Przypisy

Temistokles (ok. 524–459 p.n.e.) — polityk i wódz ateński, twórca potęgi morskiej Aten. [przypis edytorski]

Temistokles (ok. 524–459 p.n.e.) — polityk i wódz ateński, twórca potęgi morskiej Aten; w przewidywaniu zagrożenia ze strony Persji przeforsował budowę floty ateńskiej; główny autor zwycięstwa Greków nad Persami w bitwie morskiej pod Salaminą. [przypis edytorski]

Temistokles (ok. 524–459 p.n.e.) — polityk i wódz ateński, twórca potęgi morskiej Aten; w przewidywaniu zagrożenia ze strony Persji przeforsował budowę floty ateńskiej, zainicjował odbudowę murów obronnych i połączenie Aten z portem w Pireusie tzw. długimi murami, odegrał ważną rolę podczas tworzenia Ateńskiego Związku Morskiego; główny autor zwycięstwa Greków nad Persami pod Salaminą. [przypis edytorski]

Temistokles (ok. 524–ok. 460 p.n.e.) — ateński mąż stanu, po Miltiadesie (zm. w 489 p.n.e.) stał na czele obozu zwolenników demokracji; pełniąc funkcję pierwszego archonta (eponima) w latach 493–492 p.n.e., w przewidywaniu zagrożenia ze strony Persji przeforsował budowę floty ateńskiej, co zapewniło Atenom zwycięstwo w bitwie z Persami pod Salaminą (480 p.n.e.); do jego licznych zasług dla rodzinnego miasta zaliczyć należy również zainicjowanie odbudowy murów Aten i doprowadzenie ich do Pireusu, a także pracę na rzecz utworzenia ateńskiego Związku Morskiego; zmarł na wygnaniu, skazany zaocznie na śmierć. [przypis edytorski]

Temistokles — żyjący na przełomie VI i V w. p.n.e. grecki polityk i wódz, przywódca stronnictwa demokratycznego, twórca morskiej potęgi Aten. [przypis edytorski]

Temistokles z małą garstką ich rozgromił — podczas bitwy morskiej pod Salaminą w 480 r. p.n.e. flota perska pod wodzą Kserksesa I została rozbita przez ateńską, dowodzoną przez Temistoklesa. [przypis edytorski]

tem jednem — daw. forma N. i Msc. lp zaimków, przymiotników, liczebników i imiesłowów przym. r.n.; dziś tożsama z r.m.: tym jednym. [przypis edytorski]

temlak — pasek, dzięki któremu można zawiesić broń na ręce [przypis edytorski]

temlak — temblak. [przypis edytorski]

temlak właśc. temblak — tu: pas rzemienny u rękojeści szabli, umożliwiający zawieszenie broni na przegubie ręki. [przypis edytorski]

temlak (z tur. temlik) — a. temblak, rzemień lub taśma umocowana na rękojeści szabli lub szpady; na temlaku broń mogła wisieć i być pod ręką, gdy szermierz chciał mieć swobodną dłoń. [przypis edytorski]

Temnos — niewielkie staroż. miasto greckie w Eolii, na zach. wybrzeżu Azji Mniejszej. [przypis edytorski]

Tempelhof — lotnisko w Berlinie. [przypis edytorski]

temperancja (z łac.) — umiarkowanie. [przypis edytorski]

Tempe — wąwóz w Grecji, w pobliżu góry Olimp. [przypis edytorski]

templariusze — zakon rycerski templariuszy, założony w 1119 r. przez Hugona de Payens i rycerzy francuskich dla obrony pielgrzymów w Ziemi Świętej, przeniósł się po podbojach tureckich na Cypr (w 1291 r.), a potem do Francji. Tu w r. 1307 król francuski, Filip IV (Piękny), oskarżył ich o herezję i uwięził. Papież Klemens V zniósł zakon w r. 1312, a król skonfiskował jego dobra. [przypis edytorski]

templariusze — zakon rycerski, założony ok. 1120 w Jerozolimie, pełna nazwa: Zakon Ubogich Rycerzy Chrystusa i Świątyni Salomona. Upadek zakonu spowodowały oskarżenia króla Francji Filipa IV Pięknego (1268–1314), poważnie zadłużonego u zakonu. Oskarżenia dotyczyły świętokradztwa, herezji, czarów oraz spisków z poganami. Francuska gałąź zakonu została skasowana w 1311, a wielu spośród zakonników, włącznie z wielkim mistrzem Jakubem de Mollay i 54 najwyższymi dostojnikami, spalono na stosie. Ostatecznie zakon został zawieszony przez papieża w 1317. [przypis edytorski]

templariusze — zakon rycerski, założony ok. 1120 w Jerozolimie w celu obrony i eskorty pielgrzymów do Ziemi Świętej. Posiadali kilkanaście prowincji w Europie, dzięki licznym nadaniom, przywilejom papieskim i operacjom finansowym zgromadzili wielkie bogactwa, które zapewniły im znaczące wpływy polityczne. Po upadku Królestwa Jerozolimskiego pozbawieni siedziby templariusze przenieśli się na Cypr, a następnie do Francji. Króla Francji Filip IV Piękny, poważnie zadłużony u zakonu, oskarżył templariuszy o potajemne praktyki świętokradcze, czary i herezję. Francuska gałąź zakonu została skasowana w 1311, jej majątki skonfiskowano, a wielu templariuszy, włącznie z wielkim mistrzem Jakubem de Mollay i najwyższymi dostojnikami, spalono na stosie. Ostatecznie zakon został zawieszony przez papieża w 1317. [przypis edytorski]

templariusze — zakon rycerski, założony ok. 1120 w Jerozolimie w celu obrony i eskorty pielgrzymów do Ziemi Świętej. Posiadali kilkanaście prowincji w Europie, dzięki licznym nadaniom, przywilejom papieskim i operacjom finansowym zgromadzili wielkie bogactwa, dzięki którym mieli znaczące wpływy polityczne. Po upadku Królestwa Jerozolimskiego, pozbawieni siedziby templariusze przenieśli się na Cypr, a następnie do Francji. Upadek zakonu spowodowały wysunięte przez króla Francji Filipa IV Pięknego (1268–1314), poważnie zadłużonego u zakonu, oskarżenia o świętokradztwa, herezję i czary. Francuska gałąź zakonu została skasowana w 1311, jej majątki skonfiskowano, a wielu templariuszy, włącznie z wielkim mistrzem Jakubem de Mollay i najwyższymi dostojnikami, spalono na stosie. Ostatecznie zakon został zawieszony przez papieża w 1317. [przypis edytorski]

Temple — średniowieczna forteca zakonu templariuszy, położona w centrum Paryża; po rozwiązaniu zakonu stała się jedną z rezydencji królewskich, podczas rewolucji francuskiej została przekształcona w więzienie polityczne. [przypis edytorski]

Temple, Shirley (1928–2014) — amerykańska aktorka filmowa, piosenkarka i tancerka, najpopularniejsza dziecięca gwiazda Hollywoodu lat 30. XX w.; sławę zyskała w wieku 5 lat. [przypis edytorski]

templum Hirama — świątynia Hirama; Hiram Abiff z Tyru, patron masonerii, to legendarny budowniczy Świątyni Salomona, który miał zostać zamordowany przez nieuczciwych czeladników, ponieważ nie chciał wyjawić najistotniejszego sekretu mistrza masońskiego, którym jest Wielkie Słowo, będące niewypowiadalne imię Boga (niewypowiadalne, gdyż wg nauk okultystycznych znajomość imienia ducha stanowi klucz do objęcia władzy nad nim). [przypis edytorski]

templum (łac.) — świątynia. [przypis edytorski]

tempo di marcia (muz., wł) — w tempie marsza. [przypis edytorski]

Tempo — dolina w Tesalii między górami Olimp i Ossa. [przypis edytorski]

tempo galantuomo (wł.) — właśc. Il tempo è galantuomo: czas jest dżentelmenem. [przypis edytorski]

Tempora cavant lapidem (łac.) — czas żłobi kamień. [przypis edytorski]

Tempora mutantur et nos cum illis — Laikai mainosi ir mes sykiu su jais. [przypis edytorski]

tempora mutantur et nos mutamur in illis (łac.) — czasy się zmieniają i my zmieniamy się wraz z nimi. [przypis edytorski]

tempranero (hiszp.) — bardzo wcześnie; tu: owad dający się we znaki wcześnie rano. [przypis edytorski]

„Temps” — paryski dziennik, wydawany w latach 1861–1942. [przypis edytorski]

tempus fugit (łac.) — czas leci. [przypis edytorski]

tempus (łac.) — czas. [przypis edytorski]

tem samem — daw. forma N. i Msc. lp przymiotników i zaimków r.n.; dziś tożsama z r.m.: tym samym. [przypis edytorski]

tem srogim gniew wzbudził — konstrukcja z ruchomą końcówką czasownika; inaczej: tym srogi gniew wzbudziłem. [przypis edytorski]

Temuczyn a. Temudżyn — imię Czyngis-chana. Czyngis-chan (1155/1162–1227) — twórca imperium mongolskiego. [przypis edytorski]

Temu głód szarpie bebechy… — Iliada XXIV 532. [przypis edytorski]

temu (gw.) — dlatego. [przypis edytorski]

temu gwoli — do tego, w tym celu. [przypis edytorski]

temu kotki darły we łbie (daw. przysł.) — jest pomylony; niespełna rozumu. [przypis edytorski]

temu łowy a wojna, to jedno — on traktuje (w domyśle: lubi) wojnę tak samo, jak polowanie. [przypis edytorski]

temu — tu: dlatego. [przypis edytorski]

tem więcey (starop.) — tu w znaczeniu: tym bardziej. [przypis edytorski]

tem wielkiem — dziś popr.: tym wielkim. [przypis edytorski]

temże — daw. forma N. i Msc. zaimków r.n.; dziś końcówka tożsama z r.m.: tym, tymże. [przypis edytorski]

temże — daw. forma N. i Msc. zaimków r.n.; dziś tożsama z r.m.: tymże. [przypis edytorski]

Tenaz — dziś popr.: Tennessee; główny dopływ rzeki Ohio. [przypis edytorski]

ten beł głos ludzki (starop.) — takie było zdanie wśród ludzi. [przypis edytorski]

ten brzeg za wał nam posłuży od wroga — w 1797 r. w wyniku traktatów pokojowych w Rastatt uznano Ren za granicę francusko-niemiecką. [przypis edytorski]

tenci (daw.) — konstrukcja z partykułą wzmacniającą -ci; znaczenie: ten właśnie. [przypis edytorski]

tenci — konstrukcja z partykułą wzmacniającą -ci. [przypis edytorski]

ten, co jadał szarańcze — Jan Chrzciciel (Mt 3:4). [przypis edytorski]

Ten, co się kozła lichego wierszem tragicznym dobijał, wkrótce też leśnych Satyrów nago na scenę wprowadził i, nie ujmując powadze sztuki, na szorstkie się puszczał żarty, bo musiał nowością widzów przyciągać i bawić — mowa o tzw. dramacie satyrowym. [przypis edytorski]

tender — specjalny wagon do przewozu węgla. [przypis edytorski]

tender — specjalny wagon kolejowy do przewozu węgla i wody dla parowozu. [przypis edytorski]

tender — specjalny wagon kolejowy do przewozu węgla i wody dla parowozu. [przypis edytorski]

tender — wagonik na stałe przymocowany do parowozu, przewożący m.in. zapas węgla. [przypis edytorski]

tendresse, caresse, maîtresse, ivresse, sans cesse (fr.) — czułość, pieszczota, dama serca, upojenie, nieustająco. [przypis edytorski]

tendresse (fr.) — czułość. [przypis edytorski]

Tenedos — wyspa na M. Egejskim, w pobliżu wejścia do cieśniny Dardanele, blisko Troi; ob. Bozca, należąca do Turcji. [przypis edytorski]

Tenedos — wyspa na Morzu Egejskim, położona naprzeciw Troady. [przypis edytorski]

Tened — wysepka przy wybrzeżu Troi. [przypis edytorski]

tenement house (ang.) — w Stanach Zjednoczonych nazwa dużego domu podzielonego na pomieszczenia przeznaczone na tani wynajem w związku z szybkim rozwojem miast i imigracją; później, od poł. XIX w., powstawały specjalnie budowane kamienice (tenement), liczące do sześciu pięter, mieszczące po kilka mieszkań do wynajęcia na każdym piętrze. [przypis edytorski]

tenem mu odjął (starop. forma) — konstrukcja z przestawną końcówką czasownika; inaczej: ten [miecz] mu odjąłem. [przypis edytorski]

ten gatunek sosny — sapotylla nie jest sosną, lecz należy do rodziny sączyńcowatych (Sapotaceae), z rzędu rzędu wrzosowców (Ericales). [przypis edytorski]

Ten, głuchej wioski bakałarz, wydarł zazdrosnej wróżce barwne królestwo owadów — być może chodzi o Jeana Henriego Fabre'a (1823–1915), francuskiego entomologa i pedagoga. [przypis edytorski]

Te niechaj będą prawa o pożodze — nie wspomina tu autor sikawek; znać, że tamtych czasów ta maszyna nie była znajoma; trzeba więc i to byłoby ustanowić po miastach, ażeby każdy w domu miał małych po kilka, do tego wielkie ażeby były przynajmniej na niektórych publiczniejszych miejscach rozstawione i woda blisko dla przygody gotowa; więcej sposobów do gaszenia ognia i strzeżenia się patrz w Bilfeldzie F. 1. c. L. §. 15. 16. 17. e. 9. §. 10. Przyp. drug. wyd. [przypis edytorski]

teniente (hiszp.) — porucznik. [przypis edytorski]

Teniers, David (1610–1690) — malarz i grafik flamandzki okresu baroku, twórca scen rodzajowych. [przypis edytorski]

Teniers — nazwisko rodziny malarzy holenderskich: David Teniers starszy (1582–1649), David Teniers młodszy (1610–1690), David Teniers III (1638–1685). [przypis edytorski]

ten, który bada serca i nerki — wyrażenie biblijne opisujące Boga jako wnikliwego, sprawiedliwego sędziego (Jer 11, 20). [przypis edytorski]

ten, który nakazał, by [prawa] spały przez dwadzieścia i cztery godzin — Agesilaos II (444–360 p.n.e.), król Sparty, dla zapobieżenia społecznej katastrofie, uchronienia bardzo licznych i możnych uciekinierów z pola bitwy przed skutkami piętnującego i wykluczającego społecznie prawa (Plutarch, Agesilaos, 30 [w:] Żywoty sławnych mężów). [przypis edytorski]

ten, który stał się legendą przed dziesięciu laty — Siemion Michajłowicz Budionny (1883–1973), rosyjski, a potem radziecki dowódca wojskowy, dowódca I Armii Konnej. [przypis edytorski]

Ten, który swoim naśladowcom wiernym Za złe stokrotnie dobrem kazał płacić — Chrystus. [przypis edytorski]

ten, który z czerwca uczynił powtórny maj — Aleksander Wielki przed bitwą nad Granikiem, aby nie złamać tradycji macedońskiej zabraniającej władcy działań wojennych w miesiącu daisios, nakazał uznać go za „drugi artemisios” (Plutarch, Aleksander Wielki, 16, 2 [w:] Żywoty sławnych mężów). [przypis edytorski]

ten, kto Irydę nazwał córką Podziwu — wg Hezjoda (Teogonia w. 265, 780) Iris była córką okeanidy Elektry i Taumasa (Θαύμας), którego imię autor kojarzy ze słowem θαῦμα (thaûma, r.n.): cud, zadziwiające, niezrozumiałe zjawisko. [przypis edytorski]

ten, kto (…) jest bezsprzecznie Łęgowski — dziś popr.: tym, kto (…) jest bezsprzecznie Łęgowski. [przypis edytorski]

Ten las Ofmana, co stąd na tratwach do Prus popłynie przerobiony w warsztatach niemieckich (…) powróci tutaj, a Polacy za niego dobrze zapłacą; bo, widzisz, ten naród (…) woli kupować rzeczy gotowe niż je sam robić. — to twierdzenie i dalsze myśli są inspirowane merkantylizmem, sposobem myślenia o ekonomii, wyznawanym w XIX w. (a powstałym w wieku XVII). Merkantylizm głosił, że państwa europejskie są dla siebie wzajemnie konkurentami i mogą się bogacić kosztem sąsiadów, a kluczem do bogactwa i potęgi jest dodatni bilans handlowy, czyli wytwarzanie i sprzedawanie za granicą większej ilości towarów, niż się sprowadza. [przypis edytorski]

tenli (daw.) — zaimek ten z partykułą pytajną li: czy ten, czyżby to ten. [przypis edytorski]

tenli — ten z partykułą pytajną -li. [przypis edytorski]

tenli to łańcuch, teli to okowy, (…) tenli to ogień (starop.) — konstrukcja z partykułą -li; znaczenie: czy ten łańcuch, te okowy [łańcuchy, kajdany], (…) czy to ten ogień, który miał (…) itd. [przypis edytorski]

ten mi się zda być winien obrażenia majestatu — Modestinus, Ad legem Juliam. Majestatis. L. Quisquis. [przypis edytorski]

Tenniel, John (1820–1914) — angielski malarz i ilustrator; autor ilustracji do książki Alicja w Krainie Czarów. [przypis edytorski]

Tennyson, Alfred — (1809–1892) — angielski poeta postromantyczny. [przypis edytorski]

Tennyson, Alfred (1809–1892) — poeta angielski, jeden z najwybitniejszych przedstawicieli postromantyzmu wiktoriańskiego. [przypis edytorski]

Ten, o którym mówić będę, stał wtenczas na kolumnie Duchów — w tym miejscu na marginesie poniższego wywodu znajduje się adnotacja: „Mojżesz”. [przypis edytorski]

tenor (łac.) — treść, zawartość. [przypis edytorski]

tenor (muz.) — w dawnej muzyce chóralnej jeden z czterech głównych rodzajów głosu ludzkiego, wyższy od basu, ale niższy od sopranu i altu. [przypis edytorski]

tenor — najwyższy głos męski. [przypis edytorski]

tenor — tu: głos. [przypis edytorski]

tenor — tu: ton. [przypis edytorski]

tenor — tu: ton, sens. [przypis edytorski]

Ten oto… Aecjusz… Manes… — Tertulian zmarł przed śmiercią Manesa i dużo wcześniej niż urodził się Aecjusz; przytoczone zarzuty pochodzą od późniejszych autorów chrześcijańskich. [przypis edytorski]

ten (…) planeta — dziś r.ż: ta planeta. [przypis edytorski]

ten rajski kielich był zwyczajnym ostem — w oryginale wykorzystano dosłowne znaczenie nazwiska bohatera: fr. chardon: oset. [przypis edytorski]

ten ruch wewnętrzny rozszczepił na sześć części i utworzył siedem kół nierównych… — ogólny ruch ekliptyki zostaje podzielony na siedem części: siedem obracających się w tym samym kierunku i położonych mniej więcej w tej samej płaszczyźnie kół, odpowiadających za obroty Księżyca, Słońca i pięciu znanych wówczas planet. [przypis edytorski]

ten samy (daw.) — dziś: ten sam. [przypis edytorski]

ten samy — dziś: ten sam. [przypis edytorski]

ten samy — ten sam. [przypis edytorski]

Ten selmi polskiego nie mosz od ten świata precz, bo go Pan Bóg nie chciał na nieba, a diabel go bal do piekla coby go niefipsofal — Tego szelmy polskiego nie ma jak [posłać] od tego świata precz, bo go Pan Bóg nie chciał do nieba, a diabeł bał [się przyjąć] do piekła, aby go nie zepsuł (parodia polszczyzny wymawianej i kaleczonej przez Niemca). [przypis edytorski]