Spis treści
- Bóg: 1
- Chciwość: 1
- Ciało: 1
- Gość: 1
- Kobieta: 1 2 3 4
- Kondycja ludzka: 1 2 3
- Konflikt: 1
- Los: 1 2
- Małżeństwo: 1
- Mądrość: 1
- Mąż: 1
- Miłość: 1
- Młodość: 1 2
- Obyczaje: 1
- Obywatel: 1 2 3 4
- Ojciec: 1
- Ojczyzna: 1 2
- Owad: 1
- Pan: 1
- Państwo: 1
- Pieniądz: 1
- Polityka: 1
- Prawda: 1
- Prawo: 1
- Przyjaźń: 1 2
- Rodzina: 1
- Sługa: 1
- Sprawiedliwość: 1 2 3 4
- Syn: 1
- Upadek: 1 2
- Walka: 1
- Wina: 1
- Wizja: 1
- Władza: 1 2
- Wojna: 1
- Współpraca: 1
- Żołnierz: 1
- Żona: 1 2
Poprawiono błąd źródła: tych czasiech przyszłych > (…) przeszłych.
Pozostawiono w większości staropolskie formy ortograficzne fleksyjne i składniowe: zwirzchności, wszytek, jesli, namniej itp.
Odprawa posłów greckichPodana na teatrum przed Królem Jego M[iło]ścią i Królową Jej M[iło]ścią w Jazdowie nad Warszawą dnia 12 stycznia Roku Pańskiego 1578, na feście[1] u Jego M[iło]ści Pana Podkanclerzego Koronnego
[Przedmowa]
1Wczora dopiero oddano mi obadwa listy za raz[2], któreś W. M.[3] do mnie około tej tragedyjej[4] pisał. A iżem przedtym nie wiedział o tych liściech[5], spodziewałem się, że za tymi czasów odwłokami[6] i mej tragedyjej się odwlec miało albo raczej, że tak ze mną zostać miała molom na pokarm albo na trąbki do apteki[7]. Jakom listy W. M. przeczytał, nie było czasu poprawować[8], bom wszytek musiał insumere[9] na przepisanie. Quicquid id est[10], a baczę, że błazeństwo[11], i W. M. sam podobno rzeczesz, posyłam W. M. tym śmielej, chocia nie masz co, żem to jeszcze z przodku W. M. opowiadał, że to nie miało być ad amussim[12], bo mistrz nie po temu. Rzeczy też drugie nie wedla uszu naszych[13]. Inter caetera[14] trzy są chory[15], a trzeci jakoby greckim chorom przygania[16], bo oni już osobny characterem do tego mają[17]; nie wiem, jako to w polskim języku brzmieć będzie. Ale w tym niech będzie arbitrium[18] W. M. albo raczej we wszytkim. Barzo bych to był rad uczynił, żebych[19] był sam praesens[20] W. M. teraz służby swe ofiarował, ale mi złe zdrowie nie da. Nierad[21] bych przedsię omieszkał przenosin W. M., jesli salus[22] tak będzie chciała. Zatym się łasce W. M. mego miłościwego Pana zalecam. Dat.[23] w Czarnolesie dwudziestego wtórego dnia grudnia roku bożego MDLXXVII[24].
2 3 4PERSONY
- Antenor
- Aleksander, którego i Parysem zowią
- Helena
- Pani Stara
- Poseł Parysów[25]
- Ulisses
- Menelaus
- Priamus, król trojański
- Kasandra
- Rotmistrz
- Więzień
- Chorus z panien trojańskich
Sprawa w Trojej[26].
[PROLOG]
ANTENOR
[EPEISODION PIERWSZY]
Przyjaźń, SprawiedliwośćALEKSANDER
ANTENOR
ALEKSANDER
ANTENOR
ALEKSANDER
ANTENOR
ALEKSANDER
ANTENOR
ALEKSANDER
ANTENOR
ALEKSANDER
ANTENOR
ALEKSANDER
ANTENOR
ALEKSANDER
ANTENOR
ALEKSANDER
ANTENOR
ALEKSANDER
ANTENOR
ALEKSANDER
ANTENOR
ALEKSANDER
ANTENOR
ALEKSANDER
[STASIMON PIERWSZE]
Mądrość, MłodośćCHORUS
[EPEISODION DRUGI]
Kobieta, Ojczyzna, ŻonaHELENA
PANI
HELENA
PANI
HELENA
PANI
[STASIMON DRUGI]
CHORUS
[EPEISODION TRZECI]
POSEŁ
HELENA
POSEŁ
HELENA
POSEŁ
HELENA
POSEŁ
HELENA
CHORUS
[EPEISODION CZWARTY]
ULISSES
MENELAUS
[STASIMON TRZECI]
CHORUS
[EPEISODION PIĄTY]
ANTENOR
PRIAMUS
ANTENOR
PRIAMUS
ANTENOR
PRIAMUS
KASANDRA
CHORUS
ANTENOR
PRIAMUS
ANTENOR
PRIAMUS
ANTENOR
ROTMISTRZ
WIĘZIEŃ
ROTMISTRZ
WIĘZIEŃ
PRIAMUS
ANTENOR
Przypisy
w Jazdowie nad Warszawą dnia 12 stycznia Roku Pańskiego 1578, na feście — w Jazdowie (dziś: Ujazdowie), wówczas wsi podwarszawskiej, w posiadłości Radziwiłłów odbyło się 12 stycznia 1578 r. wesele Krystyny Radziwiłłówny i Jana Zamoyskiego, któremu towarzyszyło przedstawienie sztuki Jana Kochanowskiego. [przypis edytorski]
ad amussim (łac., dosł.: pod sznur) — według reguły, tu: według zasad tragedii antycznej. [przypis edytorski]
nie wedla uszu naszych — niezgodne z przyzwyczajeniami współczesnych Kochanowskiego. [przypis edytorski]
characterem (łac.)… mają — mają odrębną, specjalną formę. Chodzi tu zapewne o próbę przystosowania rytmiki wiersza polskiego do metrum antycznego. [przypis edytorski]
Barzo bych… żebych — staropolskie formy trybu warunkowego: bardzo bym… żebym. [przypis edytorski]
gość nieprawie wierny — gość nieprawowierny; gość łamiący prawo (gościnności). [przypis edytorski]
czynić praktyki (starop.) — działać; tj. tu: gromadzić zwolenników, spiskować. [przypis edytorski]
w cale zostać (starop.) — zostać w całości; pozostać w stanie nienaruszonym. [przypis edytorski]
I toć potrzeba, gdzie sumnienie płaci — i to jest niebezpieczeństwem, gdzie chodzi o sumienie. [przypis edytorski]
cudzą żonę (…), o którą czynią — cudzą żonę, z powodu której toczy się spór. [przypis edytorski]
zajdę, kto rzeczy mych podpierać będzie — znajdę kogoś, kto będzie popierał moje interesy; znajdę sprzymierzeńca. [przypis edytorski]
By rozum był przy młodości / Nigdy takiej obfitości / Pereł morze i ziemia złota nie urodzi, / Żeby tego nie mieli tym dostawać młodzi — nie ma takich skarbów na ziemi, żeby za nie mogli młodzi kupić sobie rozum. [przypis edytorski]
ledwe (starop.) — dziś ledwie; ledwe do tego nie przyjdzie: o mało nie dojdzie do tego. [przypis edytorski]
z (…) bracią swą — ze swymi braćmi (daw. forma liczby podwójnej); braćmi Heleny, córki Zeusa i Ledy, byli Kastor i Polluks. [przypis edytorski]
takci — konstrukcja z partykułą wzmacniającą -ci; znaczenie: tak oto, tak właśnie. [przypis edytorski]
rozkoszyć — konstrukcja z partykułą wzmacniającą -ci, skróconą do -ć; rozkoszyć nasze niepewne: rozkosze nasze są niepewne. [przypis edytorski]
siermięga — ubogi, prosty ubiór chłopski z grubego materiału: płótna a. sukna. [przypis edytorski]
złote głowy a. złotogłów — drogocenna tkanina (często jedwabna) wyszywana metaliczną złotą nicią. [przypis edytorski]
Jesli namniej przewinił, być mu w okowach — Choćby popełnił najmniejszą przewinę, nieuchronnie znajdzie się w okowach (tj. przen. zostanie ukarany); okowy: kajdany. [przypis edytorski]
aczci (starop.) — chociaż; choćby nawet (konstrukcja z partykułą wzmacniającą -ci). [przypis edytorski]
Krew nie woda — zwrot przysłowiowy, dziś odnoszący się do czyjegoś temperamentnego działania; tu w daw. znaczeniu: pokrewieństwo w istotny sposób oddziałuje na jednostkę. [przypis edytorski]
Tej się upominają od Greków posłowie — inaczej: posłowie [przysłani] od Greków upominają się o tę (tj. Helenę, żonę Aleksandra przywiezioną z Grecji). [przypis edytorski]
dałem (…) sprawę o sobie — wyjaśniłem swoją sytuację, swoje postępowanie; por. dziś: sprawozdanie. [przypis edytorski]
żeciem (…) nie chciał — że nie chciałem (konstrukcja z przestawną końcówką czasownika). [przypis edytorski]
kiedy mię naprzód trzy boginie sobie Za sędziego obrały, Wenus mi ją sama (…) za żonę dała — Aleksander (Parys) przywołuje tu zdarzenie znane z mit. gr. jako sąd Parysa. Podczas wesela Peleusa i nareidy Tetydy (późniejszej matki Achillesa) bogini niezgody Eris rzuciła między gości złote jabłko z napisem: „dla najpiękniejszej” (gr. te kallisti) trzy największe boginie poczuły się uprawnione do tego tytułu: Hera, Atena i Afrodyta; do rozstrzygnięcia sporu wybrany został z woli Zeusa Parys (Aleksander), a każda z bogiń obiecywała Parysowi swe szczególne łaski w razie przyznania jabłka właśnie jej: z rąk Hery miał otrzymać władzę, od Ateny mądrość i sławę, zaś od Afrodyty najpiękniejszą kobietę za żonę i to właśnie bogini miłości Parys przyznał pierwszeństwo; co prawda najpiękniejsza kobieta, Helena miała już wówczas męża, Menelaosa, króla Sparty, jednak Parys postanowił nie zważać na to i obiecaną sobie Helenę porwał, wykorzystując gościnę w Sparcie, a następnie zawiózł do Troi; to stało się przyczyną wojny trojańskiej. [przypis edytorski]
Medea (mit. gr.) — córka króla Kolchidy, która pomogła Jazonowi ukraść złote runo, a następnie uciekła z nim i jego towarzyszami do Grecji; towarzyszył jej młodszy brat, Absyrt, którego zamordowała i poćwiartowała, będąc już na statku, a następnie wrzucała części jego ciała do morza, opóźniając w ten sposób pogoń, ponieważ ojciec wyławiał je z wody. Ten wątek historii wyprawy Argonautów wykorzystuje Aleksander demagogicznie, uwydatniając powierzchowne podobieństwo i pomijając zasadnicze różnice, aby sformułować argument, że Grekom również zdarzało się, że porywali sobie żony z innych, przyjacielskich dla Troi krajów (Kolchida miała leżeć na terenach dzisiejszej Gruzji), i nie spotkała ich za to kara, zaś jego czyn był odpowiedzią wet za wet na uprowadzenie Medei przez Jazona. [przypis edytorski]
tego (…) nigdy nad nami nie przewiodą ani ich z to będzie — nam nie narzucą ani się na to nie zdobędą. [przypis edytorski]
nie tuszęć ja (starop.) — nie sądzę (konstrukcja z partykułą wzmacniającą -ci, skróconą do -ć). [przypis edytorski]
krzywdy i szkód staradawnych, / Któreś wziął od tych panów i to państwo sławne — kolejny, równie demagogiczny argument Aleksandra opiera się na przypomnieniu innej dawnej krzywdy: wyprawy Greków pod wodzą Heraklesa przeciw Troi, zakończonej zburzeniem miasta i porwaniem Hezjony siostry Priama, a więc ciotki Aleksandra. [przypis edytorski]
naliższą (starop. forma) — najlichszą; najgorszą, ostatnią (najwyższy stopień od lichy: słaby, zły). [przypis edytorski]
Abychmy ku zelżeniu niesprawiedliwości / Nie przydali — abyśmy nie dodali do obelgi niesprawiedliwości. [przypis edytorski]
nie wiem, jesli nam co do tego — nie wiem, czy mamy coś do tego; nie wiem, czy to nasza sprawa. [przypis edytorski]
Nasza niesprawiedliwość do tego upadku nas przywiodła — odpowiadając na drugi argument Aleksandra, Antenor zwraca uwagę nie tylko na same dotkliwe straty doznane od Greków, ale też na przyczynę zaistniałego stanu rzeczy, czyli przypomina o niedotrzymaniu przez Trojan zobowiązań wobec Heraklesa; ojciec Priama, Laomedon, obiecał herosowi rękę swej córki Hezjony oraz cudowne konie za uwolnienie kraju od smoka morskiego, ale po wykonaniu przez Heraklesa zadania nie dotrzymał obietnicy: dlatego w zemście Herakles zebrał wojowników, przy ich pomocy zburzył Troję, Laomedona zabił, a jego córkę porwał i zamiast wziąć za żonę, jak mu obiecywano początkowo, oddał za niewolnicę jednemu ze swych współtowarzyszy. Samego Priama, który był wówczas małym chłopcem, ocaliła wówczas Hezjona. [przypis edytorski]
barbaros — barbarzyńcy; Dawnyć to grecki tytuł pany się mianować, / A nas, barbaros, sługi: tzn. dawną praktyką Greków jest siebie nazywać panami, a nas, barbarzyńców, sługami. Jest to odwołanie do niechęci i poczucia wyższości, jakie Grecy żywili wobec ludów azjatyckich. [przypis edytorski]
szabla — jest to oczywisty anachronizm: starożytni Grecy szabli nie używali; jednocześnie rys ten wskazuje, że przedstawione treści miały mieć zastosowanie do problemów współczesności. [przypis edytorski]
dzierżyć coś o sobie (starop.) — utrzymywać coś o sobie; głosić coś na swój temat. [przypis edytorski]
mówić o coś (starop.) — dopominać się o coś; mówiono zawżdy o to: domagano się tego zawsze. [przypis edytorski]
Ukalegon / Ukalegontom mówił, bo nań nic nie dbali — gra słów oparta na znaczeniu imienia: gr. ukalegon (οὐκαλέγων) znaczy: niedbający. [przypis edytorski]
nie lża (starop.) — nie wolno, nie trzeba; nie lża jeno: nic innego mi nie pozostaje, tylko (coś uczynić). [przypis edytorski]
Tej podobno ta powieść g'myśli: mnie bynamniej — jej najwidoczniej ta opowieść się podoba, mnie zupełnie nie. [przypis edytorski]
Takimi się czując, / A podobno nie czując — znaczenie: tak postępując, a prawdopodobnie nie mając samoświadomości. [przypis edytorski]
nicem nie otrzymał — nic nie otrzymałem (konstrukcja z ruchomą końcówką czasownika). [przypis edytorski]
białoskrzydła (…) pławaczko — pływaczko o białych skrzydłach; neologizm białoskrzydła jest kalką gr. słowa leukopteros. [przypis edytorski]
Pryjamczyk — potomek Priama (w daw. pisowni Pryjama), tj. Aleksander (Parys). [przypis edytorski]
eurotowe brody — statek Parysa przybywającego do Sparty przybił do brzegu u ujścia rzeki Ewrotas (daw. Eurotas) w Lakonii na Peloponezie. [przypis edytorski]
To li on sławny upominek — czy to jest ów sławny upominek (daw. konstrukcja z partykułą pytającą -li). [przypis edytorski]
Pryjamic — syn Priama (w daw. pisowni Pryjama), czyli tu: Aleksander (Parys). [przypis edytorski]
Cypri, właśc. Cypris a. Cypryda — przydomek Afrodyty, która u wybrzeży Cypru miała się wynurzyć z piany morskiej i na tej wyspie była szczególnie czczona. [przypis edytorski]
krygi (daw.) — munsztuk koński; tu przen.: karby, surowe zasady postępowania; w krygi (…) ująć: okiełznać, opanować. [przypis edytorski]
czuć o czymś (starop.) — myśleć o czymś; działać z myślą o czymś; czuć o potrzebie: myśleć o niebezpieczeństwie. [przypis edytorski]
Aulida — staroż. miasto i port w Beocji, słynne ze świątyni Artemidy; punkt zborny floty greckiej przed wyprawą na Troję. [przypis edytorski]
byli (…) posyłali — posyłali wcześniej (konstrukcja daw. czasu zaprzeszłego) [przypis edytorski]
wonczas (starop.) — wówczas, wtedy; tu: kiedy nastanie czas (zagrożenia bezpośredniego, wojny). [przypis edytorski]
mieć na dobrej pieczy (starop.) — dobrze na wszystko uważać; dbać dobrze o wszystko. [przypis edytorski]
ją duch Apollinowy (…) nagarnął — Kasandra posiadała dzięki Apollinowi dar przewidywania przyszłości. [przypis edytorski]
nie lża, jeno (starop.) — nic innego mi nie pozostaje, tylko (coś uczynić). [przypis edytorski]
Nieszczęśliwa to łani, złej wróżki łani — łania w widzeniu Kasandry oznacza Helenę, wraz z którą do Troi przybyła groźba katastrofy. [przypis edytorski]
niezdarzonej goście — niedoszłej gościni (skoro jeszcze nie stanęła na brzegu, Helena jest dopiero przyszłą, potencjalną gościnią; Kochanowski używa tu starop. formy feminatywu brzmiącego w M.lp gościa). [przypis edytorski]
mury, nieśmiertelnych ręku roboto — Troja, położona u podnóża góry Ida, nad rzeką Skamander, została założona przez Ilosa, syna Trosa; za panowania syna Ilosa, Laomedona, którego następcą był Priam, wzniesiono potężne mury obronne, przy czym mieli pomagać bogowie, Apollo i Posejdon. [przypis edytorski]
trupokupiec (gr. nekropernas) — tak określa Kasandra Achillesa, który kazał Priamowi przyjść do obozu oblegających miasto Greków i wykupić trupa Hektora, aby król Troi mógł pogrzebać syna. [przypis edytorski]
strzałą niemężnej ręki prędką objeżdżon — dogoniony szybką strzałą wypuszczoną przez niemężną rękę; Achilles zginął ugodzony w piętę zatrutą strzałą przez Parysa, który poza tym nie odznaczył się w boju z Grekami szczególnym męstwem. [przypis edytorski]
ojcze, (…) / Okrutnego lwa szczenię za tobą bieży — Priama, chroniącego się po upadku Troi w świątyni, zabił syn Achillesa, Neoptolemos (Pyrrus) w zemście za śmierć ojca; jego określa użyte wyżej porównanie do nowej rózgi, która wyrosła z powalonej kłody (tj. zabitego Achillesa). [przypis edytorski]
Syny wszytki pobiją — syn Hektora Astyanaks został również zabity przez Neoptolemosa na oczach jego matki, żony Hektora, Andromachy. [przypis edytorski]
dziewki w niewolą zabiorą — do kobiet zabranych w niewolę należała żona Hektora, Andromacha; została niewolnicą Neoptolemosa i urodziła mu trzech synów: Pergamosa, Pielosa i Molossosa. [przypis edytorski]
Matko, ty (…) wyć będziesz — Hekabe (a. Hekuba), matka Kasandry, żona Priama, królowa Troi, przeżyła śmierć wszystkich swych dzieci i została niewolnicą Odyseusza; według innej wersji mitu po śmierci najmłodszego z synów, została zamieniona w sukę wyjącą na jego grobie, a w końcu rzuciła się z rozpaczy do morza. [przypis edytorski]
że miasto dziecięcia pochodnią urodziła — że zamiast dziecka pochodnię urodziła. [przypis edytorski]
jam był rozkazał / Grzechu tego nie żywić — Priam rozkazał, by dziecka obarczonego taką klątwą nie zachowywać przy życiu, lecz porzucić go w leśnym odludziu w górach; niemowlę przygarnął jednak pasterz Agelaos, nadał mu imię Parys i wychowywał wraz z własnymi dziećmi; dopiero gdy Parys dorósł, zjawił się na dworze Priama i Hekabe, dano mu za żonę Ojnone i żył tak jakiś czas, zanim został rozpoznany jako syn królewski przez brata Deifobosa. [przypis edytorski]
Bezpieczne płatności zapewniają:
Dane do przelewu tradycyjnego:
Fundacja Wolne Lektury
ul. Marszałkowska 84/92 lok. 125, 00-514 Warszawa
75 1090 2851 0000 0001 4324 3317
Darowizna na Wolne Lektury + twoja nazwa użytkownika lub e-mail
PL88 1090 2851 0000 0001 4324 3374
PL82 1090 2851 0000 0001 4324 3385
WBKPPLPP
