Przypisy

wasze — skrót od: wasza miłość pan. [przypis redakcyjny]

Waszym naczelnym będzie Jeżobroda — Domyślamy się, że poeta przez naczelnika szatanów Jeżobrodę, wytyka naczelnika magistratury miasta Lucca złożonej z członków dziesięciu. Resztę nazwisk drugich szatanów, mniej więcej zgodnie z oryginałem i z naturą naszego języka wytłumaczyłem. [przypis redakcyjny]

wataha — szajka, banda. [przypis redakcyjny]

wataha (z tatar.) — czereda, banda. [przypis redakcyjny]

watażka — przywódca oddziału wolnych Kozaków lub herszt bandy rozbójników. [przypis redakcyjny]

W Atenach znajdował się jeden [posąg Westy] w Prytaneum — [por.] Pausanias, Attica, cap. XVIII, p. 41. [przypis redakcyjny]

Watran — król bułgarski. [przypis redakcyjny]

W autografie do tego wiersza dał poeta dopisek: „Ob. Rosp. w Dzien. Wileń.”. Miał na myśli rozprawę Jana Śniadeckiego przeciw romantyczości, wydrukowaną w zeszycie „Dziennika Wileńskiego” ze stycznia 1819 r. [przypis redakcyjny]

Wawrzyniec — Św. Wawrzyniec pieczony na kracie żelaznej, rozpalonej podłożonym pod nią żarem, mężnie poniósł śmierć męczeńską. [przypis redakcyjny]

ważniejszy — bardziej znaczący, bardziej wartościowy. [przypis redakcyjny]

ważny weksel — weksel wiele ważący, tj. na wielką sumę. [przypis redakcyjny]

ważyć na — łożyć na. [przypis redakcyjny]

w Azyjej — Troja leżała w północno-zachodniej części Azji Mniejszej. [przypis redakcyjny]

w Babilonie — Paryżu. [przypis redakcyjny]

W Babilonie, za Ezechiela dni — aluzja do ludu izraelskiego w niewoli babilońskiej w VI w. p.n.e.; Ezechiel — prorok Starego Testamentu, autor biblijnej Księgi Ezechiela. [przypis redakcyjny]

w Berlinie zbierze się kongres — Rosja zgodziła się, ażeby warunki traktatu z Turcją, dotyczące spraw ogólnoeuropejskich, zostały przedyskutowane na międzynarodowym kongresie. 26 maja 1878 r. zostały wysłane zaproszenia na kongres, który zebrał się 13 czerwca w Berlinie. Uczestniczyło w nim sześć głównych mocarstw europejskich i Turcja, przewodniczył Bismarck. Rosja okazała się na kongresie w całkowitej izolacji. Rezultatem obrad był traktat berliński z 13 lipca, znacznie umniejszający zyski polityczne Rosji. Bułgaria, poprzez którą carat zamierzał wzmocnić swe wpływy na Półwyspie Bałkańskim i nacisk na Turcję, została znacznie okrojona. Z północnej Bułgarii (między Dunajem a Bałkanami) utworzono małe księstwo podległe Turcji, z południowej — autonomiczną prowincję turecką pod nazwą Rumelii Wschodniej. Zwrócono również Turcji Macedonię i zdobycze terytorialne Serbii i Czarnogóry, przyznane im w traktacie san-stefańskim. Bośnia i Hercegowina zostały oddane Austrii pod czasową okupację. W rezultacie tej antyrosyjskiej polityki Anglii, Austrii i Niemiec sytuacja Słowian bałkańskich uległa znacznemu pogorszeniu. [przypis redakcyjny]

W bitne hufce patrzając, że aż serce rośnie —znaczy właściwie: patrząc na hufce tak bitne, że aż serce rośnie na ich widok. [przypis redakcyjny]

W Bolonii bracią wesołą nas zwano — Za papieża Urbana IV utworzony był zakon braci Świętej Maryi, zakon rycerski, który ślubował bić się z niewiernymi; gdy z czasem ten zakon nie dochowując przyjętych ślubów, rad żył w miękkim próżnowaniu i zatopił się w zbytkach, lud włoski ironicznie nazwał go: „bracią wesołą” (frati godenti). Katalano i Loderyngo, zakonnicy tego rycerskiego bractwa, wezwani byli na urząd podestów do Florencji; po niedługim czasie czynnego zarządu uwiedzeni łakomstwem zaprzedali się gwelfom i wespół z nimi spalili pałace Ubertich, które stały przy ulicy zwanej Gardingo. [przypis redakcyjny]

w Bośni krew się leje potokami… — mowa o zbrojnym powstaniu mahometańskiej ludności Bośni przeciw okupacji austriackiej (koniec lipca — październik 1878). Nieoczekiwany opór zmusił Austrię do wysłania dwustutysięcznej armii, której dopiero po kilkudziesięciu bitwach i potyczkach udało się stłumić ruch partyzancki. [przypis redakcyjny]

w bramkę — w listwy [tj. ozdobne taśmy, obramowania, którym obszywano wzdłuż brzegów materiał; red. WL]. [przypis redakcyjny]

w bród farbowany [koń] — obficie, cały farbowany. [przypis redakcyjny]

w bronach (starop.) — u bram. [przypis redakcyjny]

W brulionie satyry przekreślił Krasicki dalszy ciąg charakterystyki filuta: „Dogodziłeś twym żądzom, a gdyś sztucznie szeptał, / Choć (jak mówią niektórzy) wszystkieś względy zdeptał, / Ja nie wierzę. Statysto, zacny i ostrożny! / Wielkim jesteś człowiekiem, boś jaśnie wielmożny.” (I. Krasicki, Satyry i listy, s. 120). [przypis redakcyjny]

[W brzasku przedwiośnia] — tytuł ten pochodzi od wydawcy, jest jednak zaczerpnięty z tekstu utworu (por. str. 264). Jest to, zdaje się, jedno z przemówień wygłoszonych na rzecz Podhalańskich Warsztatów Pracy w Zakopanem w r. 1915. Drukujemy je z niezatytułowanego rękopisu, będącego w posiadaniu p. Stanisława Piołun-Noyszewskiego. Składa się ten rękopis z 11 luźnych liczbowanych, po jednej stronie zapisanych kartek papieru formatu „handlowego” (29 cm X 22.5 cm), tego samego, na którym jest napisana [Ewakuacja Krakowa]. [przypis redakcyjny]

w budzie — sposób łowienia lub strzelania ptastwa na przynętę na sicie. [przypis redakcyjny]

wcale — całkiem. [przypis redakcyjny]

w cale (starop.) — w całości. [przypis redakcyjny]

wchodzić do towarzystwa — być czynnym członkiem związku społecznego. [przypis redakcyjny]

w chomącie — poeta pisze: w chomuncie, i stałe chomunto. [przypis redakcyjny]

W ciągu wieków ludzkość cała… — przekład Zofii Baumanowej. [przypis redakcyjny]

wciąż — tu: wprost. [przypis redakcyjny]

w ciemną noc spychają prawa moc — prawa dawnego, naturalnego, żywiołowego porządku rzeczy. Do tych praw należy i prawo zemsty, ciągnącej się w nieskończoność; jeżeli bowiem każda przelana krew woła o pomstę, to nie może być końca tej pomsty, każdy bowiem mściciel znajduje swego mściciela i łańcuch się przerywa li tylko z chwilą wytępienia rodu. Zamiast tego nowi bogowie, Apollo i Atena, ustalają sąd, który przerywa łańcuch zemst. Zamiast więc zemsty występuje prawo; zamiast odruchu żywiołowego — rozum, tj. to właśnie, co różni nowych bogów od tytanów i nowy porządek świata od starego. [przypis redakcyjny]

w cieśniejszą iść (daw.) — chwycić się za pas, za bary, za szyję. [przypis redakcyjny]

wciórności (gw.) — diabli (właściwie: wciornostki od: wciornostek: diabeł), użyte jako przekleństwo (bodaj to wciórności!: bodaj to diabli!), tu: zło, zły los. [przypis redakcyjny]

w co przygodzić się (starop.) — na co przydać się. [przypis redakcyjny]

W co (…) trafią — trafić w coś*: potrafić coś. [przypis redakcyjny]

w cyrkumferencji — w obwodzie. [przypis redakcyjny]

wczas (daw.) — wygoda, wypoczynek. [przypis redakcyjny]

wczasu na wszystkim — wygody we wszystkim, pod każdym względem. [przypis redakcyjny]

wczas — wygoda, odpoczynek. [przypis redakcyjny]

wczasy (starop.) — dogodności. [przypis redakcyjny]

wczasy (starop.) — wygody; wolne chwile. [przypis redakcyjny]

w czas zapust — podczas karnawału; krwawa akcja chłopska rozpoczęła się w połowie lutego (z 20 na 21), więc w czas „zapust”; stąd też jej popularna nazwa: „krwawe zapusty”. [przypis redakcyjny]

w części (…) miał członki złote, w innych się mieszała z barwą czerwoną barwa srebra — Członki gryfa składające orła wzlatującego ku niebu jako symbol natury boskiej są złote, to jest najdroższe i najwięcej świecące. Członki zaś składające lwa jako symbol natury ziemskiej są białe jak srebro, barwa i godło czystości i niewinności: te zaś pomieszane z barwą czerwoną, to jest barwą miłości, symbolem są Krwi Przenajświętszej, którą Chrystus jako człowiek wylał z miłości na krzyżu gładząc grzechy tego świata. [przypis redakcyjny]

wcześnie (daw.) — wygodnie. [przypis redakcyjny]

wcześniej (daw.) — wygodniej (od „wczas”: wypoczynek). [przypis redakcyjny]

w czesie — dziś popr.: w czasie. [przypis redakcyjny]

w czesie (starop. forma) — zamiast: w czasie (analogicznie do las, w lesie). [przypis redakcyjny]

wczesne — wygodne. [przypis redakcyjny]

wczesny czas (daw.) — [tu:] sposobny czas. [przypis redakcyjny]

wczesny (daw.) — dogodny. [przypis redakcyjny]

wczesny (daw.) — wygodny. [przypis redakcyjny]

wczesny (wł. capace) — zdolny pomieścić, obszerny. [przypis redakcyjny]

wczesny (wł. oryg. capace) — [tu:] zdolny pomieścić, obszerny. [przypis redakcyjny]

wczesny — wygodny. [przypis redakcyjny]

Wczoraj ledwo mościom pan — tytuł grzecznościowy „mości pan” obowiązywał w stosunku do każdego szlachcica, natomiast każdy sprawowany urząd dawał prawo do tytułu „jaśnie wielmożny”. [przypis redakcyjny]

Wczora (…) tysiąc dwusetny sześćdziesiąty szósty rok się zakończył, gdy mostu upusty runęły w gruzy — Wskutek trzęsienia ziemi przy śmierci krzyżowej Chrystusa Pana. Chrystus Pan umaił na krzyżu w roku życia 34, Dante swoją pielgrzymkę po piekle odbywa w roku 1300, a zatem od czasu trzęsienia ogólnego ziemi w tej chwili wypadało liczyć lat 1266. Szatan oszukuje poetów, wskazując im inny most cały, cel kłamstwa nie jest wyraźny; sens moralny może być taki: że kto raz w kłamstwie podoba chociażby prawdę bez własnej szkody mógł powiedzieć, kłamie bez przerwy, żadnej innej w tym nie mając korzyści, oprócz zaspokojenia swojej ohydnej skłonności. [przypis redakcyjny]

wczoru — dniu wczorajszemu. [przypis redakcyjny]

w czubki — w kuczki. [przypis redakcyjny]

w czym przypomina (…) Humboldta — por. W. Humboldt, Versuch d. Grenzen d. Wirksamkeit d. Staates zu bestimmen (Reclam). [przypis redakcyjny]

w czyścu — słowa te odnoszą się prawdopodobnie do czyśćca z religii chrześc., jednak niektórzy uczeni widzą tu aluzję do pogańskiego „czyśćca” opisanego w Eneidzie Wergiliusza. [przypis redakcyjny]

wdać się w coś — tu: zamienić się. [przypis redakcyjny]

W Danii chłopi i mieszczanie (…) oddali i siebie i szlachtę w niewolę — szlachta duńska, która ujęła była władzę w r. 1772 (upadek ministra Struensee) musiała w r. 1784 ustąpić pod naciskiem zarówno regenta ks. Fryderyka (później Fryderyk VI), jak klas niższych; nowy rząd zniósł poddaństwo chłopów (reformy lat 1787, 1788). [przypis redakcyjny]

w dawnej trwać kolei — iść utartym szlakiem, od dawna wytyczoną drogą. Koleją dawniej nazywano ślad (koleinę) zostawiony na drodze przez jadący wóz. [przypis redakcyjny]

w dezertej (z łac.) — w pustynnej. [przypis redakcyjny]

w długą iść (daw.) — w odwlokę. [przypis redakcyjny]

w długą (starop.) — daleko; w długą biegła uciekając: biegiem uciekała daleko. [przypis redakcyjny]

w długą uciekać (daw.) — wzdłuż, tj. prosto przed siebie uciekać („Jedni w długą, a drudzy poprzek uciekają”). [przypis redakcyjny]

w długą uciekać (daw.) — wzdłuż, tj. prosto przed siebie uciekać. [przypis redakcyjny]

w długą uciekać — wzdłuż, tj. prosto przed siebie uciekać. [przypis redakcyjny]

w dni naszych połowie — Poeta naznaczając zwyczajną normę wieku człowieka na lat 70, sam w 35 roku życia swojego zstępuje do piekła, w roku 1300, w Wielki Piątek przed Wielką Nocą; a wszystkie jego kręgi w ciągu dwudziestu czterech godzin przebiega. [przypis redakcyjny]

w dniu, kiedy zawalił się dom na ulicy Wspólnej… — 27 listopada 1878 r. zawaliła się ściana frontowa domu budowanego przy ul. Wspólnej 36. Jeden robotnik został zabity, pięciu ciężko rannych. [przypis redakcyjny]

w dole — w podziemiu zmarłych, królestwie Persefony. [przypis redakcyjny]

w dom sie mój noście — zmierzajcie, przybywajcie do mojego domu. [przypis redakcyjny]

w domu (…) Januszewskich — informacje na ten temat znaleźć można w biografii autora Marii: J. Ujejski, Antoni Malczewski. Poeta i poemat. Warszawa 1922. [przypis redakcyjny]

Wdowią zasłonę już zrzuciła (…) — Wdowa sędziego Nina powtórnie poszła za mąż. Mężem jej drugim był Galeazzo Viskonti, który w herbie familijnym miał węża, a herb Gallury koguta. Nino niezadowolony z postępowania żony swojej, która wkrótce po owdowieniu ponowiła zamęście, nadmienia Dantemu, ażeby nie do niej, ale do córki jego Joanny udał się z prośbą o modlitwę, która by tu czas jego oczekiwania skróciła. [przypis redakcyjny]

w Dreźnie — gdzie miał się odbyć ślub Poety. [przypis redakcyjny]

w drożkę — w nogi. [przypis redakcyjny]

w drugą sferę biegła nasza jazda (…) — Tą drugą sferą jest planeta Merkury. Gwiazda ta świeci jaśniej w blasku Beatrycze, blask jej stopniowo się powiększa, im wyżej, szczeblując z gwiazdy na gwiazdę, zbliża się do Boga. [przypis redakcyjny]

w drugiej pieśni — w innej pieśni. [przypis redakcyjny]

w drużbie — w parze (zob. Słownik Lindego). [przypis redakcyjny]

wdrużyć (daw.) — wdrążyć. [przypis redakcyjny]

W Dwóch i Trzech Jedność (…) — Przenajświętsza Trójca. [przypis redakcyjny]

w dwóch rankach zasmarowałam kilka arkuszy — szkic do wspomnianej wprzód autobiograficznej powieści. Znalazłem wśród listów Narcyzy do Wandy rękopis tego szkicu i zamieściłem go przy nowym wydaniu Czy to powieść? (1929) w pełniejszym niż wprzód tekście. [przypis redakcyjny]

w dyskursie — w mowie. [przypis redakcyjny]

w dyskurs — w rozmowę. [przypis redakcyjny]

wdzięczniejsza (…) z ust pańskich niżeli przez kanclerzów — kanclerz dawał odpowiedzi w imieniu króla; kanclerz tu przen.: pośrednik. [przypis redakcyjny]

wdzięczniejszy* (starop.) — milszy. [przypis redakcyjny]

wdzięczność — tu: uprzejmość. [przypis redakcyjny]

wdzięczności — tu: wdzięki. [przypis redakcyjny]

wdzięczny* — miły, przyjemny. [przypis redakcyjny]

wdzięczny* (starop.) — miły, przyjemny. [przypis redakcyjny]

wdzięczny* (starop.) — miły. [przypis redakcyjny]

wdzięka (daw.) — ozdoba, chwała. [przypis redakcyjny]

Wdzięk boskiej, wonnej i gęstej dąbrowy — Poeta na wierzchołku góry czyśćcowej raj nam ziemski przedstawia i słusznie; albowiem tam tylko zupełnie doskonała ludzka szczęśliwość miejsce mieć może, gdzie oczyszczenie z namiętności i grzechów jest wypełnione. [przypis redakcyjny]

W dziedzinach Wizygotów kompilacja kodeksu Teodozjusza, sporządzona na rozkaz Alaryka, rozstrzygała spory między Rzymianami — W dwudziestym roku pasowania tego monarchy i wydana w dwa lata później przez Aniena, jak się okazuje z przedmowy do tego kodeksu. [przypis redakcyjny]

w dziele pt. O przywróceniu dawnego rządu według pierwiastkowych Rzeczypospolitej ustaw, ogłoszonym w r. 1775 — współcześnie wyszło w języku francuskim pt.: Essai sur le rétablissement d'ancienne, forme du gouvernement de Pologne, Londyn 1775. O Wielhorskim pisali: K. Hoffman, Historia reform politycznych w dawnej Polsce, Lipsk 1867, str. 277–294; Józef Szujski, Stare książki i dawni ludzie, Dzieła, seria III, tom I, Kraków 1885; Tenże: Dzieje Polski według ostatnich badań, Tom IV, Lwów 1866), str. 550–551; Wł. Konopczyński, Geneza i ustanowienie Rady Nieustającej, Kraków 1917, str. 139–141; Tenże: Liberum veto. Studium porównawczo-historyczne, Kraków 1918, str. 406–407; Marian Szyjkowski, Myśl Jana Jakóba Rousseau w Polsce XVIII wieku Kraków 1913, str. 60 i 69–101; Wł. Smoleński, Szkoły historyczne w Polsce, Pisma historyczne, Tom III, Kraków 1901, str. 234–236. [przypis redakcyjny]

w dzień sądu staną przed nim — Kiedyś, w dzień Sądu Ostatecznego, kiedy źli i dobrzy rozdzieleni będą przez tych pogan, którzy sprawiedliwie i bez zmazy żyli i osiągną wieczną szczęśliwość, jasno objawi się przyczyna, dla której niesprawiedliwi i nie z ducha, ale z imienia tylko chrześcijanie potępieni będą. [przypis redakcyjny]

w dzień wielki zabłyśnie tak świetna — Przez „dzień wielki” poeta wyraża Sąd Ostateczny. [przypis redakcyjny]

w dzikich sardyńskich górach (…) niewiasty więcej wstydliwe i skromne niż tam — W okolicy górzystej wyspy Sardynii za czasów Dantego mieszkańcy, a szczególnie kobiety, odznaczały się dzikością i bezwstydem obyczajowym. Podobny zarzut robi poeta swoim florentynkom, między którymi po śmierci męża swojego żona Forezego mieszkała. [przypis redakcyjny]