystych;

Sędziwe damy w perłach i robronach [692]

I lekko strojne panie, pędzla Lely [693],

Nie-strojem wabią, byśmy przystanęli.

LXIX

12825

Tam sędzia w todze szkarłatnej z obrazu

Wyziera, lecz tak groźno, niełaskawie,

Że nie poznałby grzeszników z ócz wyrazu,

Czy Jego Miłość oprze się na prawie.

Biskup, co nie miał kazania mi razu,

12830

Lub prokurator o strasznej postawie,

Już nie Habeas Corpus [694], lecz sierdzistą

Miną wskazuje „Komnatę gwiaździstą [695]”.

LXX

Na starych wodzach żelazna kolczuga

— Wówczas strzelano z bliska, nie z zapłotków

12835

Inni w perukach z czasów Marlborougha,

Wyżsi niż tuzin naszych niedorodków.

Tam lord z buławą lub szambelan mruga,

Nemrod, którego koń się zrywa z podków,

A dalej wisi portret patryjoty,

12840

Co niczym nie był — mimo wielkie cnoty.

LXXI

Gdy glorią przodków oko unużone

Zbrzydziło marsy, postury i pozy,

Zjawiał się Tycjan lub Paris Bordone,

Lub dzika grupa Salvatora Rozy,

12845

Dzieci Albana lub rozpromienione

W słońcu Verneta morze; pełne grozy

Męczeństwa świętych, jak gdyby farbował

Krwią Spagnoletto pędzel, gdy malował.

LXXII

Tutaj krajobraz z podpisem Claude Lorraine,

12850

Tam Rembrandt w światło zamienia ciemnicę

Lub Caravaggio miedzianym kolorem

Maluje chude pustelnika lice,

A tu nas woła Teniers — prawie w porę

Wzrok się na pełną obraca szklenicę.

12855

On by Duńczykiem mnie zrobić — na biesa! —

Zdołał. Hej! Daj tu butelkę kseresa [696]!

LXXIII

Gdybyście czytać umieli, słuchacze!

Bo nie dość patrzeć i sylabizować,

By czytelnikiem być. (Ktoś mnie zakracze).

12860

Tak. Trzeba pewne reguły zachować:

Naprzód zaczynać z początku (zaznaczę,

Że to rzecz trudna). Drugie: postępować;

Trzecie: zaczynać nie z końca lub zaraz

Kończyć z początku, to zmniejsza ambaras.

LXXIV

12865

Słuchaczu! Byłeś cierpliw długą chwilę,

Patrząc, jak mi się rym z rymu wymyka.

Kiedy przedmiotów wyliczałem tyle,

Że Febus mógł mnie wziąć za komornika.

Był nim już Homer — jeśli się nie mylę

12870

W „spisie okrętów” — z czego nie wynika,

By pisarz nowy nie był oględniejszy.

Więc skończę, to wam trud czytania zmniejszy.

LXXV

Soczysta jesień przyszła, z nią się garnie

Na łowy liczne towarzystwo. Żniwa

12875

Kończą się, pełne zwierzyny spiżarnie,

W brązowych kurtkach gromada myśliwa

Bystro pogląda i rozsyła psiarnie;

Każdy ma torbę pełną, a precz „pływa”.

O kłusowniku! Nie dla twej, o chłopie!

12880

Gęby bażanty, kuropatwy, dropie.

LXXVI

Angielska jesień, choć wina nie daje,

Ni bachanckimi wieńcy [697] nie ubiera

Dróg jak szczęśliwsze, południowe kraje

Słoneczne, gdzie z gron kapie słodycz szczera

12885

Ma kupne wina wyborne: tokaje,

Jest jasny klaret i mocna madera,

Brytania wprawdzie chłodna, lecz winnicę

Ma lepszą nad wsze ogrody — piwnicę.

LXXVII

Jesieni naszej skłon nie zna pogody,

12890

Jakiej jesieniom udziela południe,

Jakby się miało otwierać przyrody

Łono na wiosnę nową — nie na grudnie.

Są jednak za to domowe wygody:

Komin, przy którym ciepło, choć marudnie,

12895

Las też i pole mało się odmieni;

Zyskuje żółtość, tracąc na zieleni.

LXXVIII

Co miękkiej tyczy się wilegiatury [698],

Bogatszej w rogi niż psy — wieś ma łowy,

Na które święty Hubert z świętej skóry

12900

Jeszcze by dzisiaj wyskoczyć gotowy;

Nemrod sam zstąpiłby z puszcz dzikiej Dury

I włożył żakiet kusy, purpurowy. —

Choć nie ma dzików, jednak ma na dziki

Ród kłusowników kajdanki i wnyki.

LXXIX

12905

Oto cni goście zgromadzeni w Abbey

(Opactwie); damom najpierwsza kwatera:

Więc księżna Fitz-Fulke i hrabina Crabby,

I panie Scilly, Busey, miss Estera,

Panna Bombazeen, panna Mackstay, Tabby

12910

I pani Rabbi, małżonka bankiera,

Lady Sleep, minkę robiąca figlarną,

Jak białe jagnię, choć jest owcą czarną.

LXXX

Potem księżna M., hrabiny N. i K. ,

Wielkiego świata elite czy „śmietana”,

12915

Co z chmur rodzinnych do tego zbiornika

Spływa, jak woda ckliwa, filtrowana;

Jak banknot, który treść złotą zamyka

Sztuką cudowną. Niepraktykowana

Tam cnót rewizja, bowiem świat „wielmożny”

12920

Jest tolerancki, nie tylko nabożny.

LXXXI

Ta tolerancja ma pewną granicę,

Która dokładnie nie jest ustalona;

Wielki jedynie świat zna tajemnicę

Jej oznaczania; „pozór” zwie się ona.

12925

Ktoś da znak — wszyscy jak na czarownicę

Huzia! Medea znajduje Jazona.

Dobrze to skreślił Horacy i Pulci:

„Omne tulit punctum, quae miscuit utile dulci [699]”!

LXXXII

Nie wskórałby tu nic prawnik zajadły,

12930

Bo ich zasada to rodzaj loterii;

Widziałem zacne damy, co upadły

Przez kombinacje podstępnej koterii;

Widziałem też matrony, co się wkradły

Na nowo w świat ten obłudą pruderii.

12935

I dziś w salonach, jak Syriusze, świecą,

Szyderstwem tylko opryskane nieco.

LXXXIII

Rzekłem — czegom rzec nie chciał. Do powieści

I do rozkoszy wiejskich. Jak mówiłem,

Partię składało mniej więcej trzydzieści

12940

Osób, braminów tonu. Wymieniłem

Kilku z imienia wielkich, choć nie z cześci;

Jak rozkazywał rym, tak ich użyłem.

Tu dodam kilku Irlandczyków przecnych

Ze znanej u nas partii „nieobecnych”.

LXXXIV

12945

PrawnikBył Kratka, jeden z legalnych szalbierzy,

Co w sali sądów mają swą bojową

Sferę i na kształt najętych rycerzy

Walczą, nie szablę podnosząc, lecz słowo.

Był także Psujrym, nasz poeta świeży,

12950

Co błyszczał gwiazdą sześciotygodniową;

Lord Pyrrho — wielko — i wolno-myśliciel

I Wysącz, elu [700] szczególny wielbiciel.

LXXXV

Był i książę Grom, książę, co się zowie,

„W każdym calu pan”, i stronnictwo całe

12955

Parów, jak Charlemagne; wszyscy parowie

Takie postaci dzielne, okazałe,

Że każdy, patrząc tylko, „to pan”, powie.

Było sześć panien Rwiton, ładne małe!

Wszystkie śpiewały z serdecznego tonu,

12960

Wszystkie do czepca skorsze niż zakonu.

LXXXVI

Było „czcigodnych czterech panów” i ci

Raczej czci-głodni byli niż czci-godni;

Był również Francuz, kawaler z Mykiciej

Wt Wólki, któremu tu było wygodniej

12965

Niż w kraju; ten się talentami szczyci,

Jakie mu jeden klub liczył do zbrodni.

Taki się wielki czar z niego wyłania,

Że nawet kości czaruje do grania.

LXXXVII

Dick Wątpisz, który był metafizykiem

12970

I filozofię lubił — przy ostrygach;

Pion, co się chętnie zwał matematykiem;

Henryk Orderek, zwycięzca w wyścigach;

Wielebny skrupulat, co się grzesznikiem

Bardziej niż grzechem brzydził jako wig [701]. — Ach,

12975

Należał jeszcze jeden do plejady:

Lord Fitz Plantagenet (lubił zakłady).

LXXXVIII

Żargon-obrońca, wojownik na pyski,

Generał Palbierz, skory do popisów

W polu, bo taktyk i szermierz nieniski,

12980

W wojnie zjadł więcej, niż zakłuł, yankeesów;

Był Jefferies Twardy, sędzia, łotr walliski,

Tak trzymający się ściśle przepisów,

Że kiedy zbrodniarz po wyrok przychodził,

On mu sędziowskim żartem dolę słodził.

LXXXIX

12985

Towarzystwo jest szachownicą; damy

Są tam, królowie, szlachta, chłopki, wieże,

A świat grą; lalki owe skaczą samy

(„Punch”[702] często żartem na fundusz je bierze).

Muza — to motyl; lotom nie zna tamy,

12990

Lecz jest bez żądła i pływa w eterze,

Rzadko zlatując. Gdyby osą była,

Już nie jednego by pokaleczyła.

XC

Prócz tego — byłoby się zapomniało —

Mówca z ostatniej sesji, co marzenie

12995

Swe: mowę, z drobiazgowością i całą

Pasją obmyślił: dziewicze wkroczenie

W debatę; pisma obsypują chwałą

Ten „debiut”, który miał zrobić „wrażenie”,

I w szereg cudów (dziś codziennych) liczą,

13000

Zwąc je „najlepszą oracją dziewiczą”.

XCI

Dumny sejmowym „słuchajcie”, wyborem,

Tą utraconą dziewiczością mowy

I uczonością (to jest cytat zbiorem),

Opływał w chwale swej Cyceronowej [703].

13005

Z pamięcią, którą mógł być żaków wzorem,

Sprytem, by ukuć żart, dwuznaczmik nowy,

Z małą zasługi, większą bezczelności,

„Duma narodu” — należał do gości.

XCII

Najdowcipniejsi powszechnym uznaniem

13010

Byli Jurny z Tweed i Ozulek z Erynu,

Obaj prawnicy, z dobrym wychowaniem.

Lecz Czułek jeszcze miał cokolwiek z gminu;

Bujną fantazję miał i było na nim

Ogierowego coś, coś z karmazynu,

13015

Tylko zrubaszniał nieco śród kapusty. —

Jurny znów to był Kato miodousty.

XCIII

Jurny jak nowo strojone pianino,

Czułek jak harfa Eolowa dziki,

Z którą niebieskie wiatry wchodzą ino

13020

W zespół i tworzą szum dziwnej muzyki.

Miarowo słowa z ust Jurnego płyną,

Czułka pryskają jak górskie strumyki,

Tu dowcip sztuczny, a tu prosty, zdrowy;

U tego z serca, u tamtego z głowy.

XCIV

13025

Jeśli spytacie, czemu autor masy

Tak różnorodne w jednym miejscu zbiera,

— Zebranie każdej osobników klasy —

Powiem — lepsze jest niż stara maniera

Nudnych tête à tête. Hej! Minęły czasy,

13030

Gdzie się z kongrewskim clownem bił Moliera.

Bète. W społeczeństwie gładkim naszej daty

Charaktery się zrównały jak szaty.

XCV

O arlekinów [704] naszych któż dziś pyta?

Śmieszni są, ale w dowcipie mniej raźni.

13035

Profesji błazna dziś nikt nie poczyta

Profesją; na targ swych owoców błaźni

Nie wystawiają; durniów jest do syta,

Lecz zjałowieli i nikt ich nie drażni.

Społeczność jest dziś hordą ugrzecznionych

13040

Ludzi; składa się z nudnych i znudzonych.

XCVI

Zamiast sierpem żąć, zbieramy na łanie

Życiowym prawdę w źdźbłach skąpo rozsutą.

Jeślić uśmiecha się takie zbieranie,

Słuchaczu — bądź ty Boozem, ja Rutą [705].

13045

ReligiaNie mówię więcej. Pisma cytowanie

Wzbronione; wiem, jak pobożnie odczuto

Imć pani Adams święte teorema:

„Kto śmie cytować Pismo — anatema”.

XCVII

Lecz cóż płodnego wieku łan przyniesie?

13050

Zbieram, co mogę; wszystko słoma czysta. —

A — jeszcze jeden pod pióro mi rwie się:

Kitket, rozmowny mędrzec, humorysta [706],

Co zapisuje co dzień w swym notesie

Dowcipy; wieczór ze zbioru korzysta.

13055

Krzyczą: „Słuchajcie”. O, nieraz dokuczy

Los temu, co się swoich bon-mots uczy.

XCVIII

Bo naprzód musi przez różne fortele

Rozmowę ku swym dwuznacznikom wabić,

Bacznym być, stanąć na dyskursu czele

13060

I natężonej myśli nie zesłabić.

Co chwila żartem furkać — jak szmermele [707],

Być pewnym siebie i nie dać się zabić

Przerwaniem mowy, chytro wwieść do matni,

Uważać, by mieć zawsze głos ostatni.

XCIX

13065

Tu gospodarzem był Milord, a gośćmi —

Których spisałem. Zastawa tak suta,

Że nawet duchy z ciemnicy, co skroś ćmi

Styksowe kraje, przybiegłyby tutaj,

Lecz nie zabawiam się długo nad kośćmi,

13070

Choć wiem (z historii prawda ta wysnuta),

Że odkąd w raju jabłko zjadła Ewa,

Zgłodniały grzesznik bez jadła omdlewa.

C

Świadkiem kraj płynny winem, mlekiem, miodem,

Dokąd to biegli Hebrejowie chudzi.

13075

BogactwoMiłość pieniędzy (powiem mimochodem)

To druga rozkosz, dla której się trudzi

Człowiek nie darmo, bo z życia zachodem

Kochanka sprzykrzy się, pasożyt znudzi,

Ale ty, złoto, nie potrafisz znużyć,

13080

Gdy się już nie dasz użyć czy nadużyć!

CI

Polowanie, NudaSzlachta chodziła z fuzyjką lub charty;

Młodzi dlatego, że lubili łowy,

(Pierwsza zabawka chłopców, jak bicz, karty…)

Starsi — że chcieli skrócić zegarowy

13085

Porządek. Ennui wyraz utarty;

Pojęcie nasze, lecz z francuskiej mowy

Wyraz; my mamy fakt, a on wykłada

Ów poziew, co snem nawet nie przepada.

CII

Najstarsi stare w bibliotece księgi

13090

Węszyli, pod sąd malowidła brali,

Przechadzali się w parku dla mitręgi

I nad cieplarnią się zastanawiali,

Na skromnych szkapkach zataczali kręgi

W dziedzińcu; inni gazety czytali

13095

Albo, z suchymi patrząc w zegar usty,

Czekali sześciokrzyżykowi — szóstej.

CIII

Nikt nie był gêné [708], aż zegar do stoła

Zawezwał. Czasu swojego panami

Będąc, chodzili po parku dokoła

13100

Klombów, w kilku lub osobno, parami;

Zabijali czas (co nie każdy zdoła),

Wstawali wtedy, kiedy chcieli sami,

Ubierali się i jedli śniadanie,

Gdzie chcieli, wtedy gdy mieli czas na nie.

CIV

13105

Damy o twarzy rumianej i białej

Równie durzyły czas. Więc jedne panie

Przechadzały się, drugie obmawiały,

Śpiewały, tłukły się na fortepianie,

Przyszłym sezonom modę wyznaczały

13110

Lub poprawiały czepeczki, ubranie;

Inne, dwanaście maczkiem arkuszyków

Spisując, nowych skarbiły dłużników.

CV

Jedną z kimś miłość, drugą przyjaźń łączy.

Nic dziwniejszego nad liścik kobiety:

13115

Istny fenomen — nigdy się nie kończy.

Lubię ja takie listki i bilety;

Cel w nich przez słowa dwuznaczne się sączy,

Jak w teologii. Są one jak krety

Lub jak Ulisses przed Dolonem [709]. O! wierz,

13120

Namyśl się, na list taki nim odpowiesz.

CVI

Grywano w bilard, karty — lecz nie kości;

Prócz w klubie w kości „świat” zwykle nie grywa;

Czółna, ślizgawka, gdy się lód rozmości,

A z drzew listowie ostry mróz pozrywa;

13125

Jest rybołówstwo, ten grzech samotności,

Jak o nim Walton mówi czy tam śpiewa;

Ten stary dureń godzien byłby haka

Jako przynęta, dobra dla szczupaka.

CVII

Wieczorem suty obiad, potem wino,

13130

Potem rozmowa, śpiewy i gra. Gwoli

Rozkoszy gości boskie dźwięki płyną

(Serce czy głowa na myśl samą boli).

W zachwycie natchnień cztery miss R. giną.

Para najmłodszych popisać się woli

13135

Harfą; śród żwawych z strunami utarczek

Wdzięcznie odsłania się ramię i karczek.

CVIII

Czasami tańce (lecz nie w dzień polowań;

Panowie wtedy ciężcy). W fali dźwięków

Pary śród bujań rozkosznych, kołowań,

13140

Toczą się; pełno cichych rozmów, brzęków;

Zaloty skromne i chwała królowań,

Niewartych albo wartych dziwu wdzięków.

Łowcy są lisa urażeni zdradą

I o dziesiątej trzeźwi spać się kładą.

CIX

13145

A politycy w kąciku poswarki

Wiodą, o ważne kwestie kopie kruszą.

Dowcipni pilnie wyszukują szparki,

Aby swe bon-mots wcisnąć na dziw uszom.

Złośliwi dzisiaj nie przebiorą miarki,

13150

Bo długo, bardzo długo czekać muszą,

Nim się im uda rzucić żart nieświeży,

A jeszcze chwyci go ktoś i ubieży.

CX

Wszystko tam gładkie, arystokratyczne,

Goście są chłodni, sztywni i poprawni,

13155

Niby marmury Fidiaszowe śliczne;

O, dziś nie taka już szlachta jak dawniej!

Już i sawantki nie tak emfatyczne,

Choć równie piękne — nawet wiele jawniej.

Nie mamy takich jak Tom Jones urwisów,

13160

Lecz lwy, co gorset noszą miast kirysów.

CXI

Goście zaczęli się rozchodzić wcześnie,

Bo przed północą. Inaczej w Londynie

Żyją kobiety, a na wsi. Wszak wieś nie

Na to, by czekać, czy prędko noc minie. —

13165

O kwiatki! Złóżcie listki wasze we śnie.

Ranek niech was znów różowo rozwinie.

Wczesne godziny — najlepsi malarze:

Nimi bez różu rumienią się twarze.

Pieśń czternasta

I

Gdyby w przepaściach natury lub w łonie

13170

Własnym ktoś pewność znalazł i wyjawił,

Snadź by ocalił ludzkość, która tonie,

Lecz by jej dobrych systemów pozbawił.

System pożera system i tak chłonie,

Jak nawet Saturn [710] dzieci swych nie trawił,

13175

Co, gdy od żony dostał kawał głazu

Miast syna, jedząc nie splunął ni razu.

II

System odwraca Tytana zjadanie:

Zjada swych ojców, chociaż to przeklęcie

Niestrawne. — Badaj, skończywszy badanie,

13180

Powiesz mi, jakiej wierze wierzysz święcie.

Spójrz w tył, nim zgodzisz się na czyjeś zdanie

I jakiejś deski chwycisz w tym odmęcie.

Prawda — zmysłom się wierzyć nie powinno,

Lecz ostatecznie, gdzież masz pewność inną?

III

13185

Ja nic nie twierdzę, niczemu nie przeczę,

Nic nie wiem. A ty, czemu dajesz wiarę,

Prócz żeś się zrodził, by umrzeć — człowiecze?

A może i to fałsz? Za wieków parę

Dzień przyjdzie, wieków chrzcielnica, i zwlecze

13190

Barwę z tych dwojga pojęć: nowe, stare.

Choć „łzy wyciska”, rzekł ktoś — „śmierć matula”,

Pół życia prześpi człowiek — nie przehula.

IV

Jak to sen twardy, bez widzeń — jedyny

Lek na cierpienia — członki rozwesela!

13195

Przecz [711] glina boi się ciszącej gliny

U samobójcy, gdy sobie w łeb strzela?

(Sposób płacenia długów, co w terminy

Nie wgląda, jednak niszczy wierzyciela).

Jaki to ciężki jęk wydziera łonu

13200

Nie wzgarda życia, lecz obawa skonu.

V

Śmierć w nim — do niego szepce i z nim gwarzy,

Odwaga to jest, którą rodzi trwoga,

Najrozpaczliwsza, bo się na złe waży,

Aby je poznać. Lub gdy drżąca noga

13205

Stąpa po łęku gór, a skał rząd wraży

Tam w dole grozą zionie, to u proga

Przepaści stojąc, wiecie, jak coś nęci

Skoczyć w bezdenną otchłań — bez pamięci.

VI

Lecz nie skaczecie. Cofacie się, bledzi.

13210

Ale spojrzyjcie na przeszłe wrażenie,

A odkryjecie w tej samo-spowiedzi,

Chociaż myśl sama już was wprawi w drżenie,

Jakąś nęcącą skłonność (wie, kto śledzi)

Do nieznanego; coś jakby zachcenie

13215

Skoku mimo strach. Dokąd? Nikt nie zgadnie.

I wyśmiewacie chęć, gdy was napadnie.

VII

Na cóż to pisać? Zapytacie, mili

Słuchacze. Na nic. To są dociekania,

Którymi dusza dręczona się sili.

13220

Za pomysłami moja myśl ugania,

Kiedy pochwyci, to zaraz przyszpili.

Nie opowiadam dla opowiadania:

Z fikcyjnych cegieł banalne podstawy

Zakładam pod gmach przebanalnej sprawy.

VIII

13225

Tu z naszym wielkim powtórzę Baconem:

„Rzuć w górę słomkę, wskaże, skąd wiatr rusza.

Tą słomką, ludzkim poddmuchaną łonem,

Poezja jest, co tchnienia myśli słusza [712].

Jest latającym śród bytu balonem,

13230

Jest cieniem, który za się rzuca dusza.

Moja jest bańką, którą nie dla chwały

Bawię się, lecz ot — jak chłopczyna mały.

IX

Przede mną leży ten świat, za mną raczej,

Bom wiele rzeczy już widział i mam je

13235

W pamięci; także wiem, co życie znaczy,

Swe namiętności mogę ganić — znam je

K'zadowoleniu naszych spostrzegaczy,

Którzy osmalić lubią skrzydła Famie.

Byłem ja także sławny w swoim czasie,

13240

Lecz się sterałem, chodząc po Parnasie.

X

Otóż zwaliłem na się ten i drugi

Świat (to jest księżyc), który ostre kły ma

I ryje, i ślin zjadłych miota strugi,

I w księgach na mnie nabożnych się zżyma.

13245

Lecz jam się Muzie już oddał w usługi;

Starych słuchaczy nudzę, młodszych nie ma!

Za młodum pisał, bo się dusza rwała,

Dziś jeszcze piszę, by nie osowiała.

XI

PoetaWięc „na co pisać?” Powiesz: Zysk niewarty

13250

Trudu, kiedy świat już się tobą bawić

Nie chce. — Odeprę: A na co grać w karty,

Na co pić, czytać? — By czas prędzej strawić.

Ja chcę kraj marzeń świetny — dziś odarty

Z ułud — raz jeszcze przed swe oczy stawić,

13255

A co napiszę, rzucam, gdzie popadnie:

Spłynie czy zginie, nic to — śniłem ładnie.

XII

Choćby warunek to był powodzenia.

Nic bym w tej książce nie zmieniał na jotę;

Nawzajem radna klęska z uwielbienia

13260

Muz mnie nie wyrwie. Kędy mam ochotę,

Tamtędy bujam… myśl do wyrażenia

Trudna, jednakże nic nad jej prostotę.

GraDwie są rozkosze w grze (rzecz graczom znana):

Jedna wygrana, a druga przegrana.

XIII

13265

Zresztą Muza ma fikcją się nie wspiera,

Lecz powściągliwa, baczna, beznamiętna;

Jedynie faktów repertuar zbiera,

Bada ludzkości sprawy i serc tętna,

Przeto się czasem w obłudę ubiera,

13270

Bo szczera prawda nie zawsze ponętna.

Gdyby śpiewała jedynie dla sławy,

Podałaby wam tu nie takie sprawy.

XIV

Mielście burzę, miłość, bój, niegrzeczność

Szydu w poważnych rzeczy ocenianiu,

13275

Rzut z lotu ptaka na tę dzicz — Społeczność,

I różne stany w ich różnym działaniu.

Gdyby nie więcej, to już dostateczność

Tak w założeniu jak i w wykonaniu,

KsiążkaChoćby kartkami tymi wylepiali

13280

Kufry — obrotem księgarz się pochwali.

XV

NudaOwego świata część, który w zarysie

Pragnę przedstawić i przed którym stoim,

Nie egzystuje dotychczas w opisie

Niczyim; powód — ciemny. Zdaniem moim,

13285

W tym leży, że choć pozorami lśni się,

Tak monotonny jest strojem i krojem,

Z jednostajnością familijną, nudną,

Że dla poety coś zeń dobyć trudno.

XVI

Choć mógłby wzruszyć, nie wznosi w lazury;

13290

Nic tam, co mówi do wieków i ludzi;

Na wszystkich błędach rodzaj politury

Pospolitości błyszczy, która nudzi.

Żart mdły, namiętność sztuczna, nie z natury —

Szczerości tej brak, co szacunek budzi,

13295

Gdy prawdą błyśnie. Charakter „nijaki”

Przynajmniej u tych, którzy mają jaki.

XVII

Czasem jak wojsko po sztywnej paradzie

Folgują mustrze i szyk rozrywają,

Ale na apel znowu stają w ładzie

13300

I po dawnemu sztywnymi się stają;

Aż wreszcie, gdy w tej świetnej maskaradzie

Pierwszej nowości barwy poznikają,

Blednie — przynajmniej dla mnie bladła przody.

Jest to piękny raj rozkoszy i nudy…

XVIII

13305

Tam, kiedyśmy się wykochali, zgrali,

Użyli wina śród innych niewinnych

Zabaw, oracyj w Izbie wysłuchali

I obejrzeli targ piękności słynnych,

Domy rogatych mężów pozwiedzali,

13310

Zostało — nudzić siebie albo innych.

Świadkiem „ci-devant jeunes hommes[713]”, co się świata

Czepiają, choć ich odsyła „do kata”.

XIX

Skarżą się — pomruk ten wszędzie się szerzy,

Że nikt wielkiego świata dotąd wierniej

13315

Nie skreślił ani zbadał, jak należy.

Pisarzom pono donoszą odźwierni

Materiał; pisarz zaś skandalik świeży

Zmienia na morał i karty nim czerni.

Styl u nich ten sam: paplanina pusta

13320

Pani — przesiana przez subretki [714] usta.

XX

Lecz to nie zawsze prawdziwe: pisarze

Zrośli się z wielkim światem w dużej części;

Jam ich widywał z bokserami w parze

— Co dobre, kiedy ma się dobre pięści. —

13325

Czemuż w swych szkicach żaden nie ukaże

Świata, w którym mu tak bardzo się szczęści,

Na który patrzy własnymi oczyma?

Przeto, że w nim nic do opisu nie ma.

XXI

„Haud ignara loquor [715]” — jeżeli zrzędzę,

13330

Bo sam „pars parva fui [716]” w sferze stołecznej.

Żywiej skreśliłem wam rozbitków nędzę,

Bitwę czy harem, czy kłopot serdeczny,

Niż zdołam pałac; zresztą wam oszczędzę

Wrażeń z powodu, który niekonieczny,

13335

Byście musieli znać. „Odi profanum [717]”,

To znaczy, niechaj gmin nie bruździ panom.

XXII

Ów świat mógłby mieć wdzięk doskonałości,

Lecz jest skażony jak dzieje masonów,

Które się mają do rzeczywistości

13340

Tak, jak kapitan Parry [718] do Jazonów [719].

Nie pojmą ludzie tych tajemnic prości;

Muzyka moja jest z mistycznych tonów.

Zresztą to rzeczy, których nie oceni

Niejeden, zwłaszcza niewtajemniczeni.

XXIII

13345

Hej! świat upada, a kobieta, co go

Zwaliła (jeśli dzieje, te zwodnice,

Pewną podstawę wierzeniu dać mogą),

Nie zatrzymała się w tejże praktyce;

Kobieta, MężczyznaBiedne istoty pokrzywdzone srogo;

13350

Złe — to ofiary, dobre — męczennice,

Skazane na ból rodzenia (mężczyznę

Na brzytew skazał Bóg i na goliznę,

XXIV

Codzienną plagę, co w końcu przechodzi

W tak dolegliwą jak bóle rodzenia).

13355

Lecz czyż mężczyzna, gdy kobieta rodzi,

Jej straszne bóle pojmuje, ocenia?

Spółczucie jego w tej chwili pochodzi

Raz z samolubstwa, a raz z podejrzenia.

Kobieta piękna, uczona, szlachetna,

13360

Z tym wszystkim dobra tylko — kiedy dzietna.

XXV

Wiele w tym dobra i wiele uroków,

Ale i wiele przykrości — na Boga!

Jej życie tak jest pełne smutków, mroków,

Tak mało różny przyjaciel od wroga,

13365

Pozłota tak się prędko ściera z oków,

Że… lecz spytajcie kobiety u proga

Trzydziestki, czy też woli być kobietą,

Czyli [720] mężczyzną; panią — czy najmitą.

XXVI

StrójIstną jest hańbą przewaga spódniczki;

13370

Najpotulniejsze spod niej się stworzenie

Nie wydobędzie jak gaz spod zatyczki;

Lecz że nas rodzi na to utrapienie

Ziemskie w podrygach wynajętej bryczki

Życia, więc wielbię, poważam i cenię

13375

Szatę, mistycznej podniosłości pełną,

Czy jest atłasem, perkalem czy wełną.

XXVII

Wielbię tę skromną szatę; to w zasadzie

Leżało życia mego — w porze wiosny,

Ona skarb chowa, jak lichwiarz w swym składzie

13380

Albo jak żonę piękną mąż zazdrosny;

Jest to jak pochwa na hartownej szpadzie

Albo z mistyczną pieczęcią miłosny

List; a któż by się nie puścił w miłostki,

Przeglądające przez nią widząc kostki! —

XXVIII

13385

A gdy w dzień głuchy, milczący, zaspany,

Kiedy sirocco [721] wieje wśród oparu,

Gdy morze nawet rzuca brudne piany

I strumień toczy się mrukliwie z jaru,

A niebo ma ten kolor wyszarzany,

13390

Tę niby trzeźwą antytezę żaru —

Jak miło (jeśli być co miłym może

W tym razie) spotkać jakieś dziewczę hoże!…

XXIX

Z bohaterkami nasi bohaterzy

Zostali w kraju, gdzie jakość klimatu

13395

Od znaków nieba najmniej nie zależy,

A rym doń trudny, jak dziewięć bez atu;

Bo słońce, gwiazdy i co światło szerzy,

Góry, wszystko, co imponować światu

Może, zasmuca, przygnębia, odraża

13400

Tym, że ponure jesit jak twarz lichwiarza.

XXX

W domowych progach mało tam poezji,

Za progami deszcz, błoto, kupy grudy —

Brzydota… Sielskość nie istnieje bez jej

Dodatku. Bądź co bądź wieszcz się na trudy

13405

Winien narazić, nie chce-li herezji

Dać pola; winien przestawać nie przody,

Aż skończy i jak nad materią dusza —

Stanąć nad treścią, czy deszcz, śnieg czy susza.

XXXI

Don Juan w nimbie, niby jaki święty,

13410

Wyrocznią umiał być dla wszystkich stanów:

Hoży, ziewaniem nudy nie wchłonięty,

W boru, na morzu, u gminu czy panów.

I teraz, że duch zawsze miał napięty,

Mieszał się chętnie do myśliwskich planów;

13415

W sercu dam umiał budzić żar miłości,

Nie używając żeńskiej zalotności.

XXXII

PolowanieŁowy na lisa są obcym nie znane,

A groza w nich się przedstawia dwojaka:

Fryc spada z konia, a następstwo znane:

13420

Salwy szyderstwa i wstyd nieboraka.

Lecz Juan umiał gonić „lisy szczwane”

I jak rozżarty Arab gnał rumaka,

Więc rumak czy koń, czy też szkapa wiedział,

Że mu na grzbiecie prawy [722] jeździec siedział.

XXXIII

13425

Śród pochwał z dumą, co go naprzód wiodła,

Przesadzał rowy, krzaki i zawady.

Nie robił faux pas [723], nie wypadał z siodła,

A gryzł się tylko, kiedy zgubił ślady.

Przełamał czasem statut; ta rzecz bodła

13430

Starszych, lecz młodzież nie ma lemoniady

W żyłach; najechał raz na gończe psiaki,

Raz kopytami szlachcie pogniótł fraki.

XXXIV

Słowem, postacią swoją i wierzchowca

Ogólny podziw myśliwych zjednywał.

13435

Dziw budził ten fox-hunt [724] obcokrajowca.

Tępsi krzyczeli: „Kto by się spodziewał!”

Śmiały się oczy sędziwego łowca —

Nestora; stare ognie przywoływał;

Pobruzdowana nawet twarz leśnika

13440

Rozfałdowała się jak u młodzika.

XXXV

Trofea jego nie jak na majdanie

Tarcze i dzidy — lecz Mykicie [725] kity.

Choć (tum się zawiódł nieco na Juanie

I wstydzę się zań, Anglik prawowity)

13445

Miał względem łowów Chesterfielda zdanie,

Co, naskakawszy się na koniu, syty

Chwały, zapytał: „Czy u was istotnie

Zdarza się w życiu polować dwukrotnie?”

XXXVI

Jedną zaletą wyższy niesłychanie

13450

Był nad myśliwych, co wstają na łowy

Po przeszłych łowach, nim koguta pianie

Do ciężkiej drogi zbudzi dzień grudniowy;

Zaletą, którą bardzo lubią panie,

Kiedy w bieg puszczą język wielosłowy,

13455

Gdy kogośkolwiek chcą mieć ku słuchaniu,

To jest — nie sypiał nigdy po śniadaniu.

XXXVII

Swobodny, uchem na wszystko podany,

Błyszczy w najwyższej rozmowy rozkwicie;

W dzierżeniu modnych kwestii niezrównany,

13460

Z zabawnej strony traktujący życie.

Czy wesół, czy nie, nigdy niezmiezany,

Drwiący z wszystkiego — chytry łotrzyk — skrycie.

Błędu, choć słyszy, nigdy nie zahacza

— Słowem, nie było lepszego słuchacza.

XXXVIII

13465

A potem tańczył! Wiecie, jak są sławni

Sztywni Anglicy w wymowie mimicznych

Sztuk; lecz don Juan tańczył najpoprawniej,

Bez owych słodkich min czuło-lirycznych,

Ze smakiem, co się natychmiast ujawni

13470

W dobrym tancerzu; bez gestów scenicznych;

Nie jak baletmistrz w balecie — wódz tanów

Między nimfami, ale jak pan z panów.

XXXIX

Kroki miarowe, skromne, powściągliwe;

Figurę całą wytworność przenika;

13475

Nie puszcza, wściąga raczej ruchy żywe

I jak Kamilla ledwo ziemi tyka.

Przy czym ma ucho na rytm tak wrażliwe,

Że niejednego zawstydzi krytyka.

Tym krokiem czystym, klasycznym nasz hero

13480

Pląsa — jak w ludzkiej postaci bolero.

XL

Jak przed Jutrzenką bieżące godziny

W Guidona fresku, dla którego warty

Jest Rzym odwiedzin, choćby te ruiny

Stolicy świata postradały karty

13485

Z innych geniuszów księgi; on z głębiny

Ruchu dobywał urok nieprzeparty,

Nieokreślony: znalazłby w nim skarby

Poeta, gdyby słowa miały farby [726].

XLI

Nie dziw więc, że był powszechnie lubiony

13490

I podziwiany — Kupidon [727] dorosły,

Szarpnięty trochę, ale nie zniszczony,

Z nieistniejącej cnoty niewyniosły,

Taktowny, więc go lubiły matrony

I czyste panny, i te, co wyrosły

13495

Z przesądów; księżna Fitz-Fulke, co kokietką

Była, zaczęła go zaczepiać letko.

XLII

Przystojna, pełna blondynka już w kwiecie

Lat; wyróżniana, sławna, pożądana,

Parę sezonów w wielkim „wielkim świecie”.

13500

Nie powiem, z czego była dobrze znana,

Bo to drażliwa materia — lecz przecie

Nieprawda wszędzie musi być wmieszana.

Ostatnią siatką wzięła ta kobieta

Lorda Augusta Fitz-Plantageneta.

XLIII

13505

Ten szlachetny lord siedział cały ranek

Skrzywiony na jej niewczesne zaloty.

Kochance niech nie krępuje kochanek

Swobody uczuć i wolności złotej.

Biada mu, jeśli nie jest jak baranek;

13510

Zazdrość przyśpieszy jej zdradne roboty

I zawód spotka bolesny czciciela,

Co na niewiastę liczyć się ośmiela.

XLIV

Uśmiechy, szepty… panienki się puszą

Swą całą cnotą; czoła marszczą matki;

13515

Ta sądzi: Rzeczy tak źle być nie muszą;

Inna nie wierzy w niecnotę mężatki;

Inne nie wierzą nawet własnym uszom;

Ta ma zmieszany wzrok, ta chłodny, gładki,

wszystkie widzą, że zła czeka feta

13520

Lorda Augusta Fitz-Plantageneta.

XLV

Dziwne; osoby księcia nie nazwano,

A wszak najwięcej mąż doznawał sromu,

Prawda, nie było go, a powiadano,

Że nie dba, co tam żona robi w domu,

13525

A co za domem; skoro niesłychaną

Płochość on cierpi, cóż do tego komu?…

Bardzo praktyczny związek zawarł książę:

Co nie związane, to się nie rozwiąże.

XLVI

Czemuż odsłaniać muszę te arkana! —

13530

Pełna nieziemskiej miłości czy cnoty

Pani Adela — efeska Dyjana [728] —

Jęła źle patrzeć na księżny zaloty

I sądzić, że to przyjaźń niedobrana

Dla niej, i ziębić swoje ku niej zwroty.

13535

Bolejąc nad jej słabością, pobladła

Z gniewu, tak przyjaźń serdeczna przepadła.

XLVII

Nic nad sympatię nie ma na tym świecie.

Jak ona sercu i duszy przystoi!

Westchnienia dwojga w jeden akord plecie,

13540

Przyjaźń brukselską koroneczką stroi.

Czym bez przyjaźni ludzkość? Miło przecie

Czuć pobłażanie, kiedy się co zbroi,

Oraz pociechę: — Gdybyś był wymierzył,

Nim strzelił! Gdybyś był mej radzie wierzył!

XLVIII

13545

Miałeś przyjaciół dwu, Jobie [729]! Dokuczy

I jeden, zwłaszcza gdy szczęście przepada;

To są piloci źli, gdy burza huczy,

Doktorzy, których większy zysk niż rada.

Przyjaciół tracąc, człowiek niech nie mruczy,

13550

Każdy z nich jak liść w zawierusze spada.

A gdy się mu los poprawi ze złego

Na dobry, w klubie niech szuka drugiego.

XLIX

Zasada to nie moja. Gdyby moją

Była, oszczędziłbym wielu mąk duszy.

13555

Nie chcę warować się niby żółw zbroją

Skorupy, co się o skałę nie kruszy.

Korzystniej odczuć własną duszą swoją

Tętna ludzkiego szczęścia i katuszy.

Tak poznasz skalę uczuć rozmaitą

13560

I morza cedzić nie będziesz przez sito.

L

Ze wszystkich ukłuć najbardziej niemiłem,

Przykrzejszym, niż głos puszczyka śród mroków,

Jest straszny frazes: „A co, nie mówiłem?”

Z ust twych przyjaciół, przeszłości proroków,

13565

Co miast od złego odwrócić cię tyłem,

Twierdzą, że dawno przewidzieli krok ów

Fałszywy, krasząc twój smutny wypadek

Opowiadaniem jakichś starych gadek.

LI

Lecz ta surowość groźna Adeliny

13570

Na przyjaciółce samej się nie kończy;

Jej mogła prawie policzyć godziny,

Jeśli tam anioł się nie wda obrończy.

Jego zaś nie śmie rozgrzeszyć od winy,

Ale z litością rzewną gniew swój łączy.

13575

Niedoświadczenie, młodość (tylko o trzy

Dzieści dni od niej don Juan był młodszy)

LII

Wyrozumiałość budzą. Z oczywistej

Przewagi wieku — która o stosunek

Lat, wzięty z metryk lub z herbarzów listy,

13580

Nie dba, w urodzeń nie wchodzi rachunek,

Wynikło jasne prawo macierzystej

Obawy o zły młodzieńca kierunek,

Choć brakowało jej jeszcze lat parę

Do chwili, gdy się gubi czasu miarę.

LIII

13585

— Znajduje się ta chwila na wylocie

Trzeciej dziesiątki lat lub wcześniej nieco,

A najbieglejsze w rachunkach i cnocie

Nie przeszły nigdy poza tę kobiecą

Rogatkę. Czasie, przestań, mówię do cię!

13590

Zbyt gęsto pod twą kosę głowy lecą.

Z wolna, ostrożnie z taką amputacją,

Bo możesz żeńca stracić reputacją. —

LIV

Dalekie od niej było dopełnienie

Lat owych, których gorzka jest dojrzałość.

13595

Ją nauczyło sądu doświadczenie;

Znała świat, jego ułomność i małość,

Jak powiedziałem już podobno. Gdzie — nie

Wiem; Muzę moją cechuje niedbałość

Cytatów. — Jej wiek, kiedy odetniecie

13600

Sześć od dwudziestu i siedmiu — znajdziecie.

LV

W szesnastu weszła w świat, a wprowadzona

Wprawiła wszystkie mitry w ruch wirowy;

W rok później chórem Anglia zapalona

Świetnego morza Afrodycie nowej

13605

Śpiewała hymny; w rok, gdy jeszcze kona

U jej nóg hekatomba wyborowej

Młodzieży, nagle chęć się w niej obudzi

Zrobić jednego „najszczęśliwszym z ludzi”.

LVI

Odtąd bez końca olśniewa sezony,

13610

Czczona, wielbiona, lecz tak mało zdrożna,

Ze musi odejść plotkarz zrozpaczony

Bez tej pociechy nawet, że „ostrożna”.

W tej posągowej, niczym nie skażonej

Postaci wytknąć nic nie było można. —

13615

Znalazła nawet pani Adelina

Czas raz poronić, raz urodzić syna.

LVII

Jak świętojanki, wkoło rój czcicieli

Latał, tych nocnych robaczków Londynu,

Ale by zakłuć ją, żądła nie mieli,

13620

Dla bezskrzydlnego górą była gminu.

Może pragnęła trwalszych wielbicieli?…

Mniejsza, jeżeli była dobra z czynu.

Czy ją wielbimy z dumy, chłodu cnoty,

Niczym są wobec czynu te przedmioty.

LVIII

13625

Usprawiedliwiań nie lubię jak wina,

Które w butelce nieodkorkowanej

Stoi; gardło się o nie upomina,

A tam spór wiodą o sejmowe plany;

Jak bydła, które niby wir chamsina [730]

13630

W pustyni wzbija kurzawy tumany;

Jak argumentów, kłótni, jak orderów

Dworskiego wieszcza, jak służalczych peerów.

LIX

Trudno wycinać rzeczy od korzeni:

Ich sieć głęboko w ziemi się rozchodzi.

13635

Jeśli dąb pięknie, bujnie się zieleni,

Któż na to zważa, że go żołądź rodzi?

Wyszukać źródła dla wszystkich strumieni —

Rozczarowuje to często i szkodzi.

Cel mój gdzie indziej. Kto chce rzucić zer na

13640

Tę rzecz, odsyłam go do Oxenstierna [731].

LX

Z tym przeświadczeniem, że karci porywy

Księżnej, ratuje ją a razem posła,

Adela widząc, że ten nieszczęśliwy

Już nie ocali się, bo go toń zniosła.

13645

(Obcy nie wiedzą, że w Anglii krok krzywy

Nie tak się mierzy jak tam, gdzie nie wzrosła

Odnośna klauza na kodeksu niwie,

Co jest lekarstwem na grzech — niewątpliwie!…)

LXI

Postanowiła w swoim wielkim żalu

13650

Użycie środków, którymi przeszkodzi

— Mniemała — groźnym postępom skandalu,

Co naiwności niejakiej dowodzi.

Ale niewinność jest nawet na palu

Śmiała; naiwna jest ani się grodzi

13655

Płotem, za którym cnota tak jest skryta,

Że się jej ludzkie oko nie dopyta.

LXII

Nie, by sądziła, że tu będzie gorzej.

Książę żonaty, cierpliwy, praktyczny,

Nie buchnie łatwo ani nie pomnoży

13660

Małżeńskich sądów klienteli licznej.

Sceny małżeńskie — to Adelę trwoży,

I urok księżnej fatalny, magiczny;

A wreszcie zatarg — przeczuwała, że tem

Skończą z Augustem Fitz-Plantagenetem.

LXIII

13665

Za intrygantkę też księżna uchodzi

I jest w miłostkach dokuczliwa skrycie;

Jedna z tych miłych, cennych plag, co słodzi

Ciągle kochankom kaprysami życie,

Co robi zwadę, gdy jej nie nachodzi,

13670

I tak dzień po dniu umila pożycie

Czarując, dręcząc, tuląc, odpychając,

A co najgorsza — z rąk nie wypuszczając.

LXIV

Łatwo jej głowę młodemu zawrócić,

Aż będzie szukał, jak Werter, ratunku

13675

W kuli; musi się czysta dusza smucić,

Patrząc na grozę takiego stosunku.

Miłość niespełniona, SzczęścieLepiej ożenić się lub kulą skrócić

Życie, niż serce w głupim pocałunku

Stracić; nim puścisz się, pomyśl dwukrotnie,

13680

Czy takie szczęście szczęściem jest istotnie.

LXV

Mając tą chęcią serce przepełnione

(Grzechu nie mogła znieść dusza jagnięca),

Kilkakroć męża wzywała na stronę,

Prosząc, by ostrzegł płochego szaleńca.

13685

Milord wysłuchał z półuśmiechem żonę,

Ale na jej plan wyrwania młodzieńca

Z szpon harpii, jako polityk, powiedział

Coś, z czego mądry nic się nie dowiedział.

LXVI

Naprzód: nie wtrąca się on w korowody

13690

Miłosne, ale jedynie państwowe.

Po drugie: gdzież są wyraźne dowody,

Że tak daleko zaszły sprawy owe?

Trzecie: don Juan mądry, choć bez brody,

I nie tak łatwo zawrócić mu głowę.

13695

Po czwarte, a to powtórzyć się godzi:

Że Mądrośćrzadko dobra rada dobre rodzi.

LXVII

Zapewne, by się ten aksjom [732] przejawić

Mógł w czynie, radzi dwa wielkie talenta

Miłosnych intryg sobie pozostawić,

13700

Byle przystojność nie była draśnięta.

Czas zdoła — mówi — Juana poprawić;

Młódź się zakonnym ślubem dziś nie pęta;

Sprzeciwianie się raczej iskry krzesze…

— Wtem milordowi podano depeszę.

LXVIII

13705

Więc będąc „tajnym radcą”, to jest duszą

Państwa, szedł, gdzie go obowiązek wzywa,

Aby dokument zostawić Liwiuszom [733]

Nowym, jak zmniejszył skarbowe pasywa.

Depeszy owej nie podaję uszom

13710

Waszym, bo nie znam; niemniej jednak żywa

Leży w Archiwum, wspólnym akt ognisku,

Jeśli dobędę ją — podam w przypisku.

LXIX

Ale nim odszedł, gościom jedno słowo

Czy zdanie rzucił, tę zwykłą ofiarę

13715

Grzeczności, rozmów monetę zdawkową,

Frazesy płytkie, ale za to stare. —

Potem rozłamał pieczęć urzędową

I przeczytawszy z góry wierszy parę,

Wyszedł; wychodząc, pocałował żonę

13720

Zimno jak siostrę — w czoło nachylone.

LXX

Mąż to był zacny i dobry, i chłodny,

Prócz wielu innych rzeczy dumny rodem,

Przy tronie króla figurować godny

I godzien w radzie kierować narodem.

13725

Pierś miał w orderach, pokaźny, dorodny,

Zdolen kierować dworskim korowodem.

Typ szambelana — iście dworska postać.

— Będzie nim, gdy mi każą królem zostać. —

LXXI

Lecz w ogólności coś w nim brakowało.

13730

Nie wiem co. Damy, owe dusze tkliwe,

Zowią to duszą. Nie byłoć to ciało.

W ciele zalety tkwiły niewątpliwe.

Świerk przypominał postawą wspaniałą,

Piękny mężczyzna (to cudo prawdziwe);

13735

W wszystkich konfliktach — miłości i wojny —

Zawsze poważny i zawsze dostojny.

LXXII

Jak rzekłem — coś w nim nieobecne było.

Je ne sais quoi[734], to nie do określenia

Coś, co przed wiosen tysiącem stworzyło

13740

Homerowego materiał natchnienia,

Gdy grecką Ewę z męża wywabiło

Łożnicy, chociaż więcej bez wątpienia

Wart był Menelaus [735] niż trojański pasterz. —

Już one wszystkich oszukują… was też!

LXXIII

13745

Smutne jest bardzo, że nie ma sposobu

Odkrycia tyrezjaszową [736] mądrością,

Na czym polega stosunek płci obu

I jaką być chcą kochane miłością.

Sentymentalne rade by „do grobu”,

13750

Zmysłowe prędko staną w „gardle kością”,

A obie są jak centaur. Nie chcąc stradać

Zdrowia, lepiej mu na grzbiecie nie siadać.

LXXIV

Coś, co by sercu całkiem wystarczało,

Ot, czego wiecznie szukają kobiety. —

13755

Komuż się otchłań napełnić udało?

W tym sęk i tu człek bezsilny — niestety!

One jak okręt rzucany nawałą

Bez mapy płyną, kompasu i mety;

Gdy wreszcie burza doniesie je zdrowo

13760

Na ląd — ląd będzie rafą koralową.

LXXV

Rośnie kwiat, zwany „Miłością w pokoju”,

Na szekspirowskiej, zawsze świeżej grzędzie.

Nie chcę tu na niej popełniać rozboju,

Niech więc brytyjski bóg na mnie nie będzie

13765

Niełaskaw, jeśli do rymów dostroju

Uszczknę tam listek; toż mu nie ubędzie.

Na inną grzędę wpadam jednym susem

I „Voilà la Pervenche [737]” — powiadam z Roussem [738].

LXXVI

Eureka! Gdy tak wołam, nie przyznaję,

13770

Ażeby miłość była już pokojem,

Lecz że dopiero w momentach się staje

Spoczynku — szczęścia i uciechy zdrojem.

Zbytnia ruchliwość smaku jej nie daje;

Kupczyk — miłości żarkiej w łonie swoim

13775

Nie chowa, odkąd na statku Jazona

Medea [739] była z towarem wieziona.

LXXVII

„Beatus ille procul” od — „negotiis [740]”

Mówi Horacy. — Myli się. I drugą

Dał też maksymę: „Noscitur a sociis [741]”

13780

Tę już mu większą policzę zasługą,

Chociaż wynika niebezpieczeństw moc i z

Dobrych towarzystw, gdy trwają za długo.

Nie chciejcie wierzyć Horacemu święcie.

Trzykroć szczęśliwy, który ma zajęcie.

LXXVIII

13785

Adam zamienił raj na pług przez węża,

Z liści fartuszki jęła robić Ewa

(Pierwszy zysk, jeśli dobrze mówią księża,

Który przemyślny człek wyciągnął z drzewa),

Wiele zaś złego, które się na męża

13790

Odtąd, a bardziej na kobietę zlewa,

Płynie z gnuśności i rozleniwienia;

Miłość po pracy ma żywość płomienia.

LXXIX

Cóż więc jest high-life? Jałowe pustkowie,

Męka rozkoszy, tak że w czaszy życia

13795

Pragnąłbyś jadu, by szum poczuć w głowie.

Ta „błogość” wieszczów, ta „pełnia użycia”

Przetłumaczona — przesytem się zowie.

Stąd czułostkowość, serdeczne rozbicia,

Romansów tomy w praktyce, pończochy

13800

Niebieskie, spazmy, humory i fochy.

LXXX

Powiem w sekrecie, słuchaczu: widziałem

Takie romanse, jakich się nie czyta,

Lecz choćbym podał je czarne na białem,

Niejeden powie: „Nie wierzę, i kwita”.

13805

Nigdy też chęci do odkryć nie miałem;

Niejedna prawda lepiej, że jest skryta.

Zwłaszcza jeżeli wygląda na łgarstwo,

Wolę ją przykryć ogólników warstwą.

LXXXI

„Czy może cierpieć miłośnie ostryga?”

13810

Czemu nie? Siedząc w skorupie dziewiczej,

Marzy i wzdycha, i chuciami dryga

Jak mnich zamknięty w celi zakonniczej.

A propos mnichów: ta nabożna liga

Widzi, że nie ma w próżniactwie słodyczy;

13815

Przeto jałowa roślina kościoła

Gwałtem o prawo mnożenia się woła.

LXXXII

NiewolaO Wilberforsie [742], mężu czarnej chwały!

Godnyś, by wieszcze na twą cześć okrzyki

Wznieśli; zburzyłeś kolos zolbrzymiały,

13820

Ty Washingtonie moralny Afryki,

Teraz dokonaj jeszcze rzeczy małej

I odwróć swoje z czarnymi praktyki.

Oswobodź jeszcze drugą połać ziemi;

Czarni już wolni — zajmij się białymi.

LXXXIII

13825

Więc Aleksandra zamknij, tego łyska,

Do Senegalu ześlij Trójcę Świętą;

Spytaj, czy smaczna jest służalcza miska

I czy przyjemnie tak w kluby [743] być wziętą.

Spędź Salamandrę, co ogień do pyska

13830

Za darmo bierze, gdy pensję odcięto.

Zamknij nie króla, lecz jego Pavillon,

Bo nas kosztować będzie drugi milion.

LXXXIV

SzaleństwoWięc zamknij wolnych, a wypuść z Bedlamu [744]

Wariatów. Pewnie zdziwisz się niemało

13835

Biegowi wszystkich spraw niezmienionemu,

Bo za ich rządów będzie, jak bywało,

Co udowodnić zdołałbym każdemu,

Gdyby ten świat miał jedną klepkę całą.

Punktu oparcia gdy ziemi brakuje,

13840

Jak Archimedes wznieść jej nie próbuje. —

LXXXV

Jedyną wadę miała Adelina:

Jej serce piękny dom, a niezajęty,

Lecz o mieszkańca się nie upomina

W niepokalanej czystości i świętej.

13845

Łatwiej upada duch, co się ugina,

Niż duch hartowny, sztywny, nieugięty.

Lecz kiedy przyjdzie upaść takiej duszy,

Cała jak w ziemi trzęsieniu się kruszy.

LXXXVI

Kochała męża albo jej się zdało.

13850

Lecz taka miłość, jak pchanie ku górze

Skały Syzyfa, wymaga niemało

Wysiłku i jest przeciwko naturze.

Żyła bez kłótni; małżeństwo jej słało

Pod nogi same nie ciernie, lecz róże,

13855

Był to wzór związku: stateczny i zgodny,

Czysty i zacny, małżeński — lecz chłodny.

LXXXVII

W wieku ich mała, a większa różnica

W usposobieniach. Szli obok, jak w sforze

Niebieskiej ziemia w kompanii księżyca

13860

Albo jak Rodan w Lemańskim Jeziorze,

Gdy płyną razem, lecz widna granica,

Bo modra rzeka ciche nurty porze,

Nie biorąc z wody spokojnej, łyskliwej

Nic — ta zaś pragnie uśpić strumień żywy.

LXXXVIII

13865

Jeżeli jaka rzecz na niej robiła

Wrażenie, to choć była przekonana,

Że za intencją zła chuć się nie kryła.

Jednak intencje są śliskie — rzecz znana.

Wrażenie było trwalsze, niż sądziła,

13870

Wnet się piętrzyło jak woda wezbrana,

Cisnąc na duszę jakby ciężar głazu;

Tym silniej, że się upierała zrazu.

LXXXIX

Bądź co bądź, psuł w niej nieskażoną całość

Zły duch podwójny z treści i z imienia.

13875

W królach, żeglarzach, wodzach zwie się: Stałość,

Gdy się im szczęści; ale nazwę zmienia

I bierze miano: Upór lub Zuchwałość,

Kiedy przyblednie gwiazda powodzenia,

Zaś moralistom przyczynia kłopotu

13880

Wskazanie granic owego przymiotu.

XC

Gdyby w Belle-Aliance Napoleon górę

Wziął, byłby stały, a tak jest uparty.

Więc jeno wynik ma stanowić, które

Miano właściwsze? Sąd, na nim oparty,

13885

Wskazać dobrego i złego naturę?

Darmo! Wszelki sąd będzie licha warty!

Ja się zajmuję panią Adeliną,

Co w swym wypadku była heroiną.

XCI

Nie znam jej serca. Sama go nie znała,

13890

Nie sądzę, by już była zakochana.

Gdyby tak, toć by tyle mocy miała,

Aby odeprzeć pokusy szatana.

Ona najczystszą tylko uczuwała

Mniemaną czy też istną dla Juana

13895

Sympatię; drżała, by nie doznał szkody

Przyjaciel męża, jej, obcy i młody.

XCII

Uważała się jego przyjaciółką,

Bez abstrakcyjnych, platońskich słodyczy,

Które chce zbierać za niewinną pszczółką

13900

Ta, co we Francji czułość swoją ćwiczy

Lub w Niemczech, gdzie to całuje się w „czółko”.

Do tych ostatnich nawet się nie liczy. —

Jest to jak przyjaźń mężczyzny mężczyźnie,

O ile się tu o płeć nie pośliźnie.

XCIII

13905

Bez wątpienia płci tajemnicze wpływy

Tak jak w braterskich albo rodzicielskich

Miłościach tworzą z serc ich akord tkliwy,

Dodając dźwięków czystych i anielskich.

Gdy wykluczycie namiętność, szkodliwy

13910

Szkopuł dla takich uczuć przyjacielskich,

Jeżeliście się nigdy nie kochali

W sobie, w przyjaźni dotrwacie najstalej.

XCIV

Miłość w poczęciu już końca ukrywa

Zaród — i jakże może być inaczej! —

13915

Ciało śród ruchu prędzej się zużywa,

Co się prawami natury tłumaczy.

Maż być stałą rzecz najbardziej ruchliwa?

Czy niebo ciągłą zmianą nas nie raczy?

Już nie dozwala nazwa, aby miała

13920

Tak „delikatna” materia być trwała.

XCV

Nie pomnę w dużym świecie ani małym

Kochanka (chyba jest nim który z panów…),

Żeby nie bolał nad miłosnym szałem,

Co zmienił pełnię Salomona na nów.

13925

W małżeńskim stanie równie nie spotkałem

(W najgorszym albo najlepszym ze stanów)

Damy, która by, choć mąż ma z niej chlubę,

Nie przyprawiła najmniej dwu o zgubę.

XCVI

Za to posiadłem przyjaciółek parę

13930

(Imion nie nazwę, choć są godne wzmianki),

Które mi trwalszą zachowały wiarę

W mojej ojczyźnie niż wszystkie kochanki.

Nie wydały mnie szczwaniom na ofiarę,

Wstąpiły za mnie przeciw złości w szranki

13935

I — dzisiaj walczą, gdym ja nieobecny,

Przeciw obmowie zjadliwej i niecnej.

XCVII

Czy dwie osoby w tej pieśni błyszczące

Zaprzyjaźniły się w takim znaczeniu

Czy w innym, kwestii tej dziś nie potrącę.

13940

Cieszę się, że mi tak na podniesieniu

Skaczą jak łątki na nitkach wiszące.

To pozostawia i was w zawieszeniu;

Przynęta, która najlepiej się mieści

Na wabnej wędce kobiet lub powieści.

XCVIII

13945

Czy z nią przechadzał się Juan w drzew cieniu,

W oryginale Don Kichota czytał

(Najlepsze dzieło w moim rozumieniu),

Błahych tematów wyczerpnął kapitał —

Oddaję pieśni następnej natchnieniu.

13950

Z powietrza rzeczy tam nie będę chwytał.

Sentencjom zdarzeń przydam ekwiwalent,

Słowem, rozwinę znakomity talent.

XCIX

Niech żadna sobie, czytelniczki. śliczne,

Prawa uprzedzeń faktów nie przywłaszcza.

13955

Z tego by wstały domysły rozliczne

O pięknej pani — o Juanie zwłaszcza.

Chcę już to moje epos satyryczne

Obwinąć połą poważnego płaszcza.

Nie wiem, czy padnie on i Adelina.

13960

Gdy padną — to już będzie ich ruina.

C

Wielkie się rzeczy z małych rzeczy rodzą.

Niejedna z dzikich namiętności owych,

Co płci obydwie na zgubę przywodzą,

Powstaje z przyczyn tak bezwartościowych,

13965

Że ludzie dziwią się, w głowę zachodzą,

Jak się stać mogły zawiązkiem sercowych

Burz. Jedna, pomnę… słuchaj, jeśli wola…

Powstała z czego? Z partii karambola [745].

CI

Dziwne to. Prawda zawsze jest niezwykła.

13970

Niczym poezja! Gdyby wolno było

Wyrzec ją, jakaż by korzyść wynikła

Dla dziejów; ileż by się przemieniło!

Jakby udana [746] cnota z placu znikła!

Nowy świat zjawiłby się czczą mogiłą.

13975

Gdyby dziś nowy Kolumb moralności

Te antypody pokazał ludzkości.

CII

Jakby się dusza człowieczego rodu

„Jaskinią pustą zjawiła i ciasną”;

A serca możnych — pagórami lodu,

13980

Które biegunem mają miłość własną;

A ludożercą ten, co dla narodu

Miał być obrońcą i pochodnią jasną.

— Gdyby dać wszystkim rzeczom tytuł prawy,

Sam Cezar wstydziłby się swojej sławy…

Pieśń piętnasta

I

13985

Ach! Co szło dalej, zwietrzało ze szczętem,

— Co daję światu, jeśli słuchać raczy,

Jest wspomnień w życie głęboko werzniętym

Śladem, który myśl wolna sobą znaczy.

Byt nasz obecny jest czasowym wtrętem,

13990

Jednym: Ach! lub: Och! rozkoszy, rozpaczy.

Jednym: Tfu!, Jednym: Ba! Ha-ha lub: He-he!

Najprędzej nosi ostatniego cechę.

II

Byt nasz mniej więcej jest to jedno duże

Stęknięcie, emblem wzruszeń pełnych dramy,

13995

Lub antytezą znudzenia w figurze

Baniek mydlanych, jakie rozpylamy

Po oceanie życia, miniaturze

Wieczności, której nie zamknęły ramy;

Baniek, wdzięcznego dla duszy widoku,

14000

Bo ponadwzroczną wizję dają oku.

III

Lecz najgorsze są tłumione westchnienia,

Bo wnętrze serca wskroś nimi się żłobi,

Przez nie twarz w larwę [747] spokoju się zmienia,

Szczera natura ludzka sztuką robi.

14005

Ale któż wszystkie złe, dobre natchnienia

Wyznać chce? Zawsze obłuda sposobi

Kącik dla siebie i przeto udanie

Najmniejsze zwykle znajduje łajanie.

IV

Ach! Kto wypowie; raczej kto z pamięci

14010

Wygna żądz swoich dawne błędy, winy?

Choć się w niepamięć, jak gad w ziemię, wkręci,

Mary odwiedzą go rannej godziny.

Chociaż się wodą letejską poświęci,

Strach go owładnie czasem chłodny, siny.

14015

W klepsydrze, którą czas tak srogo władnie,

Pod piaskiem smutek zawsze leży na dnie.

V

Co do miłości… O ty!… — Idźmy dalej.

Dźwięczne nazwisko (pani Adelina

Z Amundevillu) jak lane z metali

14020

Pięknie na gęśli mojej brzmieć zaczyna.

MuzykaGra pięknie szyba spadającej fali,

Gra pięknie w wodzie wzdychająca trzcina,

Wszystko gra, niechaj tylko ludzie słyszą.

Ziemia jest echem sfer, co nad nią wiszą. —

VI

14025

Pani Adela zaczęła — niestety! —

Snieżno-anielską dotąd szatę stradać.

Chwiejne są w ślubach solennych kobiety…

Ach, czemuż muszę takie rzeczy gadać!

Są niby wina, którym etykiety

14030

Mogą fałszywy smak i wartość nadać;

Oboje także podobną koleją

Psują się często, nim się postarzeją.

VII

Lecz ona była z przezacnej winnicy

Wyskokiem [748] najdoskonalszego płynu;

14035

Podobna do tych ludwików z mennicy

Co tylko wyszłych lub do łzy bursztynu,

Lub drukiem czasu nie tkniętej stronicy.

Natura dla niej zapomni terminu,

Ów najszczęśliwszy wierzyciel na ziemi,

14040

Bowiem dlań wszyscy są wypłacalnymi.

VIII

ŚmierćŚmierci! Natręcie najbardziej zawzięty!

Do drzwi kołaczesz co dnia, zrazu z cicha,

Niby nieśmiały kupiec, kiedy zgięty

We dwoje w bramie na dłużnika czyha;

14045

Wreszcie przypada groźnie, gdy go pięty

Zbolą czekaniem, a dłużnik mu czmycha,

Nieprzystojnymi nalegając słowy

O gotowiznę lub o weksel nowy.

IX

Bierz, czego zachcesz — piękności oszczędzaj.

14050

I tak jest rzadka — ty ofiar masz wiele.

Choć zbłądzi, z placu jej zaraz nie spędzaj,

Owszem, niech broi czarcik w pięknym ciele.

Smakoszu! Świat ci otwarty na ściędzaj,

Bądźże rycerski w swym żarłocznym dziele.

14055

Patrzaj przez palce na wybryk niewieści,

A bierz rycerzy za to, co się zmieści. —

X

Piękna Adela, pełna zrozumienia

Rzeczy, ile że interesowana,

Niezdolna zatem zbyt łatwo płomienia

14060

Zachwycić — lub zbyt dobrze wychowana,

By się z tym zdradzić (to do zrozumienia

Łatwe) dałaby nawet nie zmuszana

Serce i duszę swą przedmiotem godnym

Kochania, byle niewinnym, nieszkodnym.

XI

14065

Część Juanowych dziejów, które pani

Fama — ta żywa gazeta — obmową

Szpeci — poznała; kobieta nie gani

Wybryków, które my sądzim surowo,

A zresztą odkąd zamieszkał w Brytanii,

14070

Ustatkował się, zmężniał umysłowo;

Bo umiał, niby Alcybiades [749] wtóry,

Brać na się różnych narodów natury.

XII

Tym bardziej stworzon na uwodziciela,

Że się nie starał wabić ni uwodzić;

14075

Ni zalotnością, ni sztuką nie strzela

W celu podboju, chcąc się oswobodzić

Udaniu, co to nieswójski wydziela

Czar, jakby Amor raczył ku nam schodzić,

Mówiąc: „Oprzyj się mi”. Ten czar zwycięża,

14080

Tworzy dandysa [750], niszcząc godność męża.

XIII

Nie tak poczyna się! Gdybym się zwierzył,

Byłem w tej sztuce mistrzem rzeczywistym. —

Lecz Juan miarą odmienną się mierzył,

Istotnie był to jego własny system.

14085

Szczery — przynajmniej w szczerość każdy wierzył,

Oczarowany jego głosem czystym.

Czar nie ma równie ponętnej łakotki

Ńa swoję wędę, jak głos dźwięczny, słodki.

XIV

Z natury cichy, nie przedstawiał cienia

14090

Podejrzeń; choć mu oko ogniem strzela,

To zda się, ostrzem takiego spojrzenia

Broni się raczej sam, niż onieśmiela.

Może o wdzięku swym ma przeświadczenia)

Mało? — lecz skromność sił sobie udziela

14095

— Sama, jak cnota. Niepretensjonalny,

Tym prędzej sercom bój wytacza walny.

XV

Swobodny, żywy, wesół, lecz nie szumny,

Nader domyślny, choć nie podejrzliwy,

Spostrzegacz bystry błędów — lecz rozumny,

14100

Bowiem w wyroku o nich powściągliwy.

Dumny z dumnymi, lecz uprzejmie dumny,

Różnicę stanów zna — magnat prawdziwy.

Pierwszeństwa, wszelkiej wyższości się wzdraga,

Drugim nie przeczy, sam się nie domaga.

XVI

14105

To jest — śród mężczyzn. Śród kobiet przeciwnie

Był, czym go chciały mieć, za co go brały,

W czym wyobraźnia służy im przedziwnie.

Byle kontury zgrabny zarys miały,

Fantazja kanwy powypełnia i w nie

14110

Wszyje kształt pełny; a gdy puści śmiały

Lot na posępny przedmiot lub wesoły,

Rafaelowe potworzy anioły.

XVII

Więc Adelina, nietęga w ocenie

Ludzi, wypełnia wyobraźnią luki;

14115

— Błąd z dobrej woli, który przerażenie

Budzi i mędrca wywołuje mruki;

Filozofem jest pierwszym doświadczenie,

Lecz lichym, gdy już znane jego sztuki.

Szaleństw swych uczy mędrzec zapoznany

14120

Szaleńców: — i mistrz, i uczeń dobrany.

XVIII

Nie tak-że, wielki Locke'u [751] i Bakonie [752],

I Sokratesie — i ty, Bardziej Święty,

Nie pojmowany ni w życiu, ni skonie;

Krzyż Twój na pieczęć fałszu został wzięty.

14125

Giniesz obłudą, choć w świata obronie;

Tak odpłaconoć trud mężnie podjęty!…

Ileż przykładów takich — nie wymienię,

Niechaj dopowie stuleci sumienie.

XIX

Ja po krawędzi życia sobie nisko

14130

Chodzę, przyglądam się krwi, farbom, złotu,

Nie dbając o rzecz, co sławy przezwisko

Nosi, szukając godnego przedmiotu

Dla pieśni, przy tym zważając, gdzie ślisko.

Nie strojąc lutni do twardego grzmotu,

14135

Truchcikiem jadę, tak że mnie posłyszą,

Którzy mi obok jadąc towarzyszą.

XX

Nie może pełnej rozwinąć zdolności

Autor, co, jak ja, jedzie a gawędzi.

Lecz to jest sposób, co pracę uprości,

14140

Na dniu choć jedną godzinkę oszczędzi.

Za to nikt nie śmie zadać służalczości

Temu rymowi, co samopas pędzi

I w który wszystko wstawiam jak w kamorę,

Gdy się poczuję: Improvisatore [753].

XXI

14145

„Omnia vult belle Matho dicere — dic aliquando

Et bene, dic neutrum, dic alicuando male[754]”

Pierwszym nie każdy mędrzec się pochwali,

Z drugiego może radość być lub żale,

Trzeciemu oprą się tylko wytrwali,

14150

Z czwartym się prawie nie rozstajem wcale.

Wszystko potrawą jest, której za halerz

Nie chciałbym kupić i wziąć na swój talerz.

XXII

Mam skromne chęci. Skromność moją siłą,

Duma słabością; idźmyż. — Chciałem zawzdy,

14155

By me poema jak najkrótsze było,

eraz nie widzę granic swojej jazdy.

BuntownikPrawda — gdyby się krytykom kadziło

Albo zasiadłe wysławiało gwiazdy

Wszechtyrańsw, można by wrócić z banicji,

14160

Lecz — jam urodził się dla opozycji.

XXIII

Zawsze sympatie me po słabszej stronie,

Iż wierzę — gdyby ci, co dziś purpurę

Noszą i w pychy jeżdżą faetonie [755],

Runęli — a „psy znowu wzięły górę”,

14165

Zrazu szydziłbym — a później w obronie

Upadłych stanął i lojalną skórę

Wdział, walcząc w ultrarojalistów lidze

— Demokratyzmem rojalnym się brzydzę.

XXIV

Podobnie mogłem być przykładnym mężem,

14170

Gdybym był nigdy nie nosił pierścienia;

Umiałbym nosić się w habicie księżym,

Gdybym do sutann nie miał uprzedzenia.

Nie byłbym władał poetów orężem

Ani tłukł swego o rymy ciemienia,

14175

Ni w wieszczów zdarty płaszcz się stroił pono,

Gdyby mi tego właśnie nie wzbroniono.

XXV

Lecz: Laissez-aller [756]. Damy i rycerży

Śpiewam mojego czasu. Pospolity

Jest to lot, bujnych mu nie trzeba pierzy,

14180

Modą Longina albo Stagiryty [757].

W nadaniu barwy cała trudność leży

I w pochwyceniu miary należytej,

W oddaniu sztuki środkiem naturalnym,

W uogólnianiu, co było specjalnym.

XXVI

14185

Z różnicą, że dziś obyczaje ludzi,

A dawniej ludzie tworzyli obyczaj.

Tak na dziesięciu dziewięć się wycudzi

— I dziesiątego nawet nie odliczaj!…

Ten przymus wenę pisarzów ostudzi.

14190

Cóż czynią? Hejże, z dawnych zapożyczaj

Czasów, gdzie wielkich figur jest obfitość,

Inaczej łatwo zapaść w pospolitość.

XXVII

Radźmyż, co można na to radzić. Dalej,

Muzo! Gdy nie masz skrzydeł, drygaj cwałem;

14195

Nie możesz podrość, przynajmniej nie malej

I tęgim bóstwem bądź, choć nie wspaniałem;

W spółce znajdziemy coś na świata fali.

Kolumb świat odkrył w okręciku małym,

Czy brygantynie, czy „pinku”, jak my tu

14200

Mówimy — ziemię wydobył z niebytu.

XXVIII

Więc Adelina, zważywszy w cichości

I stanowisko jego, i zalety,

Poczuła rodzaj rosnącej skłonności;

Czy że ze świeżej powstała podniety,

14205

Czy że miał minę pełną niewinności,

Co dla niewinnej wabiem jest kobiety

(Kobiety półmiar, półśrodków nie lubią),

I myśli zbawić chłopca, nim go zgubią.

XXIX

Wysoko ceniąc radę złotodajną,

14210

Jak każdy, co ją daje, nie chcąc brać jej,

Za którą kwaśna wdzięczność jest zwyczajną

Zapłatą, nawet kiedy towar płaci,

Znalazła, wiodąc z sobą długą, tajną

Rozmowę — morał w najlepszej postaci:

14215

Małżeństwo; po czym wziąwszy go na stronę,

Radziła serio, aby pojął żonę.

XXX

Don Juan odrzekł z wdziękiem odpowiednim,

Że świetnej myśli szczerze przyklaskuje,

Lecz że obecnie w związku bezpośrednim

14220

Z tą sprawą pewne trudności znajduje,

Zapierające wrota raju przed nim

I tę, do której właśnie afekt czuje.

Podoba mu się hrabina X, księżne

Y, Z, wszystkie trzy — niestety — zamężne…

XXXI

14225

Obok biegania do małżeńskiej mety

Lub zaganiania tam kuzynów, braci,

Sióstr, przystawiania, jak równymi grzbiety

Książki o jednej formie i postaci,

Niczego bardziej nie lubią kobiety

14230

Nad kojarzenie w ogóle. Nie traci

Na tym moralność, owszem, jest to spora

I dość skuteczna występkom zapora.

XXXII

A nie widziano jeszcze dotąd damy

Z wyjątkiem tych, co w swojej panieńskości

14235

Czekają męża niecierpliwie samy,

Oraz rozwódek — co by z dwu jedności

Małżeńskich i praw łoża, stołu — dramy

Nie chciała złożyć wedle dokładności

Arystotela; tylko gdy w niej nie ma

14240

Barw grozy, to się składa — pantomima…

XXXIII

Same zazwyczaj mają jedynego

Syna, dziedzica wielkiej włości; pana

Jana birbanta [758] lub lorda Jerzego,

Którego gałąź rodowa złamana

14245

Chyli się i nie doczeka przyszłego

Wieku, jeżeli nie zrestaurowana

Wraz z moralnością. Wzajemnie usłużne

Swatają panny na wydaniu różne.

XXXIV

Dają więc, pełne troskliwego względu,

14250

Temu dziedziczkę, a temu boginią

Piękności, temu artystkę bez błędu,

Innemu — znowu dobrą gospodynią,

Innemu pannę z najcnotliwszych rzędu

Lub zbiornik zalet wszelkich, co z niej czynią

14255

Ósmy cud; inną znów dla koligacji

Lub że odrzucać nie byłoby racji.

XXXV

Rapp do „Harmonii [759]” gdy się przyjąć skłaniał

Małżeństwo — ale dla uszczęśliwienia

Sekty i całej ludzkości zabraniał,

14260

Aby płodzono nad możność żywienia

I lekkomyślnie by nikt nie roztrwaniał

Soków, co krzepią siłę przyrodzenia —

Jak w takich związków mógł wierzyć „Harmonią”

Tu mnie gniewliwie księże oczy gonią.

XXXVI

14265

Czyli „małżeństwu” uczynił ina drwiny,

Czy „zgodzie”, że je tak poróżnił wzajem?

Czyli w tym w Niemczech nabywał rutyny?

Dość — że świat zrobił dla swej sekty rajem.

Ją zaś uzacnił nad wsze nasze gminy

14270

Sekciarskie, którym się tak szerzyć dajem.

Nie obrządkowi, lecz nazwie się dziwię

I temu, że lgną do niej ludzie chciwie.

XXXVII

Rapp jest kontrastem skwapliwej matrony,

Co Malthusowi [760] wbrew płodzenie lubi.

14275

Ucząc tej sztuki jak anioł ramiony

Oskrzydla parę, która się zaślubi.

Dziś panny muszą emigrować w strony

Obce, tak się chęć do małżeństwa gubi.

Smutny rezultat, jaki ma z praktycznej

14280

Swej rady — Katon nasz ekonomiczny.

XXXVIII

Czy Adelina znała się z Malthusem?…

Chciałbym. — On jedenaste przykazanie

Zostawił: Nie bierz żony z wianem kusem!

— Bo tak pojmuję jego sławne zdanie.

14285

Ludzkim rozum mój nie dosięgnie susem,

Co miała głowa znamienita w planie.

To fakt, że z tego powstają asceci,

A w cyfry zmienia się mąż, żona, dzieci.

XXXIX

Lecz Adelina, co z wiarą liczyła,

14290

Że wstrzemięźliwym będzie Juan przecie

— Choćby musową wstrzemięźliwość była,

Ponieważ zwykła to kolej na świecie,

Że młody „żon-koś”, gdy „nakosi” siła,

To się w małżeńskim tańcu (co, jak wiecie,

14295

Taką przynosi dzielnemu mistrzowi

Sławę jak „taniec śmierci” Holbeinowi [761])

XL

Opatrzy — chciała Juana ożenić

Po swojej myśli, co jest dosyć na nią

Jako kobietę. Lecz z kim? Tu wymienić

14300

Chcę: pannę Kapkę, Gęsiutkę i panią

Kaczuszkę wdowę. Umiejąc ocenić

Juana, wydać go nie chciała tanio.

Wszystko to były najdobrańsze parki

I nakręcone szłyby jak zegarki.

XLI

14305

Panna Stokrotka, czysta niby pianka

Morska i jedynaczka — pod opieką

Matki wyrosła słodka jak śmietanka,

Pod którą kryje się woda i mleko,

I krwi troszeczkę — zabawna mieszanka,

14310

Kiedy tak razem te trzy płyny ścieką. —

Miłość gwałtowna życie ceni letce,

Ale małżeństwo chce żyć na dyjetce.

XLII

Opiszę także, jeśli czasu starczy,

Miss Kitkę: panna śmiała, dobrze wzięta,

14315

Oczy wieszała zazwyczaj na tarczy

Herbowej; lecz czy źle rzucała pęta,

Bo się na wędę nie wziął żaden par, czy

Że w Anglii młodzi wymarli książęta —

Dość, że złapały się na wędy sznurek

14320

Dwa małe kiełbie: Rosjanin i Turek.

XLIII

Ach! Była jeszcze… lecz na co się wtrąca

Pióro — poeci pisać jej niegodni —

Była tam jedna piękność, należąca

Do wyższej sfery, sama wyższa od niej:

14325

Aurora Raby, młoda gwiazda lśniąca

Światu — ach! Szkoda mu takiej pochodni.

Śliczna istota — posąg nie dokuty

Młotem — pąk róży jeszcze nie wyklutej.

XLIV

Bogata, z zacnej familii, sierotka,

14330

Choć pod dobrego skrzydłem opiekuna.

Twarz jej tak cicha, tak smętna a słodka.

Krew w niej — nie woda, ale kir całuna

Duszę jej schmurzył, a któż myśl napotka

Smutniejszą nad tę, którą daje truna [762]?…

14335

Gdy nie ma, na kim byśmy się oparli

I (gdy najdrożsi dla serca — pomarli…

XLV

Dziecięcej jeszcze postaci dziewczyna

Miała w sobie coś, co nad poziom wzlata;

Oczy żałosne jak twarz serafina.

14340

Młodziuchna, a już wyrosła nad lata;

Poważna jak mąż, gdy żal przypomina,

Rzewna rzewnością nie z naszego świata.

Tak aniołowie edenu się smucą

Za tymi, co doń nigdy nie powrócą.

XLVI

14345

Do tego była katoliczką szczerze —

I prawowierną, ile na przeszkodzie

Nie stało serce, ku upadłej wierze

Skłoniona właśnie, że padła; w jej rodzie

Żyli mężowie dzielni i rycerze,

14350

A mieli sławę niezłomnych w narodzie.

Że się zaś na niej kończył szczep prastary,

Cnót dochowała dziadowskich i wiary.

XLVII

W świat poglądała ledwo znany sobie,

Nie pragnąc poznać; samotna, milcząca,

14355

Wzrastała jak kwiat spokojny na grobie;

Serca jej żaden obcy wiatr nie trąca.

Czar jakiś był w tej pogodnej żałobie,

Jej dusza, jakby na tronie siedząca,

Patrzała na tłum dumna a surowa,

14360

Nawet dla siebie — w młodych rzecz to nowa.

XLVIII

Dziwnym wypadkiem — w Adeliny spisie

Było Aurory imię wypuszczone,

Ohoć urodzenie jej, mienie liczy się

Do najcenniejszych, nad wszystkie cenione.

14365

Piękność przeszkadza chyba najmniej, by się

Tam kandydatką mogła zwać na żonę,

Ową sercowej namiętności marę

Mężczyźnie, który się chce związać w parę.

XLIX

To opuszczenie, jak na Tyberiusza

14370

Pochodzie maski Brutusa — nie dziwo

Do zastanowień don Juana zmusza.

Z twarzą pół serio, a półżartobliwą

Pytał ją; na to Adelina rusza

Ramiony z niecierpliwością i żywo

14375

Odeprze: „Co też pan Jan widzieć może

W tym dziecku, w chłodnej, milczącej Aurorze?”

L

On na to: „Jego katolicka wiara

Właśnie nadaje się do jej wyznania;

Papież by klątwę rzucił, matka stara

14380

Mogłaby z żalu dostać obłąkania

Gdyby…” Adela, co się zawsze stara

Szczepić na drugich swoje przekonania,

Niby na płonkach — zakonstatowała

Jeszcze raz dobroć rady, którą dała.

LI

14385

Dlaczegóż by nie? Kto radzi roztropnie,

Niech nie powtarza rady — to najgorzej.

Kto chce przeszkodzić złemu, tego dopnie

Potakiwaniem; prośba nie pomoże.

Gdy naleganiu każdy się pochopnie

14390

Oprze, to nawet polityka zmoże [763]

Lub wreszcie znudzi. Któż o środki pyta?…

Gdy koniec dobry, dobrze jest, i kwita.

LII

Skąd uprzedzenie owo Adeliny

— Boć uprzedzenie to — ku kreaturze

14395

Czystej jak świętość bez błędu, bez winy,

Smukłej jak trzcina, a pięknej jak róże —

Nie wiem, tajemnej nie zgłębię przyczyny.

Wszak liberalną była… Ba! W naturze

Są naturalne kaprysy, chimery;

14400

Trudno je wciągać w poetyckie sfery.

LIII

Może widziała krzywo u Aurory,

Że lekceważy owe bańki z mydła,

Owe powietrzne młodocianej pory,

Strojące ludzki żywot, czcze mamidła?…

14405

Nigdy do gniewu człek nie jest tak skory,

Jak widząc duch swój pochwycony w sidła,

Gdy się przejrzaną skroś uczuje dusza,

Jak przez Cezara [764] myśli Antoniusza.

LIV

Aby to była zawiść — niepodobna [765]:

14410

Miała zasady zacne pod tym względem.

Złość — lecz jej czoła nigdy chmurka drobna

Złości nie ćmiła — to było jej błędem.

Ni zazdrość, sądzę, ta gwiazda żałobna,

Co jest szatańskim człowieka obłędem.

14415

Słowem ten przymiot, jakikolwiek w nim był

Rdzeń — to rzec łatwiej, czym nie był, niż czym był.

LV

Aurora nie wie nic, że jest przedmiotem

Tych konferencji; była tu w gościnie

Kroplą kaskady, prześwieconej złotem

14420

Słońca młodości, co najmniej nie ginie

Śród innych, które pstrym świecą błyskotem

W kaskadzie, kiedy brylantowo płynie.

Wiedząc — uśmiech by chłodny dla nich miała,

Była dziecinna tak, a tak dojrzała!

LVI

14425

Wzięcie Adeli wyniosłe i pańskie

Nie imponuje jej ani zachwyci.

Jak na robaczki patrzy świętojańskie,

Gdy ludziom w oczy takim blaskiem świeci.

Lecz labiryntem jest jej to hiszpańskie

14430

Chłopię; by dojść go, brakuje jej nici.

Nie przeto, by ją piękna tajemnica

Mieszała, bowiem nie wnioskuje z lica,

LVII

Ni sława — Juan miał ten rodzaj sławy,

Która z damami igra czasem w gąski:

14435

Wszechrodny zbiornik niezmiernie ciekawy,

Pełny cnót wielkich, lecz wadami grząski,

Co bawią przeto, że blask ich jaskrawy,

A jego grzechy są jak smaczne kąski —

Na wosku duszy jej się nie odciśnie,

14440

Czy twardy, czy go hartuje umyślnie.

LVIII

On też o takim nie śnił charakterze —

Inaczej wzniosłym niż Hajdei dusza,

Każda z nich piękną była w swojej sferze.

Dziewczyna, którą wychowała głusza

14445

Wyspy, serdeczna jak ta i tak szczerze

Prosta; Aurorę przyciska, przymusza

Cywilizacja; jedna w nich różnica,

Że ta jak brylant, ta jak kwiat zachwyca.

LIX

Tym porównaniem wyjdę z górnej aury,

14450

Powieściowego czując lot porywu,

Bo mi nie dają dziś spać Scotta [766] laury.

On superlatyw dla komparatywu

Mego, on chrześćjan opiewa i Maury,

Rycerstwo, szlachtę dla świata podziwu

14455

I staje obok Woltera — Szekspira,

Po których, zda się, dziedzictwo odbiera.

LX

Co do mnie — Muza ma o nic nie pyta,

Igra po wierzchniej skorupie ludzkości —

Świat opisuję nie dbając, czy czyta,

14460

Z uśmiechem jego niewinnej próżności

Folgując; na me pióro wielu zgrzyta,

Ono mi wrogów bez liku namości.

Kiedym zaczynał, przeczułem, co będzie,

Dziś wiem, mimo to nie wstrzymam się w pędzie.

LXI

14465

Ta konferencja, kongres (kongres przeto,

Że nic nie zdziałał) widział wiele grotów,

Puszczonych z obu stron, a że z kobietą

Nie żart, spocony don Juan z obrotów

Wyszedł; nim dano swoje pro i veto,

14470

Zadzwonił dzwonek nie na „obiad gotów”,

Lecz na godzinkę, półgodzinką zwaną

Ubrania, bo się wraca pół-ubraną.

LXII

W zbroję się teraz cały stół przybiera;

Stosy talerzy, noże i widelce

14475

Ma w herbie; lecz któż od czasów Homera

(Uczty u niego część poczesną wielce

Biorą) to menu dziwaczne przeziera

Naszych obiadów, gdzie nie woły, cielce,

Ale mistyczne kremy, zupy, sosy,

14480

Których nie dojdą najuczeńsze nosy.

LXIII

Była tam zupa à la bonne femme[767] — lada

Kto nie zna, z czego ją kucharz wytworzył;

Był tam majonez temu, kto go jada,

Tuż indyk à la Perigeux ułożył

14485

Podcięte członki, równocześnie, biada!

Małom smakoszów wszystkich nie potrwożył:

Zupa cielęca, wyzłacana masłem,

I lśniące prosię, choć z okiem zagasłem.

LXIV

Winien bym wszystko zgeneralizować;

14490

Gdybym zachował poprzedni porządek

Szczegółów, Muza mogłaby zwariować,

Przynajmniej trzeźwy utracić rozsądek.

Choć jest bonne vivante [768] — nie trzeba strofować,

Bo słabą stroną jej nie jest żołądek.

14495

Lecz oczywiście czasem posilenie

Potrzebne, aby nie wpadła w omdlenie.

LXV

Pieczeń à la Condé dobrze pieprzona,

Z sosem à la Génève, bita na miętko,

Wina też, zdolne upoić Ammona

14500

(Był to mąż, jakich widzieć nam nieprędko);

Westfalska szynka, pysznie uwędzona,

Apicjusz ku niej żarłoczną by chętką

Zapałał; szampan z kiścią srebrnej pianki

Bielszej niż w occie perła Egipcjanki.

LXVI

14505

Jakieś potrawy z niemiecka, francuska,

Z hiszpańska; jakieś schaby, salcesony,

Których znaczenie nieprędko wyłuska

Z mistycznej nazwy nawet ktoś uczony.

Entremets, których wspomnienie mi muska

14510

Serce w łagodne nastrajając tony;

A Lukullusa [769] przypomnieniem mami

Usta potrawka przepiórcza z truflami.

LXVII

Czymże jest przy niej potrawka z biedaków

Na bojowisku? Niczym. Gdzie są łuki

14515

Dumne nad strzępem sztandarów i znaków,

Łupów? Gdzie wozów triumfalnych huki?

Hej! Poszły drogą zwycięstw i przysmaków.

Śledzić nie myślę ich. Kiedyż wy, wnuki

Herojów dawnych, dziedzice ich sławy,

14520

Nazwiecie mianem swym chociaż potrawy?…

LXVIII

Tuż za truflami smaczna się ukaże

Nader potrawa, bo „miłosne ptysie”.

Umią je różnie przyrządzać kucharze,

A z których każda nader mile je się.

14525

Jak je piec, radzą różne dykcjonarze,

Figurują też w almanachów spisie.

Choć bez konfitur, przyznał każdy z gości,

Że jest coś piquant w tych ptysiach miłości.

LXIX

Myśli się gubią pełne zapatrzenia

14530

Na duszę, co się pręży w dwu kierunkach;

A niestrawności tabliczka mnożenia

Wprawy wymaga ogromnej w rachunkach.

Kto by rzekł, że od prostego jedzenia

Adamowego — w napojach i trunkach,

14535

Tych naturalnych potrzebach natury,

Tak zróżniczkują się nomenklatury!

LXX

Dzwonią kieliszki, talerze i flaszki,

A twarze gości czerwieni purpura;

Damy skramniuchno jedzą, niby ptaszki,

14540

Ot tyle — co na koniec mego pióra;

Młodzież nie więcej, bowiem młodzieniaszki

Winni jeść tyle ledwo, co natura

Żąda; winien ich za to karmić słodki

Głosik (gdy słodki) sąsiadki szczebiotki.

LXXI

14545

Hej! Muszę tutaj pominąć pieczyste,

Pominąć salmi, purée i consommé,

Którymi strofy stają się mięsiste,

Jak po roast-beefach John Bulle łakomi.

Opuszczam nawet długą ptactwa listę,

14550

Zaproszonego na stół, bo już mdło mi,

Gdyż właśnie jadłem obiad; więc do czasów

Szczęśliwszych opis zostawię bekasów.

LXXII

Owoce, lody: sztuka się mozoli,

By dać naturę smakowi w — usługi.

14555

Smak, gust albo goût — co żołądek woli,

Przed ucztą dobry jest pierwszy i drugi:

Niestety — kiedy cię w kościach zaboli

Trzecim, to z oczu łez się leją strugi.

Czy miałeś gościec? Ja nie miałem jeszcze,

14560

Lecz z wami czuję na myśl o nim dreszcze.

LXXIII

Proste oliwy, win smaczne siostrzyce,

Mamże pominąć w dań długiej litanii?

Muszę — choć moje to ulubienice;

Jadłem je w Lukce, Atenach, Hiszpanii.

14565

Miłe wspomnienia, gdy je myślą chwycę,

Darń stołem, ławą; ja siadałem na niej,

Drugi Diogen [770] na Sunium, Himecie,

Pół filozofii mej — to po nim przecie.

LXXIV

Pomiędzy ryby, ptactwo, modne pianki,

14570

Wszystko w przezwiskach, naprzeciw zastawy

Sutej siedzieli goście, co jak w szranki

Wstąpili na harc biesiadnej rozprawy.

Don Juan usiadł naprzeciw „Hiszpanki”,

Nie damy, ale jak rzekłem, potrawy

14575

Niemniej uroczej jednak, bo ubranej

Jak wielka dama i umalowanej.

LXXV

Posadziło go dziwne przeznaczenie

Między Adelą i panną Aurorą

— Niepożądane, myślę, położenie

14580

Dla tego, komu do jedzenia skoro.

Rozmowy także niedawnej wspomnienie

Brzmiało mu jeszcze w uszach straszną zmorą,

A Adelina, mówiąca niewiele,

Wzrokiem go bystrym przeszywała śmiele.

LXVII

14585

OkoMyślę ja czasem, że oczy słuch mają;

To pewna: mocą otwartej źrenicy

Czasem do duszy wieści przypływają

Tajemną jakąś siłą zza granicy

Wzroku — jak pieśni, które wygrywają

14590

Nam niesłyszane — tajemni muzycy.

A czasem zda się tajemne rozmowy

Słyszeć — ludzkimi nie rzeczone słowy.

LXXVII

Aurora siedzi z obojętną miną,

Którą się czuje dotknięty dorodny

14595

Młodzian; z drwin jest to najprzykrzejszą drwiną,

Bo daje poznać, żeś spojrzeń niegodny.

Juana ukłuł, choć nie był dziewczyną

Próżną, ten sposób jej obejścia chłodny.

Zagrzązł jak okręt gdzieś w północnych lodach,

14600

I to po tylu zwycięskich przygodach.

LXXVIII

Na swoje grzeczne nic — nic w odpowiedzi

Dostał lub tyle, ile punkt grzeczności

Żąda; Aurora ledwo słówka cedzi,

Nie uśmiechnie się nawet — to go złości!

14605

Czy w tej dziewczynie diabeł, duma siedzi?

Czy z roztargnienia to, czy z jałowości

Inteligencji?… Więc z oka Adeli

Radość ziszczonej przepowiedni strzeli.

LXXIX

Wzrokiem wskazuje: — Nie mówiłam? A co! —

14610

Triumf, który niech nikogo nie nęci.

Przezeń rozsądek kochankowie tracą

I przyjaciele, gdy do żywa tknięci,

Rzecz podsuniętą z lekka, Bóg wie na co,

Za cel realnej podejmują chęci,

14615

Dążąc przekornie, aby się spełniło

Proroctwo, co się w płochym słówku kryło.

LXXX

Don Juan rzucił jedno i dwa słowa,

Dobrane zgrabnie dość, by z nich ktoś wiedział,

Zwłaszcza kobieca mądra, bystra głowa,

14620

Że chciał w nich więcej coś rzec, niż powiedział.

Aurora, dotąd uparcie bezmowa

(Pisze kronikarz — chociaż tam nie siedział),

O tyle ucho podała łaskawsze,

Żę uśmiechnęła się, choć milcząc zawsze.

LXXXI

14625

Bierna — z kolei jęła zapytywać;

To było dziwne u niej. Adelina,

Pewna już swego, nagle podejrzywać

Zaczęła, że jest kokietką dziewczyna.

Trudno jest — mówią — słuszne zachowywać

14630

Granice, gdy się burza w sercu wszczyna.

Więc w skwapliwości swojej przesadziła…

Aurora z owych bynajmniej nie była.

LXXXII

Juan posiadał sztukę ujmowania

Serc swoim dumnym a razem pogodnym,

14635

Grzecznym obejściem; to kobiety skłania.

Jest jakby ukłon w każdym słówku miodnym,

Takt naturalny przejścia granic wzbrania,

Uczy wściągliwym być, to znów swobodnym.

On tak potrafił urokiem opętać,

14640

Że brakło czasu, by się opamiętać.

LXXXIII

Gdy chwilę przedtem w swej obojętności

Pomieszała go z pospolitą zgrają

Pochlebców, choć mu więcej głębokości

Przyznając niż tym, co w żarciki grają,

14645

Jęła (z małego duże się wymości)

Czuć urok, co mu dumni ulegają;

Pochlebia jej ta jego cześć nabożna:

Przy niej się nawet w zdaniu różnić można.

LXXXIV

Miał wdzięk urody przy tym młodzian gładki

14650

Ten punkt to nem. con. niewiast, skąd się rodzi

Często — rzec smutno — crim. con. u mężatki.

Czego niech tobie jurysta dochodzi.

Nim mię dygresja wwikła w nowe siatki.

Teraz, choć pozór, jak wiesz, często zwodzi

14655

I zwodzić będzie — powierzchowność przecie

Najwięcej zawsze znaczy na tym świecie.

LXXXV

Aurora w piśmie bardziej jest uczona

Niż w twarzach; młoda, lecz w mądrości kasku

Chodząca, bowiem w Palladę wpatrzona

14660

Pilniej niż w Gracje, zwłaszcza na obrazku

Lecz sama Cnota, dawniej otulona

Szczelnie, w luźniejszym dzisiaj chodzi pasku.

Sokrates, choć był powinności wzorem.

Ładnych kobietek był admiratorem.

LXXXVI

14665

Panny też w guide są sokratesowskim.

Lecz jak on mają cnót poczucie ływe.

Iście, Jeśli ten wzniosły Grek w dziadowskim

Siódmym krzyżyku miał takie wstydliwe

Fantazje, jak te, co w Platonie boskim

14670

Czytamy, przecz by nie były godziwe

Ich dziewiczości? Owszem, byle stan on

Nie cierpiał, bo wiedz, to jest sine qua non [771].

LXXXVII

Uwalaj takie: wzorem lorda Coke'a,

Gdy dwie opinie wyjdą mi spod pióra,

14675

W których ktoś zaraz niezgodności szuka.

To sądzę: trafna jest opinia wtóra.

Może też trzecią wyciągnę z sunduka [772]

Albo i żadną — smutna pozytura.

Lecz gdyby pisarz wciąż widział jednako,

14680

Czyżby treść świata skreślił wielorako?

LXXXVIII

Ludzie są z sobą sprzeczni; w tejże porze

Jam z nimi sprzeczny. Więc wszystkiemu przeczę,

Nawet samemu sobie… Mój ty Boże,

Sam z sobą sprzeczny? Nie. Pomyśl, człowiecze:

14685

O wszystkim wątpiąc, przeczyć się nie może.

Prawdy zdrój czysty, mętny, gdy w dół ściecze,

Pocięty kanałami kontradykcji,

Więc musi często żeglować po fikcji.

LXXXIX

PrawdaW poezji, gadce, baśni, przypowieści

14690

Jest fałsz, lecz jednak prawdę w nich obaczy,

Kto w perspektywie dobrej je umieści.

Wieląż morałów bajka cię uraczy!

Mówią, że łatwiej rzeczywistość znieść w niej.

Lecz rzeczywistość co? Któż wytłumaczy?

14695

Filozofia? Nie. Zmienia się jak chmura.

Może religia? Tak jest. Ale która?…

XC

Miliony muszą być widocznie w błędzie;

Może wnet wszyscy słuszność będą mieli.

Boże broń!… Jeśli dziś w życiowym pędzie

14700

Musim mieć skrzydła dzielne jak anieli,

Niech nowy prorok na tronie zasiędzie

Lub stary oczu nam nowych udzieli.

W ciągu tysiąca lat starzeją zdania,

Więc potrzebują ciągle odświeżania.

XCI

14705

I znowu wpadam — myśli się rozprzęgły —

W nadprzyrodzoność. Nikogo nie złości

Jak mnie ten obraz ziemi niewylęgłej;

Lecz czy mnie gna szał, czy los bez litości,

Głową uderzam zawsze w jakieś węgły

14710

Teraźniejszości, przeszłości, przyszłości.

Chrześcijan stawiam równo z poganinem,

Bo jestem miernym prezbiterianinem.

XCII

Lecz choć nietęgim zwę się teologiem

I nie najtwardszym też z metafizyków,

14715

Równie dla chrześćjan jak pogan niesrogim,

Biernym jak Eldon w sesji lunatyków,

Dowiodę, że nasz John Bull jest dwurogim

Bydlęciem i najgorszym z polityków.

Patrząc burzy się we mnie krew jak w Hekli [773],

14720

Że lud pozwala, by go żywcem piekli.

XCIII

Sprawy religii, rządu, polityki —

W mym poemacie wszystko jest widzialne:

Nie tylko lśni on, jak barwne płomyki,

Ale i wnioski nasuwa moralne,

14725

Raz w raz nadziewa ludzi jak indyki

Mądrością. Jest to zajęcie banalne,

Bo żeby wszystkie zadowolić smaki,

Potrzeba by mieć węch nie lada jaki.

XCIV

Teraz porzucam wszystkie argumenta

14730

I ku swej mecie zmierzam prostym torem.

Strzała na łuku natchnienia napięta.

Od dziś zaczynam być reformatorem.

Nie wiem, dlaczego skarżą mnie ludzięta,

Że można Muzy mojej rozhoworem [774]

14735

Zepsuć się? Można ku niej dojść bez lęku

Jak ku tej, w której nie ma wcale wdzięku. —

XCV

Miły słuchaczu! Czy widziałeś ducha?

Nie. Lecz słyszałeś o nim; więc chodź ze mną.

Nie straci swego czasu, kto posłucha,

14740

A zyska jedną chwilę, ach! przyjemną.

Nie szydzę, bojąc się obrazić ucha

Mary, która jest istotą tajemną,

Pełną wzniosłości, cieniem, nie materią;

W co i ja wierzyć zaczynam na serio.

XCVI

14745

Na serio? To cię śmieszy? Dobrze. Mnie nie.

Ja, gdy się śmieję, szczerze śmiać się muszę.

Pomnę ja także jedną noc i cienie,

I miejsce — lecz gdzie — lepiej nie poruszę,

Bo chciałbym, żeby poszło w zapomnienie,

14750

Jak „mary straszą Ryszardową duszę”.

Równych doznałem ja smutków z tej sfery

Duchowej, jak ów filozof z Malmsbury [775].

XCVII

Noc (śpiewam zawsze po nocach jak sowy

Albo słowiki) czarna jak całuny;

14755

Czasem tylko ptak wrzaśnie palladowy [776]

Posępną, groźną nutą jak do truny.

Portrety ze ścian rzucają surowy

Wzrok, aż przestrachem drżą serdeczne struny;

Świeca konając w lichtarzu się mruży…

14760

Siedziałem dzisiaj nad swój zwyczaj dłużej.

XCVIII

Przeto choć zawsze do pisania siadam

W nocy, nie wtedy, gdy mam do czynienia

Rzeczy ważniejsze, o których nie gadam —

Lodowe jakieś uczuwając drżenia,

14765

Roztropnie resztę do jutra odkładam,

W której przyrzekam dać wam postać cienia;

A niech się każdy namyśli opatrznie,

Nim zwać to bajką lub złudzeniem zacznie.

XCIX

Życie się waha między dwoma światy: —

14770

Gwiazda wieczorna, co się na dnia słoni

Rąbek. Jak mało wiemy, czym przed laty

Byliśmy, czym dziś! W wieczystej pogoni

Wóz czasu bieży, grążąc w otchłań kwiaty

I łzy… wnet drugie się wynurzą z toni,

14775

Osnute pianą wieków. Przez kurhany

Państw raz się tylko przetoczą bałwany…

Pieśń szesnasta

I

Troje rzeczy Pers umiał starodawny:.

Nie kłamać, łuk napinać, komia zażyć;

Tym trybem Cyrus się chował, król sławny.

14780

U nas młodzieniec wszystkie te skojarzyć

Potrafi cnoty: w „naciąganiu” wprawny;

Konie zajeżdża; a chociaż się zdarzyć

Może, iż skłamie czasami niepięknie,

Za to łuk życia pręży tak, aż pęknie.

II

14785

Przyczyna tego błędu czy zjawiska

(Zjawisko czy błąd musi mieć przyczynę)

Za brzydka, by się jej przyglądać z bliska;

Lecz oceniając z zalet Muz drużynę,

I z bezstronnego sądząc stanowiska,

14790

Choć wszystkie mają nienajszczerszą minę,

Moja poczciwej dotychczas używa

Sławy — bo w fikcji najmniej jest kłamliwa.

III

A że we wszystko wgląda, ni się liczy

Z konwenansami, do tych strof przeznaczy

14795

Z wielkiego świata sfery tajemniczej

Dziwy, jakich nikt indziej nie obaczy.

Do miodu trochę domieszam goryczy,

Ale tak skąpo, iż się zdziwisz raczej

Względności — zwłaszcza że me pióro wieszcze

14800

Prawi de cunctis [777] i niektórych jeszcze.

IV

Z wszystkich bajd, które doszły mego słuchu,

Ta powieść prawdy ma najwięcej na dnie.

Będzie to krótka historia o duchu,

Którą tu podam treściwie i składnie.

14805

Czyś szukał granic ruchu i nieruchu

W miejscu, gdzie wszystkim nam mieszkać przypadnie?

— Muszę sceptyków schłostać, co gotowi

Nie ufać jeszcze dzisiaj — Kolumbowi.

V

Niektórzy wierzą najświęciej w zawartość

14810

Kronik Turpina albo Geoffry'ja [778]

Pisarzy, których ku prawdzie zażartość

W obronie cudów świetnie się przebija.

WiaraOjciec Augustyn ma już większą wartość,

Bo każe właśnie wierzyć przeto, „quia

14815

Absurdum est [779]”. Ot, co! Człowiek waży, mierzy,

Docieka, węszy, aż „w głupstwo” uwierzy.

VI

Więc nie myszkuj! Wierz! Człowiecze śmiertelny,

Wierzyć winieneś w rzecz niewynikową,

A w niemożebną musisz; jest to dzielny

14820

Środek kojący: wierzenie na słowo..

Nie profanuję tu wiary w kościelny

Dogmat misteryj. Kórz się, harda głowo,

Jakby przed Biblią. Im głębiej się bada,

Coraz się głębiej dno prawdy zapada.

VII

14825

Ludzkość wierzyła od początku świata.

— Mówi historyk Johnson, stary wyga —

Że na ten padół spoza grobu zlata

Czasem duch jakiś, upiór albo strzyga,

Z czym dziwne jeszcze zjawisko się splata:

14830

Że chociaż umysł rozsądny się wzdryga

Przeciw tej wierze, jest jakaś mocniejsza

Władza, że wiara owa się nie zmniejsza.

VIII

Był koniec balu; skończone przyjęcie.

Omówiono już kolację, kobiety,

14835

Ten i ów z gości śpieszył w snu objęcie,

Umilkły tańce, gra i kanconety;

Jak lekkich chmureik mgła na firmamencie,

Znikły ostatnie strojne toalety.

W salonie było mroczno, gasły świece,

14840

Księżyc zaglądał w głąb przez okiennice.

IX

Piękny dzień, słońcem wywaporowany,

Jest jakby resztka szampańskiego wina

W ostatniej szklance, bez dziewiczej piany;

Jak system, co się w chwiejności poczyna,

14845

Albo sodowa woda z odetkanej

Butelki, kiedy gazu odrobina

Ostatnia wzięci; albo fala cicha,

Gdy już jej burza w głąb nurtów nie spycha.

X

Jak opium, które niby duszę głaszcze,

14850

Lecz do cichego snu jej nie układnie,

Jak… ach! Me pióro jest niewynalazcze;

Jest to, z czym nic się porównać dokładnie

Nie da, podobnie jak tyryjskie płaszcze,

Ufarbowane czym… nikt dziś nie zgadnie,

14855

Czy koszenili sokiem, czy ślimaka.

— Wszystkich królów płaszcz spotka dola taka.

XI

Obok strojenia się jest rozbieranie

Największą w świecie męką; wtedy na nas

Szlafrok koszulą Nessusa [780] się stanie,

14860

A myśli żółkną — lecz nie jak ananas.

Tytus powtarzał: „Dzień straciłem.” A nie-

Małom ciekawy, ja, com pił jak z dzbana z

Pucharu, co mi dniem i nocą tryskał.

Ileś dni ty sam w ciągu życia zyskał?

XII

14865

Odszedł don Juan, gdy nadeszła pora

Spoczynku, smutny, rozstrojony, blady;

Czuł, że wrażenie nań robi Aurora,

Większe nad zamiar Adeli — ot! rady…

Gdyby się przejrzał do gruntu, jak wczora,

14870

W filozoficzne puściłby się swady

Sam z sobą; sposób, który z każdą chwilką

Niesie pociechę; a tak — westchnął tylko.

XIII

Westchnął. Lekiem jest westchnąć do księżyca,

Do owej westchnień wszech depozytury.

14875

Wychylił właśnie krąg czystego lica

(Czystego, kiedy go nie kryją chmury).

W Juanie tedy uczuć nawałnica

Wzdęła się i chciał krzyknąć: „O ty, który!”

— Zakochanego tuizm [781] samolubstwa…

14880

(Kiedy zrozumiesz, nie znajdziesz w tym głupstwa.)

XIV

Na blask miesiąca astronom, poeta,

Pasterz, parobek są jednako czuli;

Wzwyża im ducha; zeń idzie podnieta

Do świetnych idej (gdy stoisz w koszuli,

14885

To katar). Żale i tajne sekreta

Zwierza się zawsze tej wędrownej kuli;

Ona podnosi — jak to pieśniarz rzecze —

Wody mórz, serca i mózgi człowiecze.

XV

Juan miał głowę jakimś smętkiem chorą,

14890

Co wzywa nie do snu, lecz do dumania.

Z gotyckiej sali widok na jezioro,

Skąd spadających wód słychać szemrania.

Zaczarowany tajemniczą porą

Ogród, pod oknem tuż wierzba się słania…

14895

Juan stał, patrząc na srebrne kaskady:

Przewijał się w nich to błysk, to cień blady.

XVI

Na toalecie czy stole (nie warto

W opisach ściśle trzymać się porządku,

Lecz ja się trzymam, teorią upartą

14900

Zaznaczam każdy szczegół w faktów wątku)

Płonęła lampa. On z głową opartą

O niszę, która w rzeźb gotyckich szczątku,

W szkłach malowanych i strukturze śmiałej

Okazywała wiek bardzo zgrzybiały,

XVII

14905

Stał: było mroźno, lecz niebo gwiaździste;

Więc Juan lekko uchylił podwoi

I wszedł w galerie długie i cieniste,

Kędy z portretów bohaterzy w zbroi

Zdali się patrzeć i matrony czyste

14910

(Bo czystość zawsze wielkie damy stroi);

Ale w jasności mdłe każde oblicze

Zdało się chmurne, smętne, tajemnicze.

XVIII

Na twarzach lordów i świętych promienie

Księżyca grały; a gdy widz strwożony,

14915

Patrząc spod oka, wsłuchał się w rozbrzmienie

Swych własnych kroków, jakby głos stłumiony

Szedł aż spod ziemi z trumien; groźne cienie

Z ram, ujmujących męże i matrony,

Zdały się schodzić jak dla zapytania,

14920

Kto śmie nawiedzać dom wiecznego spania.

XIX

Spłowiały uśmiech i wdzięki minione

Zmarłych piękności — bo wszystko czas niszczy

Majaczą w świetle gwiazd; oczy spuszczone

Kryją się w kanwie; ich źrenica błyszczy

14925

Może, lecz ćmi ją płótno zapylone,

Jedna śmierć gzi się i mruga z tych zgliszczy.

Sztuka, CzasPortret to przeszłość. Nim oprawisz w ramy,

Ten, co pozował, już nie jest ten samy.

XX

Gdy tak wpatrzenie się w marność kojarzy

14930

Don Juan z myślą o kochankach — w ciszy,

Której oddechem skłócić się nie waży,

I tylko odgłos lekkich stąpań słyszy,

Nagle swym uchem czuje lub też marzy,

Że czuje jakiś szmer — jak szelest myszy,

14935

Co straszy ludzi, kiedy ząbkiem skrycie

Zgrzyta o ścianę, wlazłszy za obicie.

XXI

Lecz to nie była mysz. Ha! Mnich w kapturze,

Z różańcem, w habit otulony cały,

Stąpa raz w cieniu, raz w światła lazurze,

14940

Krok jego cichy, miarowy a śmiały,

Suknia mu długa szemrze po marmurze,

Sumie się z wolna jak cień „Damy białej”,

A gdy się zbliży doń mierzonym krokiem,

Nie stanie, ale dużym łyśnie okiem.

XXII

14945

Don Juan struchlał. Słyszał w okolicy,

Jak o zamkowym mnichu chodził głuchy

Szept; lecz nie widział w tym żadnej różnicy

Od baśni, które baby i pastuchy

Prawią; moneta z przesądu mennicy,

14950

Co niby złoto w obieg puszcza duchy

Rzadkie jak pieniądz śród banknotów złoty.

Kto je zna? Jakie owych mar przymioty?

XXIII

Trzy razy przeszedł ten gość zagrobowy

I wrócił; on czuł, że mu serce bije,

14955

Krzepnie; zesztywniał i jak marmurowy

Posąg skamieniał, i nie czuł, że żyje.

Kędziory kręte powstały mu z głowy

I pozwijały się grozą jak żmije.

Chce o nazwisko spytać cnego ducha,

14960

Chce mówić — ale język go nie słucha.

XXIV

Wstrzymał się dłużej, za trzecim zawrotem

Poszedł i zniknął — ale gdzie?… Korytarz

Był długi; któż wie, czy biegiem, czy lotem

Uszedł w głąb świata drugiego dygnitarz.

14965

Drzwi było wiele; a przez drzwi — wiesz o tem —

Ciało przejść może, jak w fizyce czytasz;

Lecz Juan nawet sprawdzić się nie stara,

Którymi wyszedł ten człek czy ta mara.

XXV

Stał więc. Minuta godziną mu była;

14970

Czekał i ciągle w ten kąt się wpatrywał,

Gdzie się najpierwej mara pojawiła.

Powoli władze energii zwoływał,

Gotów był wierzyć już, że się mu śniła.

A potem zaczął myśleć, podejrzywał…

14975

Wreszcie z zadumy ciężkiej się ocucił

I półbezsilny do pokoju wrócił.

XXVI

Wszystko, jak było: lampka jeszcze świta

Światłem — nie modrym, tak jak lampki skromne,

Których knot swędem sympatycznym wita

14980

Duchy; przeciera oczy, lecz — przytomne.

Na stole leży dziennik: bierze, czyta,

Oczyma szpalty przebiega ogromne.

Był tam artykuł, który karcił króla;

Niżej: „Wypróbowana maść na móla”.

XXVII

14985

Z tego wionął świat. Lecz mu ręka drżała,

Drzwi zatem zamknął, a dziennik otworzył.

Przebiegł pochwałę Tooka — admirała,

Zdjął suknie, w łóżku do snu się ułożył.

Choć wtłoczył się w kąt, czuł, jak mózg mu pała

14990

Przypomnieniami strachu. Aż go zmorzył

Mrok nocy; z wolna ostatek w nim gasnął

Pamięci jakby po opium — i zasnął.

XXVIII

Zbudził się wcześnie i nie trzeba gadać,

Że zaraz nocne przypomniał widzenie.

14995

Wahał się, czy ma zeń się wyspowiadać.

To mogło wydać go na wyszydzenie.

Nie umiał woli swej kierunku nadać.

Tymczasem chłopiec, co miał polecenie

O jednym czasie do drzwi pukać z rana,

15000

Jak zwykle przyszedł dziś ubierać pana.

XXIX

Ubrał się. Zwykle — jak młody — zasiada

Długo przed lustrem; dzisiaj ani mruknie

Na sługę, wdzięku całości nie bada

W zwierciadle, ledwo tylko się osmuknie;

15005

Włos mu niedbale aż na czoło spada,

Niegładko, krzywo leżą na nim suknie,

A nawet węzeł gordyjski krawata

O cały palec nierówno się splata.

XXX

Kiedy się na dół do jadalni zwrócił,

15010

Siadł zadumany nad czarką herbaty

1byłby na nią uwagi nie zwrócił,

Gdyby gorące w nos go aromaty

Nie uderzyły — więc tym się ocucił.

Był roztargniony widocznie — więc na tej

15015

Podstawie Bóg wie, jakie kto zaczyna

Budować wnioski; pierwsza Adelina

XXXI

Spojrzała; widząc, że zbladł, sama zbladła

Zakłopotana i oczy spuściła.

Może wiedziała o czym, może zgadła?…

15020

Lord Henryk skarżył się, że bułka była

Bez masła. Księżna Fitz-Fulke tuż usiadła

I nic nie mówiąc, bystro nań patrzyła.

Aurora Raby dużym, czarnym okiem

Poglądała nań w zdumieniu głębokiem.

XXXII

15025

Na jego twarzy pobladłe kolory

Drażnią niezwykle ciekawość kobiecą.

Więc Adelina spyta: „Czy pan chory?”

Wzdrygnął się i rzekł: „Tak, nie, może, nieco”.

Domowy lekarz — doktor nad doktory —

15030

Zaraz przyskoczył, a oczy mu świecą,

I już do pulsu i rady gotowy,

Ale Juan rzekł, że jest całkiem zdrowy.

XXXIII

Całkiem zdrów, tak — nie. Dwa wprost sprzeczne słowa,

Ale niepewny wzrok tłumaczy oba.

15035

Może to była jedynie chwilowa

Rozdrażnionego umysłu choroba,

Przelotnie zaatakowana głowa?…

Lecz kiedy mu się przyznać nie podoba,

Aby istotnie był na głowę chory,

15040

Znać, że potrzebne tutaj nie doktory.

XXXIV

Milord, gdy dowiódł już, że czekolada

Niesmaczna, gdy się o placku wygadał,

Spostrzegł, jak gościa jego twarz jest blada,

Czemu się zdziwił, bowiem deszcz nie padał.

15045

Pytał, czy książę zdrów, więc odpowiada

Księżna, że książę od dawna zapadał

Na gościec w nogach (arystokratyczną

Słabość, co była w tym rodzie dziedziczną).

XXXV

Milord, zwróciwszy lice do Juana,

15050

Bolał nad inagłym wypadkiem niemocy.

„Tak dzisiaj blado wygląda twarz pana,

Jakby cię «Czarny mnich» odwiedził w nocy”.

„Jaki mnich?” — spytał Juan, lecz udana

Spokojność, choć ją w sobie z całej mocy

15055

Utrzymać pragnie, tutaj nic nie nada

I jeszcze bardziej zblednie mu twarz blada.

XXXVI

„Co? Nie słyszałeś nic o «Czarnym mnichu»?

Duchu tych murów?” — „Nigdy nie słyszałem”.

— „Fama, choć to łgarz, głośno i po cichu

15060

Roznosi o nim wieść po hrabstwie całem;

Lecz czy dziś braknie serca temu lichu,

Czyli przodkowie bardziej doskonałem

Patrzyli okiem — choć kto wierzy może —

Dość, że się dawno nie zjawił w klasztorze.

XXXVII

15065

Ostatni…” — „Proszę — rzekła Adelina

Która, badając Juanowe lice,

Domyślała się, że głębsza przyczyna

Wiąże humoru jego tajemnicę

Z ową legendą — jeśli pan zaczyna

15070

Żarty, w żartach tych utrzymać granice.

O tym zjawisku dawno już wieść chodzi,

Lecz to istnienia jego nie dowodzi”.

XXXVIII

— „Żarty? — rzekł milord — wszakżeśmy na żywe

Oczy w miesiącu miodowym — Adelo…”

15075

„Tak, co tam. To są dzieje bardzo tkliwe…

Czy zacni goście głosu mi udzielą?” —

Niby Dyjana, gdy ściąga cięciwę,

Harfę przyniósłszy, zagrała. Kapelą

Brzęknęły struny. Pełnym dźwiękiem tonu

15080

Grała o „Mnichu czarnego zakonu”.

XXXIX

„A dodaj wiersze, któreś ułożyła!

Bo jest poetka — wiecie — z mojej żony”.

I wdzięczna mina twarz mu okrasiła.

Więc grzecznie prosił ten i ów, zdziwiony,

15085

Że tyle zalet razem w sobie kryła:

Dar poetycki, piękny głos, złączony

Z kunsztem, trzy kwiaty na jednej gałązce —

Rzecz nadzwyczajna w jednej wiejskiej gąsce.

XL

Potem po lubym krótkim ociąganiu

15090

(Czar czarodziejek, co chociaż urokiem

Kaleczą, jeszcze jego bełt w udaniu

Ostrzą) — ze skromnie pochylonym okiem

Dotknęła harfy strun i w ożywianiu

Stopniowym obu dźwiękom jednym tokiem

15095

Dała popłynąć. Śpiewała z prostotą,

Co, że jest rzadkie, ceni się jak złoto:

1

Strzeż się, o, strzeż się „Czarnego mnicha”,

Co przy normandzkiej siadł skale,

Mruczy pacierze albo mszę z cicha

15100

Na starym odmawia mszale.

Gdy dziedzic na Hillu, pan Amundevillu,

Normandzkiego wziął włości kościoła,

Wszystkich mnichów wypędza, jednego tylko księdza

Żadną mocą wypędzić nie zdoła.

2

15105

Bo choć przyszedł z orszakiem i pod królewskim znakiem

Do dóbr świętych uprawnion zaboru,

Grożąc mieczem, pochodnią, gotów skalać się zbrodnią,

Gdyby doznał twardego oporu,

Wysiekł mnichów i chłostał, przecież jeden pozostał,

15110

Tylko zdał się nie z ciała i kości,

Bo choć bywa w kościele, zwiedza ganki i cele,

Nigdy we dnie, a zawsze w ciemności.

3

A czy szkodzić przychodzi, czy dopomóc chce komu,

To odgadnąć nie w mojej jest mocy,

15115

Dość, że od tej minuty Amundevillów domu

Nie opuszcza ni we dnie, ni w nocy,

I w małżeńskiej komnacie, w ślubny dzień w czarnej szacie

Ponad łożem pochyla się w mroku,

A nawet go widzieli przy śmiertelnej pościeli

15120

Lordów, jak stał — lecz nie ze łzą w oku.

4

Gdy lord nowy się rodzi, wtedy z żalem przychodzi,

A gdy domu nieszczęście jest blisko,

W księżycowych promieni blasku z sieni do sieni

Sunie z wolna ponure zjawisko.

15125

Kształty jego rozpoznasz, lecz nie dojrzysz mu twarzy,

Bo jest cała ukryta w kapturze;

Tylko oko błyszczące spod kaptura się żarzy,

Jak u duchów jest czarne i duże.

5

Strzeż się, o, strzeż się „Czarnego mnicha”,

15130

On gospodarzem jest dworu,

W tych murach mieszka, na zemstę czyha,

Pozostał panem klasztoru.

Amundevill jest panem we dnie,

„Mnich Czarny” jest panem w nocy,

15135

A nikt z wasali jego praw nie zwali,

On ludzkiej urąga mocy.

6

Milczący go przepuść, gdy ujrzysz go mrokiem,

A przejść ci pozwoli bez szwanku.

Odejdzie mierzonym i cichym swym krokiem

15140

Jak rosa po trawie o ranku.

Westchnienie mnichowi poświęćmy w ofierze,

Niech Bóg go wybawi z katuszy,

Jakie bądź są jego codzienne pacierze,

O spokój dla biednej proś duszy.

XLI

15145

Głos jej przycichnął, a niknące tony

Marły na strunach pod dotknięciem dłoni,

Nastała owa pauza, gdy zgłuszony

Śpiew ostatkami dźwięków w uchu dzwoni,

A potem szepty, brawa ze wszej strony.

15150

Każdy z pochwalnym szeptem jej się skłoni,

Wielbiąc głos, wiersze i myśl, i ujęcie.

Zakłopotana stała w tym odmęcie

XLII

Pochwał. — Dzierżyła harfę piękna pani

Z taką prostotą i tak od niechcenia,

15155

Jak gdyby była gra rozrywką dla niej

Śród wiejskiej ciszy i osamotnienia.

Gra, bo chcą tego jej goście kochani —

W istocie chętnie; więc czasem odmienia

Nieśmiałość skromną na uśmiech mistrzyni,

15160

Jakby wskazując, że co chce, to czyni.

XLIII

Lecz to… (Powiedzmy o tym bardzo cicho.

Wybaczcie cytat) By to „Stąpanie

Po platonowej pysze — z większą pychą”,

Jak uciął Plato, gdy mu po dywanie

15165

Deptał Diogenes. Ten rozumiał licho,

Że dla kobierca wścieklizny dostanie

Schludny gospodarz. Lecz attycka pszczoła

Własnym dowcipem pocieszyć się zdoła.

XIV

Ona swojej grze znaczenia odmawia,

15170

Mówiąc, że sobie trudu nie zadaje;

Co dyletanci mówią z miną pawia,

Ta półprofesja profesją się staje,

Gdy się ją często na pokaz wystawia,

Wie o tym, kto zna angielskie zwyczaje

15175

I słyszał kiedy, jak młode dzierlatki

Popisują się dla gości lub matki.

XLV

Och! Te wieczory, duety i trio.

Te spekulacje śród pływania w raju

Dźwięków. Te „Mamma mia”, „Amor mio”,

15180

„Tanti palpiti”, które są w zwyczaju;

Rozpaczne Lasciami!”, miękkie „Addio!” —

W naszym nadzwyczaj muzykalnym kraju.

Wreszcie, gdy głosy przycichną Italii,

Te smętne „Tu mi chamas” Portugalii.

XLVI

15185

Arie Babelu i ballady szarej

Szkocji, i pieśni Irlandii zielonej,

Które góralskie serca przez obszary

Mórz z włoskiej ziemi het, w ojczyste strony

Niosą — muzyki gorączkowe mary;

15190

Ojczyzna wlana w swojskich pieśni tony,

Która mnie w snach się tylko przypomina…

Wszystko umiała wygrać Adelina.

XLVII

Wpadła w niektóre sawantek wybryki:

Tworzyła rymy i nawet pisała

15195

Do przyjaciółek sonety, wierszyki

(Obligująca bardzo rzecz, choć mała).

Lecz od najbardziej lazurowej kliki —

Kolor ten w modzie dziś — z daleka stała.

Ma jedną słabość: w Pope'em [782] geniusz widzi;

15200

Co gorsza — głośno wyznać się nie wstydzi.

XLVIII

Aurora — gdy już gustu dotykamy,

Gust termometrem jest, bo jak kropelką

Rtęci mierzy się nim charakter damy —

Aurora była Szekspira czcicielką.

15205

Jej byt wystawał za naszego ramy

Świata i była niby jedną wielką

Przestrzenią, uczuć świat ogarniającą,

Wolną jak bezmiar — i jak on milczącą.

XLIX

Nie tak jej słodko-zdradliwa książęca

15210

Wysokość Fitz-Fulke, Hebe [783], której dusza,

Jeżeli ją ma, w oczach siedzi, znęca

Zalotnie i do uklęknienia zmusza.

Czasem pojawi się w nich niejagnięca

Złość; prawie grzeczna — to nas nie porusza.

15215

W każdej kobiecie defekt odkrywamy

Umyślnie, bojąc się nieba bez plamy.

L

Nie wiem, czy była poetką. Wiem, że ja

Sam raz widziałem u niej: Kąpielowy

Przewodnik[784] oraz Triumfy Hayleya,

15220

Gdzie wieszcz jak prorok jej dzieje z swej głowy

Wysnuł; była to cała epopeja

Od dnia, gdy wpadła w małżeńskie okowy.

Z poezyj, które chwaliła w potrzebie,

Były: Bouts rimés [785] i Stance do siebie. —

LI

15225

Nie wiem, jaki był zamiar Adeliny,

Na taki temat zaśpiewać pieśń ową,

Skoro w nim mogła dopatrzyć przyczyny,

Co nastrajała Juana nerwowo.

Może tę słabość wyśmiać — był jedyny

15230

Jej cel, a może — nie chcę ręczyć głową —

W tej zabobonnej umocnić go wierze.

Dlaczego? Trudno coś orzec w tej mierze.

LII

Lecz owej pieśni skutek bezpośredni

Był, że się zdołał całkiem uspokoić.

15235

Rzecz, którą musi zachować człek przedni,

Chcąc się do tonu spólnego dostroić,

W czym nikt ostrożny nie był nadto. Jedni

Płaszcz sobie muszą sceptyka przykroić,

Drudzy w sukience zakonniczej chodzić,

15240

Jeżeli pragną kobietom dogodzić.

LIII

Więc Juan, krzepiąc ducha, jął przycinki

Odpierać śmielej, wymijać pytania

I równie na ten temat stroić drwinki.

Księżna tu talent złośliwy odsłania;

15245

Składając usta do szyderczej minki,

Detalicznego żąda sprawozdania

I pyta, w jakim mnich się zjawia tonie

Przy urodzeniu lorda, a przy skonie.

LIV

Lecz nikt rzec o tym nie umiał dokładniej.

15250

Jedni to zwali — jak było — ludowem

Przesądem, inni uznali je snadniej

Prawdą, niechętni przedmiotowi. Słowem

Temat o duchu starczyłby na dwa dni.

Don Juan, ogniem ogarnion krzyżowem

15255

Pytań o widmo, z którym miał widoczne

Stosunki, umiał ujść przez ścieżki boczne.

LV

A potem, kiedy minęło południe,

Kompania cała do swych zajęć wstaje

I w dalszym ciągu czas przepędza nudnie:

15260

Tym się za późno, tym za wcześnie zdaje.

Charcik milorda, tresowany cudnie,

Biega o zakład i językiem ziaje,

A koń rasowy, na przyszłe wyścigi

Wytrenowany, wyprawia podrygi.

LVI

15265

Handlarz obrazów przyniósł „oryginał”

Tycjana — nie na sprzedaż oczywista;

Że nie na sprzedaż, ceny nie wspominał.

Lord X. dawał mu funtów już czterysta;

Sam król łaskawie targ z kupcem zaczynał,

15270

Jeno się skarżył, że cywilna lista,

Którą go naród natrętnie obarcza,

W czasie podatków szczupłych — nie wystarcza.

LVII

Ale do niego jako konesera,

Patrona jeśli nie sztuk, to malarzy,

15275

Z czystych pobudek — bo się nie zapiera,

Że chciałby obraz oddać nie w sprzedaży,

Lecz w podarunku (Konieczność przypiera!)

I że mecenat jego wielce waży,

Przynosi skarb swój; nawet nie przynosi

15280

Na sprzedaż, tylko o ocenę prosi.

LVIII

Był tam nowy Got, jeden z cegłolepów

Gotyckich, u nas architektem zwany;

Dowodził, że mur (twardszy od czerepów

Angielskich) — musi być zarysowany;

15285

Więc wybadawszy dom od dolnych sklepów,

Zrobił kosztorys i plan: zburzy ściany

Gmachu i nowy gmach postowi na niem

W stylu — a to zwał restaurowaniem.

LIX

Koszta nieznaczne, bo wyniosą parę

15290

Tysięcy — piosnka z refrenem, co wraca

Ten sam po każdej strofie, a to w miarę

Roboty; zresztą opłaci się praca,

Bo w pałac zmieni się domostwo stare,

A gust milorda zabłyśnie jak raca,

15295

Przez przyszłe wieki słonecznie promieniąc:

„W gotyckiej pysze za angielski pieniądz”.

LX

Prawnik przeglądał księgi hipoteczne;

Milord chciał właśnie zwiększyć swe dziedziny

Zakupnem; wiódł też procesy odwieczne

15300

O miedzę, z księżmi zaś o dziesięciny,

Te żagwie sprzeczek i religii sieczne

Rózgi, kłócące z szlacheckimi syny

Kościół — stał tuczny wół, wieprz i parobek,

Milorda ekonomiczny dorobek,

LXI

15305

W podwórzu. Tamże kradnący zwierzynę

Kłusownik, prawie do więzienia zdatny.

Przyprowadzono też wiejską dziewczynę

W czepcu na głowie i chuście szkarłatnej

(Nie lubię patrzeć na to — mam przyczynę:

15310

Za młodu byłem sam z tych względów stratny).

Gdy odsłoniono chustę — cud natury!

Zjawił się problem podwójnej figury.

LXII

Istną zagadką jest w butelce jaje:

Nikt nie wie, jak tam wpadło, jak wypadnie.

15315

Więc to zjawisko natury oddaję

Tym, co zagadki rozwiązują snadnie.

A (nie dla władzy kościelnej) dodaję,

Milord był sędzią, zaś konstabl, co władnie

Nad moralnością, schwytał na praktyce

15320

Tę przyrodzonych lasów kłusownicę.

LXIII

Zasię sędziowie pokoju zasadne

Do wszech przekroczeń miary przykładają,

Surowo karcąc porywy szkaradne

Tych, którzy na nie konsensu nie mają.

15325

A oprócz dzierżaw i dziesięcin żadne

Swobody z równym wydrzeć się nie dają

Trudem; ochrona dziewcząt i bażantów

Jest najtrudniejsza dla wszystkich sierżantów.

LXIV

Nieszczęsna była jak obrazek blada

15330

— Jej zwykły kolor był kolor jabłuszka

(Co naturalnej u dam odpowiada

Bladości — zwłaszcza kiedy wstają z łóżka).

Może ze wstydu, że co „nie wypada”

Zrobiła. Wiejska uboga dziewuszka

15335

Bladością zdradza swoje zasromanie;

Rumieniec dla się rezerwują panie.

LXV

Spuszczone, czarne a chytre oczęta

Dały ogromnej łzie w swój kątek zlać się,

Którą piąstkami ocierała, zdjęta

15340

Żalem; nie jak te, co weń przystrajać się

Lubią, na pokaz mając sentymenta,

Nie dość bezczelna, by z szyderstwa śmiać się.

Stoi tak, a łzy u powiek jej wiszą,

Czekając, rychło z niej protokół spiszą.

LXVI

15345

Wszystkie te grupy stały jak najdalej

Od buduarów damskich. Więc prawnicy

Dwaj w gabinecie; na podwórzu stali:

Włodarz, tuczone bydło, kłusownicy.

Architekt, handlarz — ci operowali

15350

(Jak wódz, piszący na swojej stanicy

Depesze) obadwaj z oddzielnych stacji,

Dumni ze świetnych swych elukubracji [786].

LXVII

W ogromnej sieni stoi zapłakane

Dziewczę; gdy konstabl, stróż niesfornych chuci

15355

(Który potępiał piwo, lurą zwane).

Kufelkiem elu zwiędłe gardło cuci.

Stojąc tak, czeka dziewczę zasromane.

Aż Sprawiedliwość na nią okiem rzuci

I spyta, czego nie wytrząśnie z palca

15360

Niejedna panna: Kto jest ojcem malca?

LXVIII

Tak lord był w ciągle pracy, w ciągłym gwarze,

Nie tylko końmi i psami zajęty.

Tymczasem w kuchni zaczęli kucharze

Inne wyścigi i inne tętenty,

15365

Bo jak pozycja i obyczaj kale.

Ten, co jest wielkiej posiadaczem renty,

Ma dzień przyjęcia. kiedy się panowie

Schodzą. — „Otwartym” jeszcze się nie zowie

LXIX

Taki dom; tam raz w tydzień „nie proszeni”

15370

(Bo tak ogólne nazwę zaproszenie)

Wchodzą szlachcice wiejscy, dżentelmeni

Bez meldowania i każdy siedzenie

Zajmuje; wino w twarzach się płomieni,

Rozmowa idzie gładko i uczenie,

15375

A jeden temat służy zamiast sfory

Stronnictwom: przeszłe i przyszłe wybory.

LXX

Lord Henryk był też patronem wyborów,

Rządził w swym państwie jak szczur albo królik,

Chociaż do częstych z nim przychodził sporów

15380

Sąsiad, uczony Szkot, książę Mól-Mólik.

A także liczył się do matadorów

Mniejszy niż ojciec — jego syn Nul-Nulik,

Który popierał w swojej sferze ciasnej

Zawsze interes cudzy — czytaj: własny.

LXXI

15385

Grzeczny, oględny w powiecie i w domu,

Ludzi słodyczą lub łaską zjednywał;

Umiał swe względy okazać — jak komu,

A co najłatwiej, wszystkim obiecywał,

Co do takiego wyrosło ogromu,

15390

Że obiecanek już skarb nie pokrywał.

Lecz raz dotrzymał, raz nie; przeto jego

Słowo ważyło nie mniej niż innego.

LXXII

Druh liberalnych, przyjaciel wolności,

A niemniej przeto przyjaciel korony

15395

(W kolizję nigdy nie wwiódł swej godności

Z patriotyzmem), tylko zniewolony

Jej łaską służył… „Nie chcę swej wartości

Przeceniać” — mówił skromnie, zaczepiony.

Sam pragnąłby znieść wszystkie synekury,

15400

Lecz cóż by stało się z prawem natury?

LXXIII

„Głosił zasady swoje”, frazes taki

Nie jest angielski, lecz parlamentarny

(Tak się dziisiaj zwą języka pokraki),

A w naszym wieku bardzo popularny.

15405

Milord nie wchodził na frakcyjne szlaki,

Choć na publiczne cele był ofiarny.

Co do urzędu, na swym stanowisku —

Jak mówił — więcej ma straty niż zysku.

LXXIV

Niebo i świat wie, że go nie prowadzi

15410

Próżność, że życie prywatne dlań drogie;

Lecz króla swoim odstępstwem nie zdradzi,

Gdy go żywioły otaczają wrogie.

Każdy demagog nóż rzeźniczy gładzi,

Ażeby przeciąć — ach! przecięcie srogie —

15415

Gordyjski węzeł Georgijskiego węzła,

Gdy w nim panowie, król, Anglia zagrzęzła.

LXXV

Choćby mu nawet przyszło z złą fortuną

Walczyć, to wytrwa na swym stanowisku,

Póki nie spędzą go lub nie odsuną.

15420

Choć inni pragną — on nie pragnie zysku.

Lecz biada Anglii, gdy urzędy runą!

Wtedy nastaną dla niej dni ucisku.

Cóż pocznie biedny kraj bez urzędnika?…

Dlań najpiękniejszy jest tytuł: Anglika.

LXXVI

15425

Był niezależny; niezależność śliczna,

Lepsza niż u tych, co nie otrzymują

Za nią nic. Żołnierz publiczny, publiczna…

Wiele cenniejszych skutków dokazują

Niż wojsko nieregularne i liczna

15430

Zgraja tych, co się nie legitymują

Profesją. Tak więc mąż stanu przed stadem

Profanów stoi jak lokaj przed dziadem.

LXXVII

Wszystko to stroi duszę milordową

(Prócz — co w ostatniej strofie). Ale struny

15435

Uciszam; rzecz tym nie jest wcale nową,

Co ją z wyborczej słyszeli trybuny.

Od kandydatów z niezależną głową

Lub sercem. Słyszę obiadu zwiastuny:

Odgłosy dzwonka. Naprzód pacierz: „Chleba

15440

Naszego”. — Pacierz śpiewać by potrzeba.

LXXVIII

Boję się spóźnić, więc przyśpieszam kroku;

Była to jedna z uczt, w Albionie modnych,

Jakby coś było ładnego w widoku

Sytych żarłoków albo ludzi głodnych.

15445

Był to „publiczny dzień” duszności, tłoku,

Gości gorących i półmisków chłodnych;

Mało wygody, wiele formalności,

Nie swoje miejsce, nieswój humor gości.

LXXIX

Sztywnie swobodna szlachta — nie w swej sferze;

15450

Arystokracja dumnie ugrzeczniona;

Służba wciąż w strachu, jak trzymać talerze,

By sosu z ryby, sarny lub kapłona

Na toalety nie uronić świeże,

Stąpa ostrożna i nieroztargniona,

15455

Bo jedna struga z półmisków lub dzbanów

Mogła pozbawić miejsca ich — i panów.

LXXX

Było tam kilku dzielnych jeźdźców, łowców,

Co mieli czujne wyżły, chwytne charty;

I kilku czynnych myśliwych „wrześniowców”,

15460

Co na przepiórki wstają już o czwartej

I dybią na nie w zbożu, śród jałowców;

Księża, co liczą skrupulatnie kwarty

Dziesięcin, chętnie ludziom śluby dają,

Oremus [787] ciszej niż „Pijmy” śpiewają.

LXXXI

15465

Kilku mających dowcipnisiów sławę,

Kilku wygnanych z lwów londyńskiej kasty,

Miast na posadzki muszących na trawę

Patrzeć i wstawać nie o jedenastej,

Lecz o dziewiątej. Niebiosa łaskawe

15470

Mnie dały siedzieć przy „synu niewiasty”,

Przy przepotężnym księdzu Piotrze Pithie,

Którego dowcip oślepia — tak skrzy się.

LXXXII

Znałem go dawniej w świetnych dniach Londynu,

Z przepysznych śniadań sławny był wikary.

15475

Każdy żart listkiem był jednym wawrzynu;

Ta wyższość stała się mu źródłem kary.

O Opatrzności! Czy cię sądzić z czynu?

Jak są niemiłe czasem twoje dary!

Dziś diabła śledzi po linkolnskim bagnie,

15480

Nie psując myśli, ma, czego zapragnie.

LXXXIII

U niego były kazaniami żarty,

Żartem kazania. Wszystko dało nura

W bagnach, bo humor w febrze biorą czarty.

Już się nie czepia uszu ani pióra

15485

Bon-mot, kalambur, dwuznacznikiem wsparty,

Ksiądz się logiczny stał jak zwykły ciura [788];

Dziś grubym, głośnym żartem musi z krtani

Swych owiec chichot wydzierać barani.

LXXXIV

„Jest — jak w wierszyku każdy czyta znanym —

15490

Różnica między dziadem a królową”

(U nas raz ten stan zszedł się z tamtym stanem,

Lecz w sprawy stanu wdawać się niezdrowo).

Między biskupem równie i dziekanem,

Między złocistą miską a cynową,

15495

Angielskim mięsem i spartańską zupą

(Herojów oba kraje rodzą kupą).

LXXXV

Jedną z największych omyłek w naturze

Czy nierówności jest ta, która sprawia,

Że nad wsią miasto chce górować duże.

15500

Ostatnie wielkie korzyści przedstawia

Temu, który się nie kocha w lazurze,

Lecz z otoczenia korzyści wyławia

Czy dla ambicji, czy dla interesu.

Oba pojęcia bez tamy i kresu.

LXXXVI

15505

En avant![789] Ogień miłości zamiera,

Kiedy człowiek jest przepity i syty.

Mierniej krzepiony potęgi nabiera.

(Co z gramatyki wiemy i ja, i ty).

Wiemy, że bożek Bachus [790] i Cerera [791]

15510

Są przyjaciółmi matki Afrodyty,

Którym się szampan i trufle zawdzięcza;

Dostatek krzepi, ale post zamęcza.

LXXXVII

Milcząco jedli dyplomaci, strzelce,

Juan nie wiedząc, gdzie siadł, i zasnuty

15515

W siatkę swych dumań, roztargniony wielce,

Siedział na miękkim krześle jak przykuty.

Chociaż stukały noże i widelce,

Zdał się o niczym nie wiedzieć dopóty,

Aż mu ktoś w bok dał szturchnięcie — już trzecie,

15520

Prosząc o sztukę ryby w galarecie.

LXXXVIII

Szarpnięty po raz trzeci za róg fraka

Wzdrygnął się, spojrzał i uśmieszki gości

Widząc tłumione z przekąsem, spiekł raka [792]

I prędko (nic tak mądrego nie złości

15525

I nie rozstraja, jak śmieszki prostaka),

Zadał potrawie znacznej głębokości

Ranę i rzucił — nim się opamięta —

Pół majonezu na talerz natręta.

LXXXIX

Nie był to wielki błąd, jak każdy przyzna:

15530

Tę rybę lubił bardzo ów jegomość;

Lecz inni, którym została głowizna,

Obrazili się na form nieznajomość.

Pytano, jak mógł tak głupi mężczyzna

Być zaproszony. To — i niewiadomość,

15535

Jak na jarmarku stały merynosy,

Miało milorda kosztować trzy głosy…

XC

Gdyby wiedziano, że miał odwiedziny

Ducha, sądzono by go mniej surowo.

Lecz o duchowe czyliż dbać przyczyny

15540

Zdolna kompania z twarzą tak różową.

Tak pulchna i z tak materialnej gliny,

Że nie wiem, czemu mniej się — daję słowo —

Dziwić: czyli że takie ciała miały

Duszę, czy duszom z podobnymi ciały [793].

XCI

15545

Bardziej niż mruki te i chichotanie

Wkoło siedzących szlachty i szlachcianek

— Co się dziwili tej humoru zmianie,

Słyszano bowiem, że do zalecanek

Jest skory, kiedy widzi piękne panie,

15550

Czy placem pałac był, czyli zaścianek;

(Bo i najmniejszy, gdy na pańskim dworze,

Przedmiotem rozmów dla mniejszych być może) —

XCII

Odczuł to, że go Aurora przeszywa

Wzrokiem, a z ust jej lekkie śmieszki wieją.

15555

To już dlań była tortura prawdziwa.

U osób, co się tylko rzadko śmieją,

Śmiech zdradza ważne, głębokie motywa.

Uśmiech Aurory nie schlebiał nadzieją

Ni złośliwością słodką, którą widzą

15560

Niektórzy u dam, choć te szczerze szydzą.

XCIII

Obserwacyjny byl to uśmiech, baczny,

Wchodzący z dziwu na litości stąpnie.

Lecz Juan spłonął ogniem — nieopatrzny!

Ani to było mądrze, ni roztropnie.

15565

Już zwrócił oko na się, co jest znaczny

Postęp; niejeden szczęsny, gdy go dopnie.

On wiedział także o tym — ale zmysły

Straciły swój rząd i rachunek ścisły.

XCIV

Co gorsza — nie odpłaciła mu swoim

15570

Rumieńcem, niezażenowana; była

Jak przedtem, chłodna spokojnym nastrojem,

Wzrok odwracała wprawdzie, lecz nie kryła,

Przybladła trochę: czym — czy niepokojem?…

Nigdy gorąco się nie rumieniła,

15575

Czasem przelotnie; miała barwy świeże,

Niby jezioro w świetlnej atmosferze.

XCV

Triumfów był to dzień dla Adeliny:

Zaprasza okiem i zaprasza usty

Skrzętnych zjadaczów ptactwa, tryb, zwierzyny,

15580

Pochlebstwo, grzeczność, jak kaskad upusty

Zlewa na gości — a to z tej przyczyny,

Że już niedługo kończy się rok szósty

I trzeba przewieść, jak przez koralowe

Rafy, milorda przez wybory nowe.

XCVI

15585

KłamstwoA może zawsze była w gości kole

Tak miła — dziś to było użyteczne.

Lecz Juan wiedząc, jak gra swoją rolę,

Swobodnie cedząc słówka gładkie, grzeczne,

A czasami się zdradza w tym mozole

15590

Duszy przez ruchy, ze spokojem sprzeczne,

Gniewu lub nudy, zaczął myśleć, czy nie

Udaniem było wszystko w Adelinie.

XCVII

Grałaż bo każdą rolę z tym talentem

Nieporównanym, z ową ruchliwością,

15595

Co bezserdeczną zwą ludzie; ze szczętem

Błądzą; jest ona duchową żywością

I nie jest sztuką, lecz temperamentem,

Choć nią się zdaje, przeto że z łatwością

Da się giąć. Ta jest najotwartsza dusza,

15600

Co bezpośrednim wrażeniem się wzrusza.

XCVIII

To robi naszych pisarzy, artystów,

Choć mędrców nigdy, bohaterów rzadko.

Lecz mężów stanu, tancerzy, lutnistów,

Nie to, co wielkie, lecz co strojne gładko.

15605

Przelicznych mówców, mało finansistów,

Choć skarb dziś stał się prawdziwą zagadką;

Zaczął z surowych schodzić dróg Cockera [794]

I symboliczny coraz kształt przybiera.

XCIX

Są to poeci liczb, co nie obstają,

15610

Że dwa a dwa pięć, czego i najrątszy

Nie udowodni; lecz za rzecz uznają

Prawdopodobną to, że cztery są trzy,

Dlatego, wziąwszy cztery, trzy oddają;

Amortyzacji rana dziś się jątrzy,

15615

Ten liquid niczym nie zlikwidowany,

Gdzie tonie dług jak w nicości Nirwany. —

C

Gdy Adelina tak gości zjednywa,

Księżna sfer szuka i zabaw wygodnych.

Wprawdzie nie szydzi w oczy — powściągliwa,

15620

Lecz jej wzrok błyskiem źrenic niezawodnych

Śmieszności w każdym momencie odkrywa,

Ten miód smakowny naszych pszczółek modnych,

Który złośliwie do swych ulów znoszą —

Księżna zbierała go i dziś z rozkoszą.

CI

15625

Nadszedł już wieczór i noc. Zajechały

Przed dom powozy; ostatnie podrygi

Wesołych śmiechów zmilkły. Damy wstały

Z miejsc i złożyły parafiańskie dygi;

Panowie równie swój wiejsko-nieśmiały

15630

Oddali ukłon, chwaląc na wyścigi

Amfitryjona, kolację i wino,

Oczarowani panią Adeliną.

CII

Ten się urodą, ten wdziękiem zachwyca,

Ciepłem w obejściu; ów chwali życzliwość

15635

Szczerą, którą jej promienieją lica

I którą oka okazuje żywość.

Tak — ona sobą wysoki zaszczyca

Szczebel społeczny, jej z mężem szczęśliwość

Jest zasłużona. A! Czar niewymowny,

15640

Niewyszukany strój, prosty, gustowny.

CIII

Pani Adela pochwał była godna,

A co do zacnych liczę jej uczynków,

Że powściągliwa, litośnie-łagodna,

Szczędziła gościom wieczornym docinków,

15645

Gdy się zaczęła rozmowa swobodna

O ułożeniu mężów, żon, kuzynków,

O śmieszności dam, sukniach jak szlafroki,

Dziwnych fryzurach w koki, loki, fioki.

CIV

Ozwie się rzadko; rozmowę stanowi

15650

Dzisiaj zbyt wolne puszczenie języka.

Za to ma wszystko cel, co ona powie;

Stosownym słowem dosypie pieprzyka

Konceptom, mocy dodaje żartowi

— Tak melodramat podnosi muzyka. —

15655

Słodko przyjaciół nieobecnych bronić!

— Ja przed tą łaską wolę się zasłonić. —

CV

I tylko dwoje udziału nie brało

W tej podjazdowej dowcipu szermierce:

Aurora z miną skromną i nieśmiałą

15660

I Juan, co choć jak żołnierz w manierce

Żart zawsze nosił, dzisiaj, co się działo,

Nie czuł; duch uszedł w ostatniej iskierce.

Uwagi, coraz nowy żart jak raca

Wystrzeli — on nań uwagi nie zwraca.

CVI

15665

Lecz widział w oczach Aurory uznanie

Tego śród śmiechów niegrzecznych milczenia;

Może je wzięła za poszanowanie

Praw nieobecnych, które się ocenia,

Lecz nie wypełnia?… Więc na drugim planie

15670

W kąciku swoim siedział i z półcienia

Patrzał, i mało widział, słyszał mało,

Ale widział to, co go radowało.

CVII

Zysk mu więc przyniósł widok nocnej zmory,

Kiedy mu usta do milczenia złożył

15675

Niby duchowi i w obecnej pory

Okolicznościach szacunku przysporzył.

Toż w jego duszy na widok Aurory

Rój zapomnianych dawno myśli ożył,

Myśli szlachetnych, słodkich, idealnych,

15680

A w skutek swojej boskości — realnych.

CVIII

Miłość szlachetnych rzeczy, młode lata,

Nadzieja czysta, niewiadomość święta

Tego, co jest świat i co drogi świata;

Erotyzm, SeksChwile, gdy rozkosz, ze spojrzeń poczęta,

15685

Milsza jest niż cześć, choć się z dumą splata,

Świecąc jak słońce; bo ona nie spęta

Serca słodyczą ni rozkoszą oną,

Kiedy się z łonem spotka drugie łono.

CIX

Kto by nie westchnął dzisiaj? Hej! Cytera!

15690

Ten, kto miał serce i choć pamięć chowa.

Już ona razem z Dyjaną umiera,

Promienie gasną, rok się z roku snowa.

Ostrą Erosa strzałę w mirt ubiera

Już tylko muza Anakreontowa [795].

15695

Lecz, choć niejeden człowiek słuszny żal ma

Do cię, wielbionaś jeszcze, Venus Alma [796]!

CX

W takich dumaniach pogrążony cały

Wzniosłych jak pośród burzy trąba wodna,

Juan, gdy kury na północ zapiały,

15700

Szedł spać; ale myśl, z mdłym [797] ciałem niezgodna,

Miota się bez snu. Nad łożem mu wiały

Wierzby miast maków i, dumając, do dna

Wychylał słodycz wspomnień i rozpacze.

Rozpustnik na nie plwa, lecz młody płacze.

CXI

15705

Znowu była noc. Zrzucił z siebie wszelki

Strój prócz koszuli, co nie jest ubraniem;

Został sans culotte [798] i bez kamizelki,

Słowem — nie mogło chyba mniej być na nim.

Usiadł i czekał czując jakiś wielki,

15710

Niecierpliwy strach, i oczekiwaniem

Nowych psot ducha myślom klina zadał

— Nie pojmie tego, kto z duchem nie gadał.

CXII

Nie darmo czekał. Wnet coś załopota.

Słyszy, tak, słyszy, nie — a przecie — Panie

15715

Święty! Wyraźny chód cichy, czyj… kota!

Na diabła kocie po nocach igranie.

A szedł jak lekka, powietrzna istota;

Było to niby panienki stąpanie,

Kiedy na pierwszą schadzkę się wymyka

15720

I drży na odgłos wstydliwy bucika.

CXIII

Znów — czy wiatr? Nie, nie! To w kapturze czarnym

Ten sam mnich — już nim po raz drugi straszę —

Stąpa tak dziwnie, krokiem regularnym

Jak rym (rozumiem tu rymy nie nasze).

15725

Kroczy w ciemnościach nocy, co po gwarnym

Dniu ludzkie uśpi głowy i opasze

Świat niby czarną płachtą, rozesłaną

Szeroko, w iskry dyjamentów sianą.

CXIV

Jak mokrych palców suwanie po suchej

15730

Szybie, co szczęki ścina — zaszeleszcze;

Jak nietuziemskie, podczas zawieruchy

Ostro siekące o północy deszcze

Straszą Juana. Zadrżały mu słuchy,

A może sprawić niecielesność dreszcze,

15735

Gdyż jej nawet ci, co wierzą głęboko

W duszę, popatrzeć nie śmią oko w oko.

CXV

Więc otwarł oczy — i usta. Dziwota

Sprawia ten skutek, że się z szczęką szczęka

Rozchodzi, mowie zostawiając wrota,

15740

Którą się może duszna wydać męka.

Bliżej i bliżej szmery — już nie kota —

Dla śmiertelnego nieznośne bębenka.

Otwarł więc oczy (pomną czytelniczki:

I usta), wtem się otwiera… co?… drzwiczki,

CXVI

15745

Drzwiczki z galerii wiodące w komnatę.

Zawiasy skrzypną piekielnym „Speranza,

Lasciate ogni speranza voi ch'entrate [799]” —

Groźno jak Danta rym albo ta stanca,

Albo — lecz brak mi słów dosadnych na te

15750

Zgrzyty. DuchNa ducha dziś rycerska lanca

Nawet za słaba. Bo czymże jest ducha

Byt? Kto go dotknie, usłyszy, poniucha?…

CXVII

Drzwi się otwarły, nie gwałtownym pchnięte

Ruchem, lecz jak lot mewy równo, długo

15755

Mierzonym; ale na wpół odemknięte

Do sali wąską przepuszczały strugą

Światło świec, które w lichtarzach zamknięte

Pobladły, nocną znużone usługą.

I w tym półmroku, w tych drzwiach do pokoju

15760

Wiodących stał mnich w swym ponurym stroju.

CXVIII

Don Juan zadrżał jak podobnej chwili

W noc przeszłą; ale ustawiczne drżenia

Sprzykrzywszy Duch, Walkazaczął myśleć, że się myli,

I znowu wstyd mu było mieć złudzenia.

15765

Już w mim wewnętrzny człowiek też się sili

I nad materią władzę rozprzestrzenia,

Tłumacząc, że duch z ciałem może śmiało

Ruszyć na ducha, który zezuł ciało.

CXIX

Lęk się zmienił w złość, złość się jęła żurzyć [800],

15770

Powstał, szedł naprzód — cień nazad uskoczył.

On ruszył śmiało naprzód, przestał tchórzyć,

Krew się rozgrzała, mózg z gniewu zamroczył

I postanowił mnicha rozkapturzyć,

Chociażby przy tym czyjąś krew wytoczył.

15775

Duch się zatrzymał, pogroził ponurym

Gestem, cofnął się i oparł pod murem.

CXX

Juan ściągnął dłoń: Boże mocnej rady!

Dotknął nie duszy, ciała, ale ściany,

Na której rzeźby gotyckie, arkady

15780

Malował blaskiem promień posrebrzany.

Zadrżał. Pod kim by nie drgnęły posady

Na taki widok i dziw niesłychany!

Wszak Ryszardowi rychlej włos się jeży

Przed cieniem niż przed tysiącem rycerzy.

CXXI

15785

Duch nie ustąpił. Modre oko lśniło

Blaskiem, co zdał się wcale [801] niepozgonny.

Nie trącił także bynajmniej mogiłą

Oddech u ducha gorący i wonny,

A kilka loczków o włosach świadczyło.

15790

Z ust karminowych, jak przez winogronny

Splot nad oknami światło księżycowe —

Zębów dwa rzędy bielały perłowe.

CXXII

Zdumiony, ciekaw, wyciągnął znów prawą

Rękę, a potem lewą. Dziw nad dziwy!

15795

Napotkał niby pierś twardą, krągławą,

Ciepłą, snadź [802] pod nią bił serca puls żywy.

Poznał, że działał przedtem nazbyt żwawo,

Jak w pierwszej próbie człowiek popędliwy,

Że w roztargnienia ręką w ścianę pukał,

15800

Więc nie natrafił na to, czego szukał.

CXXIII

Dusza tak słodka jak duszyczka ona

Rzadko zapewne w kapturze chadzała;

Broda z dołeczkiem, szyja jak rzeźbiona

Świadczyły, że się składa z krwi i ciała.

15805

Spadła habitu płachta odrzucona,

Szkoda — że późno tak! — i ukazała

Dyszącą czarem, lubieżnie przegiętą,

Zalotną księżnę Fitz-Fulke — uśmiechniętą…

Przypisy

[1]

na operze — w oryginale mowa o pantomimie, prawdop. o popularnym wówczas spektaklu Libertyn. [przypis edytorski]

[2]

Cumberland, Wolfe, Keppel, Hawke, Vernon, Ferdynand, Burgoyne, Granby — brytyjscy dowódcy armii bądź floty. [przypis edytorski]

[3]

Banko — bohater Makbeta Williama Shakespeare'a. [przypis edytorski]

[4]

terno — trzy wygrywające numery na loterii. [przypis edytorski]

[5]

Dumourier, właśc. Dumouriez, Charles François Duperier (1739–1823) — fr. generał z czasów Rewolucji Francuskiej. [przypis edytorski]

[6]

Mirabeau, Barnave, Condorcet i Brissot, Lafayette, Petion, Klotz, Danton i Marat, […] Joubert, Hoche, Marceau — politycy z czasów Rewolucji Francuskiej. [przypis edytorski]

[7]

Mars (mit. rzym.) — bóg wojny. [przypis edytorski]

[8]

Nelson, Horatio (1758–1805) — admirał brytyjski, zginął podczas zwycięskiej bitwy pod Trafalgarem, stoczonej z flotą francuską i hiszpańską. [przypis edytorski]

[9]

wraz (daw.) — zaraz. [przypis edytorski]

[10]

infanteryja (daw.) — piechota. [przypis edytorski]

[11]

Howe, Duncan, Jervis, Nelson — brytyjscy dowódcy floty. [przypis edytorski]

[12]

Atrydzi — synowie Atreusa, Agamemnon i Menelaos, bohaterowie Iliady Homera. [przypis edytorski]

[13]

druże (daw.) — przyjacielu. [przypis edytorski]

[14]

in medias res (łac.) — w środek opowieści. [przypis edytorski]

[15]

Horacy — Quintus Horatius Flaccus (65 p.n.e. – 8 p.n.e.), rzymski poeta i teoretyk literatury. [przypis edytorski]

[16]

ponik (daw., poet.) — strumyk. [przypis edytorski]

[17]

konterfekt (daw.) — portret. [przypis edytorski]

[18]

ślozy — łzy. [przypis edytorski]

[19]

modłą (daw.) — na sposób. [przypis edytorski]

[20]

hidalgo — szlachcic hiszpański. [przypis edytorski]

[21]

szczep gocki wczas Hiszpanię zalał — od V do VIII wieku istniało na Półwyspie Iberyjskim królestwo Wizygotów. [przypis edytorski]

[22]

Calderon de la Barca (1600–1681) — hiszp. dramaturg i poeta; najważniejsze dzieła: Życie snem, Książę niezłomny. [przypis edytorski]

[23]

Lope de Vega (1562–1635) — hiszpański poeta i dramaturg, autor ponad 2000 sztuk. [przypis edytorski]

[24]

Fajnagiel — Gregor von Feinagle, 1765–?, autor systemu mnemotechnicznego. [przypis edytorski]

[25]

kunszt mnemotechniczny — umiejętność i techniki zapamiętywania. [przypis edytorski]

[26]

Żart… jak z Attyki — ironiczne poczucie humoru. [przypis edytorski]

[27]

dymka — rodzaj tkaniny z bawełny, lnu lub konopi. [przypis edytorski]

[28]

Pater noster (łac.) — Ojcze nasz. [przypis edytorski]

[29]

cześci — dziś popr. forma D.lp: czci. [przypis edytorski]

[30]

Sir Samuel Romilly (1757–1818) — prawnik i polityk angielski, przeciwnik niewolnictwa. [przypis edytorski]

[31]

Edgeworth, Maria (1767–1849) — autorka poczytnej powieści Zamek Rackrent. [przypis edytorski]

[32]

Trimmer, Sara (1741–1810) — pisarka. [przypis edytorski]

[33]

Harrison, John (1693–1776) — wynalazca chronometrów, tj. bardzo dokładnych zegarów mechanicznych, odpornych na kołysanie statku a potrzebnych do określania długości geograficznej. [przypis edytorski]

[34]

cudna maść — intensywnie reklamowany wówczas l'Huile de Macassar. [przypis edytorski]

[35]

syn Ewin — syn Ewy, tj. mężczyzna. [przypis edytorski]

[36]

a zasię (daw.) — precz, nie wolno. [przypis edytorski]

[37]

despekt (daw.) — urażenie czyjegoś honoru bądź ambicji. [przypis edytorski]

[38]

srom (daw.) — wstyd. [przypis edytorski]

[39]

lucida momenta (łac.) — jasne momenty. [przypis edytorski]

[40]

eskulap — lekarz (od imienia Eskulapa, gr. boga medycyny). [przypis edytorski]

[41]

malus animus (łac.) — tu: złe intencje. [przypis edytorski]

[42]

jurysta — prawnik. [przypis edytorski]

[43]

Febris quartana — febra czwartaczka, czyli gorączka wzmagająca się co czwarty dzień. [przypis edytorski]

[44]

Numa Pompiliuszem (753 p.n.e.–673 p.n.e.) — legendarny drugi król Rzymu. [przypis edytorski]

[45]

Jowisz (mit. rzym.) — ojciec bogów, bóg nieba i burzy. [przypis edytorski]

[46]

Mars (mit. rzym.) — bóg wojny. [przypis edytorski]

[47]

Junona (mit. rzym.) — bogini, małżonka Jowisza. [przypis edytorski]

[48]

Wenera a. Wenus (mit. rzym.) — bogini miłości. [przypis edytorski]

[49]

et cetera (łac.) — i tak dalej. [przypis edytorski]

[50]

Wergili — Publius Vergilius Maro (70 p.n.e.–19 p.n.e.) rzymski poeta z czasów Oktawiana Augusta, autor Eneidy (poematu epickiego o wędrówkach Eneasza i założeniu Rzymu), Georgik i Bukolik (sielanek). [przypis edytorski]

[51]

Homer — autor fundamentalnych dla kultury europejskiej eposów greckich: Iliady i Odysei; żył w VIII w. n. e. [przypis edytorski]

[52]

Owidiusz — Publius Ovidius Naso (43 p.n.e.–17 a. 18 r. n.e.), jeden z największych poetów rzymskich, twórca licznych elegii o tematyce miłosnej, Ars amatoria (Sztuka kochania) i poematu epickiego Metamorfozy (Przemiany). [przypis edytorski]

[53]

Anakreont (570 p.n.e.–ok. 485 p.n.e.) — grecki poeta znany z krótkich utworów miłosnych. [przypis edytorski]

[54]

Katullus — rzymski poeta z I. w. p.n.e, zaliczany do szkoły neoteryków, znany z wyrafinowanej wersyfikacji i poezji miłosnej. [przypis edytorski]

[55]

Safona — gr. poetka liryczna z przełomu VII i VI wieku p.n.e., autorka głównie poezji miłosnej, często sugerującej jej miłość do kobiet. [przypis edytorski]

[56]

Longinus — przypuszczalny autor traktatu O wzniosłości z I w. n.e. [przypis edytorski]

[57]

Pastor Corydon formosum (łac.) — piękny pasterz Korydon. [przypis edytorski]

[58]

Lukrecjusz — Titus Lucretius Carus (ok. 97 r. p.n.e.–ok. 55 r. p.n.e.), rzymski poeta, filozof; zwolennik postawy epikurejskiej i atomizmu, nie wierzył w istnienie bogów. [przypis edytorski]

[59]

Juwenal — Decimus Iunius Iuvenalis (ok. 60–127 n.e.), rzymski poeta satyryczny. [przypis edytorski]

[60]

Marcjalis — Marcus Valerius Martialis, poeta rzymski z I w. n.e, specjalizujący się w epigramatach. [przypis edytorski]

[61]

więcierz — rodzaj sieci rybackiej. [przypis edytorski]

[62]

Złotousty Jan — Jan Chryzostom (ok. 350–407), biskup Konstantynopola, znakomity kaznodzieja. [przypis edytorski]

[63]

Augustyn z Hippony (354–430) — łac. Aurelius Augustinus; teolog i filozof chrześc., święty, jeden z tzw. Ojców i Doktorów Kościoła; płodny autor, napisał m.in.: O Państwie Bożym oraz autobiografię Wyznania (łac. Confessiones). [przypis edytorski]

[64]

bona — opiekunka do małych dzieci. [przypis edytorski]

[65]

podwika (daw.) — kobieta. [przypis edytorski]

[66]

poimać (daw.) — pojmać, schwycić. [przypis edytorski]

[67]

bezczesny (daw.) — pojawiający się w niewłaściwym czasie. [przypis edytorski]

[68]

dla (daw.) — z powodu. [przypis edytorski]

[69]

chromać (daw.) — kuleć. [przypis edytorski]

[70]

Boabdil — Muhammad XII Abu Abdallah (1459–1527 lub 1533), ostatni muzułmański władca Grenady. [przypis edytorski]

[71]

mi vien in mente (wł.) — przychodzi mi na myśl. [przypis edytorski]

[72]

tłumiku — dziś popr. forma B.lp: tłumika. [przypis edytorski]

[73]

czyli — czy z partykułą -li. [przypis edytorski]

[74]

Armida — czarownica, jedna z bohaterek poematu Torquata Tassa Jeruzalem wyzwolona. [przypis edytorski]

[75]

poruczć (daw.) — powierzyć. [przypis edytorski]

[76]

zejście (się) — tu: spotkanie się. [przypis edytorski]

[77]

fryc — nowicjusz. [przypis edytorski]

[78]

chrześcijanie — rytm wymaga, by czytać to słowo na trzy sylaby (chrześ-cia-nie). [przypis edytorski]

[79]

inter nos (łac.) — między nami. [przypis edytorski]

[80]

entre nous (fr.) — między nami. [przypis edytorski]

[81]

cherub a. cherubin — rodzaj anioła stojącego wysoko w hierarchii niebieskiej, tj. przebywającego najbliżej Boga. [przypis edytorski]

[82]

Medea (mit. gr.) — córka króla Kolchidy, pomogła Jazonowi w zdobyciu złotego runa. Uciekła z Grekami, porywając swego brata Absyrta, którego następnie zamordowała i — aby zatrzymać pogoń ojca — wrzucała poćwiartowane zwłoki w morze. [przypis edytorski]

[83]

Wordsworth, William (1770–1850) — poeta angielski, jeden z prekursorów romantyzmu, zaliczany do tzw. poetów jezior. [przypis edytorski]

[84]

Coleridge, Samuel Taylor (1772–1834) — ang. poeta, prekursor romantyzmu zaliczany do tzw. poetów jezior. [przypis edytorski]

[85]

Boscan, Juan (1500–1544) — hiszp. poeta z Barcelony. [przypis edytorski]

[86]

Garcilasso de la Vega (1503–1536) — hiszp. poeta i żołnierz. [przypis edytorski]

[87]

frasunek — zmartwienie. [przypis edytorski]

[88]

jest przytomny — tu: jest świadkiem. [przypis edytorski]

[89]

w czas (daw.) — w porę. [przypis edytorski]

[90]

rajfur (daw.) — stręczyciel. [przypis edytorski]

[91]

Kserkses — jeden z królów Persji tego imienia. [przypis edytorski]

[92]

Westalskim myślom… — westalki, tj. kapłanki Westy, podczas sprawowania tej funkcji był zobowiązane pozostać dziewicami. [przypis edytorski]

[93]

Arystoteles (384 p.n.e.–322 p.n.e.) — filozof grecki; tu pojawia się jako autor Poetyki. [przypis edytorski]

[94]

Bachusowy sok — wino (Bachus był w mitologii rzymskiej bogiem wina). [przypis edytorski]

[95]

turma — więzienie. [przypis edytorski]

[96]

race Congreve'a — broń rakietowa z początków XIX wieku, wynaleziona przez Williama Congreve'a (1772–1828) na wzór rac używanych w Indiach. [przypis edytorski]

[97]

galwanizm — oddziaływanie elektryczności na ciało lub zwłoki, powodujące skurcze mięśni. [przypis edytorski]

[98]

lampa Davy'ego — lampa benzynowa, służąca w kopalniach do wykrywania metanu. [przypis edytorski]

[99]

sieść — dziś popr. forma bezokolicznika: siąść. [przypis edytorski]

[100]

siła (daw.) — wiele. [przypis edytorski]

[101]

snadź (daw.) — widocznie. [przypis edytorski]

[102]

dwie babie — relikt występującej niegdyś w języku polskim liczby podwójnej. [przypis edytorski]

[103]

kortej — „przyjaciel domu”, oficjalny kochanek. [przypis edytorski]

[104]

O'Reilly, Alexander (1722–1794)— hiszp. dowódca pochodzenia irlandzkiego. [przypis edytorski]

[105]

snadź (daw.) — widocznie. [przypis edytorski]

[106]

wszytek (daw.) — cały. [przypis edytorski]

[107]

Job a. Hiob — postać występująca w Księdze Hioba; pochodził z kraju Us. Bóg i szatan założyli się o jego wiarę, konsekwencją zakładu było zesłanie na Hioba trądu, śmierć jego rodziny i pozbawienie go bogactwa (Hi 1,14–22; Hi 2,7). Hiob, mimo namów przyjaciół, nie zwątpił w Boga za co został nagrodzony późniejszym zdrowiem, nowymi dziećmi i ponownym bogactwem (Hi 42,10–17). [przypis edytorski]

[108]

posse comitatus — w angielskim common law osoba zobowiązana przez przedstawiciela prawa do pomocy w schwytaniu przestępcy. [przypis edytorski]

[109]

hiatus (łac.) — przerwa, luka. [przypis edytorski]

[110]

walny (daw.) — główny, zasadniczy, rozstrzygający. [przypis edytorski]

[111]

niepodobna (daw.) — nieprawdopodobne a. niemożliwe. [przypis edytorski]

[112]

wcale (daw.) — całkiem. [przypis edytorski]

[113]

welin — rodzaj cienkiego pergaminu z cielęcej skóry. [przypis edytorski]

[114]

Elle vous suit partout (fr.) — ona wszędzie podąża za tobą. [przypis edytorski]

[115]

karniol (miner.) — odmiana chalcedonu. [przypis edytorski]

[116]

tuszyć (daw.) — mieć nadzieję. [przypis edytorski]

[117]

krasić (daw.) — upiększać. [przypis edytorski]

[118]

schwacić — tu: okuleć (ochwat to zapalenie miękkich części kopyta końskiego, wynikłe z niedożywienia lub przemęczenia). [przypis edytorski]

[119]

Wierzaj… — w dalszych słowach Byron pokazuje, że bardziej ceni angielskich poetów przedromantycznych. [przypis edytorski]

[120]

Dryden, John (1631–1700) — poeta i dramatopisarz angielski, od 1668 nadworny poeta rodziny królewskiej. [przypis edytorski]

[121]

Pope, Alexander (1688–1744) — czołowy poeta angielskiego Oświecenia. [przypis edytorski]

[122]

Milton, John (1608–1674) — poeta angielski, autor poematu Raj utracony. [przypis edytorski]

[123]

Wordsworth, William (1770–1850) — poeta angielski, jeden z prekursorów romantyzmu, zaliczany do tzw. poetów jezior. [przypis edytorski]

[124]

Coleridge, Samuel Taylor (1772–1834) — jeden z tzw. poetów jezior i prekursorów romantyzmu w literaturze angielskiej. [przypis edytorski]

[125]

Southey, Robert (1774–1843) — angielski poeta okresu romantyzmu. [przypis edytorski]

[126]

Crabbe, George (1754–1832) — angielski poeta romantyczny, częstow swojej twórczości odwołujący się do doświadczeń narkotycznych. [przypis edytorski]

[127]

Sotheby, William — poeta i tłumacz angielski. [przypis edytorski]

[128]

despekt (daw.) — urażenie czyjegoś honoru bądź ambicji. [przypis edytorski]

[129]

porać się (daw.) — zmagać się. [przypis edytorski]

[130]

„Przegląd” mojej babki — tj. czasopismo Grandmother's Reviev. [przypis edytorski]

[131]

walny (daw.) — zasadniczy, decydujący. [przypis edytorski]

[132]

Non ego hoc ferrem callida juventa Consule Planco (łac.) — nie czyniłbym tego w gorącej młodości, gdy Plancus był konsulem (końcówka tej strofy stanowi parafrazę zacytowanego fragmentu). [przypis edytorski]

[133]

dwoi — tu: podwaja. [przypis edytorski]

[134]

cetnar — ang. jednostka masy, ok. 50 kg. [przypis edytorski]

[135]

steczka (daw. a poet.) — ścieżka. [przypis edytorski]

[136]

bodiak (reg.) — oset. [przypis edytorski]

[137]

kaleta (daw.) — skórzany woreczek na pieniądze. [przypis edytorski]

[138]

dzianet — rasowy koń. [przypis edytorski]

[139]

mantyla — rodzaj szala z koronki. [przypis edytorski]

[140]

bawić (daw.) — przebywać. [przypis edytorski]

[141]

karabon — rodzaj pojazdu konnego. [przypis edytorski]

[142]

emetyk — środek prowokujący wymioty. [przypis edytorski]

[143]

snadź (daw.) — widocznie. [przypis edytorski]

[144]

grog — napój alkoholowy na bazie rumu rozcieńczonego wodą, zwykle gorącą. [przypis edytorski]

[145]

przygodzić się (daw.) — przydać się. [przypis edytorski]

[146]

widno (daw.) — widocznie. [przypis edytorski]

[147]

jolla — tu: niewielka łódź wiosłowa będąca na wyposażeniu statku. [przypis edytorski]

[148]

pinassa — mniejsza łódź będąca na wyposażeniu statku i służąca jego komunikacji z lądem. [przypis edytorski]

[149]

nawa (daw.) — statek. [przypis edytorski]

[150]

brzemię (daw.) — ciężar. [przypis edytorski]

[151]

wały (daw.) — fale. [przypis edytorski]

[152]

szkielety — dziś popr. forma N.lm: szkieletami. [przypis edytorski]

[153]

dożywocie — tu: zagwarantowane umową wyżywienie i opiekę do końca życia. [przypis edytorski]

[154]

Argo (mit. gr.) — statek Argonautów, dowodzonych przez Jazona. [przypis edytorski]

[155]

opona (daw.) — zasłona. [przypis edytorski]

[156]

bawić (daw.) — przebywać. [przypis edytorski]

[157]

Ugolin — por. Dante Alighieri, Boska Komedia, Piekło, Pieśń XXXIII. [przypis edytorski]

[158]

Feb (mit. gr.) — przydomek Apollina, boga słońca. [przypis edytorski]

[159]

zaparty (daw.) — zamknięty. [przypis edytorski]

[160]

Dziej się wola boża, Nie moja wola! — por. Łk 22, 42. [przypis edytorski]

[161]

sieść — dziś popr.: siąść. [przypis edytorski]

[162]

szparki (daw.) — szybki. [przypis edytorski]

[163]

Charon (mit. gr.) — sługa Hadesa-Plutona, przewoził dusze zmarłych przez podziemną rzekę Styks do krainy umarłych. Starożytni Grecy kładli swoim zmarłym na języku obol, drobną monetę, jako zapłatę dla Charona. [przypis edytorski]

[164]

morszczyna — woda morska. [przypis edytorski]

[165]

kędy (daw.) — gdzie. [przypis edytorski]

[166]

Hellespont — dziś Dardanele; cieśnina między Półwyspem Bałkańskim w Europie a Azją Mniejszą, która łączy Morze Egejskie z morzem Marmara. [przypis edytorski]

[167]

mdły (daw.) — słaby. [przypis edytorski]

[168]

mimo wzrost jej smukły — dziś popr.: mimo jej smukłego wzrostu. [przypis edytorski]

[169]

baskina — element górnej części stroju kobiecego. [przypis edytorski]

[170]

razem — tu: naraz, jednocześnie. [przypis edytorski]

[171]

wcale (daw.) — całkiem. [przypis edytorski]

[172]

meszty — rodzaj miękkiego obuwia. [przypis edytorski]

[173]

zakon — tu: prawo. [przypis edytorski]

[174]

usty — dziś popr. forma N.lm: ustami. [przypis edytorski]

[175]

gładki (daw.) — urodziwy. [przypis edytorski]

[176]

płomię — dziś popr.: płomień. [przypis edytorski]

[177]

Minotaur (mit. gr.) — potwór, człowiek z głową byka, mieszkający w Labiryncie na Krecie, zabity przez bohaterskiego Tezeusza. [przypis edytorski]

[178]

Pazyfae (mit. gr.) — królowa Krety, która zakochała się w świętym byku, podarowanym Minosowi przez boga mórz i oceanów Posejdona i urodziła Minotaura. [przypis edytorski]

[179]

raniej (daw.) — wcześniej. [przypis edytorski]

[180]

foliał — tu: gruba księga. [przypis edytorski]

[181]

Tillotson, John (1630–1694) — arcybiskup anglikański, autor dzieł teologicznych. [przypis edytorski]

[182]

wywczas (daw.) — odpoczynek. [przypis edytorski]

[183]

Bachus (mit. rzym.) — bóg wina. [przypis edytorski]

[184]

Ceres (mit. rzym.) — bogini urodzaju, matka Prozerpiny. Odpowiednik Demeter z mit. gr. [przypis edytorski]

[185]

pularda — młoda kura tuczona w określony sposób. [przypis edytorski]

[186]

Neptun (mit. rzym.) — bóg morza, odpowiednik gr. Posejdona, jego atrybutem był trójząb do połowu ryb. [przypis edytorski]

[187]

Pluto a. Pluton — bóg świata umarłych, odpowiednik Hadesa w mit. gr. [przypis edytorski]

[188]

Pan (mit. gr.) — bóg pasterzy, przedstawiany z koźlimi nogami i rogami; jego rzymski odpowiednik to Faun. [przypis edytorski]

[189]

Zeus (mit. gr.) — najważniejszy spośród bogów olimpijskich; bóg nieba i ziemi, władał piorunami. [przypis edytorski]

[190]

Io (mit. gr.) — nimfa, kapłanka Hery, uwiedziona przez Zeusa, następnie zamieniona w krowę. [przypis edytorski]

[191]

snadź (daw.) — widocznie. [przypis edytorski]

[192]

gwoli (komuś, czemuś) (daw.) — ze względu na (kogo, co). [przypis edytorski]

[193]

firmament (daw.) — sklepienie niebieskie. [przypis edytorski]

[194]

błędy — dziś popr. forma N.lm: błędami. [przypis edytorski]

[195]

Owidiusz — Publius Ovidius Naso (43 p.n.e.–17 a. 18 r. n.e.), jeden z największych poetów rzymskich, twórca licznych elegii o tematyce miłosnej, Ars amatoria (Sztuka kochania) i poematu epickiego Metamorfozy (Przemiany). [przypis edytorski]

[196]

Cezar, Gajusz Juliusz (100–44 p.n.e.) — rzym. dowódca wojskowy, polityk, dyktator i pisarz; członek I triumwiratu; zdobywca Galii; odegrał kluczową rolę w wydarzeniach, które doprowadziły do upadku republiki i początku cesarstwa w państwie rzymskim. [przypis edytorski]

[197]

Antoni — Marek Antoniusz (83 p.n.e.–30 p.n.e.), rzymski polityk i dowódca wojskowy, stronnik i przez matkę daleki krewny Cezara, jego główny współpracownik w czasie wojny domowej z Pompejuszem. Po zabójstwie Cezara należał do II triumwiratu, który pokonał spiskowców. Pod koniec życia wdał się w wojnę domową z Oktawianem Augustem; pokonany w bitwie morskiej pod Akcjum, popełnił samobójstwo. [przypis edytorski]

[198]

Horacy — Quintus Horatius Flaccus (65 p.n.e.–8 p.n.e.), rzymski poeta i teoretyk literatury. [przypis edytorski]

[199]

Katullus — rzymski poeta z I. w. p.n.e, zaliczany do szkoły neoteryków, znany z wyrafinowanej wersyfikacji i poezji miłosnej. [przypis edytorski]

[200]

sawantka (daw.) — kobieta wykształcona. [przypis edytorski]

[201]

Safona — gr. poetka liryczna z przełomu VII i VI wieku p.n.e., autorka głównie poezji miłosnej, często sugerującej jej miłość do kobiet. [przypis edytorski]

[202]

Gnaeus Pompeius Magnus (106 p.n.e.–48 p.n.e) — zwany Wielkim, polityk i dowódca wojskowy, współtwórca I triumwiratu, przegrał wojnę domową z Juliuszem Cezarem. [przypis edytorski]

[203]

Belizariusz, Flavius Belisarius (ok. 505–565) — wódz bizantyjski z czasów cesarza Justyniana I Wielkiego, dowodził armią bizantyjską, która w 536 r. wyparła Gotów z Italii i samego Rzymu. Według legendy pod koniec życia miał zostać oślepiony i zmuszony do życia żebraczego. [przypis edytorski]

[204]

Epikur (341 p.n.e.–270 p.n.e.) — filozof grecki; uznawał, że człowiek winien się kierować przede wszystkim przyjemnością; podkreślał też, że niczego nie należy przyjmować na wiarę, pierwszeństwo przyznając obserwacji i logicznemu rozumowaniu na jej podstawie. [przypis edytorski]

[205]

Sardanapal — właśc. Asurbanipal, król Asyrii w latach 669–631 p.n.e, w kulturze europejskiej symbol zbytku i zniewieścienia, gdyż tym właśnie miały się cechować ostatnie lata jego panowania. [przypis edytorski]

[206]

skoro (daw.) — szybko. [przypis edytorski]

[207]

beau ideal (fr.) — piękny ideał. [przypis edytorski]

[208]

zgorzeć — spłonąć. [przypis edytorski]

[209]

zakon — tu: prawo. [przypis edytorski]

[210]

Petrarca, Francesco (1304–1374) — włoski poeta i latynista; w 1341 uwieńczony tzw. laurem poetyckim; zasłynął cyklem wierszy miłosnych (Śpiewnik), głównie sonetów, poświęconych madonnie Laurze, której tożsamość pozostaje nieznana. [przypis edytorski]

[211]

Milton, John (1608–1674) — poeta angielski, autor poematu Raj utracony. [przypis edytorski]

[212]

cechować — znaczyć rozżarzonym żelazem. [przypis edytorski]

[213]

wcale (daw.) — całkiem. [przypis edytorski]

[214]

towary bławatne — tkaniny. [przypis edytorski]

[215]

mdły (daw.) — słaby. [przypis edytorski]

[216]

Ulisses — Odyseusz, bohater poematu Homera. [przypis edytorski]

[217]

Hymen (mit. gr.) — bóg małżeństwa, syn Apollona. [przypis edytorski]

[218]

powolny (daw.) — posłuszny. [przypis edytorski]

[219]

nargil — fajka wodna. [przypis edytorski]

[220]

wraz (daw.) — zaraz. [przypis edytorski]

[221]

jąć (daw.) — zacząć. [przypis edytorski]

[222]

kapłon — wykastrowany kogut. [przypis edytorski]

[223]

srom (daw.) — wstyd. [przypis edytorski]

[224]

cyklop (mit. gr.) — jednooki potwór żywiący się ludzkim mięsem. [przypis edytorski]

[225]

podagra — choroba stawów. [przypis edytorski]

[226]

piaster — dolar hiszpański lub bliskowschodnia moneta. [przypis edytorski]

[227]

wety (daw.) — deser. [przypis edytorski]

[228]

patoka — tu napar (dosł.: płynny miód pszczeli). [przypis edytorski]

[229]

trefniś — błazen. [przypis edytorski]

[230]

zgoła (daw.) — całkiem. [przypis edytorski]

[231]

szylkretowy — wykonany z materiału pozyskanego ze skorupy żółwia. [przypis edytorski]

[232]

meszty — rodzaj miękkiego obuwia. [przypis edytorski]

[233]

pióry — dziś popr. forma N.lm: piórami. [przypis edytorski]

[234]

Psyche (mit. gr.) — bogini, uosobienie duszy ludzkiej, wg jednego z mitów zakochana w bogu miłości Erosie. [przypis edytorski]

[235]

henneh — henna. [przypis edytorski]

[236]

Próżna robota Malować lilię, uzłocić blask złota — cytat ze sztuki Williama Shakespeare'a Życie i śmierć króla Jana. [przypis edytorski]

[237]

pukiel — lok. [przypis edytorski]

[238]

miesiąc — księżyc. [przypis edytorski]

[239]

bajadera — tancerka. [przypis edytorski]

[240]

Crashaw, Richard (1612–1649) — angielski poeta metafizyczny. [przypis edytorski]

[241]

irritabilis vates (łac.) — drażliwy poeta. [przypis edytorski]

[242]

Ça ira (fr.) — Powiedzie się; tytuł i refren popularnej pieśni z czasów Rewolucji Francuskiej. [przypis edytorski]

[243]

Pindar — ur. między 522 a 518 p.n.e., zm. między 443 a 438, poeta grecki, napisał wiele pieśni na cześć zwycięzców Olimpiad. [przypis edytorski]

[244]

in quarto — określenie formatu książki. [przypis edytorski]

[245]

Goethe, Johann Wolfgang von (1749–1832) — niemiecki poeta okresu „burzy i naporu”, przedstawiciel klasycyzmu weimarskiego, twórca nowego typu romantycznego bohatera. Dzieła: Cierpienia młodego Wertera (1774), Król olch (1782), Herman i Dorota (1798), Faust (cz. I 1808, cz. II 1831), Powinowactwo z wyboru (1809). [przypis edytorski]

[246]

Madame de Staël, właśc. Anne-Louise Germaine Necker (1766–1817) — francuska publicystka i powieściopisarka. [przypis edytorski]

[247]

trecentisti — poeci XIV wieku. [przypis edytorski]

[248]

ostrów (daw.) — wyspa. [przypis edytorski]

[249]

bitwa pod Maratonem — stoczona w 490 p.n.e.; Ateńczycy pod dowództwem Miltiadesa rozbili w niej perską armię inwazyjną. [przypis edytorski]

[250]

bitwa pod Salaminą — stoczona w 480 p.n.e.; sprzymierzona flota grecka pokonała wówczas inwazyjną flotę perską, wykorzystując fakt, że wąska cieśnina między wyspą Salaminą a lądem stałym uniemożliwia Persom rozwinięcie szyku. [przypis edytorski]

[251]

maż — „ma” z partykułą pytajną -ż. [przypis edytorski]

[252]

płonić się (daw.) — rumienić się. [przypis edytorski]

[253]

bitwa pod Termopilami — stoczona w r. 480 p.n.e; wojska greckie przegrały, broniąc wąwozu zamykającego drogę do Aten; w ostatniej fazie bitwy Persom opierało się jedynie 300 Spartan. [przypis edytorski]

[254]

Bachus (mit. rzym.) — bóg wina. [przypis edytorski]

[255]

wam gwoli (daw.) — dla was, ze względu na was. [przypis edytorski]

[256]

Kadmos (mit. gr.) — założyciel Teb. [przypis edytorski]

[257]

Anakreont (570 p.n.e.–ok. 485 p.n.e.) — grecki poeta znany z krótkich utworów miłosnych. [przypis edytorski]

[258]

Polikrates — tyran Samos od 537 do 522 p.n.e. [przypis edytorski]

[259]

Miltiades (554 p.n.e.–488 p.n.e.) — polityk ateński, dowódca w zwycięskiej bitwie pod Maratonem. [przypis edytorski]

[260]

Orfeusz (mit. gr.) — poeta, który swoim śpiewem poskramiał dzikie zwierzęta i ożywiał martwe przedmioty. [przypis edytorski]

[261]

Hoyle, Edmund (1672–1769) — autor podręczników do licznych gier, m.in. do wista. [przypis edytorski]

[262]

wist — gra karciana, prekursor brydża. [przypis edytorski]

[263]

Johnson, Samuel (1709–1784) — angielski pisarz i krytyk. [przypis edytorski]

[264]

Bacon, Francis (1561–1626) — angielski filozof, propagator metody naukowej, eksperymentu i dowodzenia indukcyjnego. [przypis edytorski]

[265]

[266]

Sokrates (ok. 470 p.n.e.–399 p.n.e.) — grecki filozof, nauczyciel Platona i bohater jego dialogów. [przypis edytorski]

[267]

Southey, Robert (1774–1843) — angielski poeta okresu romantyzmu. [przypis edytorski]

[268]

Wordsworth, William (1770–1850) — poeta angielski, jeden z prekursorów romantyzmu, zaliczany do tzw. poetów jezior. [przypis edytorski]

[269]

Coleridge, Samuel Taylor (1772–1834) — jeden z tzw. poetów jezior i prekursorów romantyzmu w literaturze angielskiej. [przypis edytorski]

[270]

emetyk — środek prowokujący wymioty. [przypis edytorski]

[271]

Ariosto, Lodovico (1474–1533) — poeta włoskiego renesansu, autor eposu rycerskiego Orland szalony, a także satyr i komedii wierszem i prozą. [przypis edytorski]

[272]

longueur (fr.) — dłużyzna, nudny i zbędny fragment utworu literackiego. [przypis edytorski]

[273]

ennui (fr.) — nuda. [przypis edytorski]

[274]

Horacy, właśc. Quintus Horatius Flaccus (65–8 p.n.e.) — rzymski poeta i teoretyk literatury. [przypis edytorski]

[275]

Homer czasem drzemie! — sens: nawet Homer czasem nie zauważy, że pisze coś głupiego. [przypis edytorski]

[276]

smoku — dziś popr. forma B.lp: smoka. [przypis edytorski]

[277]

Pope, Alexander (1688–1744) — czołowy poeta angielskiego Oświecenia. [przypis edytorski]

[278]

Dryden, John (1631–1700) — poeta i dramatopisarz angielski, od 1668 nadworny poeta rodziny królewskiej. [przypis edytorski]

[279]

Boccaccio, Giovanni (1474–1533) — włoski pisarz okresu renesansu, autor zbioru nowel Dekameron. [przypis edytorski]

[280]

Arystoteles (384 p.n.e.–322 p.n.e.) — filozof grecki; tu pojawia się jako autor Poetyki. [przypis edytorski]

[281]

łoże — tu: łożysko rzeki. [przypis edytorski]

[282]

trefniś — błazen. [przypis edytorski]

[283]

krotofila a. krotochfila (daw.) — żart. [przypis edytorski]

[284]

Tetyda (mit. gr.) — jedna z Nereid (boginek morskich), matka Achillesa. [przypis edytorski]

[285]

Pulci, Luigi (1432–1484) — poeta włoski, który spopularyzował oktawę, autor poematu Morgante, zawierającego elementy komiczne. [przypis edytorski]

[286]

szczutek (daw.) — pstryczek. [przypis edytorski]

[287]

zadość (daw.) — dosyć. [przypis edytorski]

[288]

kruża (poet.) — czara. [przypis edytorski]

[289]

Hymen (mit. gr.) — bóg małżeństwa, syn Apollona. [przypis edytorski]

[290]

pochop (daw.) — zapał, zapęd, chęć. [przypis edytorski]

[291]

usty — dziś popr. forma N.lm: ustami. [przypis edytorski]

[292]

Safona — gr. poetka liryczna z przełomu VII i VI wieku p.n.e., autorka głównie poezji miłosnej, często sugerującej jej miłość do kobiet. [przypis edytorski]

[293]

kief — w oryginale: sjesta. [przypis edytorski]

[294]

porać się (daw.) — zmagać się. [przypis edytorski]

[295]

wraz (daw.) — zaraz. [przypis edytorski]

[296]

krócica — broń palna o krótkiej lufie, ładowana od przodu. [przypis edytorski]

[297]

giaur (tur.) — niewierny, nie-muzułmanin. [przypis edytorski]

[298]

morzem wyrzucony — dziś: wyrzucony przez morze. [przypis edytorski]

[299]

gaszek a. gach (daw.) — kochanek. [przypis edytorski]

[300]

jatagan — rodzaj broni białej o dwukrotnie wygiętym ostrzu. [przypis edytorski]

[301]

wiosły — dziś popr. forma N.lm: wiosłami. [przypis edytorski]

[302]

galliota — (ang. gallivat) niewielka, uzbrojona łódź żaglowo-wiosłowa. [przypis edytorski]

[303]

sznury — dziś popr. forma N.lm: sznurami. [przypis edytorski]

[304]

Kasandra (mit. gr.) — córka Priama; zakochany w niej Apollo dał jej dar jasnowidzenia, lecz gdy odrzuciła jego zaloty, sprawił, że nikt nie wierzył w jej wróżby. Przepowiedziała upadek Troi. [przypis edytorski]

[305]

Bohea — rodzaj czarnej herbaty gorszego gatunku. [przypis edytorski]

[306]

Flegeton (mit. gr.) — płonąca rzeka w Hadesie, krainie umarłych. [przypis edytorski]

[307]

najada (mit. gr.) — nimfa rzeki, źródła lub potoku. [przypis edytorski]

[308]

rum — tu: rumowisko. [przypis edytorski]

[309]

samum — gorący i gwałtowny wiatr południowy. [przypis edytorski]

[310]

mdły (daw.) — słaby. [przypis edytorski]

[311]

Laokoon (mit. gr.) — kapłan Apollina w Troi, za świętokradztwo wraz z synami zaduszony przez węże; scenę tę przedstawia słynna starożytna rzeźba Grupa Laokoona. [przypis edytorski]

[312]

Gladiator — tradycyjna nazwa starożytnej rzeźby Umierający Gal. [przypis edytorski]

[313]

snadź (daw.) — widocznie. [przypis edytorski]

[314]

jąć (daw.) — zacząć. [przypis edytorski]

[315]

jagody (daw. a. poet.) — policzki. [przypis edytorski]

[316]

burzan — zarośla z ostów i łopianów. [przypis edytorski]

[317]

firmament (daw.) — sklepienie niebieskie. [przypis edytorski]

[318]

Sigeum — Sigeion, starożytne miasto greckie w Troadzie. [przypis edytorski]

[319]

Hellespont — dziś Dardanele; cieśnina między Półwyspem Bałkańskim w Europie a Azją Mniejszą, która łączy Morze Egejskie z morzem Marmara. [przypis edytorski]

[320]

Bryant, Jacob (1715–1804) — autor książki o wojnie trojańskiej. [przypis edytorski]

[321]

Patrokles (mit. gr.) — towarzysz Achillesa, wychowujący się z nim od dzieciństwa, kiedy to uciekł na dwór Peleusa, chcąc się uchronić przed karą za zabicie rówieśnika w sprzeczce wynikłej podczas gry w kości; jeden z bohaterów Iliady Homera. [przypis edytorski]

[322]

wieńcy — dziś popr. forma N.lm: wieńcami. [przypis edytorski]

[323]

Ida — góra w Troadzie (dziś Anatolia). [przypis edytorski]

[324]

Skamander — rzeka pod Troją. [przypis edytorski]

[325]

snadnie (daw.) — łatwo. [przypis edytorski]

[326]

Parys (mit. gr.) — syn Priama i Hekabe, królewicz trojański; porwał Helenę, żonę władcy Myken Menelaosa, co było bezpośrednim powodem rozpoczęcia wojny trojańskiej. [przypis edytorski]

[327]

trzebieniec — kastrat. [przypis edytorski]

[328]

corpo di Bacco — włoskie przekleństwo. [przypis edytorski]

[329]

fertyczny (daw.) — ruchliwy, zwinny. [przypis edytorski]

[330]

zecchini — cekiny, wenecka moneta. [przypis edytorski]

[331]

bajadera — tancerka. [przypis edytorski]

[332]

wcale (daw.) — całkiem. [przypis edytorski]

[333]

seraj — tu: harem. [przypis edytorski]

[334]

Nawet w tym chórze, który stroi papież — tj. w chórze kastratów. [przypis edytorski]

[335]

bławat (daw.) — błękitna jedwabna tkanina. [przypis edytorski]

[336]

firman — wydany na piśmie dekret sułtana. [przypis edytorski]

[337]

Janus (mit. rzym.) — bóg o dwóch twarzach. [przypis edytorski]

[338]

Arcades ambo — obaj Arkadyjczycy (Wergiliusz, Bukoliki, Ekloga VII). [przypis edytorski]

[339]

Socia doloris (łac.) — towarzyszka cierpienia. [przypis edytorski]

[340]

Smollet, Tobias George (1721–1771) — szkocki poeta i autor powieści przygodowych. [przypis edytorski]

[341]

Prior, Matthew (1664–1721) — angielski poeta i dyplomata. [przypis edytorski]

[342]

Fielding, Henry (1707–1754) — angielski pisarz i dramaturg, autor powieści przygodowej Tom Jones. [przypis edytorski]

[343]

Ariosto, Lodovico (1474–1533) — poeta włoskiego renesansu, autor eposu rycerskiego Orland szalony, a także satyr i komedii wierszem i prozą. [przypis edytorski]

[344]

czyli — czy z partykułą pytajną -li. [przypis edytorski]

[345]

ninie (daw.) — teraz. [przypis edytorski]

[346]

Gaston de Foix (1489–1512) — książę de Nemours, francuski dowódca wojskowy, zginął w zwycięskiej dla jego wojsk bitwie pod Rawenną. [przypis edytorski]

[347]

imprimatur — oficjalna zgoda kościelna na druk książki. [przypis edytorski]

[348]

parnaskie kreatury — muzy. [przypis edytorski]

[349]

I can't get out (ang.) — nie mogę wyjść. [przypis edytorski]

[350]

frymarczyć (daw.) — handlować, kupczyć. [przypis edytorski]

[351]

seraficzny — anielski. [przypis edytorski]

[352]

Humboldt, Alexander (1769–1859) — niemiecki przyrodnik i podróżnik. [przypis edytorski]

[353]

Wilberforce, William (1759–1833) — angielski polityk, filantrop i przeciwnik niewolnictwa. [przypis edytorski]

[354]

bej — urzędnik turecki. [przypis edytorski]

[355]

wezyr — głównodowodzący armii i szef rządu w Turcji. [przypis edytorski]

[356]

pletnie (daw.) — baty. [przypis edytorski]

[357]

Osjan (mit. irl.) — Oisín syn Fionna, legendarny wojownik i bard celtycki, bohater średniowiecznych podań. Miał być autorem tzw. Pieśni Osjana, rzekomych średniowiecznych poematów celtyckich, za których odkrywcę podawał się szkocki poeta James Macpherson. Wydane zostały w języku angielskim w 1760 r. (Macpherson twierdził, że tłumaczył je z języka gaelickiego) i stały się bardzo popularne w całej Europie, wywierając wpływ na literaturę romantyczną. Mimo raportu specjalnej komisji, ogłoszonego przez Highland Society w Edynburgu w 1805 r., a podważającego autentyczność pieśni, duża część elity intelektualnej Europy uważała Pieśni Osjana za prawdziwy zabytek dawnej poezji celtyckiej, a zarazem za dokument historyczny. [przypis edytorski]

[358]

Owidiusz, właśc. Publius Ovidius Naso (43 p.n.e.–17/18 r. n.e.) — jeden z największych poetów rzymskich, twórca licznych elegii o tematyce miłosnej, Ars amatoria (Sztuka kochania) i poematu epickiego Metamorfozy (Przemiany). [przypis edytorski]

[359]

[360]

anathema — klątwa kościelna. [przypis edytorski]

[361]

azyjskie — dziś popr.: azjatyckie. [przypis edytorski]

[362]

rzeka Okeana — mowa o Bosforze. [przypis edytorski]

[363]

nawa (daw.) — statek. [przypis edytorski]

[364]

Kopuła Zofii — mowa o bazylice Hagia Sophia, zbudowanej w VI w. n.e., a w r. 1453 przekształconej na meczet. [przypis edytorski]

[365]

wehmiczny (z niem. Wehmut: smutek, melancholia) — melancholijny. [przypis edytorski]

[366]

Symplegady (mit.gr.) — dwie skały przy cieśninie Bosfor, strzegące wejścia na Morze Czarne. [przypis edytorski]

[367]

Euksyn — łac. Pontus Euxinus, Morze Czarne. [przypis edytorski]

[368]

nadzieje — dziś popr. forma D.lp: nadziei. [przypis edytorski]

[369]

zmóc (daw.) — pokonać. [przypis edytorski]

[370]

spektator — widz. [przypis edytorski]

[371]

karesy — pieszczoty. [przypis edytorski]

[372]

przy widdyńskim szturmie — w 1789. [przypis edytorski]

[373]

płochość — lekkomyślność, zmienność. [przypis edytorski]

[374]

płony — jałowy. [przypis edytorski]

[375]

snadnie (daw.) — łatwo. [przypis edytorski]

[376]

Voltaire, właśc. François-Marie Arouet (1694–1778) — Francuski pisarz, filozof, historyk, publicysta doby oświecenia. Parał się wszelkimi gatunkami literackimi, od epopei (Henriada), przez tragedie sceniczne (Edyp, Mahomet, Meropa) po naukowe prace historyczne. Największą jednak poczytność zyskały jego drobne utwory, szczególnie zaś dowcipne, zawierające bezkompromisowe, trzeźwe sądy o świecie powiastki filozoficzne (Kandyd, czyli optymizm, Prostaczek) oraz utwory publicystyczne. Stał się wzorcową postacią europejskiego intelektualisty. [przypis edytorski]

[377]

z synem Filipa — mowa o Aleksandrze Macedońskim. [przypis edytorski]

[378]

Ammon — gr. imię egipskiego boga Amuna. [przypis edytorski]

[379]

słusza — rusycyzm; popr. forma: słucha. [przypis edytorski]

[380]

rzezaniec — kastrat. [przypis edytorski]

[381]

Lewant (z wł.) — kraje na wschodnim, azjatyckim brzegu Morza Śródziemnego. [przypis edytorski]

[382]

opłakanego losu Bartłomieja — św. Bartłomiej, jeden z 12 apostołów, męczennik, zginął obdarty ze skóry. [przypis edytorski]

[383]

Ezaw (bibl.) — syn Izaaka i Rebeki, starszy brat bliźniak Jakuba, który podstępem pozbawił go praw przynależnych pierworodnemu. [przypis edytorski]

[384]

maitre d'hótel (fr.) — szef obsługi hotelu bądź restauracji. [przypis edytorski]

[385]

munsztuk (daw.) — ustnik fajki. [przypis edytorski]

[386]

Nimrod (bibl.) — legendarny władca Mezopotamii, zapalony myśliwy. [przypis edytorski]

[387]

Nebukadnezar — Nabuchodonozor, imię królów babilońskich; wg biblijnej Księgi Daniela król tego imienia w ramach kary za bluźnierstwo zaczął jeść trawę jak wół. [przypis edytorski]

[388]

Tysbe i Piram — Piram i Tysbe to historia o nieszczęśliwej miłości, znana z Metamorfoz Owidiusza. Kochankowie pochodzili z dwóch rywalizujących ze sobą rodów, a rozmawiali ze sobą poprzez szparę w murze. W drodze na umówione spotkanie wskutek nieszczęśliwego zbiegu okoliczności oboje zaczęli myśleć, że drugie zostało zabite przez lwa. Każde z rozpaczy popełniło samobójstwo. [przypis edytorski]

[389]

Semiramida — legendarna królowa babilońska, wg niektórych podań półbogini i założycielka imperium babilońskiego. Jej imieniem nazwano babilońskie wiszące ogrody, stworzone na rozkaz króla Nabuchodonozora II (604–562 p.n.e.) i uznane za jeden z siedmiu cudów starożytnego świata. Być może pierwowzór legendy o Semiramidzie stanowi postać królowej asyryjskiej Sammu-ramat, żyjącej w IX w. p.n.e. [przypis edytorski]

[390]

kacerz — heretyk. [przypis edytorski]

[391]

pomimo wyniki — dziś popr.: pomimo wyników. [przypis edytorski]

[392]

Badań IMĆ Richa — aluzja do książki Memoir on the Ruins of Babylon, by Claudius James Rich, Esq., Resident for the Honourable East India Company at the Court of the Pasha of Bagdad, 1815. [przypis edytorski]

[393]

Horacy, właśc. Quintus Horatius Flaccus (65–8 p.n.e.) — rzymski poeta i teoretyk literatury. [przypis edytorski]

[394]

Sepulchri immemor struis domos (łac.) — budujesz domy na zapomnianym grobie. [przypis edytorski]

[395]

sieść — dziś popr.: siąść. [przypis edytorski]

[396]

kędy (daw.) — gdzie. [przypis edytorski]

[397]

jąć (daw.) — zacząć. [przypis edytorski]

[398]

prawy (daw.) — prawdziwy. [przypis edytorski]

[399]

kosa (daw.) — warkocz. [przypis edytorski]

[400]

wcale (daw.) — całkiem. [przypis edytorski]

[401]

Dla buntowniczych paszów sznur z jedwabi — uduszenie jedwabnym sznurem było standardową formą egzekucji wysokich tureckich urzędników. [przypis edytorski]

[402]

blaski — dziś popr. forma N.lm: blaskami. [przypis edytorski]

[403]

ikony — dziś popr. forma N.lm: ikonami. [przypis edytorski]

[404]

kruża (daw. a poet.) — czara. [przypis edytorski]

[405]

Ninon De l'Enclos (1620–1705) — słynna paryska kurtyzana. [przypis edytorski]

[406]

Diana (mit. rzym.) — dziewicza bogini łowów. [przypis edytorski]

[407]

nil admirari (łac.) — „niczemu nie należy się dziwić” a. „nic nie podziwiać”. [przypis edytorski]

[408]

Pope, Alexander (1688–1744) — czołowy poeta angielskiego Oświecenia. [przypis edytorski]

[409]

jąć (daw.) — zacząć. [przypis edytorski]

[410]

niewczesny (daw.) — pojawiający się w niewłaściwym czasie. [przypis edytorski]

[411]

zażec (daw.) — zapalić. [przypis edytorski]

[412]

poziomy — tu: niski, zwyczajny. [przypis edytorski]

[413]

ustawny (daw.) — ustawiczny, ciągły. [przypis edytorski]

[414]

przecz (daw.) — dlaczego. [przypis edytorski]

[415]

cieszyć — tu: pocieszać. [przypis edytorski]

[416]

giaur (tur.) — niewierny, nie-muzułmanin. [przypis edytorski]

[417]

na stronę — na bok. [przypis edytorski]

[418]

wraz (daw.) — zaraz. [przypis edytorski]

[419]

snadnie (daw.) — łatwo. [przypis edytorski]

[420]

łacno (daw.) — łatwo. [przypis edytorski]

[421]

kwapić się (daw.) — spieszyć się. [przypis edytorski]

[422]

Putyfarowa żona — żona Putyfara, wysokiego dostojnika egipskiego, próbowała uwieść Józefa, gdy ten przebywał w niewoli (zob. Rdz 39,6–9). [przypis edytorski]

[423]

Fedra (mit. gr.) — córka Minosa, żona Tezeusza; zakochała się w swym pasierbie Hippolicie; odepchnięta przez niego powiesiła się, w pożegnalnym liście oskarżając Hippolita o zakusy na jej cześć. Tezeusz uprosił wówczas Posejdona o śmierć Hippolita. [przypis edytorski]

[424]

wały (daw.) — fale. [przypis edytorski]

[425]

Miała chęć tylko jak Lear: „zabić, zabić” — William Shakespeare, Król Lear, akt IV, sc. 6. [przypis edytorski]

[426]

ekskuza — wymówka. [przypis edytorski]

[427]

Robert Stewart, wicehrabia Castlereagh (1769–1822) — brytyjski polityk,który uczestniczył w kongresie wiedeńskim. [przypis edytorski]

[428]

wywczas (daw.) — wypoczynek. [przypis edytorski]

[429]

hazard — tu: niebezpieczeństwo. [przypis edytorski]

[430]

bakenbardy — bokobrody. [przypis edytorski]

[431]

odaliska — biała niewolnica w haremie sułtana. [przypis edytorski]

[432]

pleskać (daw.) — klaskać. [przypis edytorski]

[433]

Są w losach mężczyzn… — zob. William Shakespeare, Juliusz Cezar, akt IV, sc. 3. [przypis edytorski]

[434]

Böhme, Jakob (1575–1624) — niemiecki mistyk i filozof religii. [przypis edytorski]

[435]

Manes a. Mani (216–276) — twórca manicheizmu, systemu religijnego powstałego w III w. n.e. [przypis edytorski]

[436]

Marek Antoniusz (83 p.n.e.–30 p.n.e.) — rzymski polityk i dowódca wojskowy, stronnik i przez matkę daleki krewny Cezara, jego główny współpracownik w czasie wojny domowej z Pompejuszem. Po zabójstwie Cezara należał do II triumwiratu, który pokonał spiskowców. Pod koniec życia wdał się w wojnę domową z Oktawianem Augustem; pokonany w bitwie morskiej pod Akcjum, popełnił samobójstwo. [przypis edytorski]

[437]

Egipcjanka — mowa o Kleopatrze. [przypis edytorski]

[438]

Gaius Iulius Caesar (100 p.n.e.–44 p.n.e.) — rzymski dowódca wojskowy, polityk i dyktator, zapewnił sobie także miejsce w historii literatury opisami prowadzonych przez siebie wojen (De bello Gallico i De bello civile). Władzę nad Rzymem przejął po zawiązaniu I triumwiratu z Gnejuszem Pompejuszem i Markiem Licyniuszem Krassusem, oraz późniejszej wojnie domowej, w której pokonał Pompejusza. Został obwołany dyktatorem w toku 49 p.n.e. [przypis edytorski]

[439]

do rachunkowości sprytu — por. Wiliam Shakespeare, Otello, akt I sc. 1. [przypis edytorski]

[440]

Medio tu tutissimus ibis (łac.) — idź najbezpieczniej: środkiem. [przypis edytorski]

[441]

odżenąć (daw.) — odegnać. [przypis edytorski]

[442]

Atanazy Wielki (ok. 295–373) — teolog, kaznodzieja, biskup Aleksandrii. [przypis edytorski]

[443]

czyli — czy z partykułą -li. [przypis edytorski]

[444]

tyran ów — mowa o Kaliguli. [przypis edytorski]

[445]

Briareus (mit. gr.) — sturęki olbrzym, syn Uranosa i Gai. [przypis edytorski]

[446]

odaliska — biała niewolnica w haremie sułtana. [przypis edytorski]

[447]

Kantemir, Demetrius (ros. Дмитрий Кантемир, 1673–1723) — hospodar mołdawski, autor dzieła Wzrost i upadek imperium ottomańskiego. [przypis edytorski]

[448]

baron de Tott — autor pamiętników z Turcji. [przypis edytorski]

[449]

Afrodyta (mit. gr.) — bogini miłości. [przypis edytorski]

[450]

Pigmalion (mit. gr.) — król Cypru, rzeźbiarz; ożenił się z ożywionym przez Afrodytę posągiem Galatei. [przypis edytorski]

[451]

gwebr (pers.) — członek sekty czcicieli ognia. [przypis edytorski]

[452]

gotowalnia (daw.) — toaletka. [przypis edytorski]

[453]

Lucus a non lucendo (łac.) — las od [tego że] nie lśni (przykład fałszywej etymologii). [przypis edytorski]

[454]

konterfekt (daw.) — portret, podobizna. [przypis edytorski]

[455]

na stronę (daw.) — na bok. [przypis edytorski]

[456]

reduta (daw.) — bal maskowy. [przypis edytorski]

[457]

burnus — długie arabskie okrycie wierzchnie. [przypis edytorski]

[458]

cyprysa — dziś popr. forma D.lp: cyprysu. [przypis edytorski]

[459]

nieruchomie — dziś popr.: nieruchomo. [przypis edytorski]

[460]

jąć (daw.) — zacząć. [przypis edytorski]

[461]

Marcus Iunius Brutus (85 p.n.e.–42 p.n.e.) — rzymski polityk, posiadający staranne wykształcenie. Popierał Pompejusza przeciw Cezarowi, przeszedł na stronę tego ostatniego, a w końcu uczestniczył w spisku na życie Cezara. [przypis edytorski]

[462]

nocy — dziś popr. forma B.lm: noce. [przypis edytorski]

[463]

Dywan — przyboczna rada sułtana. [przypis edytorski]

[464]

Ekateryna — Katarzyna II Wielka (1729–1796), caryca Rosji od 1762. [przypis edytorski]

[465]

Tymon — tytułowy bohater sztuki Tymon Ateńczyk Williama Shakespeare'a. [przypis edytorski]

[466]

karbunkuł (daw.) — rubin a. granat. [przypis edytorski]

[467]

Pytia — kapłanka Apollina w wyroczni delfijskiej. [przypis edytorski]

[468]

fryc (daw.) — nowicjusz. [przypis edytorski]

[469]

Gaius Sallustius Crispus (86–34 p.n.e.) — historyk i polityk rzymski. [przypis edytorski]

[470]

mikita (reg.) — lis; tu: spryciarz. [przypis edytorski]

[471]

snadnie (daw.) — łatwo. [przypis edytorski]

[472]

gusty — dziś popr. forma N.lm: gustami. [przypis edytorski]

[473]

czyli — czy z partykułą -li. [przypis edytorski]

[474]

Lewant (z wł.) — kraje na wschodnim, azjatyckim brzegu Morza Śródziemnego. [przypis edytorski]

[475]

mimo (daw.) — obok. [przypis edytorski]

[476]

mdły (daw.) — słaby. [przypis edytorski]

[477]

Suwarów — Aleksandr Wasiljewicz Suworow (1729–1800), rosyjski dowódca wojskowy. [przypis edytorski]

[478]

perpendykularnie — pionowo. [przypis edytorski]

[479]

paść (daw.) — pułapka. [przypis edytorski]

[480]

tołumbas — rodzaj bębna. [przypis edytorski]

[481]

Ajaks — bohater Iliady Homera. [przypis edytorski]

[482]

John Bull — tj. typowy Anglik. [przypis edytorski]

[483]

giser — rzemieślnik odlewający przedmioty z metalu (tu: działa). [przypis edytorski]

[484]

siła (daw.) — wiele. [przypis edytorski]

[485]

wysieść — dziś popr.: wysiąść. [przypis edytorski]

[486]

Potemkin, Grigorij Aleksandrowicz (1736–1791) — feldmarszałek armii carskiej. [przypis edytorski]

[487]

fiat (łac.) — niech się stanie. [przypis edytorski]

[488]

Ceres (mit. rzym.) — bogini urodzaju. [przypis edytorski]

[489]

kusy (daw.) — krótki. [przypis edytorski]

[490]

rubaszka — rosyjska koszula męska, przewiązywana sznurem i nie wpuszczana w spodnie. [przypis edytorski]

[491]

mużyk (ros.) — chłop. [przypis edytorski]

[492]

Momus (mit. gr.) — bóg satyry, sarkazmu i krytyki. [przypis edytorski]

[493]

żmudzić (daw.) — zwlekać, marnować czas. [przypis edytorski]

[494]

malczyk (z ros.) — chłopak. [przypis edytorski]

[495]

rozhowor (z ros.) — rozmowa. [przypis edytorski]

[496]

Da, da, zabyłem (z ros.) — tak, tak, zapomniałem. [przypis edytorski]

[497]

rejment — regiment. [przypis edytorski]

[498]

siejczas (z ros.) — teraz. [przypis edytorski]

[499]

wot krasnyj maładiec (z ros.) — oto piękny zuch. [przypis edytorski]

[500]

słuszaju (z ros.) — słyszę. [przypis edytorski]

[501]

wcale (daw.) — całkiem. [przypis edytorski]

[502]

bisior — drogocenna, delikatna tkanina używana przez władców i dostojników. [przypis edytorski]

[503]

lubo (daw.) — chociaż. [przypis edytorski]

[504]

Hektor — syn Priama i Hekaby, króla Troi, brat Parysa i Helena, bohater Iliady Homera. [przypis edytorski]

[505]

Febus (mit. gr.) — przydomek Apolla, boga słońca. [przypis edytorski]

[506]

okopy — dziś popr. forma N.lm: okopami. [przypis edytorski]

[507]

jąć (daw.) — zacząć. [przypis edytorski]

[508]

Wordly, właśc. William Wordsworth (1770–1850) — poeta angielski, jeden z prekursorów romantyzmu, zaliczany do tzw. poetów jezior. [przypis edytorski]

[509]

cyferblecie — dziś popr. forma Msc.lp: cyferblacie. [przypis edytorski]

[510]

zegaru — dziś popr. forma D.lp: zegara. [przypis edytorski]

[511]

czyn (ros.) — ranga, szczególnie ranga urzędnicza. [przypis edytorski]

[512]

płochy (daw.) — lekkomyślny a. zmienny. [przypis edytorski]

[513]

Molwitz — Małujowice, miejsce bitwy z 10 kwietnia 1741 r. wojskami austriackimi a pruskimi; dowództwo tych ostatnich z rąk króla Prus Fryderyka II przejął w pewnym momencie feldmarszałek von Schwerin. [przypis edytorski]

[514]

kobuz — ptak drapieżny z rodziny sokołowatych. [przypis edytorski]

[515]

Dydona — postać z Eneidy Wergiliusza, założycielka i królowa Kartaginy. Główny bohater poematu, Eneasz, zakochał się w niej, po czym ją porzucił, by spełnić swoje przeznaczenie, jakim było założenie Rzymu. Dydona z rozpaczy popełniła samobójstwo na stosie. [przypis edytorski]

[516]

kozerna (daw.) — karta atutowa. [przypis edytorski]

[517]

Pall-Mall — ulica w Londynie, w dzielnicy Westminster. [przypis edytorski]

[518]

kędy (daw.) — gdzie. [przypis edytorski]

[519]

galwanizm — oddziaływanie prądu elektrycznego. [przypis edytorski]

[520]

Coehorn, Menno van (ok. 1641–1704) — holenderski specjalista od fortyfikacji. [przypis edytorski]

[521]

parapet — tu: zwieńczenie muru obronnego. [przypis edytorski]

[522]

pletnie (daw.) — baty. [przypis edytorski]

[523]

Wellington, właśc. Arthur Wellesley, 1. książę Wellington (1769–1852) — arystokrata, wojskowy i polityk, dowodził siłami brytyjskimi w bitwie pod Waterloo. [przypis edytorski]

[524]

Pistol — postać z dramatu Williama Shakespeare'a Henryk VI. [przypis edytorski]

[525]

kartauna — rodzaj działa ładowanego od przodu. [przypis edytorski]

[526]

Boon, Daniel (1735–1820) — dowódca, który pokonał Indian w Kentucky. [przypis edytorski]

[527]

opieka — dziś popr. forma 3 os.lp cz. ter.: opiekuje. [przypis edytorski]

[528]

wywczas (daw.) — odpoczynek. [przypis edytorski]

[529]

brona (daw.) — brama. [przypis edytorski]

[530]

baterią — dziś popr. forma B.lp: baterię. [przypis edytorski]

[531]

giaur (tur.) — niewierny, nie-muzułmanin. [przypis edytorski]

[532]

strzały — dziś popr. forma N.lm: strzałami. [przypis edytorski]

[533]

seraskier (tur.) — wezyr dowodzący armią. [przypis edytorski]

[534]

dzięgi (z ros.) — pieniądze. [przypis edytorski]

[535]

Włodzimierz — tj. rosyjski order św. Włodzimierza. [przypis edytorski]

[536]

puszka (z węg.) — armata. [przypis edytorski]

[537]

umią — dziś popr.: umieją. [przypis edytorski]

[538]

aga (tur.) — dowódca janczarów, tj. piechoty tureckiej. [przypis edytorski]

[539]

nargila — fajka wodna. [przypis edytorski]

[540]

Erynu — tj. Irlandii. [przypis edytorski]

[541]

moszej — zniekształcone mosques, tj. meczetów. [przypis edytorski]

[542]

Wellington, właśc. Arthur Wellesley, 1. książę Wellington (1769–1852) — arystokrata, wojskowy i polityk, dowodził siłami brytyjskimi w bitwie pod Waterloo. [przypis edytorski]

[543]

Villaintonie — gra słów od ang. villain (łotr, czarny charakter). [przypis edytorski]

[544]

w sprawie Marineta — sprawa roku 1818 dotyczyła nieudanej próby zamachu na Wellingtona. [przypis edytorski]

[545]

Cyncynnat — Lucius Quinctius Cincinnatus, rzymski patrycjusz z V w. p.n.e., sprawował urząd konsula w 480 p.n.e.; wg legendy, po upływie swej kadencji wrócił do pracy na roli. [przypis edytorski]

[546]

Epaminondas (ok. 420–362 p.n.e.) — strateg wojskowy i polityk z Teb w Grecji, jeden z twórców potęgi Teb; jego reformy wykorzystał macedoński król, Filip II, dzięki czemu Macedonia również stała się potęgą. [przypis edytorski]

[547]

larwa (daw.) — maska. [przypis edytorski]

[548]

cesarskiego — w oryginale mowa o Napoleonie. [przypis edytorski]

[549]

trzewa — dziś popr. forma M.lm: trzewia. [przypis edytorski]

[550]

Montaigne, Michel de (1533–1592) — francuski filozof i pisarz, prekursor eseju (Próby). [przypis edytorski]

[551]

przyrodzenie — dziś: przyroda, natura. [przypis edytorski]

[552]

Cassio — Kasjo, bohater Otella Williama Shakespeare'a. [przypis edytorski]

[553]

Melanchton, Filip (1497–1560) — współpracownik Marcina Lutra, profesor uniwersytetu w Wittenberdze, reformator religijny. [przypis edytorski]

[554]

przecz (daw.) — dlaczego. [przypis edytorski]

[555]

Ceres (mit. rzym.) — bogini urodzaju. [przypis edytorski]

[556]

Nadir Szach — Thamas Kouli Chan, (1688–1747), zdobywca Indii. [przypis edytorski]

[557]

podarki — dziś popr. forma N.lm: podarkami. [przypis edytorski]

[558]

frajlina (z niem.) — dama dworu. [przypis edytorski]

[559]

mdły (daw.) — słaby. [przypis edytorski]

[560]

borealney (z łac.) — północny. [przypis edytorski]

[561]

cicisbeo (z wł.) — oficjalny kochanek zamężnej kobiety. [przypis edytorski]

[562]

snadnie (daw.) — łatwo. [przypis edytorski]

[563]

Parys — syn Priama i Hekabe, królewicz trojański; porwał Helenę, żonę władcy Myken Menelaosa, co było bezpośrednim powodem rozpoczęcia wojny trojańskiej. [przypis edytorski]

[564]

O teterrima causa (…) belli (łac.) — najwstydliwsza przyczyna wojny. [przypis edytorski]

[565]

Wiktoria (mit. rzym.) — bogini zwycięstwa. [przypis edytorski]

[566]

aliaż (daw.) — stop, mieszanka. [przypis edytorski]

[567]

Febus (mit. gr.) — przydomek Apolla, boga słońca. [przypis edytorski]

[568]

Pallas (mit. gr.) — przydomek Ateny, bogini mądrości. [przypis edytorski]

[569]

gach (daw., gw.) — kochanek. [przypis edytorski]

[570]

Klitemnestra a. Klitajmnestra (mit. gr.) — żona i zabójczyni Agamemnona, zwycięzcy spod Troi. [przypis edytorski]

[571]

sklep — tu: sklepienie. [przypis edytorski]

[572]

wcale (daw.) — całkiem. [przypis edytorski]

[573]

Epruweska (z fr.) — służąca testująca możliwości kochanka. [przypis edytorski]

[574]

Arno — rzeka we Włoszech. [przypis edytorski]

[575]

oszedziały — oszroniały, także: sędziwy. [przypis edytorski]

[576]

tuszyć (daw.) — mieć nadzieję. [przypis edytorski]

[577]

Southey, Robert (1774–1843) — angielski poeta okresu romantyzmu. [przypis edytorski]

[578]

łątka (daw.) — lalka, kukiełka. [przypis edytorski]

[579]

gunia — góralskie odzienie wierzchnie. [przypis edytorski]

[580]

Banko — bohater Makbeta Williama Shakespeare'a. [przypis edytorski]

[581]

ekspens — wydatek. [przypis edytorski]

[582]

antenat (daw.) — przodek. [przypis edytorski]

[583]

suchoty (daw.) — gruźlica. [przypis edytorski]

[584]

secundum artem (łac.) — zgodnie ze sztuką. [przypis edytorski]

[585]

hiatus (z łac.) — przerwa, luka. [przypis edytorski]

[586]

Baillie, Matthew (1761–1823) — anatom, lekarz Byrona. [przypis edytorski]

[587]

uti possidetis (łac.) — co posiadasz; zasada prawa międzynarodowego, wg której kończy się konflikt zbrojny z zachowaniem aktualnego stanu posiadania. [przypis edytorski]

[588]

emulacja — współzawodnictwo poprzez naśladownictwo. [przypis edytorski]

[589]

Ifigenia (mit. gr.) — córka Agamemnona i Klitajmnestry, z której złożono ofiarę za pomyślność wyprawy przeciwko Troi. [przypis edytorski]

[590]

Cuvier, Georges (1769–1832) — francuski zoolog, twórca paleontologii. [przypis edytorski]

[591]

alkalia — zasady. [przypis edytorski]

[592]

mantelzak — wojskowy worek na płaszcz, mocowany u siodła. [przypis edytorski]

[593]

fryc (daw.) — nowicjusz. [przypis edytorski]

[594]

Hundsfotl, Verfluchter — niemieckie obelgi. [przypis edytorski]

[595]

Becket, Thomas (1118–1170) — kanclerz Anglii, arcybiskup Canterbury, męczennik. [przypis edytorski]

[596]

el — ang. ale, gatunek piwa. [przypis edytorski]

[597]

surgit amari aliquid (łac.) — wznosi się coś gorzkiego (Lukrecjusz, De rerum natura). [przypis edytorski]

[598]

Machiavelli, Niccolo (1469–1527) — wł. dyplomata z Florencji, historyk, prawnik i pisarz okresu renesansu, autor traktatu o sprawowaniu władzy i cechach skutecznego politycznie władcy (Książę, 1513), a także maksymy „cel uświęca środki”. [przypis edytorski]

[599]

John Bull — tj. typowy Anglik. [przypis edytorski]

[600]

pani Fraj — Elizabeth Fry (1780–1845), angielska filantropka i reformatorka systemu więziennictwa. [przypis edytorski]

[601]

w Newgecie — tj. w więzieniu Newgate. [przypis edytorski]

[602]

Falstaff — żołnierz samochwał ze sztuk Williama Shakespeare'a. [przypis edytorski]

[603]

Berkeley, George (1685–1753) — filozof irlandzki, zwolennik empiryzmu, autor maksymy esse est percipi (łac.: być znaczy być postrzeganym). [przypis edytorski]

[604]

Paktol — złotonośna rzeka w Turcji. [przypis edytorski]

[605]

święta Hermandad — hiszpańskie bractwo poświęcone obronie np. miasta. [przypis edytorski]

[606]

God damn — angielskie przekleństwo. [przypis edytorski]

[607]

Kensington — dzielnica Londynu, znana ze swoich ogrodów. [przypis edytorski]

[608]

lucus (łac.) — las. [przypis edytorski]

[609]

niedostawać (daw.) — brakować. [przypis edytorski]

[610]

grog — napój alkoholowy na bazie rumu rozcieńczonego wodą, zwykle gorącą. [przypis edytorski]

[611]

szynion — rodzaj damskiego nakrycia głowy. [przypis edytorski]

[612]

Bedlam — potoczna nazwa Bethlem Royal Hospital, pierwszego szpitala psychiatrycznego. [przypis edytorski]

[613]

Mansion House — rezydencja Lorda Mayora Londynu. [przypis edytorski]

[614]

Diogenes z Synopy (413 p.n.e.–ok. 323 r. p.n.e.) — filozof grecki, cynik, znany z demonstracyjnej abnegacji. [przypis edytorski]

[615]

piekło — określenie na domy gry. [przypis edytorski]

[616]

Malthus, Thomas Robert (1766–1834) — angielski ekonomista, jako pierwszy zwrócił uwagę na zagrożenie przeludnieniem. [przypis edytorski]

[617]

fawor (daw.) — łaska. [przypis edytorski]

[618]

Eryn — Irlandia. [przypis edytorski]

[619]

czerń — tu: tłum. [przypis edytorski]

[620]

empressement (z fr.) — gorliwość, przesada. [przypis edytorski]

[621]

wcale (daw.) — całkiem. [przypis edytorski]

[622]

metier (fr.) — fach. [przypis edytorski]

[623]

ninie (daw.) — teraz. [przypis edytorski]

[624]

Coleridge, Samuel Taylor (1772–1834) — jeden z tzw. poetów jezior i prekursorów romantyzmu w literaturze angielskiej. [przypis edytorski]

[625]

Wordsworth, William (1770–1850) — poeta angielski, jeden z prekursorów romantyzmu, zaliczany do tzw. poetów jezior. [przypis edytorski]

[626]

Southey, Robert (1774–1843) — angielski poeta okresu romantyzmu. [przypis edytorski]

[627]

Savage Landor, Walter (1775–1864) — pisarz angielski. [przypis edytorski]

[628]

Keats, John (1795–1821) — jeden z ważniejszych poetów angielskiego romantyzmu, niedoceniany za życia. [przypis edytorski]

[629]

partykuła — tu: cząsteczka. [przypis edytorski]

[630]

pretorianie — straż przyboczna cesarza rzymskiego. [przypis edytorski]

[631]

smoku — dziś popr. forma D.lp: smoka. [przypis edytorski]

[632]

Nessos (mit. gr.) — centaur zabity zatrutą strzałą przez Heraklesa; przed śmiercią poradził żonie Heraklesa, Dejanirze, by podarowała mężowi tunikę nasączoną jego krwią, bo to zapewni jej wierność męża. Dejanira posłuchała rady po wielu latach; krew centaura okazała się zatruta. [przypis edytorski]

[633]

faeton — czterokołowy sportowy powóz. [przypis edytorski]

[634]

buduar (z fr.) — pokój kobiety, służący głównie do odpoczynku. [przypis edytorski]

[635]

spektator — widz. [przypis edytorski]

[636]

chybka — pomyłka. [przypis edytorski]

[637]

skud — złota lub srebrna moneta włoska. [przypis edytorski]

[638]

Gdzie Napoleon wielki? — parafraza Wielkiego testamentu François Villona, wers 357 i dalej. [przypis edytorski]

[639]

do kaduka — do diabła. [przypis edytorski]

[640]

Wigowie — angielska partia polityczna, zwolennicy monarchii konstytucyjnej a przeciwnicy absolutyzmu, funkcjonujący od XVII do XIX wieku. [przypis edytorski]

[641]

synekura — dobra posada niewymagająca dużo pracy (z łac. sine cura, bez troski). [przypis edytorski]

[642]

kongres — kongres w Weronie (1822). [przypis edytorski]

[643]

Carpe diem (łac.) — chwytaj dzień, przen.: używaj życia (z Horacego). [przypis edytorski]

[644]

furfant (daw.) — oszust. [przypis edytorski]

[645]

Atalanta (mit. gr.) — królewna porzucona przez ojca, który chciał mieć tylko męskich potomków; sławna łowczyni i biegaczka; niechętna małżeństwu, kandydatom na męża stawiała warunek, by ją zwyciężyli w biegach; udało się to dopiero Hippomenesowi, ponieważ Atalanta dała mu się wyprzedzić. [przypis edytorski]

[646]

gerylas — partyzant (w oryginale mowa o powstańcach hiszpańskich). [przypis edytorski]

[647]

Laffitte, Jacques (1767–1844) — dyrektor Banku Francji, polityk. [przypis edytorski]

[648]

mina (daw.) — kopalnia. [przypis edytorski]

[649]

Aurora (mit. rzym.) — bogini jutrzenki. [przypis edytorski]

[650]

majorat — sposób dziedziczenia własności ziemskiej polegający na przejmowaniu majątku zmarłego przez najstarszego syna lub najbliższego krewnego bądź majątek tak odziedziczony. [przypis edytorski]

[651]

Malthus, Thomas Robert (1766–1834) — angielski ekonomista, jako pierwszy zwrócił uwagę na zagrożenie przeludnieniem. [przypis edytorski]

[652]

lapsus calami (łac.) — błąd pióra. [przypis edytorski]

[653]

dzięgi (z ros.) — pieniądze. [przypis edytorski]

[654]

Plutarch (I–II w. n.e.) — grecki biograf, filozof, orator; znany z Od Augusta do Witeliusza, zbioru czterdziestu sześciu żywotów sławnych Greków i Rzymian. [przypis edytorski]

[655]

przecz (daw.) — dlaczego. [przypis edytorski]

[656]

paulo majora (łac.) — rzeczy nieco bardziej wzniosłe. [przypis edytorski]

[657]

umizgać się (daw.) — zalecać się. [przypis edytorski]

[658]

Balaam (bibl.) — postać biblijna, prorok z Mezopotamii (Lb 22–23), do którego przemówiła oślica. [przypis edytorski]

[659]

płochość — lekkomyślność. [przypis edytorski]

[660]

shocking (ang.) — szokujące. [przypis edytorski]

[661]

Hallam, Henry (1778–1859), autor wydanej w 1818 książki o średniowieczu. [przypis edytorski]

[662]

Tantae-ne — por. Wergiliusz, Eneida, Tantaene animis caelestibus irae? (czy bogowie mogą się tak gniewać?). [przypis edytorski]

[663]

naśledni (daw.) — następny. [przypis edytorski]

[664]

dowcip (daw.) — rozum. [przypis edytorski]

[665]

prynuka (z ukr.) — zachęta. [przypis edytorski]

[666]

westalka — rzymska kapłanka Westy, zobowiązana pozostać dziewicą przez czas sprawowania tej funkcji. [przypis edytorski]

[667]

zastanowić — tu: zatrzymać. [przypis edytorski]

[668]

gazem — tu: latarnią gazową. [przypis edytorski]

[669]

bos piger (łac.) — leniwy wół. [przypis edytorski]

[670]

dictum (łac.) — powiedzenie. [przypis edytorski]

[671]

Auzonia (poet.) — Włochy. [przypis edytorski]

[672]

blasé (fr.) — zblazowany. [przypis edytorski]

[673]

ninie (daw.) — teraz. [przypis edytorski]

[674]

Johnson, Samuel (1709–1784) — angielski pisarz i krytyk. [przypis edytorski]

[675]

karta — tu: mapa. [przypis edytorski]

[676]

czyli — czy z partykułą -li. [przypis edytorski]

[677]

Nihil admirari (łac.) — niczemu się nie dziwić a. niczym się nie zachwycać. [przypis edytorski]

[678]

wyskok (przest.) — spirytus. [przypis edytorski]

[679]

Parry, Sir William Edward (1790–1855) — brytyjski eksplorator Arktyki. [przypis edytorski]

[680]

fryc (daw.) — nowicjusz. [przypis edytorski]

[681]

fuimus (łac.) — byliśmy. [przypis edytorski]

[682]

kocz — rodzaj resorowanego pojazdu konnego. [przypis edytorski]

[683]

dwaj Arcades — dwaj Arkadyjczycy, por. Wergiliusz, Bukoliki, Ekloga VII. [przypis edytorski]

[684]

Cosi viaggino I ricchi (wł.) — więc podróżują bogaci. [przypis edytorski]

[685]

fait divers (fr.) — rozmaitości. [przypis edytorski]

[686]

Credo (łac.) — wierzę (pierwsze słowo modlitwy Wyznanie wiary). [przypis edytorski]

[687]

Pope, Alexander (1688–1744) — czołowy poeta angielskiego Oświecenia. [przypis edytorski]

[688]

vide (łac.) — zobacz. [przypis edytorski]

[689]

Caractacus — wódz brytyjskiego plemienia Katuwelaunów w I w. n.e., który przez 10 lat opierał się Rzymianom, pokonany i ułaskawiony przez cesarza Klaudiusza. [przypis edytorski]

[690]

mdły (daw.) — słaby. [przypis edytorski]

[691]

Memnony — posągi faraona Amenhotepa III; jeden z nich o wschodzie słońca pod wpływem ciepła wydawał dźwięki. [przypis edytorski]

[692]

robron — rodzaj sukni z trenem. [przypis edytorski]

[693]

Lely, Peter (1618–1680) — angielski malarz holenderskiego pochodzenia. [przypis edytorski]

[694]

Habeas Corpus (łac.) — dosł. abyś miał ciało; formalny protest przeciw aresztowaniu lub zatrzymaniu, którego zasadność musi zostać potem oceniona przez sąd. [przypis edytorski]

[695]

Komnata gwiaździsta — izba gwiaździsta, trybunał angielski wydzielony z rady królewskiej. [przypis edytorski]

[696]

kseres — sherry, rodzaj mocnego wina. [przypis edytorski]

[697]

wieńcy — dziś popr. forma N.lm: wieńcami. [przypis edytorski]

[698]

wilegiatura (daw.) — dłuższy, wypoczynkowy pobyt na wsi. [przypis edytorski]

[699]

Omne tulit punctum, quae miscuit utile dulci — zdobędzie wszystkie punkty ten, kto miesza użyteczne ze słodkim (Horacy, Ars Poetica, wers 343). [przypis edytorski]

[700]

el — ale, gatunek piwa. [przypis edytorski]

[701]

Wigowie — angielska partia polityczna, zwolennicy monarchii konstytucyjnej a przeciwnicy absolutyzmu, funkcjonujący od XVII do XIX wieku. [przypis edytorski]

[702]

„Punch” — satyryczne czasopismo angielskie. [przypis edytorski]

[703]

Marcus Tullius Cicero (106 p.n.e.–43 p.n.e.) — polityk i mówca rzymski, autor dzieł filozoficznych i przynależnych do teorii retoryki. Zasłynął wykryciem i zniszczeniem spisku Katyliny, przeciwnik Marka Antoniusza, umieszczony przez niego na listach proskrypcyjnych i zabity. [przypis edytorski]

[704]

arlekin (wł.) — postać sprytnego i zakochanego sługi z commedia dell'arte z końca XVII wieku. [przypis edytorski]

[705]

bądź ty Boozem, ja Rutą — aluzja do biblijnej Księgi Ruth; Ruth poślubiła Booza, z którego pola zbierała kłosy jęczmienia, by się wyżywić. [przypis edytorski]

[706]

Kitket, rozmowny mędrzec, humorysta — być może Richard Sharp (1759–1835). [przypis edytorski]

[707]

szmermel (daw.) — raca, fajerwerk. [przypis edytorski]

[708]

gêné (fr.) — skrępowany. [przypis edytorski]

[709]

Dolon (mit. gr.) — wojownik trojański, który wyruszył szpiegować Greków, schwytany i zabity przez Odyseusza. [przypis edytorski]

[710]

Saturn (mit. rzym.) — bóg rolnictwa, zasiewów i czasu, syn Urana, daw. władca bogów obalony przez swego syna Jowisza; odpowiednik gr. Kronosa. według jednego z mitów pożarł swoje dzieci, by nie przejęły władzy. [przypis edytorski]

[711]

przecz (daw.) — dlaczego. [przypis edytorski]

[712]

słusza — dziś popr. forma 3 os.lp. cz.ter: słucha. [przypis edytorski]

[713]

ci-devant jeunes hommes (fr.) — ci młodzi ludzie tutaj. [przypis edytorski]

[714]

subretka (z fr. soubrette) — postać sprytnej pokojówki. [przypis edytorski]

[715]

Haud ignara loquor (łac.) — nie mówię o rzeczach nieznanych. [przypis edytorski]

[716]

pars parva fui (łac.) — byłem małą częścią. [przypis edytorski]

[717]

Odi profanum (łac.) — nienawidzę nieoświeconego… (początek pieśni III, 1 Horacego: Odi profanum vulgus et arceo: nienawidzę niekulturalnego tłumu i trzymam się od niego z daleka). [przypis edytorski]

[718]

Parry, Sir William Edward (1790–1855) — brytyjski eksplorator Arktyki. [przypis edytorski]

[719]

Jazon (mit. gr.) — heros z Tesalii, przywódca wyprawy po złote runo. [przypis edytorski]

[720]

czyli — czy z partykułą -li. [przypis edytorski]

[721]

sirocco — suchy i gorący wiatr południowy lub południowo-wschodni wiejący na ziemie włoskie znad wybrzeży afrykańskich. [przypis edytorski]

[722]

prawy (daw.) — prawdziwy. [przypis edytorski]

[723]

faux pas (z fr.) — nietakt. [przypis edytorski]

[724]

fox-hunt (ang.) — polowanie na lisa. [przypis edytorski]

[725]

Mykita (reg.) — lis. [przypis edytorski]

[726]

farba — tu: barwa, kolor. [przypis edytorski]

[727]

Kupidyn (mit. rzym.) — błg miłości, przedstawiany jako dziecko z łukiem i strzałami. [przypis edytorski]

[728]

Dyjana (mit. rzym.) — dziewicza bogini łowów, odpowiednik gr. Artemidy, mającej świątynię w Efezie. [przypis edytorski]

[729]

Job a. Hiob — postać występująca w Księdze Hioba; pochodził z kraju Us. Bóg i szatan założyli się o jego wiarę, konsekwencją zakładu było zesłanie na Hioba trądu, śmierć jego rodziny i pozbawienie go bogactwa (Hi 1,14–22; Hi 2,7). Hiob, mimo namów przyjaciół, nie zwątpił w Boga za co został nagrodzony późniejszym zdrowiem, nowymi dziećmi i ponownym bogactwem (Hi 42,10–17). [przypis edytorski]

[730]

chamsin — gwałtowny, gorący i suchy wiatr pustynny wiejący w północnej Afryce i na Półwyspie Arabskim, pojawiający się najczęściej od kwietnia do czerwca. Porywy chamsinu wywołują burze piaskowe i pyłowe. [przypis edytorski]

[731]

Oxenstiern, Axel (1583–1654) — polityk szwedzki. [przypis edytorski]

[732]

aksjom — dziś: aksjomat, tj. zasada. [przypis edytorski]

[733]

Liwiusz — Titus Livius (59 p.n.e.–17 n.e.), historyk rzymski. [przypis edytorski]

[734]

Je ne sais quoi (fr.) — nie wiem co; nieokreślona jakość a. zaleta. [przypis edytorski]

[735]

Menelaos (mit. gr.) — syn Atreusa, król Sparty; jego żona Helena została porwana przez Parysa, co doprowadziło do wojny trojańskiej. [przypis edytorski]

[736]

Tejrezjasz (mit. gr.) — wróżbita, który część życia przeżył jako kobieta. [przypis edytorski]

[737]

Voilà la Pervenche (fr.) — oto barwinek. [przypis edytorski]

[738]

Rousseau, Jean Jacques (1712–1778) — francuski pisarz oraz filozof; postulował powrót do natury, odrzucał zdobycze cywilizacji, w tym pojęcie własności prywatnej; swój model człowieka idealnego, dobrego, wychowywanego w naturze przedstawił w dziele z 1762: Emil, czyli o wychowaniu. [przypis edytorski]

[739]

Medea (mit. gr.) — żona Jazona, morderczyni rywalki i własnych synów. [przypis edytorski]

[740]

Beatus ille qui procul negotiis — Szczęśliwy ten, kto z dala od zajęć (Horacy). [przypis edytorski]

[741]

Noscitur a sociis (łac.) — znany dzięki towarzyszom (poprzez przyjaciół). [przypis edytorski]

[742]

Wilberforce, William (1759–1833) — angielski polityk, filantrop i przeciwnik niewolnictwa. [przypis edytorski]

[743]

w kluby (daw.) — w dyby. [przypis edytorski]

[744]

Bedlam — potoczna nazwa Bethlem Royal Hospital, pierwszego szpitala psychiatrycznego. [przypis edytorski]

[745]

karambol — odmiana bilarda. [przypis edytorski]

[746]

udany — tu: udawany. [przypis edytorski]

[747]

larwa (daw.) — maska. [przypis edytorski]

[748]

wyskok (daw.) — spirytus. [przypis edytorski]

[749]

Alcybiades (450–404 p.n.e.) — wódz i polityk ateński, w młodości uczeń Sokratesa, jako strateg odegrał dużą rolę w ostatnich 15 latach wojny peloponeskiej; znany z wystawnego życia. [przypis edytorski]

[750]

dandys — elegant. [przypis edytorski]

[751]

Locke, John (1632–1704) — ang. filozof, polityk i ekonomista; rozwinął empirystyczną teorię poznania, stworzył nowożytną teorię tolerancji i państwa konstytucyjnego. [przypis edytorski]

[752]

Bacon, Roger (ok. 1214–1292) — ang. filozof i naukowiec, franciszkanin, jeden z pierwszych w nauce europejskiej zwolenników empiryzmu. [przypis edytorski]

[753]

improvisatore (wł.) — improwizator. [przypis edytorski]

[754]

Omnia vult belle Matho dicere — dic aliquando Et bene, dic neutrum, dic alicuando male (łac.) — Matho chce wszystko powiedzieć pięknie. Powiedz dobrze, powiedz zwyczajnie, czasem powiedz źle. [przypis edytorski]

[755]

faeton — czterokołowy sportowy powóz. [przypis edytorski]

[756]

laissez-aller (fr.) — pozwólcie iść. [przypis edytorski]

[757]

Stagiryta — przydomek Arystotelesa (384 p.n.e.–322 p.n.e.), filozofa greckiego, tu pojawiającego się jako autor Poetyki. [przypis edytorski]

[758]

birbant — alkoholik. [przypis edytorski]

[759]

Harmonia — osada w Ameryce stworzona przez emigrantów z Wirtembergii. [przypis edytorski]

[760]

Malthus, Thomas Robert (1766–1834) — angielski ekonomista, jako pierwszy zwrócił uwagę na zagrożenie przeludnieniem. [przypis edytorski]

[761]

Hans Holbein Młodszy (1498–1543) — wybitny malarz niemiecki. [przypis edytorski]

[762]

truna — dziś popr. forma M.lp: trumna. [przypis edytorski]

[763]

zmóc (daw.) — pokonać. [przypis edytorski]

[764]

[765]

niepodobna (daw.) — nieprawdopodobne, niemożliwe. [przypis edytorski]

[766]

Scott,Walter (1771–1832) — szkocki autor powieści historycznych (m.in. Ivanhoe, Rob Roy) i poeta, bardzo popularny w swojej epoce. [przypis edytorski]

[767]

à la bonne femme (fr.) — wykonana tak, by przypominała dobrą kobietę. [przypis edytorski]

[768]

jest bonne vivante (z fr.) — umie cieszyć się życiem. [przypis edytorski]

[769]

Lukullus, Lucius Licinius (118 p.n.e.–56 p.n.e.) — polityk rzymski, znany także z wystawnych uczt. [przypis edytorski]

[770]

Diogenes z Synopy (413 p.n.e.–ok. 323 r. p.n.e.) — filozof grecki, cynik, znany z demonstracyjnej abnegacji. [przypis edytorski]

[771]

sine qua non (łac.) — (warunek) bez którego nie. [przypis edytorski]

[772]

sunduk (z ros.) — skrzynia. [przypis edytorski]

[773]

Hekla — gorące źródło w Islandii. [przypis edytorski]

[774]

rozhowor (rus.) — rozmowa. [przypis edytorski]

[775]

filozof z Malmsbury — Thomas Hobbes. [przypis edytorski]

[776]

ptak (…) palladowy — sowa, ptak Ateny, gr. bogini mądrości. [przypis edytorski]

[777]

de cunctis (łac.) — o wszystkich. [przypis edytorski]

[778]

Geoffry — właśc. Goffrey z Monmouth, kronikarz angielski. [przypis edytorski]

[779]

quia absurdum est (łac.) — ponieważ to niedorzeczność. [przypis edytorski]

[780]

[781]

tuizm — neologizm od łac. tu: ty. [przypis edytorski]

[782]

Pope, Alexander (1688–1744) — czołowy poeta angielskiego Oświecenia. [przypis edytorski]

[783]

Hebe (mit. gr.) — córka Zeusa i Hery, personifikacja młodości. [przypis edytorski]

[784]

Kąpielowy Przewodnik — książka Christophera Ansteya (1724–1802). [przypis edytorski]

[785]

bouts rimés (fr.) — gra towarzyska, polegająca na dopisywaniu wierszy do zadanych słów, które miały pojawiać się w pozycji rymowej. [przypis edytorski]

[786]

elukubracja — długa i wygłoszona z widocznym wysiłkiem wypowiedź. [przypis edytorski]

[787]

oremus (łac.) — módlmy się. [przypis edytorski]

[788]

ciura — pachołek w obozie wojskowym. [przypis edytorski]

[789]

en avant! (fr.) — naprzód! [przypis edytorski]

[790]

Bachus (mit. rzym.) — bóg wina. [przypis edytorski]

[791]

Ceres (mit. rzym.) — bogini urodzaju. [przypis edytorski]

[792]

spiec raka (daw.) — zarumienić się. [przypis edytorski]

[793]

ciały — dziś popr. forma N.lm: ciałami. [przypis edytorski]

[794]

z surowych schodzić dróg Cockera — tj. popełniać błędy w obliczeniach (Cocker był autorem podręcznika matematyki). [przypis edytorski]

[795]

Anakreont (570 p.n.e.–ok. 485 p.n.e.) — grecki poeta znany z krótkich utworów miłosnych. [przypis edytorski]

[796]

Venus Alma — dosł. Wenus Karmicielka; por. „(…) genetrix hominum, divômque voluptas, Alma Venus!” Lukrecjusz, De Rerum Natura, księga I, w. 1, 2. [przypis edytorski]

[797]

mdły (daw.) — słaby. [przypis edytorski]

[798]

sans culotte (fr.) — bez spodni. [przypis edytorski]

[799]

Lasciate ogni speranza voi ch'entrate (wł.) — Porzućcie wszelką nadzieję, którzy tu wchodzicie (napis na bramie piekieł według Boskiej komedii Dantego). [przypis edytorski]

[800]

żurzyć się (daw.) — złościć się. [przypis edytorski]

[801]

wcale (daw.) — całkiem. [przypis edytorski]

[802]

snadź (daw.) — widocznie. [przypis edytorski]

Jednorazowo Miesięcznie

15 zł

tyle kosztują 2 minuty nagrania audiobooka

35 zł

tyle kosztuje redakcja jednego krótkiego wiersza

55 zł

tyle kosztuje przetłumaczenie 1 strony z jęz. angielskiego na jęz. polski

200 zł

tyle kosztuje redakcja 20 stron książki

500 zł

Dziękujemy za Twoje wsparcie! Uzyskujesz roczny dostęp do przedpremierowych publikacji.

20 zł /mies.

Dziękujemy, że jesteś z nami!

35 zł /mies.

W ciągu roku twoje wsparcie pozwoli na opłacenie jednego miesiąca utrzymania serwera, na którym udostępniamy lektury szkolne.

55 zł /mies.

W ciągu roku twoje wsparcie pozwoli na nagranie audiobooka, np. z baśnią Andersena lub innego o podobnej długości.

100 zł /mies.

W ciągu roku twoje wsparcie pozwoli na zredagowanie i publikację książki o długości 150 stron.

Inna kwota

Bezpieczne płatności zapewniają: PayU Visa MasterCard

Dane do przelewu tradycyjnego:

nazwa odbiorcy

Fundacja Wolne Lektury

adres odbiorcy

ul. Marszałkowska 84/92 lok. 125, 00-514 Warszawa

numer konta

75 1090 2851 0000 0001 4324 3317

tytuł przelewu

Darowizna na Wolne Lektury + twoja nazwa użytkownika lub e-mail

wpłaty w EUR

PL88 1090 2851 0000 0001 4324 3374

Wpłaty w USD

PL82 1090 2851 0000 0001 4324 3385

SWIFT

WBKPPLPP

Zamknij

Proszę czekać...

Czytaj w przypisie dolnym

Zaloguj się / Załóż konto

Słuchaj od tego miejsca

Nowe książki pojawiają się częściej, gdy nas wspieracie. Wesprzyj Wolne Lektury 1,5% podatku!
KRS: 0000070056
Nazwa organizacji: Wolne Lektury

Chcemy, aby każde dziecko w Polsce miało wygodny i bezpłatny dostęp do lektur szkolnych - zróbmy to razem! Wspieraj Wolne Lektury stałą wpłatą!
Kliknij, by dowiedzieć się więcej >>>

Nie umiem błyskotliwie odpowiedzieć na pytanie o to, dlaczego warto wspierać Wolne Lektury. Jedyna rozsądna, jaka się nasuwa, brzmi następująco: Wolne Lektury należy wspierać, bo są.

Filip Springer

Znajdź nasze książki na Legimi! Za każdym razem, kiedy czytasz lub słuchasz Wolnych Lektur w księgarni Legimi, wspierasz naszą bibliotekę - DZIĘKUJEMY!

Co nowego na Wolnych Lekturach? Dowiesz się z naszego newslettera. Kliknij, by się zapisać.

Nie bądź wuj ponury, wspieraj Wolne Lektury!

Audiobooki Wolnych lektur znajdziesz też na naszym kanale na YouTube.
Czy wiesz, że jeśli włączysz subskrypcję, to pomożesz uwolnić kolejną książkę?

Kliknij obrazek, by subskrybować!

Nasi Przyjaciele pomagają nam stałymi, comiesięcznymi wpłatami. Jeśli będzie ich wystarczająco dużo, biblioteka będzie działać stabilnie, bez obaw o przyszłość. Kliknij i dorzuć się!

Nie wystarczy zeskanować książkę. Tekst musi jeszcze przejść proces redakcji językowej i technicznej oraz podwójną korektę. Sam widzisz, że to dużo pracy! Dlatego potrzebujemy Twojego wsparcia! Kliknij i dorzuć się!

Dlaczego warto pamiętać o Kochanowskim, w jaki sposób zmiana akcentu może symbolizować bunt, jak rymować, aby prawie nikt nie zauważył, że rymujecie - wszystkiego dowiesz się słuchając Mistrzowskiej Szkoły Poezji.

Urke Nachalnik Rozpruwacze

Spis treści

George Gordon ByronDon Juantłum. Edward Porębowicz

Pieśń pierwsza

I

II

III

IV

V

VI

VII

VIII

IX

X

XI

XII

XIII

XIV

XV

XVI

XVII

XVIII

XIX

XX

XXI

XXII

XXIII

XXIV

XXV

XXVI

XXVII

XXVIII

XXIX

XXX

XXXI

XXXII

XXXIII

XXXIV

XXXV

XXXVI

XXXVII

XXXVIII

XXXIX

XL

XLI

XLII

XLIII

XLIV

XLV

XLVI

XLVII

XLVIII

XLIX

L

LI

LII

LIII

LIV

LV

LVI

LVII

LVIII

LIX

LX

LXI

LXII

LXIII

LXIV

LXV

LXVI

LXVII

LXVIII

LXIX

LXX

LXXI

LXXII

LXXIII

LXXIV

LXXV

LXXVI