Przypisy

niepobożny* (starop.) — postępujący źle, nie „po Bożemu”, bezbożny. [przypis redakcyjny]

niepobożny (starop.) — postępujący źle, nie „po bożemu”, bezbożny. [przypis redakcyjny]

niepochwytnie (poet.) — nieuchwytnie. [przypis redakcyjny]

niepochybny (starop.) — nie chybiający celu. [przypis redakcyjny]

niepochybny (starop.) — nie chybiający, ten który nie chybia (celu). [przypis redakcyjny]

niepodobny (daw.) — nierealny, niewykonalny. [przypis redakcyjny]

Niepodobnym obyczajem — w sposób niemożliwy do pojęcia. [przypis redakcyjny]

niepokoju, nocą ciągłego czuwania, czy nie słychać kroków policjanta (…) i czy nie spędzą cię brutalnie z legowiska — przepisy policyjne nie pozwalają nocować na ławkach, na dworcu lub „na budowie”. [przypis redakcyjny]

Niepomny, jak to gorzko czas zgryzotą liczyć — tj. Niepomny, że Maria czas jego nieobecności „liczyła zgryzotą”. [przypis redakcyjny]

nie popadł — nie poniósł. [przypis redakcyjny]

nie poruszali tego tematu — por. uwagi autora do czytelnika w II części Cierpień młodego Wertera, bezpośrednio przed listem z 12 grudnia. [przypis redakcyjny]

nie porz (daw.) — nie psuj, nie udaremniaj. [przypis redakcyjny]

niepoścignione (…) skrzydła (starop.) — [skrzydła], których właściciel nie może być poścignięty (doścignięty). [przypis redakcyjny]

niepospolity — niezwykły, obdarzony niezwykłymi zaletami. [przypis redakcyjny]

nie po swoich plecu — nie na swoje siły. [przypis redakcyjny]

nie poszczęściło się — Paska zgorszył ten wjazd dlatego, że się odbył już w trzecim dniu adwentu, kiedy to wesela i wszelkie zabawy publiczne i huczne są przez Kościół zakazane. [przypis redakcyjny]

nie poszło — [tu:] nie udało się. [przypis redakcyjny]

nie poszły pod p. Machowskiego regiment — pod dowództwo Machowskiego. Machowski, porucznik hetmański (Stanisława Potockiego Rewery), w bitwie z Kozakami i Tatarami pod Brahiłowem (10 listopada 1666) poniósł zupełną klęskę, przy czym sam dostał się do niewoli. [przypis redakcyjny]

nie potrzeba — tu w znaczeniu: nic mi już więcej nie potrzeba do szczęścia. [przypis redakcyjny]

Nie powinieneś (…) czekać ran nowych z oczu dziewczyny lub z jej ust różowych — Napomknienie dość ironiczne o Gentuce, młodej dziewczynie, którą poeta był zajęty podczas pobytu swego w Lukce. [przypis redakcyjny]

niepożądny (daw.) — niepożądany. [przypis redakcyjny]

niepożyty (starop.) — niezwyciężony, niezwruszony. [przypis redakcyjny]

Nie pozwalam — odzywa się, jak pisze Kleiner, „w tej chwili ostatecznej” głos anarchii szlacheckiej, usiłującej odwołać się do prawa liberum veto. [przypis redakcyjny]

nieprawie (daw.) — nieprawdziwie, niezupełnie. [przypis redakcyjny]

nieprawie dobrze skutnerowanej (starop.) — nie bardzo znakomitej, nie najlepszej, przenośnia od sukna. [przypis redakcyjny]

nieprawie (starop.) — nie bardzo, niezupełnie. [przypis redakcyjny]

nie prawie (starop.) — nie bardzo. [przypis redakcyjny]

nieprawie (starop.) — nie całkiem. [przypis redakcyjny]

nie prażni (starop.) — nie są wolni. [przypis redakcyjny]

Niepr — Dniepr. [przypis redakcyjny]

nie przebaczył (starop.) — nie przepomniał [tj. nie zapomniał]. [przypis redakcyjny]

Nie przeciw sie — nie naśladuj, nie chciej dorównać. [przypis redakcyjny]

nieprzejednana (…) wina — niemożliwa do odpokutowania. [przypis redakcyjny]

nieprzejrzysty (starop.) — nieprzejrzany. [przypis redakcyjny]

nie przekaził (starop.) — nie zepsuł. [przypis redakcyjny]

Nie przeoczając niewątpliwej odrębności typów umysłowych, jakie obaj ci pisarze przedstawiają, bynajmniej oczywista nie zaprzeczam, że wobec prostolinijności i prymitywności tołstojowskiej, Rousseau jest naturą bogatszą, bardziej złożoną, o klimacie gorętszym i roślinności bujniejszej, na wyższym poziomie kulturalnym rozkwitłej: jest zatem bliższy i zrozumialszy umysłom, wychowanym w atmosferze zachodnioeuropejskiej. Zapewne, że i źródła, i drogi procesów psychologicznych, stanowiących tło ich działalności pisarskiej, są odmienne. Nie wyklucza to jednak zasadniczo jednakich przesłanek i założeń w ich dedukcjach myślowych. Pod tym względem sądzę, że pogląd mój na nich da się obiektywnie utrzymać, pomijając zresztą to, że podmiotowo połączeni są oni we mnie we wspólnej przeciwko nim obu idyosynkrazji. [red.WL].

[przypis redakcyjny]

nieprzepłacony (starop.) — nieoceniony, bezcenny. [przypis redakcyjny]

nieprzespany (starop.) — taki, z którego nie można się obudzić. [przypis redakcyjny]

nieprzespany* (starop.) — taki, z którego nie można się obudzić. [przypis redakcyjny]

nieprzestany (starop.) — nieustanny (wiatr). [przypis redakcyjny]

nieprzetrwany (starop.) — taki, którego nie można przetrwać, trwający wiecznie. [przypis redakcyjny]

nieprzeżyty* — wieczny, nieskończony. [przypis redakcyjny]

nieprzyjaciele zgodzą się: współzawodnictwo Prus i Austrii doprowadziło od r. 1788 do ostrego przeciwieństwa Austrii i Rosji, wplątanych w wojnę z Turcją z jednej strony, i Prus z drugiej. Z przeciwieństwa tego skorzystała Polska, by się wyzwolić z pęt Traktatu Gwarancyjnego r. 1775. [przypis redakcyjny]

nieprzyjaciel kiedy miły siła (starop.) — (rym) zam. siłuje; nalega, napiera się. [przypis redakcyjny]

nieprzytomny — nieobecny. [przypis redakcyjny]

nierówno (starop.) — [tu:] niezgodno, więcej jak naznaczono. [przypis redakcyjny]

nierozeznawka — neol. od czas. rozeznawać, tj. orientować się, rozpoznawać. [przypis redakcyjny]

Nierozstrzygnięty pojedynek Hektora z Ajaksem (bohaterem greckim, uczestnikiem wojny trojańskiej) zakończył się wymianą darów, które w niedalekiej przyszłości przyniosły przeciwnikom nieszczęście: pasem Ajaksa zwycięski Achilles przywiązał zwłoki Hektora do swego wozu; Ajaks zaś przebił się mieczem Hektora. Stąd greckie przysłowie: dary nieprzyjaciół przynoszą nieszczęście. [przypis redakcyjny]

nieruchomie — dziś popr.: nieruchomo. [przypis redakcyjny]

nierządnica — [tu:] zawiść. [przypis redakcyjny]

nierzewniwy (starop.) — niepłaczliwy. [przypis redakcyjny]

nierzkąc (daw.) — nie mówiąc, nie tylko. [przypis redakcyjny]

nierzkąc (daw.) — nie mówiąc. [przypis redakcyjny]

nie rzkąc — już nie mówiąc (że nie). [przypis redakcyjny]

nieść (starop.) — znosić, pozwalać; [ile cnota niosła: na ile pozwalała cnota]. [przypis redakcyjny]

nieśmiertelnych ręku roboto — mury Troi wznieśli bogowie Apollo i Posejdon (Neptun). [przypis redakcyjny]

nieśmiertelny król — w pierwodruku czytamy tylko: powstałby jeden ogromny, nieśmiertelny król. W wydaniu z roku 1870 Goszczyński, chcąc rozwiązać zagadkę zawartą w tym powiedzeniu Machnickiego, do wyrazu „król” dodaje słowo: miliony, mając naturalnie na myśli wszechwładztwo ludu polskiego. [przypis redakcyjny]

Nie sądzę, aby (…) miał więcej suchą Erizychton skórę — Erizychtona Ceres, której ubliżył wyraźną jej czci pogardą, ukarała głodową gorączką; na koniec głodem strawił sam siebie (Patrz Przemiany Owidiusza, księga 8 w. 877). [przypis redakcyjny]

nie są rzeczami samymi w sobie, więc i nie przyczynami — zachodzi tu w oryginale zręczna gra słów, polegająca na tym, iż „rzecz” (Sache) i „przyczyna” (Ur-sache) mają wspólny pierwiastek. Oddać tego popolsku niepodobna; przytaczam więc ten ustęp po niemiecku: „Da diese [tj. Erscheinungen] aber keine Sachen, mithin auch nicht Ursachen an sich selbst sind, keinen Unterschied der Handlung in Beziehung auf die Vernunft machen könne.”. [przypis redakcyjny]

nie schodzi* — nie zachodzi. [przypis redakcyjny]

Niesiecki Kasper — jezuita, autor herbarza polskiego (wyd. 1728–1743), o którym Krasicki pisze: „Dzieło to ze wszech miar szacowne, erudycją niezmierną i pracę nadzwyczajną w autorze obwieszcza. Pisać albowiem jednemu dzieło, zgromadzenia całego usilności potrzebujące, dowieść je do stopnia takowego, iż osobliwie co do krytyki, prym innym księgom tymi czasy wydanym bierze, rzecz jest podziwienia, a przeto słusznego uwielbienia godna”. (Zbiór potrzebn. wiad.). Krasicki uzupełniał dzieło Niesieckiego. [przypis redakcyjny]

Nieskażona dotychczas publiczności polska — opinia publiczna podtrzymywała bardzo skutecznie posłów stronnictwa patriotycznego, w Izbie przez okrzyki i hukania arbitrów, poza Izbą przez salony. [przypis redakcyjny]

nieskazitelnym — tu: pewnym zachowania czystości gatunku. [przypis redakcyjny]

nieskończona ziemia — bardzo częste u Homera wyrażenie. [przypis redakcyjny]

niesła — dziś popr. niosła. [przypis redakcyjny]

nie słusza — [nie słucha; red. WL]: forma starop. obok słuchać (słuszać, słusza, słuszał, np. „tedy dzieciom z oćcem [ojcem] słusza dział czynić”, Statut wiślicki 1460). [przypis redakcyjny]

nie służy żartować — nie służy: nie wychodzi na dobre. [przypis redakcyjny]

niespity napojami maku — napojami oszałamiającymi. [przypis redakcyjny]

niespodziany — w rękopisie dla rymu: niespodziony. [przypis redakcyjny]

niespokojnemi. [przypis redakcyjny]

niesposobny na to — nie ma na to sposobu. [przypis redakcyjny]

niesposobny — słaby. [przypis redakcyjny]

nie sprawą (…) — w porządku. [przypis redakcyjny]

Nie sprawujże sie przez miarę — nie usprawiedliwiaj się zbytnio. [przypis redakcyjny]

nie stanie sejmik — zerwie go. [przypis redakcyjny]

niestatek — niestateczność, lekkomyślność. [przypis redakcyjny]

niestety — niestety — w poprzednich wyd. Bibl. Nar. „niestety”. [przypis redakcyjny]

Niestojcie — niestety. [przypis redakcyjny]

Niestr — Dniestr. [przypis redakcyjny]

nie sumuj (z ukr) — nie smuć się. [przypis redakcyjny]

nieszanowny — tu: nieoszczędzający się. [przypis redakcyjny]

nie szarzali — nie poniżali. [przypis redakcyjny]

Nieszczęśliwa Ravenno!… — Francuzi oblegali Rawennę jeszcze przed bitwą. Po zwycięstwie Francuzów miasto było gotowe się poddać. Ale nim jeszcze ukończono rokowania, wpadła pewna część francuskiego wojska do miasta i dopuściła się straszliwych okrucieństw. To samo spotkało niedługo przedtem Brescję (Bressa w tł. Kochanowskiego), gdy tymczasem Rimini, Faenca i inne pobliskie miasta dobrowolnie się poddały. [przypis redakcyjny]

Nieszczęśliwym jest poeta, który dostrzega obiektywnie istniejącą poezję i odtwarza ją w sferze materialnej, a więc takiej, która musi ulec zagładzie. Błogosławionym zaś jest ten poeta, którego samo życie jest poezją. [przypis redakcyjny]

Nieszczesna matko — apostrofa do Niobe. [przypis redakcyjny]

nieszkodliwość, którą Arystoteles koniecznie łączy ze śmiesznością — por. Arystotelesa dzieło O poezji, rozdział V. [przypis redakcyjny]

nie szkodni (daw.) — nie stratni. [przypis redakcyjny]

Nie szkodzi, gdy za rękę jaszczurka go chwyta — św. Pawłowi z Dziejów Apost. 24. [przypis redakcyjny]

Nie szkodził tobie w tym głębokim zmroku — Aluzja tu jest do pierwszej pieśni, w której poeta zbłąkany w lesie namiętności po raz pierwszy ujrzał wschodzące słońce prawdy, księżyc przypomina tu słaby odblask tegoż słońca, które jego od dłuższego błądzenia uratowało; rozum, choć przytępiony, nie w całej pełni rozwinięty, przecież zdolny powstrzymywać nas od najniewłaściwszych kroków. [przypis redakcyjny]

nieszlachcicowi — nieszlachcicowi zakazane było nabywanie, posiadanie i trzymanie w zastawie dóbr na prawie ziemskim od r. 1496 (statut Jana Olbrachta), zaostrzonym w r. 1538. [przypis redakcyjny]

nieszpory — codzienna modlitwa wieczorna. [przypis redakcyjny]

nie szykowało się — nie składało się. [przypis redakcyjny]

nietrefnego podobieństwa (starop.) — nagannego postępowania. [przypis redakcyjny]

nietrefny (starop.) — naganny. [przypis redakcyjny]

nietrefny (starop.) — niedobry. [przypis redakcyjny]

Nie trzeba jeść bobu — Pitagoras (VI w. p. n. e.), matematyk i filozof grecki, założyciel arystokratycznego związku religijno–politycznego, miał jakoby zakazywać jedzenia bobu, narodowej potrawy Greków, ze względu na to, że ten kiełkując przybierał święty kształt falliczny. [przypis redakcyjny]

Nie trzeba reprezentantom miast nadawać osobnej Izby — myśl tę rzucił Kołłątaj w Listach Anonyma [tj. w dziele Do Stanisława Małachowskiego, referendarza koronnego, o przyszłym Sejmie anonima listów kilka; red. WL]. [przypis redakcyjny]

nietuczne — nietuczące, niesycące. [przypis redakcyjny]

nie tu — nie teraz. [przypis redakcyjny]

nie twojej to głowy — to nie na twoją głowę, to przekracza twoje możliwości rozumienia. [przypis redakcyjny]