Przypisy

koło Zielonych Świątkow i przed Popielcem (…) w Przemienienie i na Gromnice (….) Pietrapawła (…) na Trzykróli — określenia czasu bazujące na ważnych świętach kościelnych: Zielone Świątki (oficjalnie: święto Zesłania Ducha Świętego) przypadają 7 tygodni po Wielkanocy, w maju lub w czerwcu, Popielec 46 dni przed Wielkanocą, pomiędzy 5 lutego a 10 marca, święto Przemienienia Pańskiego przypada 6 sierpnia, Gromnice (Matki Boskiej Gromnicznej) 2 lutego, apostołów Piotra i Pawła 29 czerwca, Trzech Króli 6 stycznia. [przypis edytorski]

koło zwierzyńcowe — koło zodiaku. [przypis edytorski]

koło Zygmunta — koło kolumny Zygmunta III Wazy znajdującej się na placu Zamkowym w Warszawie. [przypis edytorski]

kołpaczek lisi — tzw. lisia czapa, obwódka wokół księżyca świecącego we mgle lub w wilgotnym powietrzu. [przypis edytorski]

kołpaczek — wysoka czapka bez daszka, z futrzanym otokiem. [przypis edytorski]

kołpaczek — wysoka, stożkowa czapka futrzana, od XV do XIX w. noszona w Polsce. [przypis edytorski]

kołpak — czapka tatarska obrzeżona futrem. [przypis edytorski]

kołpak — czapka tatarska obrzeżona futrem. [przypis edytorski]

kołpak — futrzana, wysoka czapka. [przypis edytorski]

kołpak — tu: wysoka czapka bez daszka. [przypis edytorski]

kołpak — tu: wysoka czapka futrzana. [przypis edytorski]

kołpak — wysoka czapka bez daszka, futrzana lub z futrzanym otokiem. [przypis edytorski]

kołpak — wysoka czapka bez daszka, z futrzanym otokiem. [przypis edytorski]

kołpak — wysoka czapka z futrzanym otokiem, popularna w XVIII w. w Europie Wschodniej. [przypis edytorski]

kołpak — wysoka futrzana czapka w kształcie stożka. [przypis edytorski]

kołpak — wysokie, stożkowate nakrycie głowy bez daszka. [przypis edytorski]

kołpak (z tur.) — nakrycie głowy, obszyte futrem. [przypis edytorski]

kołpak (z tur.) — wysokie, spiczasto zakończone nakrycie głowy bez daszka, obszywane futrem. [przypis edytorski]

kołtuństwo (pogard.) — zbiorowość ludzi zacofanych, ciemnych i nietolerancyjnych; także: mentalność i postawa właściwe takim ludziom. [przypis edytorski]

kołtuneria (pogard.) — zbiorowość ludzi zacofanych, ciemnych i nietolerancyjnych; także: mentalność i postawa właściwe takim ludziom. [przypis edytorski]

kołtun — splątane włosy, często zaatakowane przez robactwo. [przypis edytorski]

kołtun — zbity kłąb splątanych i pozlepianych brudem włosów na głowie. [przypis edytorski]

kołupać (daw., reg.) — łupać, stukać. [przypis edytorski]

Kołyb ja kotoroho w łob — gdybym tak którego w łeb. [przypis edytorski]

kołycha — dziś popr. forma: kołysze. [przypis edytorski]

kołychała (gw.) — kołysała. [przypis edytorski]

koły (daw.) — dziś forma N.lm: kołami. [przypis edytorski]

koły — dziś popr. forma N.lm: kołami. [przypis edytorski]

Kołyma — rzeka w azjatyckiej części Rosji. [przypis edytorski]

kołysałem się w środku naszej sypialni jak trumna Mahometa w Kaabie — według dawnych legend trumna proroka Mahometa w Medynie unosi się w powietrzu, bez żadnego oparcia; Kaaba to świątynia i sanktuarium w Mekce, najważniejsze miejsce święte islamu. [przypis edytorski]

kołysan — forma skrócona od: kołysany. [przypis edytorski]

kołysasz — dziś popr.: kołyszesz. [przypis edytorski]

koły (starop. forma) — dziś popr. N.lm: kołami. [przypis edytorski]

koły (starop. forma) — kołami. [przypis edytorski]

koły (ukr.) — kiedy. [przypis edytorski]

Koły Żyd śpiwaje, koły wyn hołodny (z gw. ukr.) — kiedy Żyd śpiewa, to znaczy, że jest głodny. [przypis edytorski]

Koły Zaporożci paniw pobyły (ukr.) — Skoro Zaporożcy panów pobili. [przypis edytorski]

koły (z ukr.) — kiedy. [przypis edytorski]

kolacjonować — porównywać odpis lub tłumaczenie z oryginałem. [przypis edytorski]

kolada — święto obchodzone w okolicach Nowego Roku (a właściwie najdłuższej nocy kalendarzowej). [przypis edytorski]

kolaik — kol, kolei. [przypis edytorski]

kolak — węgierski nóż składany. [przypis edytorski]

kolana — tu: zakola. [przypis edytorski]

kolany — dziś popr. forma N. lm: kolanami. [przypis edytorski]

kolany — dziś popr. forma N.lm: kolanami. [przypis edytorski]

kolasa — kareta, powóz. [przypis edytorski]

kolasa — kareta. [przypis edytorski]

kolasa — kolebka; lekki, odkryty pojazd konny, zwykle reserowany, podobny do bryczki, używany w Polsce w XVIII-XIX w. [przypis edytorski]

kolasa — lekki, odkryty pojazd konny, podobny do bryczki. [przypis edytorski]

kolasa — odkryty pojazd konny podobny do bryczki. [przypis edytorski]

kolasa — odkryty powóz konny bez resorów. [przypis edytorski]

kolasa — powóz konny; kareta. [przypis edytorski]

kolaska — kareta, powóz. [przypis edytorski]

kolaska — powóz, bryczka. [przypis edytorski]

kolaska — rodzaj powozu. [przypis edytorski]

kolator (daw.) — fundator kościoła bądź osoba mająca prawo obsadzać urzędy kościelne. [przypis edytorski]

kolatorka (daw.) — fundatorka (kościoła, klasztoru itp.). [przypis edytorski]

kolatorska ławka — najlepsze miejsca w kościele przed ołtarzem, w których miał prawo zasiadać kolator, czyli fundator lub bogaty dobroczyńca kościoła. [przypis edytorski]

kolatorstwo — status spadkobiercy fundatora kościoła, dający wpływ na obsadę stanowisk. [przypis edytorski]

Kolatyn — Collatia na wzgórzach między drogą prenestyńską a lewym brzegiem Anienu. [przypis edytorski]

kola — zawierająca kofeinę roślina uprawna, stosowana w produkcji napojów orzeźwiających i alkoholowych. [przypis edytorski]

kolba — naczynie laboratoryjne, rozszerzające się u dołu. [przypis edytorski]

Kolberg, Oskar (1814–1890) — etnograf, badacz folkloru, kolekcjoner pieśni ludowych i kompozytor. [przypis edytorski]

kolbertyna — szeroka naszywka. [przypis edytorski]

Kolbuszowy — dziś popr. D. nazwy własnej Kolbuszowa: Kolbuszowej. [przypis edytorski]

kolce (daw.) — kolczyki. [przypis edytorski]

kolce — koło, kółko; tu: pierścionek. [przypis edytorski]

kolce — kolczyki. [przypis edytorski]

kolcem (…) igrająca — igrająca po kole a. bawiąca się kołem. [przypis edytorski]

kolce — rodzaj bransoletki. [przypis edytorski]

kolce — tu daw.: duże kolczyki. [przypis edytorski]

kolce — tu: haczyki na krawędziach grotu. [przypis edytorski]

kolce — tu: kolczyki. [przypis edytorski]

„Kolce” — tygodnik ilustrowany o charakterze satyrycznym wydawany w Warszawie od 1871 r. Z pismem współpracowali m.in.: Adam Asnyk, Bolesław Prus, Janusz Korczak. [przypis edytorski]

„Kolce” — wychodzące w Warszawie w l. 1871–1914 ilustrowane czasopismo humorystyczno-satyryczne, dwutygodnik, a od 1872 r. tygodnik, z którym współpracowali m.in. Michał Bałucki, Adam Asnyk, Bolesław Prus oraz publikujący pseudonimem Hen-ryk humoreski o tematyce społecznej Janusz Korczak. [przypis edytorski]

kolchici — właśc. choachyci (od gr. choachytes), grupa kapłanów odpowiedzialnych za sprawowanie kultu grobowego, regularne składanie ofiar zmarłemu. [przypis edytorski]

Kolchida — hist. kraina na płd.-wsch. wybrzeżu Morza Czarnego, na terenie dzisiejszej zach. Gruzji; w mit. gr. znana jako cel wyprawy Argonautów: miejsce, gdzie znajdowało się ofiarowane bogu Zeusowi, zawieszone na drzewie i pilnowane przez smoka złote runo, tj. złota skóra cudownego barana. [przypis edytorski]

Kolchida — historyczna nazwa krainy na wybrzeżu Morza Czarnego, na terenie dzisiejszej Gruzji. [przypis edytorski]

Kolchida — historyczna nazwa krainy na wybrzeżu Morza Czarnego, na terenie dzisiejszej Gruzji. [przypis edytorski]

Kolchida — kraina historyczna położona na południowo-wschodnim wybrzeżu Morza Czarnego. [przypis edytorski]

Kolchid — mieszkaniec Kolchidy, krainy historycznej położonej na południowo-wschodnim wybrzeżu Morza Czarnego. Tu użycie synekdochiczne, tj. „część za całość”: jeden Kolchid reprezentuje w utworze swój naród. [przypis edytorski]

kolchidzkich jadów — mieszkańcy Kolchidy (krainy historycznej na terenie obecnej Gruzji) słynęli z czarów, które starożytnym kojarzyły się również z trucicielstwem. [przypis edytorski]

kolchidzkiej — Kolchida, historyczna nazwa terytorium nad Morzem Czarnym (obecnie Gruzja). [przypis edytorski]

Kolchijczyk — mieszkaniec Kolchidy, starożytnej krainy na wybrzeżu Morza Czarnego, na terenie obecnej Gruzji. [przypis edytorski]

Kolchowie — mieszkańcy Kolchidy, starożytnej krainy na wybrzeżu Morza Czarnego, na terenie obecnej Gruzji. [przypis edytorski]

kolcobrzuch — ryba mórz tropikalnych posiadająca zdolność nadymania ciała, przez co przypomina kolczastą piłkę. [przypis edytorski]

kolcolist, Ulex (biol.) — rodzaj roślin należący do rodziny bobowatych. [przypis edytorski]

Kolcow, Michaił Jefimowicz (1898–1940) — rosyjski publicysta, dziennikarz i pisarz; w czasie wojny domowej w Hiszpanii był korespondentem dziennika „Prawda”, zredagował cykl reportaży pt. Dziennik hiszpański. [przypis edytorski]

kolczaste wyspe — Echinady (Wyspy Jeżowe) na Morzu Jońskim. [przypis edytorski]

kolczuga — był to rodzaj lekkiej zbroi, wykonanej z połączonych ze sobą w rodzaj sieci metalowych kółek. Niekiedy na kolczugę zakładano dopiero zbroję właściwą, wykonaną z odpowiednio uformowanych płatów metalu. [przypis edytorski]

kolczuga — zbroja wykonana z drobnych metalowych kółek, osłaniająca korpus oraz ręce, niekiedy z kapturem. [przypis edytorski]

kolczuga — zbroja wykonana z drobnych metalowych kółek, osłaniająca korpus oraz ręce, niekiedy z kapturem. [przypis edytorski]

kolczuga — zbroja z niewielkich, metalowych kółeczek. [przypis edytorski]

kolczysty — dziś popr.: kolczasty. [przypis edytorski]

kolczysty — kolczasty. [przypis edytorski]

kolėčintas (lenk.) — sužeistas. [przypis edytorski]

kolęda — tu: okres zimowych Świąt Bożego Narodzenia. [przypis edytorski]

koleba a. koliba — szałas, bacówka; określenie sezonowego schronienia (najczęściej drewnianej chaty) dla pasterzy, myśliwych i drwali, powszechnie używane w górzystych rejonach Podkarpacia i Karpat. [przypis edytorski]

kolebać się (gw.) — tu w znaczeniu: wahać się. [przypis edytorski]

koleba — miejsce w górach, które służyć może za schronienie; tu być może augmentatyw od: kolebka. [przypis edytorski]