Przypisy

Sarid — postać o takim imieniu nie występuje w Biblii. [przypis edytorski]

sariojančią — niokojančią. [przypis edytorski]

sarkać — głośno wyrażać niezadowolenie. [przypis edytorski]

sarkać — narzekać. [przypis edytorski]

sarkać — odnosić się nieuprzejmie; głośno narzekać. [przypis edytorski]

sarkać — wyrażać głośno niezadowolenie z czegoś, narzekać. [przypis edytorski]

sarkać — wyrażać głośno niezadowolenie z czegoś. [przypis edytorski]

sarkać — wyrażać niezadowolenie, często w sposób nieuprzejmy. [przypis edytorski]

sarkanie — głośne wyrażenie niezadowolenia z czegoś. [przypis edytorski]

sarkastyczny — uszczypliwy, szyderczy, drwiący. [przypis edytorski]

sarknąć — wyrazić się nieuprzejmie. [przypis edytorski]

sarknięcie — głośne wyrażenie swego niezadowolenia; też: nieuprzejma odezwanie się; por. sarkać, sarkazm. [przypis edytorski]

sarkoda (daw. biol.) — protoplazma, tworzący ciało komórki zespół powiązanych ze sobą związków organicznych. [przypis edytorski]

sarkoma (fr. sarcome, z gr. sarks, sarkos: mięso) — w medycynie nowotwór złośliwy (zwany także mięśniakiem) rozwijający się z tkanki łącznej lub mięśniowej, bardzo szybko rozrastający się i wcześnie dający przerzuty. [przypis edytorski]

Sarmaci i Scytowie — spokrewnione starożytne waleczne ludy koczownicze, zamieszkujące wschodnią Europę; od Sarmatów wg literatury i publicystyki polskiej XV–XIX w. wywodziła się szlachta polska. [przypis edytorski]

Sarmaci — nazwa irańskich ludów koczowniczo-pasterskich, spokrewnionych ze Scytami. [przypis edytorski]

Sarmacją (daw. forma) — dziś B. lp r.ż.: Sarmację; tj. Polskę. [przypis edytorski]

Sarmacja — kraina Sarmatów, starożytnego walecznego ludu, który wg literatury i publicystyki polskiej XV–XIX w. zamieszkiwał w przeszłości tereny polskie, ruskie i litewskie i od którego wywodzi się szlachta polska. [przypis edytorski]

sarmata — gėda, nemalonus jausmas. [przypis edytorski]

sarmata — gėdos jausmas. [przypis edytorski]

sarmatlyvai — droviai, nedrąsiai. [przypis edytorski]

Sarmatyczan — Sarmatów. [przypis edytorski]

sarmatytis — gėdytis. [przypis edytorski]

sarmenticii i semaxii (łac.) — tu: żywe pochodnie. [przypis edytorski]

sarn (daw.) — dziś: saren. [przypis edytorski]

sarong — długi pas materiału owijany wokół bioder, by uformować z niego spódnicę. [przypis edytorski]

sarong — malajski strój przypominający spódnicę z jednego płata tkaniny, noszony zarówno przez mężczyzn, jak i przez kobiety. [przypis edytorski]

sarong — rodzaj spódnicy z długiego pasa materiału owijanego wokół bioder, noszony przez kobiety i mężczyzn na Malajach. [przypis edytorski]

Saron — żyzna równina w Izraelu, nad morzem Śródziemnym rozciągająca się między Karmelem a Jaffą. [przypis edytorski]

Sarpedon (mit. gr.) — wódz Licyjczyków w wojnie trojańskiej; zginął z rąk Patroklosa. [przypis edytorski]

Sarpedon — syn Zeusa i Europy, król Lików (mieszkańców Licji); poległ z ręki Patroklosa, przyjaciela Achillesa. [przypis edytorski]

Sarpedon — syn Zeusa i Europy. [przypis edytorski]

sartas — raudas, šviesiai bėras. [przypis edytorski]

sartas — šviesiai bėras. [przypis edytorski]

Sarto, Andrea del, właśc. Andrea d'Agnolo di Francesco di Luca (1486–1530) — włoski malarz renesansowy z Florencji, urodzony w rodzinie krawieckiej, stąd przydomek del Sarto (dosł. „od krawca”); najgłośniejsze jego dzieło to freski z życia św. Filipa w Santa Anunziata we Florencji (powst. 1504–1511) oraz utrzymane w monochromatycznej gamie brązów freski na temat życia św. Jana Chrzciciela we florenckim Chiostro dello Scalzo (1511-1526); ponadto zwracają uwagę jego obrazy: Madonna z harpiami (pełna ruchu, skrętów ciała już barokowych) oraz Ofiarowanie Izaaka, zdradzające tendencje manieryczne. [przypis edytorski]

sartokas — šviesiai bėras arklys. [przypis edytorski]

Sartre, Jean-Paul (1905–1980) — francuski filozof, powieściopisarz i dramaturg, przedstawiciel egzystencjalizmu; w roku 1964 odmówił przyjęcie literackiej Nagrody Nobla. [przypis edytorski]

sasadzka — dziś popr.: zasadzka (być może błąd druku). [przypis edytorski]

Saschu, właśc. Szasu — egipska nazwa semickich koczowników, pasterzy bydła prowadzonych przez wodzów plemiennych, wędrujących na terenach półwyspu Synaj, południowego Izraela i Transjordanii. [przypis edytorski]

Sasi a. Saksonowie (ang. Saxons) — lud germański, osiadły we wczesnym średniowieczu na płd. od Płw. Jutlandzkiego, na terenie ob. północnych Niemiec; w V–VI w. część z nich razem z Anglami i Jutami podbiła Brytanię i założyła tam swoje królestwa, w których wykształciła się wspólna kultura, język i tożsamość anglosaska; Sasi na kontynencie zostali w VIII w. podbici przez Karola Wielkiego i zmuszeni do przyjęcia chrześcijaństwa. [przypis edytorski]

Saski dziedziniec — dziedziniec pałacu Saskiego, późniejszy Plac Saski, dziś: plac marsz. Józefa Piłsudskiego. [przypis edytorski]

saskiéj — daw. forma z é (tzw. e pochylonym), tu: wymawianym jak i. [przypis edytorski]

Saski — hotel Saski, w centrum Krakowa, na rogu ulic św. Tomasza i Sławkowskiej. [przypis edytorski]

Saski, Strzelecki — parki w Warszawie i Krakowie. [przypis edytorski]

Sasów tak przeważnie zgromił, iż u rzeki Sali, założony przezeń jakby kres żelazny granice Polski określał — w oryg. łac. In flumine Salae in medio terrae Saxonum, meta ferrea fines Poloniae terminavit. [przypis edytorski]

sassafras a. sasafras — aromatyczne, wiecznie zielone drzewo z rodziny wawrzynowatych, występujące we wsch. części Ameryki Płn. [przypis edytorski]

sassafras a. sasafras — aromatyczne, wiecznie zielone drzewo z rodziny wawrzynowatych, występujące we wsch. części Ameryki Płn. [przypis edytorski]

saszetka (z fr.) — torebka lub poduszeczka napełniona wonnymi substancjami, wkładana dawniej między bieliznę dla nadania jej zapachu. [przypis edytorski]

satana (ros.) — szatan. [przypis edytorski]

satelita — ciało niebieskie krążące dokoła swojej planety, księżyc; przen.: nieodstępny towarzysz. [przypis edytorski]

sateniszka — daw. rodzaj tkaniny atłasowej, por. satyna. [przypis edytorski]

Satiros Faunosque (łac.) — Satyrowie i Fauny. [przypis edytorski]

satis est (łac.) — wystarczy. [przypis edytorski]

Satisfait. Ah, oui, oui, je comprands (fr.) — Zadowolony. A, tak, rozumiem. [przypis edytorski]

satis (łac.) — starczy. [przypis edytorski]

Satis quod sufficit (łac.) — Dostateczne, czego wystarcza. [przypis edytorski]

sator, arepo, tenet, opera, rotas (łac.) — słowa z najstarszego, znanego z czasów rzymskich, tzw. kwadratu magicznego; sator: siewca; arepo: słowo nieznane, być może nazwa własna; tenet: trzyma, prowadzi; opera: tu: uważnie; rotas: koła. [przypis edytorski]

satrapa — mianowany przez króla namiestnik prowincji (satrapii) w staroż. Persji. [przypis edytorski]

satrapa — mianowany przez króla namiestnik prowincji (satrapii) w staroż. Persji. [przypis edytorski]

satrapa — namiestnik prowincji (satrapii) w starożytnej Persji, który posiadał uprawnienia administracyjne, sądowe i wojskowe; synonim tyrana. Satrapy nasze: ci, którzy posiadają władzę. [przypis edytorski]

satrapa — namiestnik prowincji (satrapii) w starożytnej Persji, który posiadał uprawnienia administracyjne, sądowe i wojskowe; synonim tyrana. [przypis edytorski]

satrapa — namiestnik prowincji (satrapii) w starożytnej Persji; synonim tyrana. [przypis edytorski]

Satrapen — Statthalter. [przypis edytorski]

satura Menippea (łac.) — satyra menippejska a. menippea; gatunek literatury satyrycznej, o nazwie ukutej od imienia gr. cynika Menipposa; menippea charakteryzuje się połączeniem pierwiastków fantastycznych i realizmu, prozy i wiersza, a także spajaniem różnych form stylistycznych; jej bohaterem jest najczęściej mędrzec. [przypis edytorski]

Saturday Weekly Review (ang.) — „Sobotni Przegląd Tygodniowy”. [przypis edytorski]

saturnalia — tu przen., żart.: huczne zabawy karnawałowe; w staroż. Rzymie uroczystości ku czci Saturna, obchodzone po zakończeniu prac polowych, połączone z zabawami ludowymi. [przypis edytorski]

saturnalia — tu: publiczna zabawa towarzysząca świętowaniu; w staroż. Rzymie uroczystości ku czci Saturna, obchodzone po zakończeniu prac polowych, połączone z zabawami ludowymi. [przypis edytorski]

Saturnalia — w staroż. Rzymie tygodniowe radosne święto ku czci boga rolnictwa Saturna, obchodzone w połowie grudnia. [przypis edytorski]

Saturn a. Saturnus — staroitalski bóg cyklu zmian w naturze. [przypis edytorski]

Saturn — gazowy olbrzym, szósta planeta Układu Słonecznego. [przypis edytorski]

Saturnia — daw. nazwa Kapitolu jako grodu Saturna. [przypis edytorski]

Saturnin (II w.) — gnostyk syryjski. [przypis edytorski]

Saturnin z Antiochii (II w. n.e.) — syryjski gnostyk, prawdopodobnie uczeń Menandra, samarytańskiego chrześcijańskiego gnostyka, ucznia Szymona Maga; wiedza o nim pochodzi wyłącznie z dzieła Przeciw herezjom Ireneusza z Lyonu; nauczał on, że początkiem wszystkich rzeczy jest niepoznawalny Ojciec, a jednym ze stworzonych przez niego aniołów był, obok archaniołów, mocy i władz, Bóg judaizmu; Saturnin nauczał (za swym mistrzem Szymonem Magiem, który czerpał z mitologii perskiej), że siedem stworzonych aniołów oraz inne byty duchowe wspólnie stworzyły świat, a następnie, na boski obraz, który zstąpił z wysoka, człowieka: obraz duchowy w zderzeniu z niskim światem materialnym nie dał początkowo dobrego rezultatu i człowiek pełzał po ziemi jak robak, później jednak najwyższa siła zlitowała się nad nim i ocalając swój obraz wtrącony w więzienie materii, zesłała boską iskrę, która podniosła człowieka i postawiła go na nogi (śmierć człowieka oznacza powrót tej iskry do swojego źródła, zaś pozostałe elementy ulegają zniszczeniu); bóg judaizmu (jeden ze stworzonych przez Ojca aniołów) uciskał ludzi obdarzonych boską iskrą, dlatego Ojciec posłał zbawiciela, by ich odkupił i zniszczył boga judaizmu; Saturnin w swoim enkratycznym (tj. wskazującym na wstrzemięźliwość jako wartość przewodnią) nauczaniu odrzucał m.in. małżeństwo i prokreację oraz spożywanie mięsa jako pokusy pochodzące od szatana. [przypis edytorski]

Saturn jest ledwie dziewięćset razy większy od Ziemi — autor porównuje objętości globów, nie średnice; podobnie dalej. [przypis edytorski]

Saturn (mit. rzym.) — bóg rolnictwa, zasiewów i czasu, syn Urana, daw. władca bogów obalony przez swego syna Jowisza; odpowiednik gr. Kronosa. [przypis edytorski]

Saturn (mit. rzym.) — bóg rolnictwa, zasiewów i czasu, syn Urana, daw. władca bogów obalony przez swego syna Jowisza; odpowiednik gr. Kronosa. według jednego z mitów pożarł swoje dzieci, by nie przejęły władzy. [przypis edytorski]

Saturn (mit. rzym.) — bóg rolnictwa, zasiewów i czasu; utożsamiany z greckim Kronosem, dawnym władcą bogów obalonym przez swego syna; świat pomiędzy siebie podzielili, tak jak to zrobiły dzieci Saturna: synowie i córki Kronosa (Saturna), na czele z Zeusem (Jowiszem), wystąpili przeciw jego władzy, po długiej wojnie wypędzili go i podzielili się sferami rządów, m.in. Zeus objął swą władzą niebo i zwierzchnictwo nad innymi bogami, Posejdon (Neptun) stał się panem mórz, a Hades (Pluton) przejął rządy w krainie umarłych. [przypis edytorski]

Saturn (mit. rzym.) — bóg zasiewów, rolnictwa, pór roku i czasu. Odpowiednik Kronosa z mit. gr. [przypis edytorski]

Saturn (mit. rzym.) — ojciec Jowisza; gdy władał światem, nastał złoty wiek ludzkości, era szczęścia i rozkwitu. [przypis edytorski]

Saturn (mit. rzym.) — starorzymski bóg rolnictwa i zasiewów, przedstawiany jako starzec; utożsamiany z gr. Kronosem (a. Chronosem), bogiem czasu i śmierci. [przypis edytorski]

Saturn (mit. rzym.) — starorzymski bóg rolnictwa i zasiewów, przedstawiany jako starzec; utożsamiany z gr. Kronosem. [przypis edytorski]

Saturn — ojciec Jowisza, czas jego władzy nad światem tradycyjnie przedstawiano jako złoty wiek. [przypis edytorski]

Saturn — starorzymski bóg czasu, później symbol melancholii. [przypis edytorski]

Saturn — w mitologii rzymskiej bóg rolnictwa, pokonany przez Jowisza. [przypis edytorski]

satyneta — lekka tkanina podobna do satyny. [przypis edytorski]

satynowanie — nadawanie papierowi gładkości i połysku. [przypis edytorski]

satyr — bożek z kozimi nogami, symbol pożądania. [przypis edytorski]

„Satyr” — dwutygodnik, wydawany w Krakowie w latach 1892–1894. [przypis edytorski]

satyrenwürdig (niem.) — godny satyry. [przypis edytorski]

Satyricon — satyryczny romans przygodowy rzymskiego pisarza Petroniusza (zm. 66), mającego duże wpływy na dworze cesarza Nerona i pełniącego rolę autorytetu w sprawach dobrego smaku. [przypis edytorski]

Satyricon — utwór przypisywany Petroniuszowi, obrazujący stosunki panujące w Cesarstwie Rzymskim. [przypis edytorski]

satyr (mit. gr.) — jedna z istot wchodzących w skład orszaku Dionizosa, boga wina i dzikiej natury; satyrowie byli przedstawiani jako pół-ludzie i pół-konie, kojarzono ich z pożądaniem i lubieżnością. [przypis edytorski]

satyr (mit. gr.) — jedna z istot wchodzących w skład orszaku Dionizosa, boga wina i dzikiej natury; satyrowie byli przedstawiani jako ludzie z koźlimi nogami i uszami. [przypis edytorski]

satyr (mit. gr.) — jedna z istot wchodzących w skład orszaku Dionizosa, boga wina i dzikiej natury; satyrowie byli przedstawiani jako pół-ludzie i pół-konie, kojarzono ich z pożądaniem i lubieżnością; w dramacie satyrowym, stanowiącym rodzaj krótkiej sztuki teatralnej, w sposób humorystyczny przedstawiającej motywy i postacie mitologiczne, chór składał się z satyrów. [przypis edytorski]

satyr (mit. gr.) — jedna z istot wchodzących w skład orszaku Dionizosa, boga wina i dzikiej natury; satyrowie byli przedstawiani jako ludzie z koźlimi nogami i uszami, kojarzono ich z pożądaniem i lubieżnością. [przypis edytorski]

satyr (mit. gr.) — jedna z istot wchodzących w skład orszaku Dionizosa, boga wina i dzikiej natury; satyrowie byli przedstawiani jako ludzie z koźlimi nogami i uszami, kojarzono ich z pożądaniem i lubieżnością; wyłoniła się z utworów z chórami satyrów: być może autor ma na myśli tzw. dramat satyrowy, rodzaj krótkiej sztuki teatralnej, w której chór składał się z satyrów, przedstawiający w sposób humorystyczny motywy i postacie mitologiczne; trudno jednak tę uwagę autora pogodzić z wcześniejszym jego stwierdzeniem, iż tragedia powstała z dytyrambów, gdyż z zachowanych źródeł nie wynika, żeby występowały w nich takie chóry. [przypis edytorski]

satyr (mit. gr.) — należąca do orszaku Dionizosa istota o ciele łączącym cechy człowieka i kozła (najczęściej z koźlimi nogami, uszami oraz prąciem). [przypis edytorski]

satyrus (łac.), satyr (mit. gr.) — jedna z istot wchodzących w skład orszaku Dionizosa, boga wina i dzikiej natury; satyrowie byli przedstawiani jako ludzie z koźlimi nogami i uszami, kojarzono ich z pożądaniem i lubieżnością. [przypis edytorski]

satyrycznie (daw.) — złośliwie; ironicznie. [przypis edytorski]

satyryk napisał — Juwenalis, Satyra 8. [przypis edytorski]