Człowiek i zwierz → ← Pochwała głupstwa

Spis treści

Bogactwo: 1 2 3
Kara: 1 2
Los: 1
Ojczyzna: 1 2
Pieniądz: 1
Pozycja społeczna: 1
Przebranie: 1
Przywódca: 1
Rycerz: 1
Sprawiedliwość: 1 2
Urzędnik: 1
Zdrada: 1
Złodziej: 1 2
Żebrak: 1
Żołnierz: 1

Ignacy KrasickiSatyry, Część drugaWziętość [1]

Bogactwo, PrzebranieBył niejakiś pan Łukasz, co chciał wiele dostać.

Cóż on czynił? Najsamprzód zmyślił sobie postać;

Chciał oszukać, oszukał, bo to nie są cuda,

I niezgrabne szalbierstwo częstokroć się uda,

A dopieroż gdy sztuczne [2]. Patrzał Łukasz pilnie,

Jak to się drudzy wznoszą — i zgadł nieomylnie.

Zgadł sekret. A ten jaki? — Do możniejszych przystać,

Strzec się słabych, śmiać z cnoty, a z głupstwa korzystać.

Przykład wszystkim widoczny rzecz wyłuszczy z prosta.

Gdy widzisz, senatorem że został starosta [3],

Patrz, jak się zsenatorzył. Był filut, jest możny,

Wczoraj ledwo mościom pan [4], dziś jaśnie wielmożny.

LosTo gra, los działa szczęście, lecz mu dopomaga

Czoło bezwstydne, podłość, w niecnocie odwaga.

Zdrada, Ojczyzna, KaraMały złodziej wart chłosty, lecz ten, co kraj zdradza,

Lubo tyle za sobą hańb, sromot sprowadza,

Iż owe sławne sosny z nadbrzezia Pilicy [5]

Jeszcze małe do składu [6] jego szubienicy,

Przecież filut wisielec, na co patrzyć zgroza,

Wstęgi nosi na szyi, co warta powroza.

Nie dopiero [7] występek z cnotą walkę wszczyna:

Z Cyceronem w senacie siedział Katylina [8].

Wzdrygał się świat na sprośność, była sprośność przecie [9],

Alboż to w jednym zbrodnie rodzaju na świecie?

Ów celnik, co wytartym odziany kontuszem,

Zaczął sławne rzemiosło z świętym Mateuszem [10],

Przeszedł i apostoła: ten wrócił, co zyskał,

Nasz wziął, schował, zarobił i jeszcze uciskał:

Zgoła stał się najpierwszym w rachmistrzowskiej sztuce,

A coraz postępując w tak wielkiej nauce,

Doszedł tego, iż dziesięć od sta znaczna strata!

Bogactwo, OjczyznaKradzieżą oczywistą wzniosła się intrata [11].

Kraj zdarł, kradł go bez wstrętu, a wyszedł jak święty.

O kunszcie krasomówski [12] w skutkach niepojęty!

Kunszcie, co możesz bielić to, co było czarnym,

Nieprzepłacony w twoim zapędzie niemarnym [13],

Sprawiłeś (a kunszt lepszy jeszcze dopomagał),

Iż Urzędnik, Złodziej, Żebrakten, co niegdyś chlebem żebraczym się wzmagał,

A w usłudze krajowej zyskał milijona, Samym tylko nazwiskiem różny od Katona [14].Dobry folwark na zyski skarb publicznej rzeczy [15]. Pieniądz, ŻołnierzObroną się wojsk swoich kraj każdy bezpieczy [16],

Sili się na obrońcę, drodzy są rycerze,

Ten najdroższy, co niewart być płatnym, a bierze,

Co pierśmi kraju swego mający być murem,

Że żołnierz — samym tylko wydatny mundurem [17].

Przywódca, RycerzSławny wiekom Czarniecki w baranim kożuchu

Gromił Szwedy, Duńczyki wśród klęsk i rozruchu,

Gromił, bo dusza wielka, co się nad gmin wzniosła,

Sławę, cnotę stawiała za zyski rzemiosła.

Był wielkim, bo czuł, czym był, a co czuł, to czynił.

Nie czuł nasz pan Mikołaj i chociaż przewinił,

Grzech mały według niego, on ledwo nie świętym.

Nowy przeto teolog, kunsztem niepojętym,

Bezpłatny kraju sędzia [18], przestawając na tym,

Sądził, karał, doradzał i stał się bogatym.

SprawiedliwośćŚlepa, mówią, jest Temis [19] — bajka, Temis widzi.

Nasz pan sędzia, co z dawnych błędów mądrze szydzi,

Znając jak przeświadczenie [20] mądrości uwłoczy,

Wypróbował dowodnie, iż ma bystre oczy.

Fraszka sądem bezwzględnym [21] trybunał ozdobić,

Mógł to i Czartoryski [22], lecz sądząc zarobić,

Więcej wygrać niż strona, co zyskała dekret [23] —

To treść bystrych dowcipów, to sędziowski sekret.

Mają go i patrony [24] (nazwisko poważne),

Ale pod nim fortele w zyskach wieloważne [25],

Czyniąc wykręt dowodem, a prawność matactwem,

Panoszą stron obrońcę surowym żebractwem [26]. —

Świat się wypolerował i my też za światem.

Ja, co jestem dotychczas mości panem bratem [27],

Bogactwo, Kara, Pozycja społeczna, Sprawiedliwość, ZłodziejPatrzę z kąta na drugich, widzę drogi snadne [28],

Chciałbym i ja też uróść; cóż — kiedy nie kradnę.

Straszy mnie szubienica, jak spojrzę na sosnę,

Więc Piotr rośnie, Jan urósł, a ja nie urosnę.

Przypisy

[1]

Wziętość — popularność. [przypis edytorski]

[2]

sztuczne — przebiegłe, umiejętne. [przypis redakcyjny]

[3]

senatorem że został starosta — starostowie nie mieli prawa zasiadania w senacie, aby więc zostać senatorem, starosta musiał otrzymać któryś z wyższych urzędów: kasztelana, wojewody, ministra. [przypis redakcyjny]

[4]

Wczoraj ledwo mościom pan — tytuł grzecznościowy „mości pan” obowiązywał w stosunku do każdego szlachcica, natomiast każdy sprawowany urząd dawał prawo do tytułu „jaśnie wielmożny”. [przypis redakcyjny]

[5]

sosny z nadbrzezia Pilicy — sławne masztowe sosny z lasów nadpilickich. [przypis redakcyjny]

[6]

skład — budowa. [przypis redakcyjny]

[7]

Nie dopiero — nie od dziś. [przypis redakcyjny]

[8]

Z Cyceronem… — Marcus Tullius Cicero (106–43 p. n. e.), słynny mówca i mąż stanu rzymski, gorący obrońca republiki, zdemaskował spisek Katyliny (por. satyra Złość ukryta i jawna), a oskarżając go w senacie, wygłosił słynne cztery mowy, zwane katylinarkami. [przypis redakcyjny]

[9]

W pierwotnej redakcji satyry po w. 23 znajdował się pięćdziesięciowierszowy, całkiem odmienny wariant utworu, którego autor nie włączył do ostatecznej redakcji. [przypis redakcyjny]

[10]

z świętym Mateuszem — apostoł Mateusz był z zawodu celnikiem (poborcą ceł). [przypis redakcyjny]

[11]

intrata — zysk, majątek. [przypis edytorski]

[12]

kunszt krasomówski — sztuka pięknego i umiejętnego przemawiania. [przypis edytorski]

[13]

niemarny — nieidący na marne, skuteczny. [przypis redakcyjny]

[14]

od Katona — Marcus Portius Cato (234–149 r. p.n.e.), polityk rzymski, obrońca interesów arystokracji; jako nieubłagany wróg wpływów greckich, którym przeciwstawiał surowy obyczaj starorzymski, stał się w tradycji symbolem cnót obywatelskich; „w zepsutych czasach, dawnej rzymskiej wstrzemięźliwości przykład”. (I. Krasicki, Zbiór potrzebnych wiadomości). [przypis redakcyjny]

[15]

publicznej rzeczy — rzeczypospolitej. [przypis redakcyjny]

[16]

bezpieczy — zabezpiecza. [przypis edytorski]

[17]

samym tylko wydatnym mundurem — jeszcze za czasów Stanisława Augusta anarchia odziedziczona po czasach saskich była w wojsku polskim zjawiskiem normalnym. Towarzysze pancerni i husarscy tylko nominalnie byli żołnierzami, ponieważ w czasie wojny najczęściej pozostawali w domu wysyłając na swoje miejsce płatnych zastępców. [przypis redakcyjny]

[18]

Bezpłatny kraju sędzia — w dawnej Polsce sędzia nie pobierał żadnego wynagrodzenia. [przypis redakcyjny]

[19]

Temis — „Córka Nieba i Ziemi, bogini sprawiedliwości. Wyrażenie jej bywa w osobie poważnej matrony mającej zawiązane oczy i trzymającej w ręku szalę z wagami równo z obu stron stojącymi”. (P. Chompre, Słownik mytologiczny). [przypis redakcyjny]

[20]

przeświadczenie — opinia publiczna. [przypis redakcyjny]

[21]

bezwzględny — bezstronny, nie znający szczególnych wzgędów dla nikogo. [przypis edytorski]

[22]

Czartoryski — Adam Kazimierz Czartoryski (1734— 1823), generał ziem podolskich, będąc w 1781–1782 r. marszałkiem trybunału litewskiego, zasłynął z bezstronnych wyroków, co było wówczas rzadkością. Głośny był współcześnie wydany przez Czartoryskiego wyrok skazujący na własnego ojca. [przypis redakcyjny]

[23]

dekret — wyrok. [przypis redakcyjny]

[24]

patron — obrońca sądowy w dawnej Polsce. [przypis redakcyjny]

[25]

wieloważny — wiele ważący, wartościowy. [przypis redakcyjny]

[26]

surowym żebractwem — natrętnym, nieustępliwym wyłudzaniem pieniędzy od klienta. Po wierszu tym znajdowało się w brulionie satyry odmienne zakończenie utworu: „Wszystkie władze szczególnym co dała ojczyzna, / W ręku prostych utrata, w dowcipnych spuścizna / Niepłatny płaci sobie, płatny więcej zyska, / Czyliż ojczyzna matka z samego nazwiska? / Czyż kto służy dla próżnej sławy, będzie żebrać? / Biorą, którzy nie służą, służąc czemu nie brać. / Zdobi wziątek dowcipny, podła kradzież szpeci,/ Jeśli matką ojczyzna, niechże żywi dzieci. / Czemu nie brać, gdy wziątek i skrycie, i snadnie, / Kto roztropny korzysta, głupi tylko kradnie. / Taki teraz jest statut zbyt w projekta płodnych, / Nowych obywatelów i statystów modnych. / Król Kazimierz był prostak, Aleksander drugi, / Klecili oni prawa dla kraju usługi. / Sobie służyć to koncept, staropolskie cnoty / Skutkiem były dziczyzny i grubej prostoty.” [przypis redakcyjny]

[27]

Po w. 70: „Już Maciej nie mościwym i panem, i bratem. / Zjaśniewielmożniał Maciej, drugich teraz braci; / A gdy go płatny wielbiacz górnie koligaci, / Stryjeczny Bolesławów i Piastów, i Wazów, / Zna szacunek krwi wielkiej i respekt wyrazów.” [przypis redakcyjny]

[28]

snadne — łatwe. [przypis edytorski]

Zamknij

Proszę czekać...

1,5% podatku - to nic nie kosztuje! Wpisz
KRS: 0000070056
Nazwa organizacji: Wolne Lektury

Chcemy, aby każde dziecko w Polsce miało wygodny i bezpłatny dostęp do lektur szkolnych - zróbmy to razem! Wspieraj Wolne Lektury stałą wpłatą!
Kliknij, by dowiedzieć się więcej >>>

Kto raz pokocha czytanie, już nigdy nie będzie całkiem sam. Książki ratują życie. W Wolnych Lekturach znajdziecie ich bez liku.

Paulina Młynarska

Znajdź nasze książki na Legimi! Za każdym razem, kiedy czytasz lub słuchasz Wolnych Lektur w księgarni Legimi, wspierasz naszą bibliotekę - DZIĘKUJEMY!

Co nowego na Wolnych Lekturach? Dowiesz się z naszego newslettera. Kliknij, by się zapisać.

Przyjaciele Wolnych Lektur jako pierwsi mają dostęp do premierowych publikacji. Zadeklaruj stałą wpłatę i dołącz >>>

Audiobooki Wolnych lektur znajdziesz też na naszym kanale na YouTube.
Czy wiesz, że jeśli włączysz subskrypcję, to pomożesz uwolnić kolejną książkę?

Kliknij obrazek, by subskrybować!

Lubisz czytać? Pomóż nam sprawiać, by coraz więcej książek było dostępnych za darmo w polskim Internecie! Kliknij i dorzuć się!

W 2020 roku z biblioteki Wolne Lektury skorzystało za darmo blisko 12 milionów użytkowników, jednak wspiera nas na stałe tylko mniej niż 1% czytelników. Zmień to! Kliknij i dorzuć się!

Dlaczego warto pamiętać o Kochanowskim, w jaki sposób zmiana akcentu może symbolizować bunt, jak rymować, aby prawie nikt nie zauważył, że rymujecie - wszystkiego dowiesz się słuchając Mistrzowskiej Szkoły Poezji.

Mark Twain Ludożerstwo w wagonach

Przekaż 1,5%

Wziętość

Spis treści

Ignacy KrasickiSatyry, Część drugaWziętość [1]

Przypisy

Mark Twain Ludożerstwo w wagonach

Przekaż 1,5%

Spis treści

Ignacy KrasickiSatyry, Część drugaWziętość[1]

Przypisy

Ignacy KrasickiSatyry, Część drugaWziętość [1]