Przypisy

przeczytać sobie (…) z pilną uwagą 15 rozdział Pierwszej Księgi Samuela — w 1 Sm 15 zawarta jest biblijna opowieść o Saulu, namaszczonym przez proroka Samuela królu, który po zwycięskiej bitwie zachował zdobyte stada zwierząt, mimo że Samuel wcześniej nakazał zabić wszystkich wrogów i całe ich mienie. Samuel oznajmił, że Saul przestaje być królem i porzucił go, choć ten kajał się i błagał o darowanie winy. [przypis edytorski]

Artur Schopenhauer, O religii (źródło na Platformie Redakcyjnej)

Przeczytajmy tu teraźniejsze Prawo Narodów: wszystkie teraźniejsze nieszczęsne polityczne państw związki przymuszają koniecznie, aby kraj tak wielki, jakim jest Polska, miał króla i aby ten król był sukcesjonalnym i z familii w Europie udzielnej — Pismo O Sukcesji Tronu J. W. Rzewuskiego [ogłoszone r. 1789 w Wiedniu, dokąd Rzewuski, niezadowolony z obrotu spraw na Sejmie, wyjechał manifestacyjnie; S.Cz.], hetmana Polnego Koronnego, tego to dowodnego obrońcy wolności, który przy prawie i swobodach Ojczyzny cierpiał stale z cnotliwym ojcem najsroższą przez lat kilka niewolę [aresztowany z rozkazu Repnina i wywieziony do Rosji w r. 1767; był wówczas posłem na Sejm; hetmanem został później; S.Cz.], to pismo wymowne dowodzi, o czym nigdy żadnej wątpliwości nie było, że z wolnością narodu nierównie zgodniejszą jest elekcja, niżeli sukcesja tronu. To pismo pomimo mojej woli zbudziło we mnie po kilka razy tę myśl: czyliby nie było potrzeba, abyśmy dla dobra Polski, dla przysposobienia nas do prawdziwej wolności podpadli przez czas niejaki jednowładztwu, które by nas trochę zrównało i starło te uporczywe przesądy i uprzedzenia, które tak prą się, nie tylko przeciwko czuciu ludzkości, ale dzisiaj nawet przeciwko oczywistemu światłu. Ten, kto by chciał doskonale rozwiązać, co jest zbawienniejszego dla Polaków, czyli sukcesja, czyli elekcja, powinien jak najgruntowniej roztrząsnąć i odpowiedzieć na te cztery zapytania: Co przy teraźniejszych politycznych związkach krajów lepiej gruntuje trwałość i całość narodów, czyli elekcja, czyli sukcesja? Co przez wzgląd na zewnętrzne polityczne Europy systema jest potrzebniejszego Polsce, czyli wolne królów obieranie, czyli rządne ich następstwo? Co przez wzgląd na związki wewnętrzne Rzeczypospolitej ukazuje się użyteczniejszego narodowi, elekcja, czyli sukcesja? Co mniej ma niezdrożności z ustawą gotowego wojska, czyli tron elekcyjny, czyli tron sukcesjonalny? J. W. hetman wszedł nieco w wewnętrzne związki narodu z tronem i dowiódł większą użyteczność elekcji, powiadając, że elekcja tylko istotne Polaków bogactwo, to jest wsie, pożera i w popiół obraca. Lecz nie wchodzi w roztrząśnienie tychże wewnętrznych związków z elekcją lub z sukcesją tronu przy ustawie gotowego wojska. Wcale zaś nic nie nadmienia politycznych związków innych krajów z nami, które pomimo nas istną i na które w kardynalnych ustawach dzisiejszych pierwszą uwagę obracać należy. Oneć to nas przymuszają mieć królów, których urząd z naturą rzeczypospolitej nie zgadza się. I, gdyby nie te nieszczęsne teraźniejsze zewnętrzne związki, gdyby nie to złe położenie naszego kraju, powiedziałbym, że lepiej dla naszego narodu nie mieć żadnego króla, tylko dwuletnich konsulów [tytuł najwyższych urzędników rzeczypospolitej rzymskiej (wybieranych na rok jeden); Staszic mówi o konsulach dwuletnich ze względu na dwuletni termin Sejmu; S.Cz.]. Owszem, przez wzgląd na teraźniejsze polityczne związki powiadam, że jeżeliby miała zostać wolna królów elekcja, lepiej Polska uczyni, iż żadnych królów mieć nie będzie. To zaś powiadam tylko w przypadku, gdyby koniecznie miała zostać wolna elekcja. Ale przydaję to zawsze, iż z dzisiejszych naszego kraju z innemi politycznych związków wypada najpewniejsza trwałość i całość narodu przy sukcesji. Prawda, następstwo tronu jest jednym krokiem do zatracenia wolności. Ale elekcja królów już jest połową drogi do zatracenia narodu. Pierwszy naród, potem swobody. Pierwsze życie, potem wygoda. Gdyby, pomimo najlepszego, najprzezorniejszego zawarowania wolności przy ustawie tronu sukcesji, przecież padło to nieszczęście na Polaków, iżby w przyszłości królowie polscy stali się udzielnymi, natenczas jeszcze zostałaby nam się nadzieja. Cały naród, pod despotyzmem będący, może jeszcze z szczęśliwszemi okolicznościami politycznemu z dzisiejszym powstającym oświeceniem odzyskać straconą wolność. Naród zaś raz zniszczony już więcej nie powstanie. Była pod despotyzmem Anglia, Holandia, Francja; dziś widzimy je wolnemi. Rozum każe pierwej starać się o ugruntowanie trwałości i całości narodu, potem o zawarowanie swobód i wolności jego, które były dotychczas i będą czczemi bez jego trwałości. [Ten przypis nie został przedrukowany w wydaniu z 1816 r.] [przypis autorski]

Stanisław Staszic, Przestrogi dla Polski (źródło na Platformie Redakcyjnej)

„Przeczytałem cudowną książkę o R. Browningu G. K. Chestertona. Od czasu Taine'a nikt nie zrobił na mnie takiego wrażenia jasnością kompozycji. Zwróćcie uwagę na to nazwisko, myślę, że lada dzień Chesterton będzie jedną z najciekawszych znakomitości literackich. Czytam jego szkice. Są i powieści”.

W kilka tygodni zaś później, w marcu, pisze:

„Chesterton, o którym wam pisałem, wydał dwie duże książki krytyczne, o Dickensie i o B. Shaw. Ostatniej nie czytałem. Pierwsza jest świetna, choć wolę rzecz o Browningu. Wydał on też parę powieści filozoficzno-humorystycznych. Jedną z nich: Człowiek, który był czwartkiem przeczytałem. Przepyszna w założeniu i strasznie zepsuta”. [red. WL].

[przypis redakcyjny]

Stanisław Brzozowski, Pamiętnik (źródło na Platformie Redakcyjnej)

przeczytał ten napis… — inskrypcja ta znajduje się wśród kilku innych. Warto powtórzyć, że ten opis Alhambry sporządziłem na miejscu. [przypis autorski]

François-René de Chateaubriand, Przygody ostatniego z Abenserażów (źródło na Platformie Redakcyjnej)

przeczże — czemu, czemuż; dlaczego. [przypis edytorski]

Giovanni Boccaccio, Dekameron, Dekameron, Dzień ósmy (źródło na Platformie Redakcyjnej)

przeczże — czemu więc. [przypis redakcyjny]

Jan Kochanowski, Treny, Tren XVI. (Nieszczęściu kwoli a swojej żałości...) (źródło na Platformie Redakcyjnej)

przeczże — czemuż. [przypis edytorski]

Pietro Aretino, O łajdactwach męskich (źródło na Platformie Redakcyjnej)

przeczże — czy, czyż. [przypis edytorski]

Giovanni Boccaccio, Dekameron, Dekameron, Dzień piąty (źródło na Platformie Redakcyjnej)

przeczże (daw.) — czemu, czemuż; dlaczego. [przypis edytorski]

Pietro Aretino, O łajdactwach męskich (źródło na Platformie Redakcyjnej)

przeczże (daw.) — czyż. [przypis edytorski]

Giovanni Boccaccio, Dekameron, Dekameron, Dzień dziesiąty (źródło na Platformie Redakcyjnej)

przeczże — daw. dlaczego, wzmocnione partykułą „że”; dlaczegóż. [przypis edytorski]

Horacy, Wybrane utwory, Pieśń I, 23 (Vitas inuleo me similis, Chloe...) (źródło na Platformie Redakcyjnej)

przeczże (daw., gw.) — konstrukcja z partykułą wzmacniającą -że; inaczej: czemuż to, dlaczegóż. [przypis edytorski]

Stefan Grabiński, W pomrokach wiary, Klątwa (źródło na Platformie Redakcyjnej)

przeczże — przecież. [przypis edytorski]

Stanisław Wyspiański, Klątwa (źródło na Platformie Redakcyjnej)

przeczżeś (daw., gw.) — po coś; po co żeś. [przypis edytorski]

Stefan Grabiński, W pomrokach wiary, Klątwa (źródło na Platformie Redakcyjnej)

Przeczże się chlubisz ze złości, o mocarzu niesprawiedliwości? [przypis redakcyjny]

Mikołaj Sęp Szarzyński, Pieśń II (Na psalm Dawidów LII) (źródło na Platformie Redakcyjnej)

przeczże (starop.) — czemuż. [przypis edytorski]

Stefan Grabiński, Klasztor i morze (źródło na Platformie Redakcyjnej)

przeczże (starop.) — dlaczegóż. [przypis edytorski]

Mikołaj Rej, Żywot człowieka poczciwego (źródło na Platformie Redakcyjnej)

przeczże (starop.) — dlaczego. [przypis redakcyjny]

Mikołaj Rej, Żywot człowieka poczciwego (źródło na Platformie Redakcyjnej)

przeczże ty sobie masz mierzić starość swoję (starop.) — czemuż miałaby ci się nie podobać twoja starość. [przypis edytorski]

Mikołaj Rej, Żywot człowieka poczciwego (źródło na Platformie Redakcyjnej)

przedać (daw.) — dziś: sprzedać. [przypis edytorski]

Antonina Domańska, Krysia bezimienna (źródło na Platformie Redakcyjnej)

Elżbieta Drużbacka, Wiersze światowe, Na pysznego, który o sobie wiele trzyma i nad wszystkich się wynosi w doskonałości (źródło na Platformie Redakcyjnej)

Józef Ignacy Kraszewski, Anafielas, Anafielas. Pieśń III. Witoldowe boje (źródło na Platformie Redakcyjnej)

przedać (daw., gw.) — sprzedać. [przypis edytorski]

Władysław Stanisław Reymont, Chłopi, Chłopi, Część czwarta - Lato (źródło na Platformie Redakcyjnej)

przedać (daw.) — sprzedać. [przypis edytorski]

Maria Konopnicka, Wrażenia z podróży (źródło na Platformie Redakcyjnej)

przedać (daw.) — sprzedać. [przypis edytorski]

Juliusz Słowacki, Balladyna (źródło na Platformie Redakcyjnej)

Juliusz Słowacki, Beniowski, Beniowski. Pięć pierwszych pieśni (źródło na Platformie Redakcyjnej)

Juliusz Słowacki, Kordian (źródło na Platformie Redakcyjnej)

Teodor Tripplin, Podróż po Księżycu (źródło na Platformie Redakcyjnej)

przedać (daw.) — sprzedawać. [przypis edytorski]

Maria Konopnicka, Wrażenia z podróży (źródło na Platformie Redakcyjnej)

przedać — dziś popr.: sprzedać. [przypis edytorski]

Klementyna z Tańskich Hoffmanowa, Dziennik Franciszki Krasińskiej (źródło na Platformie Redakcyjnej)

Henryk Sienkiewicz, Krzyżacy, Krzyżacy, tom drugi (źródło na Platformie Redakcyjnej)

przedać — dziś: sprzedać. [przypis edytorski]

Józef Ignacy Kraszewski, Anafielas, Anafielas. Pieśń II. Mindows (źródło na Platformie Redakcyjnej)

Adam Mickiewicz, Czaty (źródło na Platformie Redakcyjnej)

przedać (przestarz.) — sprzedać. [przypis edytorski]

Ignacy Krasicki, Bajki nowe, Młynarz, syn jego i osieł (źródło na Platformie Redakcyjnej)

przed… Achiwy — dziś popr. forma N.lm: przed Achajczykami (Grekami). [przypis edytorski]

Homer, Iliada (źródło na Platformie Redakcyjnej)

przedający (daw.) — sprzedający. [przypis edytorski]

Jędrzej Kitowicz, Opis obyczajów i zwyczajów za panowania Augusta III (źródło na Platformie Redakcyjnej)

przedaj (daw.) — sprzedaż. [przypis redakcyjny]

Ludovico Ariosto, Orland szalony, Orland szalony, tom III (źródło na Platformie Redakcyjnej)

przedajnych — dziś popr.: sprzedajnych. [przypis edytorski]

Wiktor Gomulicki, Wspomnienia niebieskiego mundurka (źródło na Platformie Redakcyjnej)

przedajny (daw.) — skorumpowany. [przypis edytorski]

Tadeusz Boy-Żeleński, Flirt z Melpomeną (źródło na Platformie Redakcyjnej)

przedaną będzie (daw. forma) — dziś: będzie sprzedana. [przypis edytorski]

Zygmunt Krasiński, Irydion (źródło na Platformie Redakcyjnej)

przedawać (daw.) — sprzedawać. [przypis edytorski]

Deotyma, Panienka z okienka (źródło na Platformie Redakcyjnej)

przedawać na funt — sprzedawać na wagę. [przypis edytorski]

Jan Kochanowski, Pieśń świętojańska o Sobótce (źródło na Platformie Redakcyjnej)

prze (daw.) — za; tu: w intencji. [przypis edytorski]

Władysław Syrokomla, Stare wrota (źródło na Platformie Redakcyjnej)

przedaż — dziś popr.: sprzedaż. [przypis edytorski]

Henryk Sienkiewicz, Krzyżacy, Krzyżacy, tom pierwszy (źródło na Platformie Redakcyjnej)

przedaż — dziś: sprzedaż. [przypis edytorski]

Adam Mickiewicz, Do Joachima Lelewela (źródło na Platformie Redakcyjnej)

Przed bilionem lat słyszano jego [dzwonu] głos (…) kiedy minie chwila szału, wracamy do spokojnego życia i kochamy się jak króliki — cytaty z Pałuby pochodzą z wydania „Wiedzy”, Warszawa 1948. [przypis autorski]

Kazimierz Wyka, Modernizm polski (źródło na Platformie Redakcyjnej)

przedchorągiewny — rycerz walczący w pierwszym szeregu, przed sztandarem chorągwi (dawnej jednostki wojskowej), do której należy. [przypis edytorski]

Henryk Sienkiewicz, Krzyżacy, Krzyżacy, tom pierwszy (źródło na Platformie Redakcyjnej)

przed ciemnymi drogi — dziś popr. forma N.lm: (…) drogami. [przypis edytorski]

Wacław Berent, Ozimina (źródło na Platformie Redakcyjnej)

przed dokończeniem tego dzieła umarł — w 44 n.e. [przypis tłumacza]

Józef Flawiusz, Wojna żydowska (źródło na Platformie Redakcyjnej)

przeddyluwialny a. predyluwialny (z łac.) — przedpotopowy. [przypis edytorski]

Karel Čapek, Inwazja jaszczurów (źródło na Platformie Redakcyjnej)

przeddziad (daw.) — pradziad. [przypis edytorski]

Eliza Orzeszkowa, Nad Niemnem, Nad Niemnem, tom pierwszy (źródło na Platformie Redakcyjnej)

przeddziad — pradziad. [przypis edytorski]

Eliza Orzeszkowa, Nad Niemnem, Nad Niemnem, tom drugi (źródło na Platformie Redakcyjnej)

przededniem (starop.) — przed świtem. [przypis edytorski]