Wesprzyj Wolne Lektury 1,5% podatku — to nic nie kosztuje! Wpisz KRS 00000 70056 i nazwę fundacji Wolne Lektury do deklaracji podatkowej. Masz czas tylko do końca kwietnia :)

Przekaż 1,5%

Przekaż 1,5% podatku na Wolne Lektury KRS 00000 70056
Ufunduj darmowe książki dla tysięcy dzieciaków.
WIĘCEJ

Szacowany czas do końca: -
Paul Heyse, Dziecię wieszczek

Paul Heyse

Dziecię wieszczek

tłum. Maria Konopnicka

  1. Cnota: 1
  2. Czas: 1
  3. Głupota: 1
  4. Grzeczność: 1
  5. Jedzenie: 1
  6. Kara: 1
  7. Kobieta: 1 2 3 4
  8. Król: 1
  9. Matka: 1
  10. Milczenie: 1
  11. Miłość: 1 2 3
  12. Młodość: 1 2 3
  13. Modlitwa: 1
  14. Nauka: 1
  15. Oko: 1
  16. Podróż: 1
  17. Podstęp: 1
  18. Poezja: 1 2
  19. Postęp: 1
  20. Przemoc: 1
  21. Przysięga: 1 2
  22. Samobójstwo: 1
  23. Seks: 1
  24. Sen: 1
  25. Sługa: 1
  26. Syn: 1
  27. Szaleństwo: 1
  28. Szpieg: 1
  29. Śmierć: 1
  30. Tajemnica: 1
  31. Taniec: 1 2
  32. Tęsknota: 1
  33. Władza: 1 2 3

Ortografię i interpunkcję dopasowano do współczesnych norm. Ważniejsze zmiany: Fleksja: tem->tym naszę->naszą Udźwięcznienia i ubezdźwięcznienia: blizka->bliska Inne: Przez las, co w dumaniach pogrążony cały -> Przez las, w dumaniach pogrążony cały (bł. rytmu)

Paul HeyseDziecię wieszczek[1]nowela w trzech pieśniachtłum. Maria Konopnicka

Pieśń pierwsza

1
PoezjaBył sobie… tak się zwykle zaczynają
Bajki; lecz któż ich chętnie dzisiaj słucha?
Świat dziwnie dojrzał; a cuda nie mają
Żadnego wpływu na ludzkiego ducha.
5
Romans, nowela nawet, rozkwitają
Pod hasłem: „naprzód” — Na pieśni — posucha!
A kto nadzieją sławy się kołysze,
Niech póki życia nic wierszem nie pisze.
Poezja, NaukaGdzie czas, gdy starcom, mimo siwych włosów,
10
Zaczarowany flecik Oberona[2]
wiat rzeczywisty zdmuchiwał z przed nosów?…
Czas ów, gdy dziewczę tuliło do łona
Swego Schillera[3]?… gdy z Goethem[4] niebiosów
Sięgał młodzieniec? … Odzie myśl rozmarzona,
15
Co boskie dźwięki pieśni wieszczów chwyta?
Zamiast ich czytać — dziś o nich się czyta.
Postęp, CzasOdkąd się życie po relsach[5], wrąc, toczy
I leci z parą — śniąc tylko o złocie,
Któż muz wybrańca chce widzieć na oczy
20
Lub słuchać w zgrzycie maszyn i łoskocie?
— «Oddział[6] palących» — tłum trzeźwy się tłoczy
Ty Auerbacha dobywasz w przelocie…
Zaledwo został przez ciebie odczuty,
Świst… słychać okrzyk: «Stacja! Trzy minuty!»
25
Bogi wszechmocne! Cóż pocznie w tej wrzawie
Mówiące rymem tylko «wieszczek dziecię»?
Sądzę, te nikt z was trzech pieśni w oktawie[7]
Z rękawa łatwo nie wytrząśnie; przecie
Tłum ani głową nie skinie łaskawie…
30
Przyjaciel nawet z zwątpieniem poecie
Rękę podaje… a wielka krytyka
Brak mi trzeźwości współczesnej wytyka.
Mniejsza! Dni lepsze ujrzy, kto dożyje…
Co do mnie, choćby ludzie śmiać się mieli,
35
Czar stary łatwo duszę mą podbije…
Strofa Ariosta[8] zawsze mnie weseli!
Pył — i dym, który nad głową się wije
W wiecznego piękna spłukuję kąpieli…
Na wielkiej drodze, wbrew karnej ustawy,
40
Pas rozwiązuję — i pluskam w oktawy.
Kto się tym gorszy, niech z dala zostanie,
I niech na sucho ratuje swą duszę.
Wam jednak, zacni panowie i panie,
Maleńkie słówko powiedzieć tu muszę:
45
Ściśle prawdziwym jest opowiadanie,
Które fantazją upiększyć się kuszę;
I mimo polot tych strof idealny,
Kierunek cały na wskroś jest realny.
Już Jakub Cazotte[9] rozsnuwał ten wątek;
50
Duch jasny; przecież — źródło mętnej wody,
Większą część jego pieśni i pamiątek
Czas zatarł; pisma jego wyszły z mody…
I tylko jeden pozostał nam szczątek,
Na wieki piękny i na wieki młody:
55
Le diable amoureux[10] — (ostrzegam w nawiasie,
Że niedorostkom od książki tej zasię[11]).
Otóż, opowieść naszą fantastyczną,
Cazotte, z uśmiechem satyra[12], podaje
Pełną psot, figlów, cyniczną, drastyczną,
60
Rażącą czasów naszych obyczaje…
Lecz ja całą wartość artystyczną
Na nowo, z źródeł pierwotnych, dostaję.
Co tu nadmieniam, niech przyzna lub przeczy
Znawca Cazotta — a teraz — do rzeczy!
65
Matka, SynBył sobie pewien książę w Astrachanie[13];
Kalibad-chanem zwali go poddani;
A był tak piękny, jak wiosny zaranie.
Królowa matka, mądra bardzo pani.
Gdy mąż jej zaległ grobowe posłanie,
70
Tak wychowała syna, by był dla niej
Podporą, chlubą, wsparciem i obroną,
Gdy włos zbieleje pod ciężką koroną.
Zaledwo chłopca puszczała od boku:
Na radzie państwa, na modłach w meczecie.
75
On wszędzie musiał dotrzymać jej kroku,
Pieszo, czy konno, czy w dworskiej karecie.
W cnoty wzrastało w promieniach jej wzroku
To ukochane i pieszczone dziecię;
I nocą nawet przy niej zasypiało,
80
Kotarą tylko oddzielone białą.
Władza, Sen, SługaPłoszony jednak troskami i trudem,
sen odlatywał od powiek królowej.
Komuż, z tych wielkich, co stają nad ludem,
Spać obowiązek pozwala surowy?
85
Nie było zatem dziwem, ani cudem,
Że próżno księżna w puchar kryształowy
Mieszała opium… aż w szczęśliwej chwili
Znalazł się sposób, co snem ją posili.
Trzy stare wiedźmy, wsławione bajkami,
90
Co opowieści, jak przędzę, w lot snuły,
Kazała przyzwać, hojnymi datkami
Uposażyła je z własnej szkatuły;
Zamianowawszy «hof-usypiaczkami[14]
Królewskiej mości» — te stare gaduły…
95
A gdy noc przyszła, z kolei wezwana
Bajarka dziwy prawiła do rana.
Królowej jednak — szczególnej kobiecie,
Którą poddanych losy rozbudzały —
Baśnie o cudach niebywałych w świecie
100
Zbyt dziecinnymi nieraz się zdawały.
W miejscach, gdzie każdy wzdrygnąłby się przecie,
Jej cicho do snu powieki spadały;
I często — wolna od sztucznej ekstazy —
Ziewnęła przez nos, raz po raz, trzy razy.
105
Ale bajarzom nie zbraknie rezerwy
Publiki, która oklaskuje rada[15]
Dowcip — i głupstwa, w równym stopniu werwy.
Jakie inaczej tyłaby gromada
Partaczy w sztuce?… Bywają też nerwy,
110
Których narkotyk do snu nie układa.
Dość, że ziewania królowej przyczyna
W dziwną bezsenność wprawiała jej syna.
Wstrzymując oddech, by lekkiej kotary
Nie wzruszyć, leżał — i nie zmrużył oka.
115
Śledząc z przejęciem straszliwe poczwary,
Karłów, olbrzymów, skrzydlatego smoka
I pięknych książąt czyny nie do wiary,
I dobrą wróżkę, co czuwa z wysoka,
Aż przez płomienie i burze szalone,
120
Luby zdobędzie królewską koronę.
MłodośćO piękny wieku! O wieku złudzenia!
Gdy wymysł z prawdą majaczą złączone…
Gdy się do cudów zbliżamy bez drżenia,
A rzecz zwyczajna przed oczy olśnione
125
Jak cud się zjawia… gdy senne marzenia
Na jawie snują niteczki złocone! …
Obcą ni jeszcze ta mądrość wytarta:
«Żadna rzecz twego podziwu nie warta».
Tak fantastycznych i lotnych mar tłumy
130
Nad Kalillbadem, znęcone, bujały,
Że często w zmierzchu głębokiej zadumy
Młodzieniec tonął w słoneczny dzień biały.
Wówczas odgarniał grzywy, co jak szumy
Kaskady na kark rumaka spadały,
135
Wbijał ostrogi — i puszczał wędzidła —
A koń go nosił, jak gdyby miał skrzydła.
I jak dzień długi, lubił się przedzierać
Przez las, w dumaniach pogrążony cały,
Bez celu, ścieżki nie racząc wybierać.
140
A za nim Murzyn łuk nosił — i strzały
I milcząc, z nudów zdawał się umierać,
Tak mu wycieczki owe dokuczały;
Bo musiał gonić za pana rozpędem,
Który się dziwnym stał pod każdym względem.
145
Przed lada jamą wydrążoną w skale
Zsiadał, by drzeć się przez ciernie i głogi,
I wołać: «Sezam, otwórz się!» — zuchwale
I wypatrywać tajemnicze drogi
Do Aladyna skarbów; wierząc stale,
150
Że trafi wreszcie w dobrej wróżki progi —
Ptakom i gadom przyglądał się bacznie;
I czekał — rychło który mówić zacznie.
I to w tym wieku, gdy chluba narodu,
Młodzież współczesna od dawna urąga
155
Podobnym baśniom — i wie już od rodu,
Że skarby wróżek niewarte szeląga;
Że koń skrzydlaty, godzien jej zachodu,
Jest ten, co stawkę w wyścigu osiąga;
Że siłą — wiedza, czas — złotem, a stary
160
Ideał, to wy — o srebrne talary!
Lecz taki książę, któremu nie trzeba
Zdobywać sobie karyjery w świecie,
Ni w pocie czoła dorabiać się chleba,
Ten — śmiać się może z tego! Jemu przecie
165
Czego zapragnie — to wnet spada z nieba;
On żyje we śnie rozkosznym, jak dziecię…
I — jeśli duchem nie chce spać na wieki,
Musi cel pragnień mieć bardzo daleki!
Negr[16] realistą był najczystszej wody —
170
I za wariata miał pana swojego,
Sądząc, i słusznie, że książę ten młody
Mógłby coś bardziej robić książęcego,
Jak pukać w skały; sam lubił przygody
I nie był wrogiem uciech, lecz innego
175
Trochę rodzaju; a choć łeb miał siwy,
W lot chwytał każdą, jak ptaka myśliwy.
Kiedy więc księżna spostrzegła stroskana
Zadumę syna, wnet Negra przyzwała,
Który znał jeszcze nieboszczyka pana,
180
I rzekła: «dusza księcia posmutniała,
(Znać, że w Szekspirze była oczytana),
Dlatego-m ciebie do rady wybrała…
Co robić?» — Hussajn kłania się co słowo; —
«Pozwól mi działać wszechwładna królowo!»
185
I korzystając z pierwszej sposobności,
Drogę skierował do uroczej wioski,
Która wśród winnic świeżej zieloności
Kryła się, jakby eden jaki boski.
Tam z ojcem starym żyły w samotności
190
Trzy piękne dziewy, młode — i bez troski;
Z ich-to pomocą, w chlubnym przedsięwzięciu
Miał mądry mentor rozum wrócić księciu.
Lecz dziki książę, gdy śliczne dziewczęta
Puchar mu wina podały z uśmiechem,
195
Nie spojrzał nawet w błyszczące oczęta;
Jakby był ślepym, lub mniemał to grzechem;
I czarę, która była owinięta
Wieńcem róż młodych, odstawił z pośpiechem…
A kiedy piękne puściły się w skoki,
200
Ostrogą konia spiął w obadwa boki.
«Ha — myślał Hussejn — od jednego cięcia
Drzewo nie pada; a pierwszy krok pono
Zawsze najcięższy… ja-bo od chłopięcia
Miałem nicponia sławę ustaloną..
205
Lecz do takiego białego panięcia,
Co-to ma brodę ledwo opuszoną,
Kobieta zawsze w pół drogi wyjść musi.
Inaczej — mądry będzie, kto go skusi!
Z trzech sióstr, dwie były zbyteczne w intrydze;
210
A wszystkie nadto pierzchliwe — i młode.
Inny tu atut grę weźmie, jak widzę!»
Pod wieczór zatem obmyśla wygodę
(Księcia i koni folgując fatydze)
W oberży, kędy[17] lubiąca swobodę,
215
Gosposia, hoża[18] i nie nazbyt święta
Oskubywała wędrowne ptaszęta.
Przezacny mentor wciągnął ją do spisku;
Jak łatwo zgadnąć, prosić się nie dała.
Chłopiec był piękny — i godzien uścisku
220
Tej nawet, która nigdy nie kochała…
Opinia wprawdzie, lubo bez nacisku,
Coś-nie-coś niby przeciw temu miała,
Lecz pałac, stroje i tytuł «metresy[19]»,
To też coś znaczy dla serca — i kiesy.
225
Dała im tedy oddzielnie pokoje.
Hussejn zachrapał wnet, jak sprawiedliwy,
Co wiernie spełnił obowiązki swoje.
Wtem, o północy, okrzyk przenikliwy
Budzi go ze snu… przez pchnięte podwoje
230
Kalilbad wpada; Negr nasz ledwo żywy,
«Na Boga — wola — co to?» książę blady
«Jedziemy» — rzecze. — «W nocy?» — «Nie ma rady!»
— «Wasza wysokość gorączką oddycha!
Noc jest tak zimna… wicher dmie na dworze…
235
A płaszcz… lecz gdzież on podział się u licha?
Książę jest w nader dwuznacznym ubiorze!»
Ale Kalilbad gwałtem go wypycha.
Istotnie, gdyby podzielić z nim łoże
Smok przyszedł nocą ciemną, bez wątpienia
240
Młodzieniec nie drżałby tak z przerażenia.
Odtąd się Hussejn utwierdził w swój wierze,
Iż młody książę po prostu ma bzika.
Strzegł go, jak zwykle wariatów się strzeże,
Nie dając w rękę nawet scyzoryka.
245
A gdy wzrok chłopca utonął w gwiazd sferze,
Lub szukał ziela, co groty odmyka,
Starego Negra mina tajemnicza
Zdała się mówić: «szkoda nam panicza!»
ŚmierćWtem, nagle, marzeń idyllę różową
250
Przerwał krzyk życia — i jego niedoli;
Królowa, która była już niezdrową,
Od dawna niknąc i gasnąc powoli,
Poznała, że śmierć większą jest królową,
I że wszechmocy nie ma w ludzkiej woli;
255
Zmarła; a wielka dostojników rada
Berto złożyła w ręce Kalilbada.
WładzaChoć w Astrachanie barbaryzm panuje,
Kulturą naszą ledwo złagodzony
(Zarząd i władzę najwyższą sprawuje
260
Sznurek, z cienkiego jedwabiu skręcony); —
Przecież jest jeden punkt, który znajduje
Przykładnym nawet Zachód oświecony;
Ten mianowicie, że książę nie robi
Nic, tylko ludom dziedziców sposobi.
265
Co oprócz tego czyni — nie popłaca.
Rządy królowej bywały ganionie,
Więc się już wszystko na dobre obraca,
Kiedy młodzieńczy pan bierze koronę,
Jest bowiem pewność, że zrazi go praca,
270
Że trud surowy odłoży na stronę;
Rząd zda na Boga, rad swemu imieniu
«Ojca narodu» w najmilszym znaczeniu.
Jakież zdumienie, gdy siadłszy na tronie
(Cud ten zrozumiał tylko Hussejn stary),
275
Książę wziął krzepko cugle państwa w dłonie.
Praw i powagi pilnując się miary;
A piękne panie zostały na stronie,
Choćby tak chętnie dzieliły ciężary
Rządu, ze ślicznym księciem, który tylko
280
W oczach im mignął jakąś wolną chwilką.
Wysoka Rada pierwsza z przerażeniem
Niebezpieczeństwo ojczyzny pojęła;
Widząc ze smutkiem i z wielkim zgorszeniem,
Że książę serio bierze się do dzieła;
285
(Mówiono nawet, że bladym płomieniem
Lampa po nocach w komnacie płonęła)
Więc uradziły głosy zjednoczone
W imieniu Indu błagać, by wziął żonę.
Gdy wezyr[20] zamysł ten objawił panu
290
I krasomówstwem poparł go cudownie,
Z wzrostu dynastii robiąc kwestię stanu,
Zląkł się o księcia Hussejn niewymownie!…
Zakaszlał, począł biegać — i z dywanu
Podjąwszy cybuch, dym puszczał gwałtownie.
295
Jakby powiedzieć chciał: wszystkie te plany
Tak się rozwieją, jako dym fajczany!
Lecz jakże zdumiał, gdy pełen powagi
Książę zapewnił, że jest oswojony
Z obowiązkami tronu; że odwagi
300
Mieć będzie dosyć, by ciężar korony
Podźwignąć z jarzmem tak ogromnej wagi,
Jak jest małżeństwo; lecz w wyborze żony
Łatwym nie będzie — a jeśli dziewicy
Serca nie znajdzie, żyć woli w tęsknicy.
305
«Dziewicy serca? — rzeki wezyr z uśmiechem —
O tę, jak mniemam, nie będzie zbyt trudno…» —
Tu spis księżniczek wydobył z pośpiechem, Małych i dużych… litanię dość nudną; «Chciej spojrzeć, panie! Wszak nie jest-to grzechem!
Wybierzem młodą, bogatą, przecudną;
A jeśli kiedyś wypadnie inaczej,
310
Książę w haremie pocieszać się raczy»,
Przysięga, Szaleństwo«Nie! — rzeki młodzieniec — poznajcie mą wolę!
Przysiągłem, kiedy-m był chłopięciem jeszcze,
Że urodzonej na ziemskim padole
Kobiety jako żony nie popieszczę…
315
Dla mnie dziewicę wybrały w swym kole
Czarowne wróżki i geniusze wieszcze;
Ona z błękitów spłynie do mnie cudem.
Idź i oznajmij to przed moim ludem».
«Książę żartuje! — rzekł dworak zmieszany —
320
Co? Dziecię wieszczek?… Myśl przednia! A przecie
Śmiem się spodziewać, iż pewne odmiany
W przysiędze owej — sprawi — ziemi dziecię».
«To nie żart — rzekł książę zadumany —
I choć z boleścią zostawię na świecie
325
Kraj mój obcemu — jednak rzecz skończona!
Dla mnie — lub wieszczka, lub też żadna żona».
Rzekł to — i wyszedł. Jakby piorun psotny
Padł nagle z nieba i brwi mu osmalił,
Tak zdrętwiał wezyr; umysł jego lotny
330
Był porażony; spojrzeniem się żalił
Negrowi, który błysk jakiś przelotny
Miał w czarnym oku — i fajkę wciąż palił.
«I cóż ty na to?» — rzekł do powiernika. —
«Dawno wiedziałem, że książę ma bzika».
335
Tegoż wieczora, gdy w chłodnym ogrodzie
Spoczął Kalilbad, nadszedł mufti siwy,
O długiej, białej, jak śnieg górski, brodzie,
Prosząc o posłuch. Starzec też sędziwy
Niejedną duszę w świętym swym zawodzie
340
Chwale Allaha pozyskał; nie dziwy,
Że za igraszkę miał sobie dziecięcą
Z dziwnych mar głowę uleczyć książęcą.
Nie chcąc jednakże tak obces[21] napadać,
Zasiadł do fajki — i sorbetu[22] czary,
345
I krotofilnie[23] począł opowiadać
Dworskie i miejskie plotki nie do wiary;
I anegdotki, które umiał składać
Naprędce; wreszcie wytykał przywary
Młodego wieku, skarżąc się, że zawsze
350
Obłęd ogarnia umysły najprawsze.
«Na przykład: mówią o Kalilbad-chanie,
Że jakąś wieszczkę chce wybrać za żonę…
Bardzo to pięknie! Lecz czyż w Alkoranie[24]
Jest choćby słówko o nich wyrażone?…
355
Kto, kiedy, wieszczki widział w Astrachanie,
Albo też dziecię z wieszczki urodzone?
I książę miałby, dla bajek poety,
Wyrzec się szczęścia i pięknej kobiety?»
«Jak to! — rzekł książę — ty, starzec, zwiesz szałem
360
Wiarę w to, czego nie widzi się w świecie?
Koran! — lecz jakąż surę[25] w nim czytałem
O tej tu fajce, lub o tym sorbecie,
Lub o mnie samym? Jeśli to, co ciałem
Dotykam, prawdą jedyną na świecie,
365
Cóż więc jest przestrzeń, czas, wiedza, sumienie,
Duch, umiejętność?… czy tylko złudzenie? —
Wszak sam chcesz, aby świętość była czczona;
Dla mnie świętymi są wieszczek dziewice…
I kto się waży wydrzeć z mego łona
370
Wiarę, że w nich są szczęścia tajemnice?…
Gdzie milczy ziemskość głucha i skażona,
My światom duchów stawiamy granice,
Jakby nad naszą tą znikomą bryłą
Wyższej i świętszej sfery już nie było.
375
Czyż nie dość mamy dowodów pewności
W wspólnych mniemaniach powszechnego świata?
Cóż są porywy tajemne ludzkości
Do czystszych wyżyn, kędy duch ulata?
Czyliż proroka w rajskie wysokości
380
Nie uniósł rumak — jak mara skrzydlata?
Wszak ja w to wierzę… a cóż mi odpowiesz
Na wzlot Majmuna?… Czy kłamstwem to zowiesz?
Taką mieć żonę, jaką matka była!
Lecz wiem, że drugiej nie znajdę na świecie.
385
Dlatego pragnę, by mi uskrzydliła
Ducha istota wyższa, wieszczek dziecię.
W objęciach kobiet ginie wodzów siła,
Tak mi mówiono — ja ufam poecie,
Że mnie do czynu zahartuje szczęście
390
Z niebianką, którą pojąć chcę w zamęście!»
«No! — odrzekł Mufti, któremu ten temat
Zdał się krytycznym (gdyż kazuistyka[26],
Która na każdy wypadek ma szemat[27],
Tu go nie miała, nawet sofistyka
395
Przed taką wiarą milkła) jak problemat
Postawmy kwestię tę… Wieszczek mistyka
I tak ustąpi, na szczęście korony,
Gdy książę będziesz więcej doświadczony.
Przysiąż mi tylko, że gdy za trzy lata
400
Wieszczki w marzeniach twoich wypieszczone
Dla ciebie swego nie porzucą świata,
Weźmiesz po prostu ziemiankę za żonę.
A gdy się zjawi istota skrzydlata.
Wszak związki z lewej ręki dozwolone!»
405
— «Dobrze — rzekł książę — ja dotrzymam wiary,
Masz moje słowo!» — I z tym odszedł stary.
Jak tylko wieść ta wiadomą się stała,
Wszedł u lwów miejskich rodzaj «wieszczek» w modę, .
Młódź tylko «walce wieszczek» tańcowała,
410
Dworski poeta pisał: «wieszczek odę».
Publiczność serio całkiem roztrząsała,
Kwestię płodności wieszczek, ich przyrodę[28]
A to, czy wieszczka zamężna podległą
Jest śmierci, głośne dysputy zażegło[29].
415
KaraFilozof tylko wzruszał ramionami
I dał do druku, przy tej sposobności
Metafizykę wieszczek z przypisami
I ofiarował «Jego Wysokości».
Miał też za swoje! — mówiąc między nami —
420
Książę nie znosił mądrych wątpliwości;
Rozkazał przeto, by autor poślubił
«Hof-usypiaczkę» — lubił czy nie lubił!
W miarę, jak wieść ta po kraju się niosła,
Powstały krzyki i wielkie rozruchy…
425
Chór starych panien wołał: «to rzecz wzniosła,
Hamować zmysłów szalone wybuchy!»
Mężczyźni drwili… straszna burza wzrosła
W wszystkich haremach; chodziły posłuchy,
Że panie mocno uczciły zniewagę,
430
Iż je odrzucić książę miał odwagę.
CnotaKrewkość młodzieńcza sąd nader łaskawy
U pięknych kobiet znajduje w ogóle;
Don Juan[30] tylko na scenie plugawy…
W życiu nań patrzą ze smutkiem a czule…
435
Cnota z krwią rybią — okaz nieciekawy!
Kto nie zapłynął nigdy wbrew regule,
Wprawdzie chłopiętom za przykład się daje,
Lecz grzesznik więcej współczucia doznaje.
Dopieroż książę! Wszakże dlań goręcej
440
Serce u każdej uderza kobietki…
Mógł zrobić wybór z pomiędzy tysięcy…
Fanatyk! Wszystkie blondynki, brunetki,
Odrzucić!… Jakby te nie miały więcej
Wdzięków od wieszczki, powietrznej kokietki.
445
I to bez próby! Młody jest, jak róża,
A kobiet nie chce!… ależ to oburza!
Tak wyrzekały piękne Astrachanki,
Które się różnią bardzo bez wątpienia
Od naszych kobiet; ale kurtyzanki
450
Mogą się od nich uczyć doświadczenia…
Czy równie biegłe są śliczne sułtanki
W intrygach dworskich, niechaj sam ocenia
Każdy, kto tylko będzie dość cierpliwy,
Żeby doczytać ten opis prawdziwy.
455
Ogród, gdzie z szumem biły chłodne zdroje[31],
Leżał pod zamkiem; i z tej właśnie strony,
Miały swe okna sypialne pokoje.
Tu nieraz książę w dumach pogrążony,
Słowiczych pieśni słuchał — i gwiazd roje
460
Pozdrawiał, blady, samotny, stęskniony;
Nieraz, w godzinie duchów go widziano
W oknie objętym girlandą różaną.
Była noc letnia; srebrzysty i blady
Księżyc wszedł w pełni; Kalilbad wpół senny
465
Czytał, jak zwykle, tom Szecherezady,
(Duszy to jego pokarm był codzienny)
W komnacie łuny miesięcznej[32] kaskady
Biły, zmierzch tworząc przejrzysty, promienny…
Wstał wreszcie książę — i w oknie wsparł głowę
470
Śniąc światy duchów — cudne, księżycowe.
Wtem widzi — nisko, kędy złote piaski
Znaczą trzy ścieżki na rozstaj przecięte,
Zjawisko srebrne, jak księżyca blaski…
Kobieta — czy też widziadło zaklęte
475
Stoi w okręgu, który końcem laski
Zakreśla druga… obie owinięte
Od stóp do głowy w obłoczne zasłony.
Których nie może przebić wzrok zdumiony.
Patrzy — wtem pierwsza na kolana pada,
480
A druga, z twarzą ku niebu zwróconą,
W płowych pobłyskach stoi cicha, blada…
Nagle posłyszał pieśń dziwnie nuconą,
Która w westchnieniach rwie się, jak ballada…
Ledwo śpiew umilkł, jak gdyby rzuconą
485
Z nieba, gołąbkę ujrzał — a z altany
Pełznął wąż w dziwne cętki nakrapiany.
Przypełzł — i żywą przepaską się zwinął
Wokoło szyi tej, co stała w kole;
Tymczasem biały gołąbek opłynął
490
Nad głową drugiej — i siadł na jej czole,
I jak diadem skrzydełka rozwinął;
Zasłony z ramion frunęły na wolę;
Jedna w czerwieni — a draga w błękicie,
Zaczęły tańczyć, jakoby w zachwycie.
495
A gdy się obie zgodnym niosą ruchem,
Gołąbek wzleciał… wąż kręgiem go ściska,
Mieszając pierścień szmaragdowy z puchem
Białej ptaszyny, jak twór bez nazwiska…
A kiedy pragnień porwany wybuchem,
500
Książę chce wybiec, cud obaczyć z bliska,
Nim krok postąpił — wszystko jedną chwilką
Znikło, jak gdyby snem to było tylko.
I niedowiarka — o to się założę —
Zmieszałby dziw ten; cóż Kalilbad-chana?
505
Z płonącą duszą chodził tam, po dworze,
Gdzie znikła para tanecznic świetlana.
I ledwo wtedy rzucił się na łoże,
Gdy kogut opiał świt białego rana;
Wierząc najmocniej, gorączką trawiony,
510
Że mu cud wielki był dziś objawiony.
Jak człowiek, który w najdroższym spojrzeniu,
Ujrzawszy pierwszy promyk wzajemności,
Chodzi jak gdyby w sennym osłupieniu
I żadnej zwykłej nie tknie się czynności
515
Czekając, rychło w lubym upojeniu
Znów mu zabłyśnie błogi świt miłości:
Tak pełen jakiejś rozkosznej niemocy,
Czekał Kalilbad przyjścia drugiej nocy.
Tym razem jednak nie chciał tam, na górze,
520
W oknie, z daleka oczekiwać wróżek.
Zaledwo księżyc zabłysnął w lazurze,
Szedł gorejący wzdłuż kwiecistych dróżek,
Jak w szału swego zatopiony chmurze,
Iż posłyszawszy kroki (nóg, nie nóżek),
525
Zapomniał, że się wieszczki we mgłach rodzą
I że bujają w wietrze — nie zaś chodzą.
I znów, jak wczoraj, mary zakwefione
Stanęły, kędy koła widne ślady;
I znów te same sztuki powtórzone:
530
Klękanie, modły, tajemne narady…
Znów pod wężowe pierścienie zielone
Podpłynął gołąb… gdy wtem wypadł blady
Książę z ukrycia i z błagalnym gestem
Rzekł: «Duchy jasne, sługą waszym jestem!
535
Błogie istoty! Niech znam imię wasze,
I cel przybycia i tajne zamiary!…
Żadnych się trudów dla was nie ustraszę,
Jeśli zechcecie przyjąć me ofiary!»
Tutaj wzruszone obie panie nasze
540
Spojrzały milcząc, zwyczajnie, jak mary.
A jedna wzrokiem zdawała się błagać,
Druga: «No, dalej! Przestań-że się wzdragać!»
«Książę! — wyrzekła wreszcie grubym głosem,
Jaki z ust wieszczki od początku świata
545
Kie wyszedł (zgadłby słuchacz z lepszym nosem,
Że nie ambrozja[33] z ustek tych zalata),
Przebaczam, nad twym litując się losem,
Żeś złamał koło, które nas oplata.
Jeśli przysiężesz wierność i milczenie,
550
Usłyszysz rzeczy ważne nieskończenie.
Znasz już zapewne wsławione imiona
Cnej Mofetuzy oraz Kankrelady?
Patrz! Tych to wieszczek para uwielbiona
Chce ci łask swoich użyczyć i rady.
555
Pragniesz, by z świata duchów narzeczona
Żoną ci była, o młodzieńcze blady?
Jest takie dziewczę, więc nie trać otuchy,
Jednym zamachem dwie zabijem muchy.
Wiedz, że prawdziwa wieszczka, czystej rasy,
560
Która się waży poślubić człowieka,
Chociażby króla, na wieczne już czasy
Wygnana, próżno przebaczenia czeka.
Taka to kara, za miłość Karkasy
Dla Foh książęcia, dotąd się przewleka;
565
Z krainy wieszczek za chwilę słabości
Wyklęta, żyje w ciężkiej samotności.
Na dzikiej wyspie, w pośród mórz, nieznana,
Hoduje dziecię, istnego anioła,
Czasem odwiedza ją wieszczka Morgana;
570
(Morganatyczność[34] nie razi jej zgoła)
I ta przysięga, że w krainach chana,
A może nawet na świecie dokoła,
Nie ma piękności tak cudownej miary
Jak piękność wieszczki dziecięcia, Giulnary.
575
Przecież, nieszczęsna! za matki swej winy
Ponosi karę, choć niezasłużoną;
Żaden duch z wieszczek uroczej krainy,
Dziecięcia błędu nie nazwie swą żoną.
Świat nawet gani takie zaślubiny.
580
Któż chce, by żonę »podrzutkiem« mu lżono?
Choć tron ozdobić może wdzięk Giulnary,
Któż zechce patrzeć na ród jej przez szpary?»
«Ja! — krzyknął nagle wzruszony młodzieniec —
Dzięki wam wieczne!… Więc lud mój obaczy,
585
Żem nie fantastyk żaden, nie szaleniec,
Co w chorej głowie widziadła majaczy!
Niegodny wprawdzie jestem oblubieniec
Dziecięcia wieszczki, lecz gdy przyjąć raczy
Miłość mą, wierny będę aż za grobem!
590
Lecz gdzież ją znajdę i jakim sposobem?»
«Cicho, na Boga, burzliwy młokosie!
Już my królową przez węża pytały
I przez gołębia, co o twoim losie
Postanowił? Wieść dobrą nam dały.
595
Lecz teraz, gdy krzyk, lecący po rosie,
Potargał pasma mgły, co szal jej tkały,
Gniew ją ogarnął! Nie wiem, czy przebaczy,
Dla dawnych zasług, ten hałas prostaczy.
«Odejdź! Będziemy pytać jej na nowo;
600
Jeśli »tak« powie, jutro już dziewica,
Na puchach ptasich, nocą księżycową,
Spłynie w twe progi, jak oblubienica…
Lecz musisz tutaj książęce dać słowo,
Że nie wpierw zechcesz oglądać jej lica,
605
Aż a drzwi swoich usłyszysz pukanie
I głos: »już czas jest«. Wtedy… niech się stanie!
Matka nie życzy, aby przed miesiącem,
Żoną ci było niewinne jej dziecię,
Nie waż się tedy słówkiem zbyt gorącym
610
Drażnić ją pierwej[35]; lecz, jak bywa w świecie,
Królewskich skarbów opromień ją słońcem,
Jako swą przyszłą; wszak wy to umiecie!
Lecz ani słówka! Ni w domu, ni w tłumie…
Nie wart jest szczęścia, kto milczeć nie umie».
615
Umilkła wróżka; książę zachwycony
Skłonił się niemy i do zamku wrócił.
Zapewne, każdy więcej doświadczony
Gruby ten figiel w śmiech byłby obrócił;
Lecz nasz marzyciel, szczęściem odurzony,
620
Zamknąwszy oczy, w kraj ułud się rzucił.
Przebiegał pokój wzdłuż, wszerz i ukośno,
Strofy Hafiza[36] deklamując głośno.
JedzenieWtem: puk, puk! «Kto tam?» «Czas wieczerzać, panie».
«Nie jestem głodny». «Ach! Niechby obaczył,
625
Pan mój choć pasztet… ostygło już danie,
Gdy książę klątwy jakieś szeptać raczył…»
Kalilbad odrzekł:. O! Gdybyś był w stanie
Ocenić raj ten! Próżno bym tłumaczył,
Milczeć mi trzeba!… jedzcie, przyjaciele…
630
Pieśni! Muzyki! Przyślij mi kapelę!»
Westchnął i odszedł Negr, drapiąc się w głowę.
Wkrótce, gdzie kwitną pomarańcze złote,
Zabrzmiały dźwięki stłumione, echowe,
Jakby nadzieję głosząc i tęsknotę.
635
Hussejn tymczasem miał kłopoty nowe,
Siedząc za stołem i ciężką robotę…
Spożywał za dwóch, ażeby we dworze
Nikt nie powiedział, że pan jeść nie może.
A gdy do pełna boki już wyłożył,
640
Zapalił fajkę na długim cybuchu
I na puchowej sofie się rozłożył,
Taki monolog wiodąc sobie w duchu:
Władza«Większego głupca jeszcze Bóg nie stworzył,
Jak marzyciela sławy o czczym brzuchu!
645
Niech mi kto zechce pytanie rozwiąże:
Kto tu jest panem? ja — czy też nasz książę?
Jak król jem, piję; odziewam się w złoto,
W jedwab, w aksamit; ministrom powiadam
O każdym księcia katarze… hołotą
650
Dworską, jak zechcę tylko sam, tak władam.
Kobietki wdzięczą się do mnie, z ochotą
Szepcząc najmilsze słóweczka… posiadam
Młode huryski, stare wina, wpływy…
I król Salomon nie był tak szczęśliwy.
655
Brak tylko nazwy, lecz kto ją ma, dziennie
Podpisać musi dekretów tuziny
(Czytając, jeśli rzecz bierze sumiennie)
A przy tym dobrze napocić czupryny,
Zmarszczywszy czoło monarsze solennie.
660
Taka królewskość — a! To czyste drwiny!
Ten tylko żywot prowadzi książęcy,
Kto je, używa, pije — i nic więcej!
Tak zwykli czynić mądrzy monarchowie,
Ale nasz książę… zmiłuj się ty, Boże!
665
Wolałbym diabłu powiedzieć »na zdrowie!«
Niż nosić takich umartwień obrożę,
Co on, u licha, powinien mieć w głowie,
Jeśli nie piękne odaliski[37] hoże[38]
Tu począł drzemać, pełen przeświadczenia,
670
Że kamerdyner — jest panem stworzenia!

Pieśń druga

Pierwsze «rendez-vous[39]!» Wiosenne podmuchy
W zakrzepłe piersi wieją z tego słowa!
Któż jest tak stary, tak zimny, tak głuchy,
Co ca dnie duszy w świeżości nie chowa
675
Młodzieńczych wspomnień? Tak szkła odłam kruchy
Na wieki znaczy rysa diamentowa.
MłodośćIleż lat! Przecież dotąd mi się marzy,
Jak kapelusik ów był jej do twarzy!
Sama go matka włożyła na włosy…
680
«W ogrodzie chłodno» — Chłodno? Pani droga!
Wszak dziewczę płonie, jak świtem niebiosy.
W szesnastym roku — i zima nie sroga!
Drobnymi kroki wilgotną od rosy
Łąkę przebiega… to potknie się noga,
685
To się przychyli, gdzie rośnie wyniosły
Buk, jakby fiołki dziś jeszcze tam rosły!
Jak to! Znajomych kroków tak się lęka,
Jakby o niczym zgoła nie wiedziała?
O obłudnico! Czyliż moja ręka
690
Czarno na białym ci nie napisała,
Że «serce moje ból śmiertelny nęka…
Że gdybyś tylko wieczorem zechciała…
Dzisiaj… nad stawem… łaskawym obliczem —»
I ty przychodzisz — i nie wiesz o niczem?
695
Pod wpływem chwili, choć bardzo dziecinny,
(Od Kalilbada młodszy rokiem przecie)
Byłem poważny tak, jak każdy inny,
Co kiedykolwiek rozprawiał na świecie
O wiecznym związku serc! Ona — niewinny
700
Wzrok opuściła… wstążki w palcach gniecie.
A gdy jej rączkę uściśnieniem pieszczę,
Jak błyskawica przebiegły ją dreszcze.
Wreszcie na ławie siedliśmy oboje.
«Serio to bierzesz?» — pytałem z pośpiechem.
705
Pobladła, wzniosła jasne oczy swoje,
I «bardzo serio!» — odrzekła z uśmiechem!
Więc dalej gadać!… prawych[40] dzieci dwoje,
Słów my się naszych nie strzegli przed echem;
I chociaż mogłem (tak byliśmy sami),
710
Ust jej moimi nie tknąłem ustami.
Po prostu, na myśl nie przyszło! Inaczej
Byłbym się ważył… ty byś nie broniła!…
Nie byłem wcale nieśmiały, a raczej
Wyznam, że tęskność dawno mnie trawiła!
715
Lecz teraz, jak to dziecko, co obaczy
Przysmak, który mu matka przyrządziła,
Nie je, szczęśliwe, że go swoim zowie;
Tak mnie pragnienia nie postały w głowie!
Nigdym nie posiadł, o czym ja tam marzył…
720
I nigdy ust tych, co się oddawały,
Nie tknąłem! Jakiś chłód uczucia zwarzył.
A gdym ją żegnał na zawsze, zdrętwiały,
Tom do ust niosąc dłoń jej, zauważył…
Przez rękawiczkę!… że palce jej drżały.
725
Koniec był zwykły, szpetny, obojętny…
Ale początek — wieczyście pamiętny!
Gdzie ty się błąkasz pieśni? Z Astrchana
Do… cicho! przecież nie pamiętnik piszę!
Powróćmy lepiej do Kalilbad-chana.
730
Jak wolno chwile zapadają w ciszę,
Zanim w gwiazd blasku nadejdzie czekana!
Kto nie wie, jak się wahadło kołysze
W oczekiwaniu, jak minuty cieką
Śmiertelnie długo… ma pod nosem mleko[41].
735
Kalilbad był sam — i pełen tęsknoty
Szukał spokoju, biegając po gmachu…
Przyjdzie?… nie przyjdzie?… puchar szczerozłoty
Nadziei na dnie — mieści gorycz stracha.
Zbierał wachlarze przedziwnej roboty,
740
Szkatułki drogie o cudnym zapachu,
Mnożąc weselne dary, jakie w świecie
Tysiąca nocy zaledwie znajdziecie.
Nawet korona z pereł i rubinów,
Którą królowa nieboszczka nosiła
745
Podczas wspaniałych, dorocznych festynów,
Na młodszym czole będzie dziś świeciła.
Hussejn, zdziwiony niezwykłością czynów,
Pyta: «Czy jego wielkość zaprosiła
Gości na dzisiaj?…» Lecz książę rozkazał
750
Krótko: «Idź spać już!» — i drzwi mu pokazał.
SzpiegIstniał gdzieś w starym, jedwabnym obiciu
Otwór nieduży — lecz przecie dość wielki,
By przezeń można wypatrzeć w ukrycia
Tajniki państwa — i różne figielki
755
Książąt — przy jakim tête-à-tête[42]… W użyciu
Był on od dawna na przypadek wszelki;
Tam podglądała służba ich wielkości,
Z wyższych poleceń — albo z ciekawości.
I Hussejn takoż udał się na czaty,
760
Wstrzymując oddech… Nic nie widział długo;
I tylko książę, jak jeniec skrzydlaty,
Wzdychał, księżyca oświecony smugą.
Z pobladłą twarzą, w pośrodku komnaty,
Wstrząsany dreszczem stał przed wiernym sługą,
765
Przygryzłszy wargi, nasłuchiwał bacznie
Ilekroć wietrzyk w drzewach szumieć zacznie.
Księcia zdobiła szata purpurowa.
Gronostajami w koło bramowana[43];
Rękojeść szabli jego szmaragdowa
770
Zawstydzić mogła skarb wielkiego chana;
Lustro pochlebne szeptało mu słowa…
Że piękna była postać młodociana,
Dawno już wiedział! Wszak pochwał czczym dymem
Był okadzany — i prozą — i rymem.
775
Lecz jakże z wieszczką równać się w urodzie
I najpiękniejszy ze śmiertelnych zdoła?…
To też od rana niepokój go bodzie,
Czy narzeczona nie uzna go zgoła
Brzydkim?… kto wie też, czy przy swej przyrodzie[44]
780
Człowieka zechce pokochać?… I z czoła
Odgarnął ręką, od gorączki drżącą,
Bujnych swych włosów masę czarną, lśniącą.
Przyjdzie?… nie przyjdzie?… a nuż przedsięwzięcia
Królowa wieszczek nie uzna?… a może
785
Matka zabroni wybrać córce księcia?…
Pewno w pałacu jej, o każdej porze,
Skrzydlate smoki pilnują dziewczęcia…
I czary wkoło otaczają łoże?…
O biedny książę!… Wtem — przestał oddychać…
790
Na schodach — zda się, chrzęst jedwabiów słychać!
Stanął — i patrzy — i drżą mu kolana…
Puka!… tak tylko wieszczki pukać zwykły!
Rzucił się do drzwi… Zawoalowana
Dziewczyna w progu stoi, jak cień nikły,
795
Bez ruchu. Więc to, co dusza młodociana
W snach przeczuwała, cud dziwny, niezwykły,
Spełnił się wreszcie!… nadzieje — dojrzały!
On może ręką dotknąć — ideały! …
Bez tchu stał przed nią, jak ci, co się boją
800
Spłoszyć widziadło… dziewczę milczy skromnie.
«Giuluaro! — wyrzekł wreszcie — daj mi twoją
Rączkę!… Prawdaż to?… ty przyszłaś tu, do mnie?
Kraj swój zamieniasz na ojczyznę moją?…
Zda się, że marzę o czymś nieprzytomnie…
805
O, pójdź tu bliżej! Niech dotknę się ciebie.
Powiedz: jam twoja, na ziemi i w niebie!…»
Ona jednakże bez ruchu, milcząca,
Stoi na progu… książę dłoń ujmuje
Z słodką przemocą, ciesząc się bez końca,
810
Że mu na skrzydłach gdzie nie ulatuje…
A gdy stanęła w jasności miesiąca,
Z dziewiczych rysów zasłonę zdejmuje,
Wstrzymując ledwo okrzyk uwielbienia…
Tak cud ten żywy — przechodził marzenia!
815
Z rożnych widzianych dotąd wizerunków
Znał tylko wieszczki o długich blond włosach,
Z płcią różowawą — jak od pocałunków;
I uśmiechnięte — jak gwiazdki w niebiosach.
A tutaj — widzi ślad ciężkich frasunków[45]
820
I więcej płaczu odgaduje w losach,
Niźli uśmiechów… Ta cera smagława[46],
Wśród łez zgubiła kędyś do róż prawa.
Twarzyczka ściągła — i szczupła — i śniada[47],
Purpura wzruszeń ledwo zapłoniona;
825
Ważkie jej czoło opływa kaskada
Czarnych i bujnych włosów — jak korona;
Brew w łuk zagięta, ku skroni opada,
Jak pióro krucze. Jeśli dowiedziona
Rzecz, że blondynką była jej nadobna
830
Matka, to ona — do ojca podobna.
I kto wie nawet, czy wieszczki Karkasy
Książę Foh włosy nie zjednał czarnymi?
Sprzeczność przyciąga; i po wszystkie czasy,
Blondynki — pragną brunetów na ziemi.
835
Wszak jednostajność niszczy piękność rasy!…
Lecz jeśli można względami ludzkimi
Tłumaczyć winy wieszczek — bez uśmiechu
Przyznaję: — dziecię warte było grzechu.
Historia stroju jej nie opisuje;
840
A że nie myślę iść Cazotta śladem
I zmyślać bajek, więc mocno żałuję
Iż brak mi źródeł; przecież — za przykładem
Mojej kroniki — serio utrzymuję,
Że piękność — z lada kwiatka ma diadem.
845
Zwięzły historyk po prostu jest zdania,
Iż «była cudną do pocałowania».
Oko«Giulnaro! — błagał — czyś ty nieszczęśliwa,
Że tutaj jesteś?… czy nigdy spojrzenia
Twego nie ujrzę?» Naówczas, trwożliwa,
850
Podniosła rzęsy długie, pełne cienia…
A z modrych oczu taka jasność żywa
Błękitną smugą drżącego promienia
Biła w młodzieńca pierś, iż mu się zdało,
Jakoby serce jego zmartwychwstało.
855
Znacie szafiry?… o nie! — te nie żyją…
Leśne fijołki?… nie! — te są zbyt płowe[48]
Wrześniowe niebo, gdy błękity piją
Różaność wschodu — i rosy perłowe?
Zimne… zbyt zimne!… Jakże więc i z czyją
860
Pomocą znajdę porównanie nowe?
Chyba z poety tego wezmę słowo,
Co w Capri zwiedził «grotę lazurową».
Ten, kto na płaskim czółnie pochylony
Przepływał popod zębate granity,
865
Wie, jaki zachwyt, z trwogą połączony,
Budzą tam blade, kryształowe świty…
Wtem pluśnie rybka, grzbiet swój prześwietlony
Odbłyskiem słońca niosąc w wód błękity…
Wtedy lazury drżą blaski takimi,
870
Że nic równego — na niebie — i ziemi!
Chyba — Giuluary oczy, które płoną
Wstydliwie rzęsy[49] przyćmione długimi.
I jeśli śniade lica, pod koroną
Czarnych warkoczy, zdradzają krew ziemi,
875
Przecież, że z wieszczki została zrodzoną,
Kto raz się spotkał z oczyma takimi,
Pewno nie wątpił — i nie szukał fary[50],
By w księdze metryk znaleźć dowód wiary.
«Droga! — rzekł książę — jak dzięki mam składać,
880
Że nieznanemu powierzasz się śmiało?…
Przebacz mil… pięknych słów nie umiem gadać…
Wzruszenie szczęścia głos mi odebrało…
Wszystko czćm jestem, co mogę posiadać,
Bez ograniczeń — i duszę — i ciało
885
U nóg twych składam! — i chciałbym się łudzić,
Że tęskność ze snn nie będzie cię budzić!…
Ty jednak milczysz… masz wzrok zadumany…
O, pójdź tu!… spocznij!… ty jesteś znużona!…
Czy zechcesz spojrzeć na skromne te ściany?
890
Nie jest to wieszczek siedziba złocona…
Dom mój jest mały — ale gaj różany
Kwitnie wokoło — i palma zielona…
Przywykniesz, jeśli nie będzie ci wstrętny
Pan domu… jakże?…» Spuściła wzrok smętny.
895
«Nie! Nie chcę, nie chcę, by usta mówiły,
Czego twe serce czuć jeszcze nie może…
Kiedy mnie poznasz — i będę ci miły —
Przyznasz, że ludzie — też stworzenia boże!
Prawdaż to, że nas losy rozłączyły
900
Na cały miesiąc, nim błyśniesz na dworze,
Jako królowa?… O! Jak zimno sądzą
Miłość te, które losem naszym rządzą!
«Znasz je?…» Skinęła zamiast odpowiedzieć;
Westchnienie łonem wzruszylo dziewiczym.
905
Zamilkł i książę; on rad[51] by coś wiedzieć
Więcej o życiu wieszczek tajemniczym,
Ale Giulnara zdawała się siedzieć
Bez czucia, jakby przed strasznym obliczem
Meduzy[52] jakiej… tylko dłoń, co drżała
910
W ręku książęcia, życie w niej zdradzała.
MilczenieRozmowa w dwoje, której koszt opłaca
Ktoś jeden z pary gruchającej tkliwie,
Rychło zasypia; niemała to praca
Mówić, gdy luba milczy uporczywie;
915
W niwecz się cały dowcip twój obraca
I — że całujesz — wcale się nie dziwię!
Ale Kalilbad, choć nieraz czytywał
O pocałuukach, sam w ogniu nie bywał.
Podał jej czarę wina — wzrusza głową.
920
Sorbet, owoce przepyszne z koszykiem —
Nie chce; ust żadne nie otwiera słowo…
Jakże ma mówić, czy wieszczek językiem?
Książę przestraszył się… wszak taką mową
W całym się dworze nie dogada z nikim…
925
«Lecz do wesela zrozumiem ją pewnie!»
Tymczasem dary przedstawia królewnie.
«Pójdź, o najdroższa! — rzekł w tkliwym wzruszeniu —
Obacz, czy skarb mój zająć cię nie zdoła…
Oto dyjadem, co w włosów twych cieniu
930
Ma błyszczeć, na kształt miesięcznego[53] koła…
Oto korona — kamień przy kamieniu —
Co była godną matki mojej czoła
Dotykać — teraz błogą ma nadzieję,
Że w niej młodzieńcza księżna zajaśnieje.
935
A oto pierścień, co jak słońce płonie;
Syn go najstarszy brał z ojca i dziada,
By nim ozdobić tę, która na tronie,
Jak monarchini, przy boku mu siada…
A jak ten klejnot, tu, w całej koronie
940
Równego nie ma, tak dla Kalilbada
Tyś jest jedyna!… o, daj mi swą rączkę —
I weź na wieczne śluby tę obrączkę!»
Tu się pochylił — i gibkim ramieniem
Objął ją — w usta całując… Pobladła —
945
I ze śmiertelnym jakimś przerażeniem
Nagle mu do nóg na dywan upadła,
Kolana jego rączek swych pierścieniem
Objąwszy — z twarzą jakby n widziadła
Bidą… Usta jej: «łaski!» — wyszeptały,
950
A on stał przed nią, drżąc z wzruszenia cały.
Wreszcie się schylił, by jej uścisk błogi
Złożyć na czole; zerwała się z ziemi…
«Ach paść mnie, panie! puść!… na wszystkie bogi!…
Z zamku mnie wypędź rękami własnymi…
955
Niech się nade mną dopełni los srogi!…
A gdy już ujdę krokami cichymi
W cień i w noc — przebacz! Zapomnij, o panie,
Żeś mnie tu widział!…» Głos stłumiło łkanie.
Lecz ten szalony wybuch był dla księcia
960
Jak objawieniem uroków dziewicy.
«O nie! — zawołał — z mojego objęcia
Nikt cię nie wyrwie, blasku mej źrenicy!
Nie wzbraniaj sercu miłości przyjęcia!…
Wyznaj, dla jakiej smutnej tajemnicy
965
Chcesz mi ulecieć?…» — Łzy jej w oczach stają:
«Panie! nie godna-m być i sługą twoją!»
On patrzy, jakby z oczu chciał dochodzić.
Co za szał nagły unosi jej ducha?…
Prędzej by wierzył, iż kłamstwa dowodzić
970
Mogą mu zmysły, niż — że prawdy słucha.
«O panie! Dłużej nie mogę cię zwodzić! —
Ze łkaniem znowu dziewczyna wybuchła —
i choćby w sztuki poszarpać mnie miano,
Wyznam ci zdradę podle uknowaną.
975
Gdyż wiedz, o książę, iż nie jestem zgoła
Dziecięciem wieszczek, lecz nędzną istotą,
Podrzutkiem, który nie śmie podnieść czoła…
A jeśli umrzeć mam — umrę z ochotą!
Bom bez ojczyzny, jak wiatr, co dokoła
980
Lata… i ręce bezlitosne oto
W mocy mnie swojej mają… lud tułaczy
Podjął mnie kędyś, na żywot żebraczy!
Step był mym łożem — lub kamień wśród drogi…
Mlekiem mnie klaczy Cyganki karmiły…
985
Ciernie mi bose kaleczyły nogi —
A skórę żary słońca przepaliły…
Ilekroć w wioski przybyliśmy progi,
Musiałam tańczyć, choć mi brakło siły…
I wróżyć w chatach — i żebrać przy drodze.
990
Wróciłam próżno[54] — to bito mnie srodze.
Lecz chociaż nigdym dawniej nie słyszała
O cnocie, zbrodni, o prawdzie, o Bogu,
Przecież mnie hańba zawsze przerażała;
I — czysta żyłam tam — na tym barłogu!
995
ModlitwaAż raz, gdym meczet otwarty ujrzała
I prawa niebios posłyszałam w progu,
Codziennie modły prorokowi składam
I z doli mojej Bogu się spowiadam!
Tak żyłam dotąd; a kiedy nareszcie,
1000
Do twego państwa losy nas przywiodły,
O niczym innym nie mówiono w mieście,
Jak o książęciu, którego nie zwiodły
Aż dotąd wdzięki i sztuki niewieście.
Matkę przywódcy pobudził zysk podły
1005
Korzyści — i mnie mając w mocy,
Podstępne dzieło rozpoczęła w nocy.
PodstępDwie stare wiedźmy, co nieraz w pochodzie
Durzyły ludzi gołębiem i wężem,
Ciebie! o książę! w zamkowym ogrodzie
1010
Podeszły, własnych złudzeń twych orężem,
Prawiąc o wieszczki przecudnej urodzie…
A gdyś im przyrzekł zostać dla niej mężem,
Rade, że sztuka taki obrót wzięła,
Mnie przystroiły, by dokończyć dzieła.
1015
Tak one złe są! Ich całe zadanie
Obmyślać zdrady, zyski mieć z sromoty[55]
Lecz sprawiedliwie dziwisz się, o panie,
Czemu ja do tej należę roboty?
Ach! Jak niechętnie! Lecz próżne błaganie
1020
I nadaremnym był opór sieroty,
W bandzie mi śmiercią okrutną grożono,
Jeśli ich wola nie będzie spełnioną.
A teraz — teraz ostatnie wyznanie,
Chociażbym tutaj ze wstydu skonała!
1025
Ja-m do pałacu twego idąc, panie,
Ze szczęścia raczej, nie ze strachu drżała…
Myślałam sobie: niech się co chce stanie,
Bylem go jeszcze raz w życiu ujrzała!
Bom ja cię, książę, widziała już w tłumie,
1030
Kiedyś przejeżdżał pogrążon w zadumie.
TajemnicaZa nic mam perły, za nic mam klejnoty,
Chociaż łudzono mnie ich obietnicą.
Wiedziałam także, iż nędznej sieroty
Nie zrobisz, panie, swą oblubienicą.
1035
Przyszłam — bo dusza mdlała mi z tęsknoty,
Bo się dławiłam podłą tajemnicą
Grożącą tobie! Widziałam na świecie
Kłamstw tyle, panie! Snem jest »wieszczek dziecię«.
Ileż to razy wróżek kunszt nikczemny
1040
Podpatrywałam w tym życiu tułaczym,
Gdy nim Cyganki łudziły tłom ciemny!
Dziś wiem, że duchy są kłamstwem prostaczym.
Ludzkiej nam doli żaden znak tajemny
Nie jawi… w gwiazdach nic my nie obaczym,
1045
Tylko pragnienie cudów łatwowierne
Daje nam pędzić to życie mizerne!
Wyznałam wszystko! Jedyne żądanie,
Niech umrę w twoich zaślubin godzinie!
Ach! Jedno twoich ust pocałowanie
1050
Odkryło całą ohydę w mej winie!
Tyś się uniżył do kuglarki, panie,
Która wśród tłumów tańczyła na linie.
Ostatnią łaskę twą przyjmę z podzięką,
Jeśli mnie zabić zechcesz własną ręką».
1055
W prochu, u jego stóp, leżała blada
Twarz jej, a ciemna główka jej bez ruchu
Zdała się czekać na cios Kalilbada.
Lecz książę w niemej boleści wybuchu
Stoi i sercem swoim ledwo włada,
1060
Tak udręczony i wstrząśnięty w duchu,
Jak gdyby piorun rozwiał złote mary.
On życie dałby za powrót swej wiary.
«Powstań, Giulnaro!» — rzekł wreszcie — „choć może
Innym cię trzeba nazywać imieniem,
1065
Gdy wszystko, czemu wierzyłem, w tej porze
Niknie, jak śniegi pod słońca promieniem.
Ja mam cię zabić? Ja, ciebie? O Boże!
Tyś ocaliła mnie swym poświęceniem
Przed siecią intryg grożących mej sławie,
1070
I obudziła mnie, com spał na jawie?
Miłość«Nie! Ty żyć będziesz! A szczęścia kwiat biały
Z tej chwili smutku zakwitnie na nowo.
Gdy cię wywyższę, kto będzie dość śmiały,
By o przeszłości wspomnieć choćby słowo?
1075
Nie sądź, że jakieś przelotne zapały
Myśl tę kaprysem przewiały nad głową;
Nie! Gdym całował usta twe, poznałem,
Żeś ty mi źródłem szczęścia w życiu całym!»
Do piersi swoich tuli ją i czeka
1080
Rozpłomieniony, aż ozwie się blada.
Czytelnik widząc, że się to przewleka,
Oczekiwanie dzieli Kalilbada.
Ona się płoni[56]… «tak» z cicha wyrzeka.
Uścisk, łez trochę i zasłona spada.
1085
A jak to wszystkim wiadomo, publika
Przed końcem aktu z teatru umyka.
Co do mnie, nic bym znowu tak dalece
Nie miał przeciwko połączeniu pary
Bez żadnych przeszkód; bo wszystkie te hece
1090
Z zakochanymi — to wymysł już stary
I tylko jakieś intrygi kobiece…
Jeśli nie biorąc nazbyt ścisłej miary
Na ród tej, z którą wesele obchodzi,
Książę jest kontent[57], a cóż mnie to szkodzi?
1095
Ale gdzie idzie o prawdę, któż pakta
Z kłamstwem zawiera dla marnej uciechy?
Wszak w Astrachanie dziecko zna te fakta!
Nuż przetłumaczą mnie? (za ciężkie grzechy)
Miałbym się z pyszna! Nie, alea iacta[58].
1100
Kronik się przecie nie pisze na śmiechy.
Kto mniema, że to trudy są stracone,
Może nie słuchać dłużej, jest… «padrone».
Ja się historii tutaj trzymam święcie!
A ona świadczy (są cuda na ziemi),
1105
Że się Giulnara broniła zawzięcie
Losowi, co jej czoło «dyjademi»
(Wyraz ten w jakimś znalazłem fragmencie);
I choć się brzydzę dobrami cudzymi,
Brak uczy żebrać, brak rymu — rabować…
1110
W oktawach trudno uczciwość zachować.
«Panie» — błagała — «co czynisz, o panie?
Jak to, królewską matki twej koronę
Podrzutek miałby nosić w Astrachanie?
Przeciw mnie, której życie jest wzgardzone,
1115
Nienawiść ludu i wielkich powstanie?
Czyż nie powiedzą tłumy oburzone,
Żem cię uwiodła czarami tajemnie?
Ach! Nawet dobrzy będą szydzić ze mnie.
Niechaj cię litość nie unosi rzewna.
1120
O szczęściu moim nie myśl, panie drogi!
Dla ciebie kędyś urosła królewna,
Co skarby wieszczek przyniesie w twe progi.
Ja niechaj zniknę, jako mgła rozwiana,
A gdy za bramę twą przejdą me nogi,
1125
Gdy znów zapadnę w noc życia nędznego,
Pomyśl: to sen był — zbudziłem się z niego.
Cyganom powiem, ie twarz moja śniada
Łaski przed twoim nie miała obliczem.
Ja, zanim zorza błysnęłaby blada,
1130
Miałam przed tobą nie mówić o niczym.
Przed świtem odejść nie mogę. Gromada,
Nim szpiegi zwietrzą, przejściem tajemniczym
Powróci w lasy; lecz przyrzecz mi, panie,
Że w kraju twoim nic im się nie stanie!»
1135
Zamilkła; piękne swe błękitne oczy
Wzniosła na księcia z błagalnym wyrazem.
Młodzieniec ciężką walkę z sercem toczy,
Wie, że mu szczęście przepadnie z nią razem.
Gdy tak, zbliżeni w księżyca przezroczy,
1140
Są jakby cudnym tęsknoty obrazem,
Poza obiciem sąsiednich podwoi
Zakaszlał Hussejn, na znak, że tam stoi.
Frant! Uznał, że czas już ratować człowieka,
Który miłością stał tam udręczony.
1145
On pojąć nie mógł, na co książę czeka
I życie sobie zatruwa, szalony!…
Więc z miną sługi, któremu dopieka
Długie czuwanie, jak z drzemki zbudzony,
Przetarł powieki i ziewnął z hałasem,
1150
Biedak, chciał pomóc, przeszkodził tymczasem.
Gdy pierwszy szelest doleciał dziewczyny,
Pierzchła jak łania, którą szczują charty.
Pokój pozostał (dla prostej przyczyny,
Że książę wstydził się zamknąć) otwarty.
1155
Widział ją Hussejn, który od godziny
Po za obiciem odprawiał już warty;
«Co chcesz?» — «Czy jest kto u waszej książęcej
Mości?» — «Sam jestem — i któż miał być więcej?»
«Hm!» — mruknął Murzyn — dziwaczne rozruchy
1160
Ze snu mnie dzisiaj ciągle przebudzały.
Słyszałem jakby wołające duchy.
Lecz, chwała Bogu, książę zdrów i cały!»
Kalilbad, ledwo wstrzymując wybuchy
Gniewu: «Precz — krzyknął — służalcze zuchwały!
1165
Na oczy odtąd stanąć mi nie wolno!»
— «O panie! Przebacz winę mimowolną!
Przyśniłem widać gwar bitwy i błyski,
Bom czytał długo z wieczora Szah-Namę.
Lecz ja tu czuję zapach odaliski[59]!
1170
Książę pan miałeś tu wizytę? Damę?
O! Ja wiem, kto tak duchów zawsze bliski,
Anioły tylko ten przyjmuje same!
Któż to był, panie? Stawiam w zakład brodę,
Że jakieś piękne stworzonko i młode.
1175
Ale gdzież ona jest, na moją duszę?
Mamże ją gonić?» — «Stój! Nie waż się krokiem!» —
Zawołał książę. — Kobieta, Przysięga«Wyrzec się jej muszę,
Nigdy z tym cudnym nie spotkam się wzrokiem!»
— «I ja to słyszę pierwszy raz? Nie ruszę
1180
Palcem n nogi! I klnę się prorokiem,
Że nie ma za czym wiatru gnać po świecie!
Drogi wskazywać nie trzeba kobiecie.
Powróci sama.» — «Co ten stary plecie?
Nigdy. — przysięgła!» — «I książę jej wierzy?
1185
Lecz po co było puszczać ją? Toż przecie
U drzwi są zamki, klucze, jak należy!»
— «Ja miałbym gwałtem zatrzymać to dziecię?
Tę, co mej cześci[60] ufnie się powierzy,
Przeciw jej woli tulić w mym objęciu?»
1190
— «I! Ona by to przebaczyła księciu!»
Kobieta, Miłość, Przemoc«Trochę przymusu żadnej nie zaszkodzi;
One bo wszystkie lubią ceregiele!
Na Boga! Krzyczy, kiedy kto nadchodzi,
A niech się wstrzyma — powiedzą, że cielę.
1195
Te zwłaszcza, którym bardzo o to chodzi,
By o ich cnotach rozprawiano wiele.
Wierzaj mi, książę, żadna nie pokocha
Chłopca, co nie jest zuchwałym choć trocha».
Lecz książę krzyknął: «Milcz, ty sprośny gadzie!
1200
O! Ty jej nie znasz! dziewica ta czysta
Przed swoim własnym szczęściem — moje kładzie;
Dusza jej, jak jej oczy, przezroczysta.
Ona zawdzięczać berła nie chce zdradzie,
Z ofiary tronu mego nie korzysta».
1205
— «Mądrze! Lecz niech mnie jasny piorun z nieba,
Jeśli do tego tronu aż potrzeba.
Dosyć cienistej i wonnej alkowy[61],
Różanych sprzętów, miękkiego obicia,
A ptaszek — wolność za żer swój perłowy
1210
Odda! Wierz, panie, doświadczeniu życia!»
Lecz książę bardziej niż Koran surowy…
Przy księciu ludzkość zostałaby… tycia…
Król, SeksI może chciałbyś, jak król chrześcijański,
Z jedyną żoną cieszyć swój gust pański?
1215
Ależ i oni, wbrew swojej regule
Monogamicznej, nie są zbyt drażliwi.
Niejeden, chociaż żonę kocha czule,
Kiedy-niekiedy kaprys jakiś żywi
Toteż «ojcami ludu» zwą się króle!
1220
Wszak sam Abraham[62] (i to mnie nie dziwi)
Przykłady uciech podaje niewinnych,
Że Salomona[63] nie wspomnę i innych.
Jak to! Nie mogłeś książę tu, na dworze.
Zapewnić nadal opieki dziewczęciu?
1225
Biedne stworzenie zostawiasz w tej porze
Na łaskę losu? Nie wstyd-że to księciu?
Książę się gniewa, lecz pożal się Boże
Nad taką dolą! Wypadnie ptaszęciu
Tułać się teraz, do samego ranka,
1230
Gdzieś tam po nocy, jakoby Cyganka!»
«Hussejnie! — przerwał Kalilbad z zapałem —
Żalem i wstydem zażegłeś[64] mi duszę!
Śpiesz! Biegnij! Szukaj jej w królestwie całym!
To, com zaniedbał, nagrodzić jej muszę.
1235
Ach! Dachu nawet nie ma nad swym ciałem.
Błąka się w nędzy, w głodzie, zawierusze,
Wśród burz i słoty znużona upada.
Wróć ją! Pół państwa weźmiesz Kalilbada!»
«Ależ mój książę! — rzekł Negr — w nocy szare
1240
Są wszystkie koty; a ta piękna kotka
Kto wie, w jaką się schowała już szparę?
Są przecież jamy, których bies nie spotka!
Czyż ona jedna tylko? Znam ja parę
Takich śliczności… każda jak miód słodka!
1245
Gdy książę każe.» — «Milcz, ty podły sługo!
Nigdyś mnie nie znał, choć znasz mnie tak długo!
Sam pójdę! Jeśli to jest w losu woli,
Ślad jej odszukam. Fez mi podaj!» — «Oto
Jest; pójdę z księciem, książę pan pozwoli?»
1250
— «Nie chcę, sam idę! I najczystsze złoto
Brudem bezwstydny dowcip twój osmoli!»
— «Niech Allah darzy księcia swą szczodrotą,
By się ta droga zguba odszukała!»
Ale Kalilbad już prysnął jak strzała.
1255
Czarny szyderca popatrzał za księciem;
Szpetnym grymasem drgnęła twarz odęta,
I z małych oczu przebiegłem mrugnięciem
Rzekł sam do siebie: «Dzierlatka przeklęta!
Mogę spać teraz! Najgorzej z zaczęciem;
1260
Lwiątko poczuło krew! Ta mała święta
O śniadej buzi pewno go wyleczy
Z »dzieciństwa[65] wieszczek«, no i z różnych rzeczy…
Ja miałbym biegać? Bezsenność mi szkodzi,
Kto by tam wierzył w tę »państwa połowę?«
1265
Choćbym ją znalazł nawet? O cóż chodzi?
Książę łaskawie raczy skłonić głowę!
Miłość, Kobieta, Młodość»Ta albo żadna!« A że też ci młodzi
Zawsze szaleństwa cierpią romansowe.
»Miłość, ból, serce«, at, bajki przedwieczne.
1270
Cóż są kobiety, proszę? — złe konieczne».

Pieśń trzecia

Za każdym wzlotem w ślad idzie znużenie;
Za szałem — niemoc; w zwykłym biegu rzeczy,
Wzniosłe — powszedniość otacza jak cienie,
A bohaterom duch Tersyta[66] przeczy.
1275
Tak i ja czasem daję zezwolenie,
By Hussajn mówił, choć uszy kaleczy,
Prawiąc nam rzeczy takie, na mą duszę,
że sam za niego rumienić się muszę.
KobietaNa przykład takie, jak wyżej, gadanie,
1280
Którego dłużej nie mogłem już znosić.
To: «złe konieczne» czy gburowi panie
Przebaczyć zechcą? Muszę je przeprosić.
Słysząc szyderców i pochlebców zdanie,
Że prawda w środku — słusznie można wnosić:
1285
«Złem» nie jesteście, wszakże «koniecznością»
Prawdziwy mędrzec uzna was z trudnością.
Ktoś, kiedyś, nazwał was «upojeń czarą»
Przy uczcie życia wy — to słodki trunek!
Lecz nawet dobre — dobrem jest pod miarą.
1290
Do głowy nieraz idzie pocałunek.
I święty Paweł rozkosz zwie przywarą,
Choć na wzmocnienie — konieczny warunek —
Zaleca puchar. Któż grona przeklina,
Gdy go odurzą flasze pełne wina?
1295
Wszak z tym się drażnim, co nam miłe bywa:
Pozna uroki kobiet, kto je łaje.
Cała Hussejna wymowa złośliwa
Zdradza słabostkę i lekkie zwyczaje.
W czarnej swej skórze prostak ten ukrywa
1300
Właściwe sobie cnoty, choć się zdaje
Teraz bezczelnym, rozpustnym, cynicznym.
Nie zawsze bywał tak pesymistycznym.
Niegdyś go w smutek pogrążała błogi
Wełnistowłosa piękność pokolenia;
1305
Lecz odkąd handlarz dusz porwał ją srogi,
Wygasł żar tego czarnego płomienia.
Dziś zna «kobiety» tylko w liczbie mnogiej.
Czas jednak czarną swą żagwią zniszczenia
Czarnej sylwetki nie starł z czarnej duszy,
1310
Łatwo więc miłość, choć cudza, go wzruszy.
I chociaż zaraz chrapnął prawowiernie,
I siedem długich godzin spał głęboko,
Ciekawość jednak kłuła go, jak ciernie,
Czy też odszukał książę modrooką?
1315
Posępność pana drażni go niezmiernie.
«Przepadła!» mówi zgasłe jego oko.
«Zostaw mnie!» Ręką dał mu znak odprawy
I nie tknął nawet cybucha ni kawy.
Kultura była wówczas w Astrachanie
1320
Dosyć pierwotną i żadna depesza
Nie mogła ścigać tej, co niespodzianie
Z sercem monarchy w lasy gdzieś pośpiesza;
Policja, która raport zdać jest w stanie.
Jak trawa rośnie — milczy; szpiegów rzesza
1325
Nie może trafić na ulotne ślady
Cnej Mofetuzy oraz Kankrelady.
W miarę szukania jednak to zdarzenie
Poczęło dziwnym odmianom podlegać;
Pogłoska leci z wiatrem, jak płomienie,
1330
By nowe kłamstwa po drodze zażegać.
Kobiety zwłaszcza wpadły w uniesienie
Domysłów: kto też mógł do zamku biegać?
Cichą nadzieję żywiły piękności,
że zajmą wakans[67], tak godny zazdrości.
1335
Myślały biedne, że z tego wyłomu
Ta harda twierdza szturmem będzie wzięta.
Gdziekolwiek tedy książę wyszedł z domu,
Wszędzie spotykał prześliczne oczęta.
Wiersze, bukiety dziwnego ogromu.
1340
Jak deszcz spadały… płeć piękna zajęta
Była strojami kosztownymi, które
Zdradzały mocno zaczepną naturę.
Tak, do ogrodu raz wkradła się panna
W stroju rusałki, z kosą[68] rozpuszczoną,
1345
By czekać księcia, gdzie biła fontanna;
Kąpiel tu była surowo wzbronioną.
Przyszedł i sądził, że go mgła poranna
Łudzi… Gdy prawda została stwierdzoną,
Cofnął się, jakby uciekał przed osą,
1350
Wołając: «niech jej bieliznę zaniosą».
Więc, by mieć spokój, zostawał w swym dworze;
Ale i tutaj bywał nachodzony
Przy grze, przy stole, kiedy kładł się w łoże,
Bo każdy sługa mógł być przekupiony.
1355
Sam nawet wezyr, co miał córki hoże,
(Tytuł «kokietek» był im przysądzony)
Przysłał z nich jedną do księcia z depeszą:
«Papa jest chory, a kuriery śpieszą».
PodróżWreszcie, gdy wszystko przebrało już miarę,
1360
Książę się uciekł do takiej odprawy:
Wiernym poddanym, za uczuć ofiarę,
Wyraził dzięki i afekt łaskawy,
Wiadomym czyniąc, iż rok lub lat parę
Chce podróżować dla zdrowia poprawy;
1365
Oraz by poznać, jakich rządów drogą
Królowie ludy uszczęśliwiać mogą.
I dnia pewnego z garstką towarzyszy,
(Hussejn w ich liczbie) wyruszył w świat oto,
Żywiąc nadzieję, że spocznie gdzie w ciszy;
1370
Lecz z miejsca w miejsce gnany był tęsknotą.
Tutaj kroniki (niech je potną myszy),
O tym, co przeżył, takie bajki plotą,
Jak o podróży gdzieś na «szklaną górę».
A więc opuszczam rozdziały niektóre.
1375
O geografii wówczas w Astrachanie
Słabe pojęcie miał uczony światek:
(W Bawarii — książę był na oceanie!
A gdzieś w Saharze — rozbił mu się statek! )
Znajomość ludów w równym kwitła stanie:
1380
Naprzypinali Europie łatek,
Dowodząc, że my, z humanizmem naszym,
Cywilizacją tylko wróble straszym!
Tutaj na ostrej satyry wycieczki
W stylu Byrona mam obszerne pole!
1385
Przecież ja z nikim nie chcę szukać sprzeczki
I o podróży tej zamilczeć wolę.
(Kłótnie nie warte są i torby sieczki!)
TęsknotaPrzeszły dwa lata; na książęcym czole
Chmury tęsknoty… więc w rodzinne strony
1390
Powracał mędrszy — lecz nie uleczony.
Jest-że to dziwem? «Widnokręgi zmienia
Ale nie serce, kto morza przepływa».
Twarz mu pobladła, oczy pełne cienia —
I — jak był smutny — do kraju przybywa.
1395
Gdy wjeżdżał w miasto pełne świateł, wrzenia,
Flag, godeł — myśl mu błysła niecierpliwa,
Że wkrótce takież pochodnie, festyny,
Uświetniać mają jego zaślubiny!
Jak pielgrzym, który cień fatamorgany
1400
Ściga w pustyni ruchomymi ślady,
Tak on dopędzał każdej karawany —
I każdej hordy, gdzie żyją nomady,
Szukając lubej… a Hussejna plany,
By go zachęcić do życia biesiady
1405
Przez bajadery[69] — i przez wielkie panie,
Upadły, zachwiać go nie będąc w stanie.
Więc kiedy wezyr słowy kwiecistymi
Wspomniał o dawnym księcia przyrzeczeniu,
Przed Kalilbada oczyma smutnymi
1410
Stanął Giulnary cień w lubym widzeniu…
Westchnął młodzieniec i wzrok wbił do ziemi;
I rozdrażniony, w gniewnym uniesieniu
Odrzekł dość szorstko: «Allah wszechmogący!
Wy mnie zamęczyć chcecie!… jestem śpiący!»
1415
Lecz noc mu żadnej nie podała rady.
Z rana więc kazał przynieść tuzin cały
Księżniczek, które wśród wielkiej parady,
Wymalowane olejno, wisiały
W galerii dworskiej; lecz choć te z zasady
1420
Wdzięcząc się, serce jego ująć chciały
Przez słodkie minki i oczy i twarze,
Żadna nie była podobną Giulnarze.
«Bezduszne lalki! Obłudne gadziny!» —
Zawołał książę — i pchnął je do kąta.
1425
Tymczasem Hussejn składa odwiedziny
I z nowym planem dowcipnie się krząta.
«Na nic olejne wasze mazaniny!
Pokost ten głupcom niech głowę zaprząta.
Tu jest rzecz inna! — ogień malowany
1430
Nie stopi lodu — i nie zada rany.
Jak wiecie, co rok obchodzimy w kraju,
Przez tydzień cały uroczyste święto
»Jedwabnej pętli« — gdy nów błyśnie w maju,
I — jak powszechnie tutaj jest przyjęto,
1435
Sam panujący pilnuje zwyczaju.
A choć nasz książę pętlę zwie przeklętą
I wolny oddech przywykł protegować,
Przecież obyczaj dawny musi chować!
Otóż ja radzę w archiwum korony
1440
Odkryć dokument, który niech omawia,
Że tysiącletni okres już skończony,
Jak sznur jedwabny rządy u nas uprawia.
Motyw, jak mniemam, dość uzasadniony,
Choć się tam pan nasz wstrętami zastawia,
1445
Aby zaprosić książąt z okolicy
Na jubileusz do naszej stolicy.
Przybędą tłumnie z bliska i z daleka,
Pięknymi córy[70] ubłogosławieni…
Wówczas, jak sądzę, i on się doczeka
1450
Ludzkiej przygody, która go odmieni.
Gdy przez dni siedem żar słońca dopieka,
I bryła lodu topnie od promieni…
Chwilka słabości… poknsa niewieścia…
A książę zdrów jest — i ma lat dwadzieścia».
1455
Tak mówił; wszyscy słuchają z uznaniem
I nie zwlekając, do dzieła się biorą.
Z historycznego aktu zgotowaniem
Archiwum państwa zwinęło się skoro.
Cieszą się starcy, że przed swym skonaniem
1460
Dzień ten obaczą! Rankiem, nocną porą,
Kuriery śpieszą — ścigają się posły.
Tak jubileusz wnet wieści rozniosły.
GrzecznośćKsiążę Kalilbad, choć mu bardzo wstrętnym
Był cały tumult tej uroczystości,
1465
Przykładu mądrych monarchów pamiętny,
Dawał dowody świętej cierpliwości.
Przybyłych witał — i chociaż był smętny,
Czynił honory podług ich godności;
Zmuszał się nawet do praw etykiety,
1470
Całując w rączki nadobne kobiety.
Jak księżyc gwiazdy zaćmiewa bez sądu,
Tak wpośród wszystkich dyjademów oto
Błyszczy prześliczna księżna Trebizondu,
Której rudawe włosy, z barwą złotą
1475
(Tak nazwanego «impertynent-blondu»)
W improwizacji — natchnioną robotą,
Dworski poeta mianował być słońcem,
Nad Astrachanem rozkosznie wschodzącym.
Na płowym koniu, pysznie ujeżdżonym,
1480
Przybyła: szata aksamitna cała,
Z szlakiem siedemkroć perły obwiedzionym,
W bogatych fałdach na ziemię spadała.
Rumakiem dęba stającym, spienionym,
Z łatwością ręka jej powodowała[71]
1485
A białe ząbki — i ogniste oczy
Cudnie się godzą z blaskiem jej warkoczy.
Nawet Kalilbad skłonił się olśniony;
A Hussejn szepnął wezyrowi szybko:
«Baczność! Nim dzień ten będzie ukończony,
1490
Panicz nasz pozna się z tą złotą rybką…»
Posłyszał książę… a wtem z drugiej strony
Przybył, w lektyce kołysząc się gibko,
Książę Perefis, ojciec jej, którego
Ośmiu Murzynów niesie — a dwaj strzegą.
1495
Pan ten czcigodny podeszłe ma lata;
A tak go tusza uciążliwa nęka,
Że — ani chodzić — ni dosiąść bachmata[72]!
W lektyce nawet często jeszcze stęka.
Na siwej głowie jarmułka mu lata,
1500
A stary chałat, zda się, że już pęka!
W milczeniu siedzi i lekko porusza
Wachlarz, o ile pozwala mu tusza.
Gdy młodzian podszedł, jaśniejszym wyrazem
Błysła twarz starca; zapewnić pośpieszył,
1505
Że księżnę matkę wielbił; — a zarazem
Wspomnieniem ojca książęcia się cieszył.
Wbrew etykiecie już nawet tym razem
Poczciwy tłuścioch na łzy się rozgrzeszył —
I rzekł wzruszony: «Byłbym w siódmym niebie,
1510
Gdybym, jak zięcia, mógł uścisnąć ciebie!
Lecz córki mojej strzeż się, na mą duszę!
Gdyż w swych kaprysach, jak marzec jest zmienna!
Dzisiaj podobna burzy, zawierusze,
Jutro znów milczy i chodzi jak senna;
1515
Jak ona zagra, tak ja tańczyć muszę!
Dwór cały dręczy, jak plaga codzienna.
Bóg wie, skąd matka łagodności znanej
Przyszła do takiej córki wyuzdanej!
Tobie za żonę brać diabła takiego?…
1520
Lecz ciebie dla niej szkoda jest, mój drogi!
Jej Czyngis-chana potrzeba jakiego,
Co ją ukróci i weźmie za rogi.
Tu ona świętą uda… znam ją z tego!
Oj, ma rozumek! Nie uczyć ją drogi.
1525
Lecz strzeż się! Troski chcę oszczędzić tobie —
I bez zarzutu spocząć kiedyś w grobie!»
Tak mówił stary pan — i łzę ciekącą
Otarł rękawem — i strapiony stęka.
Lecz młody orzeł węża z skórą lśniącą,
1530
Co syczy w słońcu, zaledwo się lęka…
Wszak miłość czysta, tęsknotą paląca
Hartuje serce, które z bólu pęka…
Książę za jedno spojrzenie Giulnary
Oddałby wszystkie Trebizondu czary.
1535
Przecież u stołu — gdy piękna blondyna
(Sprawka Hussejna) przy buku mu siadła,
Można by mniemać, że książę zaczyna
Godzić się z losem; ledwo dotknął jadła;
Głos jej do głowy szedł, jak puchar wina…
1540
A chociaż papa, z głębi swego sadła
Mrugał — to przecież w piersiach Kalilbada
Jakaś iskierka zażegła się blada…
Coś-nie-coś było w tym winy szampana;
Ileż on ogniów roznieca, niestety,
1545
Entre deux verres[73], gdy jest kompania dobrana!
Więc gdy po stole podano już wety[74],
I poszły szepty — żart Kalilbad-chana
Wzięto tak serio, że piękne kobiety
Mdlały z zazdrości!… Utrzymuję zatem:
1550
Wieczerza bywa nader zręcznym swatem.
Gdy jednak z sercem swym sam na sam, nocą
Znalazł się książę — i dzień przypominał,
Zdawało mu się, że postać sierocą
Swojej Giulnary zdradził… i przeklinał
1555
Wesołe śmiechy, do których przemocą
Ten wąż złocisty usta mu naginał,
I opuszczony widział cień ten drogi —
I chciałby upaść, całując mu nogi!…
«O dziewczę moje! — zawołał młodzieniec —
1560
Przebacz mi! Patrzaj, co ja cierpieć muszę,
Znosząc dla ciebie, nędzny potępieniec,
Beznadziejnego pragnienia katusze!»
Gdy tak się dręczy nasz biedny szaleniec,
Wszedł Hussejn: «Cóż-to — rzecze — na mą duszę!
1565
Pan mój się smuci, wyrzeka i płacze,
Kiedy weselne pieką jut kołacze?»
«Ach, coś ty wspomniał! — szepnął książę blady —
Lecz tak, masz słuszność… straconego raju
Łzy nie powrócą! — udziel mi swej rady,
1570
Jakbyś ofiarę sam czynił dla kraju,
Która z księżniczek ma najmniejsze wady?» —
«Ej! to się mówi tak też, dla zwyczaju,
Wady! — a we mnie dusza by skakała,
żeby mnie tylko pierwsza lepsza chciała!
1575
Oto, na przykład, najbrzydsza z tej bandy,
Księżna Irena! — przepyszne ma włosy
I piękne ząbki — i skarb Samarkandy —
I usta, jako szkarłat róż z pod rosy!
GłupotaMógłby tam jakiś salonowy dandy[75]
1580
Twierdzić, że ciągle ziewa… dajcież losy
Mnie taką żonę!… Głupota — dar boży!
Najgłupsza często mężowi raj stworzy.
Albo księżniczka Bizancjum, ta gruba,
Co po trzy razy przybiera z półmisków?…
1585
A niechby sobie jadła żonka luba!
Księciu do szczęścia nie trzeba uścisków…
Kto je — śpi dobrze; więc — prosta rachuba!
Wszak Juliusz Cezar[76], co zginął dla spisków
Wyschłego Kaski[77], żyłby doskonale,
1590
Gdyby dwór sami składali brzuchale!
A teraz szczupłe… jakiż tam interes
Z księżniczką Badrul-Budur, co ma nosek
Cienki jak igła?… Coś mówią, że xeres[78]
Zbyt chętnie pija… a kiedy o włosek
1595
Przebierze miarkę, to na dworze skweres,
Bo panna w żartach ma zbyt wolny głosek…
Ojciec ją z siedmiu wychował synami:
Trza by na nowo… mówiąc między nami.
Księżna Amina, z modrymi oczyma
1600
I śnieżną szyjką, jest wcale niczego!
Jakaś tam wprawdzie plotka jej się trzyma…
Ale, że osy owocu kwaśnego
Nie ruszą, tylko słodki, zatem nie ma
Sobie co robić tak dalece z tego!
1605
Wszak nieraz żony najlepsze bywały
Z tych, co w panieńskim stanie wyszumiały.
Tak — last not least[79] — Trebizondu słońce,
Jak książę widzi, wszystkie tu zaćmiewa!…
I choć kaprysów różnych ma tysiące,
1610
Choć sługi płaczą, chociaż wieść opiewa,
Że jej wybryki są nieraz gorszące,
Choć spazmy na dzień cztery razy miewa,
Przecież wiadomo, że im głębsze cienie,
Tym gwiazda rzuca świetniejsze promienie.
1615
Jeśli mam radzić — radzę: bierz ją, panie!
Dworski obyczaj uskromi i żmiję.
Gdyby tak chłopu, co z żoną posłanie
I misę dzieli — i co dzień ją bije —
To bardzo wierzę, że takie kochanie,
1620
Jak łańcuch, wkrótce przetarłoby szyję.
Lecz księciu, który ma własne pokoje,
Nic się nie stanie, gardło daję moje!
Książę chcesz jednej tylko żony… zgoda!
Lecz i najlepszą uprzykrzyłbyś sobie,
1625
A ta ci będzie jak zmienna pogoda;
Harem mieć będziesz cały w jej osobie.
Już to cię gryzie — już ci usta poda;
Śmieje się, płacze, śpiewa — w jednej dobie[80]
Dziś — choć do rany przyłóż; jutro — wściekła…
1630
A długi robi — jak sam diabeł z piekła!
To mi królowa! — puści między ludem
Pieniądze, nowe skandale — i mody.
Książę wiesz dobrze, z jakim przyszło trudem
Z gminem tutejszym dojść do jakiejś zgody;
1635
Wnet popularnym zrobi cię, jak cudem.
Taka małżonka! A gdy z Antypody[81]
Żyjemy w pysznej harmonii, jak w niebie,
Przeto — ja lepszej nie widzę dla ciebie!»
«Dość! — rzekł Kalilbad — zostaw mnie w spokoju!»
1640
Hussejn tryumfem szedł rozpromieniony,
Aby wypocząć po swatania znoju.
Go mógł, to zrobił; a teraz, z swej strony,
Niechaj księżniczka wystąpi do boju!
Ale nazajutrz, Kalilbad zmieniony
1645
Nie szuka pięknej; chce wybrać za żonę
Tę, którą wskażą mu gałki rzucone.
Blady, strapiony, pochyliwszy czoło,
Szedł książę, kędy narodowe święto
Lud na równinie obchodził wesoło.
1650
Wnet się radosnym: «hurra!» okrzyknięto;
Z fontanny wino bije; przy tym w koło
Czuć woń rozkoszną, tłuszczem przesiąkniętą;
Gdyż aby dzień ten uczcić dziś wielmożnie,
Tysiąc się wołów daje piec na rożnie.
1655
Cel zaś zebrania wiernym przypomina
I sam środek równiny zaszczyca
Wyniosła wieża, którą wiatr opina
W setne chorągiewki; w niej to tajemnica
Sprawiedliwości spoczywa jedyna:
1660
Królowa balu — jedwabna pętlica.
Ma się rozumieć, że autentyczna,
Którą «lat tysiąc» wielbi cześć publiczna.
U wejścia schodki; kto da trzy dukaty —
(Cena, jak widzim, nie nazbyt jest niska) —
1665
Może się wdrapać — i tam, spoza kraty,
Jubileuszu skarb obejrzeć z bliska.
Lecz amatorów mało… kto bogaty,
Tego sam widok już za gardło ściska…
Niejeden myśli, jeśli Allah raczy,
1670
I tak, aż nadto prędko sznur obaczy!
Dzieje relikwii, jak z ojca na syna
Szła spadkiem, podług archiwum korony —
Idąc z rąk do rąk, wszystkim przypomina
Ulotny świstek, pięknie wyzłocony.
1675
A ten, kto truć się zwątpieniem zaczyna,
(Choć, chwała Bogu, nie takie te strony!)
Kręci kark, byle z świętobliwym drżeniem
Ten symbol państwa mógł objąć spojrzeniem.
Jak skamieniały, z ponurym wyrazem
1680
W twarzy, siadł książę, gdzie dworska estrada;
Można by mniemać, iż martwym jest głazem…
Nic mu pod oczy błogo nie podpada;
Tańce rycerskie, kuglarze, tym razem
Nie mają więcej łaski, niż parada
1685
Miejskiej milicji… ledwo bąknie słowo,
Gdy go kto spyta o to lub też owo.
A przecież, przy nim promienna blondyna
Siadła — przez Negra wcześnie uprzedzona;
A jej zwycięska, uśmiechnięta mina
1690
Zdaje się mówić: «wędka już chwycona».
Inne coś szepczą, księżniczka Amina
Szyderczo wznosi białe swe ramiona,
Irena ziewa — i je konfitury,
Księżna Bizancjum nos trzyma do góry.
1695
Lud wierny pilnie gapi się na gości;
Do księcia swego przywykły już tłumy;
I łamie głowy, która z tych piękności
Zdobędzie serce sławne z swojej dumy?
A stare księżne, pilnując godności
1700
W wyborze miejsca, szerzą wielkie szumy…
Piór, wstęg, koronek przytłoczone mocą,
W oczekiwaniu — jak myszy się pocą.
Z daleka, w ciżbie, gdzie motłoch zmieszany
Gryzie melony, figle różne broi.
1705
Drażniąc z taborem przybyłe Cygany,
Młoda kobieta zadumana stoi.
Szal różnobarwny, złotem przetykany,
Drobną jej postać i włos ciemny stroi.
Wśród zgiełku, który ją otacza — cicha,
1710
Patrzy przed siebie i boleśnie wzdycha.
Ręce jej wiszą bez ruchu; dłoń śniada
Brzmiący tamburyn przyciska namiętnie;
A na jej lewym ramieniu zasiada
Biały gołąbek, drzemiąc obojętnie.
1715
Na gry, zabawy, dziewczyna ta blada
Nie patrzy wcale, lub patrzy niechętnie;
A wzrok jej cichy, gwiaździsty, niebieski
Ściga z oddali pyszny dwór królewski.
TaniecWtem z wozu, który stał tam pod namiotem,
1720
Wyszedł wódz bandy — i do tej marzącej
Przemawia, prosząc — potem grożąc, potem
Lżąc ją, lecz ona znak daje przeczący;
Wtedy mu w pięści nóż błysnął przelotem…
«Krwią mi zapłacisz!» — poszepnął. — Gorący
1725
Płomień z jej źrenic trysnął…. «Niech się stanie!
Tańczę ostatni raz w mym życiu, panie!»
I wnet, jak róża, wichrem uniesiona,
Wzleciała w tańcu, porwana swym szałem;
A jej przejrzysta, jaskrawa zasłona
1730
Lekko powiała nad drobnym jej ciałem.
Ciżba w milczeniu pogląda zdumiona,
Na też, co tańczyć śmie przed gronem całym
Książąt — i gniewne rozchodzą się szmery,
O tym zuchwalstwie śniadej bajadery.
1735
Wkrótce umilkło… i tylko «ach!» z cicha
Leci z ust do list między patrzącymi;
Widziano różne tańce, lecz — do licha!
To dziewczę, zda się, nie dotyka ziemi!
Lekka, jak powiew ten, którym oddycha,
1740
Niby pstry płomyk wzlatuje; bosymi
Stopkami ledwo czasem muśnie oto
Piasek, jak gdyby drażniąc go pieszczotą!
Protekcję miewał od dawna już balet,
Na wszystkich dworach wschodu — i zachodu.
1745
Książę Perefis, znawca jego zalet,
Trochę się jakoś rozruszał; — on z młodu
Zbadał kunszt tańca, gestów i tualet
I nie miał większej rozkoszy powodu,
Jak z loży swojej, z książęcą swobodą,
1750
Za «faux-pas[82]» karcić figurantkę młodą.
Eisler, jak mówią, historię tańczyła
I filozofii systemat Heglowski[83]:
Geniuszu tańca czarodziejska siła
Po wszystkie czasy wpływ wywiera boski!
1755
Nauka taka korzystną już była
Nieraz; tu widzi polityk bez troski,
Jak równowagę (Europy) zachować —
A czasem zręcznie za drugich się schować.
Lecz choć ekspertem był nasz książę tłusty,
1760
Tutaj się jego kończyła łacina!
Patrzy ciekawie, z otwartymi usty,
Pojąc się tańcem, jak pucharem wina.
Klaszcze z zapałem, niby młokos pusty —
I nogą ruszać do taktu zaczyna,
1765
Mimo podagry[84]; chwycony za serce,
Rzuca nareszcie chustkę swą tancerce.
Lecz ona po nią schylić się nie raczy;
Iskry radości w oczach jej nie płoną.
Jej ruch namiętny ból tylko tłumaczy,
1770
Ucieczkę smutną — i pogoń stęsknioną…
Cóż ją obchodzi cały tłum dworaczy?
Ach! Jedną tylko źrenicę zwróconą
Chce mieć na siebie — lecz ta jej nie błyska…
Nie wie, że cierpi — i że tak jest bliska.
1775
Trzykroć się skłania; a blade jej czoło
Dotyka ziemi; — nagle, szybkim ruchem
W powietrze rwie się, oblatując wkoło
Wieżę w pośrodku równiny… z wybuchem
Jakiegoś szału stopką swoją gołą
1780
Przefruwa schody — jakby była duchem —
I na wierzchołku staje jednym skokiem,
Wiejąc zasłoną jak mglistym obłokiem.
TaniecW tysiącu piersi serce uderzyło
Zgrozą, kiedy tak na blanku[85] zwieszona,
1785
Gdzie ludzkiej stopie postać się nie śniło,
Dziewczyna drobne wyciąga ramiona!…
Czyż śmierć zakończy tę zabawę milą.?…
Czy się odważy tancerka szalona
Na szczuplej, stopę szerokiej przestrzeni,
1790
Kręcić się na kształt wirowych promieni?
Waży się! Tańczy!… Jak dym lekka chmurka,
Ponad zgaszoną pochodnią drży w wietrze,
Tak ona krąży… dech niosący piórko
Mógłby ją także porwać gdzieś w powietrze…
1795
Gołąbek lata nad tą wieszczek córką,
Która podnosi lica coraz bledsze —
A jej tamburyn, jak czarów muzyka,
Brzmi kędyś w chmurach — i dreszczem przenika.
Niemy, jak gdyby okrzyk mógł ocucić
1800
Ducha, co igra ze śmiercią uśpiony,
Tłum nie mógł od niej spojrzenia odwrócić.
Kalilbad tylko, jako ptak raniony,
Pochylił głowę — i zdawał się smucić.
I siedział w sobie tylko zatopiony
1805
I myślał o tym, że nim zajdzie słońce,
On wybrać musi… i serce miał drżące!
Nagle — z błękitów wysokich dolata
Śpiew przenikliwy — aż do jego ucha…
Czy on śni? … głos ten, przez tak długie lata
1810
Stracony!… on go dzisiaj znowu słucha!…
Dreszcz mu gorący po żyłach przelata…
Podnosi oczy — i widzi, jak ducha
W powietrzu — postać drobną, ukochaną,
Złotymi łuny[86] zachodu oblaną!
1815
SamobójstwoLecz ona śpiewa… a nuta tęskliwa
Łzy wywołuje między przytomnymi[87].
«Żegnaj, o książę!… i ty, o szczęśliwa
Oblubienico, raj stwórz mu na ziemi!
Mnie czeka podróż, skąd nikt nie przybywa…
1820
Żegnaj raz jeszcze!… słowy ostatnimi…»
I otulona w swe lekkie zasłony
Chce z wzniesionymi rzucić się ramiony[88].
«Stój! — zabrzmiał okrzyk — stój, o ulubiona! …
Chcesz-że wraz z sobą zabrać moje życie?…
1825
Giulnaro moja! Kochanko stracona!
Teraz na wieki złączym się w błękicie!…»
I nim kompania jaśnie oświecona
Zdołała fakt ten pojąć należycie,
Już młody książę biegł do wieży szczytu,
1830
Pełen uniesień, tęsknoty, zachwytu!
A gdy miłością swoją upojony,
Wpadł jako wicher na najwyższe blanki,
Podniósł zemdloną — i tulił ramiony —
Usta i czoło całując kochanki.
1835
W powietrzu gasnął krąg słońca czerwony —
Wzruszone tłumy cisną się przez szranki[89]
W ciszy zabrzmiały uroczyste słowa:
«Ludu mój! — oto jest twoja królowa!»
Wyznać tu muszę, że to zakończenie
1840
Wygląda, jakby z ostatnią odsłoną
Na scenie błysły bengalskie płomienie —
I pyszny finał zabrzmiał unisono[90]!
Cóż jednak począć!… wszystko to, uczenie
W kronice mojej stoi dowiedziono,
1845
Jakby dziejopis stawszy się poetą,
Do czarodziejskich sztuk pisał libretto[91].
Na drugiej stronie dodaje on przecie,
Że widowisko sykaniem przyjęto
Zrazu; nieznanym było „wieszczek dziecię”
1850
Chyba urokiem i tańca ponętą;
A baletnicy, jak zwykle na świecie,
Za godną tronu nie miano — ni świętą;
Więc takież było przyjęcie Giulnary,
Jak pewnej «Loli» na brzegach Izary.
1855
Książę Perefis, co przed balleriną
Niejedną klękał — w latach swej młodości,
Teraz trząsł turban z pomieszaną miną,
Mrucząc: «No proszę!… po cóż wzywał gości?»
Dopiero kiedy książę z swą jedyną
1860
Poszedł do tronu — a wszystkie piękności
Zagasły wobec uroku Giulnary,
Dał się pozyskać dobry pan ten stary!
Zacierał ręce — i przymrużał oczy:
«Oj! Dobrze ci tak, moja panno córko!…
1865
Myślałaś, że mu serce już wyskoczy?…
Teraz bez męża wracaj, choćby czwórką!…
A powiedz-że mi, mój książę uroczy,
Gdzie się poznałeś z tą śliczną figurką?…
To awantura, na proroka brodę!…
1870
Ażem przypomniał lata moje młode!»
Tutaj Kalilbad — o święta prostoto! —
Przed całym ludem romans swój wyznaje;
Jak ujrzał, stracił, jak szukał z tęsknotą,
Przez obce długo przebiegając kraje —
1875
Jak wreszcie skarb swój odzyskuje oto!
Tu okrzyk tłumu jak burza powstaje
A wpośród gwaru tego i wesela,
Zabrzmiała hucznie książęca kapela.
Do stopni tronu ciśnie się, kto może;
1880
Od dostojnika państwa — aż do dziada.
Dam tylko miejsca głuche są w tej porze;
Dobry ton pierwszy — pchać się nie wypada!
Księżne są mocno dotknięte w honorze…
Księżniczki, mszcząc się, szepczą: «Jaka śniada!
1885
A jaka chuda! — Ręczę, ta kobieta
Nie zwykła myć się! — Co za tualeta!»
Pobladło nagle słońce Trebizondu —
I Badrul-Budur z uroczą Aminą!…
A żadna z dam tych wyższego poglądu
1890
Nie będzie dzisiaj na balu z rodziną!
Tego by tylko brakło?… Bez przesądu,
Czy można z jakąś wdawać się dziewczyną?…
Nie! — jedną, jaka pozostała, drogą —
Jest list francuski, że… przybyć nie mogą.
1895
Kiedy Hussejna doszły takie wieści,
«No! — rzekł — straciłem porządne faktorne[92]!
Lecz wiem, że książę odda mi w czterdzieści…
Więc przyrządziłem nakrycie wieczorne
W małym salonie; dwoje się tam zmieści!
1900
Książę Perefis, panisko wyborne,
Moją »ciemnością« — niech mi to wybaczy —
Dziś przy wieczerzy obywać się raczy!»
Późną już nocą, kiedy tłumów gwary
Szumiały w mieście echy[93] dalekimi,
1905
Spoczęła postać uroczej Giulnary,
W miejscu, gdzie niegdyś upadła na ziemi
W łzach i rozpaczy… i znów księżyc stary
Komnatę zalał blaskami srebrnymi…
A książę tulił gorącym objęciem
1910
Tę, co mu była znów «wieszczek dziecięciem».
Jakże jest cudną! — głód, nędza, strapienie,
Długie tułactwo, tęsknota miłości,
Stracone szczęście — i śmierci pragnienie
Nic nie zmniejszyło uroku piękności.
1915
Usta jej kwitną — jak wiosny marzenie,
A długie rzęsy z wyrazem tkliwości
Wznoszą się, jakby pytając miłego:
«Snem-że to wszystko?… nie zbudzę-ż się z niego?…»
«O mój jedyny! — cichutko szeptała —
1920
Mnie tak jest w duszy, jakbym znów na szczycie
Wieży tej, wobec śmierci bliskiej stała!…
O, jakże dziwnym w szczęiu jest to życie!…
Daj mi dłoń swoją!… Teraz bym nie chciała
Umrzeć, w najwyższej rozkoszy zachwycie!…
1925
Teraz żyć pragnę — z tobą — i przy tobie…
Ja, com dziś na pół prawie była w grobie!»
Tu następują cztery bite karty,
A na nich długa miłosna rozmowa,
Którą, jak dywan kwiatów rozpostarty,
1930
Kronikarz utkał w najdobrańsze słowa.
Lecz duch, do wyżyn swoich gdzieś wyparty,
Milczy; rozkoszy — niemą jest wymowa!
A że i Hussejn rzucił się na łoże,
Nikt jej — na szczęście — podsłuchać nie może.
1935
Tutaj mi tylko to dodać wypada,
Że serc wierniejszych nie znała kraina —
I że ramiona księcia Kalilbada,
Nim rok upłynął — kołysały syna.
Książę wczas dziecię w ręce Negra składa,
1940
Bo — doświadczony — nie chce, by chłopczyna
Słuchał bajarek i starych piastunek,
Których opowieść upaja jak trunek.
Lecz chociaż Hussejn — wówczas wezyr stary —
Kształcił książątko, o ile miał siły,
1945
Nie wyrwał przecież z duszy jego wiary
I marzeń, które widać we krwi tkwiły.
Lud sławił piękność i dobroć Giulnary
I pozostawił jej przydomek miły,
Twierdząc, iż ona tak żyła na świecie,
1950
Jak nie z tej ziemi, prawe «wieszczek dziecię».

Przypisy

[1]

wieszczka — tu: wróżka. [przypis edytorski]

[2]

Oberon — król elfów, bohater Snu nocy letniej Williama Shakespeare'a. [przypis edytorski]

[3]

Schiller, Friedrich von (1759–1805) — poeta, teoretyk sztuki, wraz z Goethem największy klasyk niemiecki; początkowo przedstawiciel preromantycznego nurtu burzy i naporu, później tworzył w stylu klasycznym; znany z dramatu historycznego (np. Dziewica Orleańska z 1801) i romantycznych ballad (np. Rękawiczka), a także z Ody do radości (1785). [przypis edytorski]

[4]

Goethe, Johann Wolfgang (1749–1832) — niemiecki poeta okresu „burzy i naporu”, przedstawiciel klasycyzmu weimarskiego, twórca nowego typu romantycznego bohatera. Dzieła: Cierpienia młodego Wertera (1774), Król olch (1782), Herman i Dorota (1798), Faust (cz. I 1808, cz. II 1831), Powinowactwo z wyboru (1809). [przypis edytorski]

[5]

relsy (daw.) — szyny. [przypis edytorski]

[6]

oddział — tu: przedział. [przypis edytorski]

[7]

oktawa — strofa złożona z ośmiu wersów, rymowana wg schematu abababcc. [przypis edytorski]

[8]

Ariosto, Ludovico Giovanni (1474–1533) — poeta włoski, autor pisanego oktawą poematu epickiego Orland szalony. [przypis edytorski]

[9]

Cazotte, Jacques (1719–1792) — pisarz francuski. [przypis edytorski]

[10]

Le diable amoureux (fr.) — zakochany diabeł. [przypis edytorski]

[11]

zasię (daw.) — precz. [przypis edytorski]

[12]

satyr (mit. gr.) — jedna z istot wchodzących w skład orszaku Dionizosa, boga wina i dzikiej natury; satyrowie byli przedstawiani jako ludzie z koźlimi nogami i uszami, kojarzono ich z pożądaniem i lubieżnością. [przypis edytorski]

[13]

w Astrachanie — dziś popr. forma Msc.lp: w Astrachaniu. [przypis edytorski]

[14]

hof-usypiaczka (niem.-pol.) — usypiaczka dworska. [przypis edytorski]

[15]

rada (daw.) — chętnie. [przypis edytorski]

[16]

Negr — Murzyn. [przypis edytorski]

[17]

kędy (daw.) — gdzie. [przypis edytorski]

[18]

hoża (daw.) — piękna i zdrowa. [przypis edytorski]

[19]

metresa — kochanka i utrzymanka władcy. [przypis edytorski]

[20]

wezyr — dostojnik państwowy w państwach muzułmańskich. [przypis edytorski]

[21]

obces (daw.) — gwałtownie i bezpośrednio (częściej w formie „obcesem”). [przypis edytorski]

[22]

sorbet — deser z soku owocowego, przypominający lody. [przypis edytorski]

[23]

krotofilnie (daw.) — żartobliwie. [przypis edytorski]

[24]

Alkoran — właśc. Koran, święta księga religii muzułmańskiej. [przypis edytorski]

[25]

sura — rozdział Koranu, świętej księgi muzułmanów. [przypis edytorski]

[26]

kazuistyka — skomplikowana argumentacja, wyliczająca wyjątki od prawa a. zasady. [przypis edytorski]

[27]

szemat — dziś popr.: schemat. [przypis edytorski]

[28]

przyroda — tu: natura. [przypis edytorski]

[29]

zażec (daw.) — zapalić. [przypis edytorski]

[30]

Don Juan — postać literacka będąca uosobieniem kochanka; bohater sztuki Tirso de Moliny Zwodziciel z Sewilli i kamienny gość (1630), następnie dramatu Moliera (Don Juan, 1665), opery Mozarta (Don Juan, 1788) i poematu dygresyjnego Georga Byrona (Don Juan 1818); pot. uwodziciel, entuzjasta przygód miłosnych. [przypis edytorski]

[31]

zdrój (poet.) — źródło. [przypis edytorski]

[32]

miesięczny (daw.) — księżycowy. [przypis edytorski]

[33]

ambrozja (mit. gr.) — pokarm bogów olimpijskich. [przypis edytorski]

[34]

morganatyczność — związek morganatyczny zawierany jest przez władcę z osobą niższego stanu, która nie dziedziczy tronu ani tytułu, a również dzieci ich nie nabywają. [przypis edytorski]

[35]

pierwej (daw.) — wcześniej. [przypis edytorski]

[36]

Hafiz (1319–1389) — poeta perski, uznawany za klasyka perskiej literatury. [przypis edytorski]

[37]

odaliska — niewolnica w haremie sułtana. [przypis edytorski]

[38]

hoża (daw.) — piękna i zdrowa. [przypis edytorski]

[39]

rendez-vous (fr.) — randka (dosł.: spotkanie). [przypis edytorski]

[40]

prawy (daw.) — prawdziwy. [przypis edytorski]

[41]

ma pod nosem mleko (daw., pot.) — jest jeszcze dzieckiem. [przypis edytorski]

[42]

tête-à-tête (fr.) — spotkanie, zwł. osób przeciwnej płci. [przypis edytorski]

[43]

bramowany — obrębiony. [przypis edytorski]

[44]

przyroda — tu: natura. [przypis edytorski]

[45]

frasunek (daw.) — zmartwienie. [przypis edytorski]

[46]

smagławy — o nieco ciemnej karnacji (od: smagły). [przypis edytorski]

[47]

śniady — o ciemnej skórze. [przypis edytorski]

[48]

płowy — tu: blady. [przypis edytorski]

[49]

rzęsy — dziś popr. forma N.lm: rzęsami. [przypis edytorski]

[50]

fara (daw.) — kościół parafialny. [przypis edytorski]

[51]

rad (daw.) — chętnie. [przypis edytorski]

[52]

Meduza — najmłodsza i najstraszniejsza z trzech Gorgon, zabijająca spojrzeniem. [przypis edytorski]

[53]

miesięczny (daw.) — księżycowy. [przypis edytorski]

[54]

próżno — tu: bez niczego. [przypis edytorski]

[55]

sromota (daw.) — wstyd. [przypis edytorski]

[56]

płonić się (daw.) — czerwienić się. [przypis edytorski]

[57]

kontent (daw.) — zadowolony. [przypis edytorski]

[58]

alea iacta [est] (łac.) — kości zostały rzucone (przen. o podjęciu nieodwracalnej decyzji). [przypis edytorski]

[59]

odaliska — niewolnica w haremie sułtana. [przypis edytorski]

[60]

cześci — dziś popr. forma C.lp: czci. [przypis edytorski]

[61]

alkowa — sypialnia. [przypis edytorski]

[62]

Abraham — biblijny patriarcha, syn Teracha. Pierwotnie miał na imię Abram. Gdy miał 77 lat ukazał mu się Bóg i nakazał mu wyruszyć do miejsca, które mu wskaże; gdy dotarł do miasta Sychem, Bóg oznajmił, że to miejsce oddaje jego potomstwu (Rdz 12,1–7). W wieku 99 lat ponownie ukazał mu się Bóg, by odnowić z nim przymierze; zapowiedział, że Abram będzie ojcem wielu narodów i wówczas zmienił mu imię na Abraham; wtedy również Bóg nakazał dokonywać obrzezania chłopców (Rdz 17,1–11). Abraham pojął za żonę Saraj, która była bezpłodna (Rdz 11,29–30), dlatego pierworodnym jego synem jest syn urodzony przez niewolnicę Hagar — Izmael (Rdz 16,2–11). Dzięki łasce boskiej Saraj, której Bóg zmienił imię na Sara, zaszła w ciążę i urodziła Izaaka (Rdz 17,19–21). Po śmierci Sary, Abraham pojął za żonę Keturę, z którą miał jeszcze sześciu synów (Rdz 25,1–2). Bóg wystawił Abrahama na próbę wiary i kazał mu złożyć w ofierze ukochanego syna Izaaka. Abraham przystał na to i gdy miał go zabić, Bóg pozwolił mu złożyć w zamian ofiarę z baranka (Rdz 22,1–13). [przypis edytorski]

[63]

Salomon — biblijny król Izraela, syn Dawida, słynny z mądrości, w tradycji żydowskiej przypisuje mu się autorstwo Księgi Koheleta, Księgi Przysłów oraz Pieśni nad Pieśniami. [przypis edytorski]

[64]

zażec (daw.) — zapalić. [przypis edytorski]

[65]

dzieciństwo — tu: coś dziecinnego. [przypis edytorski]

[66]

Tersytes (mit. gr.) — bohater Iliady Homera, złośliwy, tchórzliwy i brzydki wojownik grecki. [przypis edytorski]

[67]

wakans — wakat, nieobsadzone stanowisko. [przypis edytorski]

[68]

kosa (daw.) — warkocz. [przypis edytorski]

[69]

bajadera — hinduska tancerka. [przypis edytorski]

[70]

córy — dziś popr. forma N.lm: córami. [przypis edytorski]

[71]

powodować (daw.) — kierować. [przypis edytorski]

[72]

bachmat — koń używany przez jazdę tatarską lub polską. [przypis edytorski]

[73]

Entre deux verres (fr.) — między dwiema szklankami. [przypis edytorski]

[74]

wety (daw.) — deser. [przypis edytorski]

[75]

dandy (ang.) — elegant, wyrafinowany mężczyzna. [przypis edytorski]

[76]

Cezar, Gajusz Juliusz (100–44 p.n.e.) — rzym. dowódca wojskowy, polityk, dyktator i pisarz; członek I triumwiratu; zdobywca Galii; odegrał kluczową rolę w wydarzeniach, które doprowadziły do upadku republiki i początku cesarstwa w państwie rzymskim. [przypis edytorski]

[77]

Kaska — właśc. Publius Servilius Casca Longus, zm. ok. 42 p.n.e., trybun ludowy, jeden ze spiskowców przeciw Juliuszowi Cezarowi. [przypis edytorski]

[78]

xeres — sherry, rodzaj wzmocnionego wina hiszpańskiego. [przypis edytorski]

[79]

last not least (ang.) — ostatni [lecz] nie najmniej ważny. [przypis edytorski]

[80]

w jednej dobie (daw.) — w tym samym czasie. [przypis edytorski]

[81]

Antypody — obszary po przeciwnej stronie kuli ziemskiej. [przypis edytorski]

[82]

faux-pas (fr.) — fałszywy krok. [przypis edytorski]

[83]

Hegel, Georg Wilhelm Friedrich (1770–1831) — filozof niemiecki, twórca systemu idealistycznego, w myśl którego świat jest poznawalny, ponieważ zjawiska dadzą się wydedukować z absolutu, o ile pojąć go jako rozwijającego się ducha. Stworzona przez niego metoda dialektyczna tłumaczy rozwój ducha jako ciągłe uzgadnianie się sprzeczności: po tezie (pierwszym stadium), następuje antyteza (drugie stadium, przeciwne pierwszemu), ostatecznie zastępowane przez syntezę (stadium trzecie, uzgadniające tezę i antytezę). Rozwój myśli filozoficznej wyglądał wg Hegla następująco: 1. logika, która tworzy abstrakcyjny schemat metodologiczny poznania ducha; 2. filozofia przyrody, która prowadzi do poznania ducha w jego fizycznych, materialnych przejawach; 3. filozofia ducha, która prowadzi do poznania ducha dzięki zyskanej w poprzednich etapach elementów umożliwiają uzyskanie samowiedzy. [przypis edytorski]

[84]

podagra — przewlekła choroba stawów stóp; artretyzm a. dna moczanowa. [przypis edytorski]

[85]

blanki — zwieńczenie muru obronnego. [przypis edytorski]

[86]

łuny — dziś popr. forma N.lm: łunami. [przypis edytorski]

[87]

przytomny (daw.) — obecny. [przypis edytorski]

[88]

ramiony — dziś popr. forma N.lm: ramionami. [przypis edytorski]

[89]

szranki — tu: barierki, ogrodzenie. [przypis edytorski]

[90]

unisono (muz.) — jednym głosem (także: o wielu głosach lub instrumentach wydających dźwięk o tej samej wysokości). [przypis edytorski]

[91]

libretto — tekst opery bądź operetki. [przypis edytorski]

[92]

faktorne (daw.) — prowizja. [przypis edytorski]

[93]

echy — dziś popr. forma N.lm: echami. [przypis edytorski]

x