Dzisiaj aż 13,496 dzieciaków dzięki wsparciu osób takich jak Ty znajdzie darmowe książki na Wolnych Lekturach.
Dołącz do Przyjaciół Wolnych Lektur i zapewnij darmowy dostęp do książek milionom uczennic i uczniów dzisiaj i każdego dnia!

Przekaż 1,5%

Przekaż 1,5% podatku na Wolne Lektury KRS 00000 70056
Ufunduj darmowe książki dla tysięcy dzieciaków.
WIĘCEJ

Szacowany czas do końca: -
Ignacy Krasicki, Antymonachomachia
  1. Alkohol: 1 2 3 4 5 6
  2. Bieda: 1
  3. Bijatyka: 1 2
  4. Chciwość: 1
  5. Chrystus: 1
  6. Cnota: 1 2 3
  7. Głupota: 1 2
  8. Gniew: 1 2 3 4 5 6 7
  9. Ironia: 1
  10. Jabłko: 1
  11. Kara: 1
  12. Kłamstwo: 1
  13. Kłótnia: 1
  14. Kondycja ludzka: 1
  15. Konflikt: 1
  16. Król: 1
  17. Ksiądz: 1 2
  18. Książka: 1 2 3 4 5 6 7 8
  19. Lenistwo: 1 2
  20. Matka: 1
  21. Mądrość: 1 2 3
  22. Miłość: 1 2
  23. Nauka: 1
  24. Nuda: 1
  25. Pamięć: 1
  26. Piękno: 1
  27. Poeta: 1 2 3
  28. Poezja: 1 2
  29. Pokora: 1 2
  30. Prawda: 1 2 3
  31. Prawnik: 1 2 3 4
  32. Prawo: 1 2 3 4
  33. Przebranie: 1
  34. Przyroda nieożywiona: 1 2
  35. Ptak: 1
  36. Religia: 1
  37. Sen: 1
  38. Siła: 1
  39. Spotkanie: 1 2 3
  40. Starość: 1 2
  41. Strach: 1 2 3
  42. Strój: 1
  43. Syn: 1
  44. Sztuka: 1 2 3 4
  45. Śmiech: 1 2 3
  46. Śmierć: 1
  47. Światło: 1
  48. Świętoszek: 1 2
  49. Świt: 1
  50. Tłum: 1
  51. Urzędnik: 1
  52. Wiara: 1
  53. Zbrodnia: 1
  54. Zemsta: 1 2 3 4 5 6 7
  55. Zło: 1
  56. Złodziej: 1

Ignacy KrasickiAntymonachomachia[1]

Pieśń I

I

1
Często pozory łudzą słabe oczy,
Zwłaszcza, gdy staną na widok gromadnie;
SztukaCzęsto i malarz, w dziele zbyt ochoczy[2],
Zmyli się, obraz chcąc wydać[3] dokładnie;
5
I w kunszcie[4] nieraz rzemieślnik wykroczy,
Kiedy się w złoto szych[5] podły zakradnie;
Nie traci przeto[6] kruszec swej korzyści,
Szych pełznie[7] w ogniu, a złoto się czyści.

II

Kłótnia, KonfliktJędzo niezgody[8]! Twoje to są sztuki:
10
Ty, co się w dziełach zjadliwych objawiasz,
Mieszasz się w kunszta, mieszasz i w nauki,
Słodycze żółcią mieszasz i zaprawiasz,
Wkładasz obmierzłe[9] jarzmo[10] twej przynuki[11],
A gdy się tylko niesnaski[12] zabawiasz,
15
Nie dość dla ciebie państw, narodów klęski,
W cienie zakonne rzucasz grot zwycięski.

III

Twój to kunszt zdradny, żeś zacisze święte
Nowym podejściem mieszać[13] zamyślała.
Jużeś poczęła[14] dzieło przedsięwzięte,
20
Jużeś na poły[15] z twych sztuk korzystała —
Niebo, sług swoich niewinnością tknięte,
Nie dopuściło, byś tryumfowała.
Opowiem, jakeś padła z piekłów[16] łona,
Opowiem, jakeś była zwyciężona.

IV

25
Nie podła gnuśność[17] rządziła klasztorem,
Gdzie się te sceny wydały[18] tragiczne.
Klasztor był cnoty zawołanym[19] wzorem,
Klasztor, obfity w dzieła heroiczne,
Klasztor, od wieków wsławiony wyborem,
30
Budował[20] wszystkie miejsca okoliczne.
Dzielny przykładzie! Ach, któż cię wychwali!
Tyś tarczą twoich, co ciebie dawali.

V

Miłość, PokoraŚwięte więzienia[21] miłość cnoty wzniosła,
Niewinność twierdzą otoczyła wieczną,
35
Żarliwość z świeckiej marności uniosła,
Pokora skryciem[22] czyniła bezpieczną,
Przykładność dzielna w ich cieniu urosła,
Wiara obronę znalazła waleczną.
Ukryte światło stanęło na korcu[23]
40
W nauczycielu świętym cudotworcu[24].

VI

W takim schronieniu lepszy, niż wiek złoty[25],
Trawiły[26] prawe[27] dla Boga ofiary
W straży ubóstwa, posłuszeństwa, cnoty[28],
W zaszczycie pewnej nadziei i wiary,
45
W czułych zapędach żarliwej ochoty,
A niebieskimi obdarzona dary[29]
MiłośćMiłość, rękojmia[30] cnoty i załoga[31],
Słodziła prace dla bliźnich i Boga.

VII

Te Jędza przerwać zabawy[32] gdy chciała,
50
Zbliża się, kędy[33] w głębokim ukryciu
Księga zakonnej wojny[34] zostawała,
Płód żartobliwy… Chcąc ją mieć w użyciu,
Tyle przewrotnych kunsztów używała,
Że wpadł w jej ręce — a, w klasztornym życiu
55
Chcąc wzniecić pożar, raduje się zjadła[35],
Że dzieło przyszłej niezgody wykradła.

VIII

JabłkoWzbiła się wgórę a, jak jabłko owe[36],
Co poróżniło i ludzie, i bogi[37],
Niesie płód żartów; gmachy klasztorowe[38]
60
Skoro zoczyła[39], wydała krzyk srogi,
Cieszy się, widząc klęsk przyszłą osnowę[40].
Forty[41] warownej już przebyła progi
A myśląc, wściekła, o przyszłym pożarze,
Przebiega szybkim krokiem kurytarze[42].

IX

65
Staje przed drzwiami mieszkania doktora[43],
Pewna, że starzec rozkosznie spoczywa;
Omyliła się: Religianajpierwszy z klasztora[44]
Do służby Bożej[45] śpieszy i przybywa.
W chórze północna trzymała go pora,
70
W chórze wraz z bracią[46] chwały Boże śpiewa.
PrawoWielka rzecz — z zasług być od prawa wolnym.
Większa — z zasługą być prawu powolnym[47]!

X

BiedaWeszła — a widząc i sprzęty[48], i łoże,
Jęknęła z złości, czując baśnie płonne[49]:
75
Zamiast kotary wytarte rogoże[50],
Wszędzie ubóstwo zastała zakonne.
Ksiąg mnóstwo, których zrachować[51] nie może,
Ledwo objęły[52] pokoje przestronne;
Sprzęt godny mędrca, godny zakonnika,
80
Jadem ją nowym żarzy i przenika.

XI

Rzuciła pismo — a, zawywszy wściekła,
Powróciła się do swego łożyska;
Z nią zazdrość zjadła[53] i zemsta przewlekła,
Fanatyzm, straszny z daleka i z bliska.
85
Wpadły, skąd wyszły, jędze w otchłań piekła,
Wpadły w zwyczajne sobie[54] stanowiska;
Tam z źródła jady na nowo czerpały,
Aby tym dzielniej[55] truły, zarażały.

XII

Wrócił się doktor, a gdy pismo czyta,
90
Śmiech, ZemstaRozśmiał się[56]: taka zemsta wielkiej duszy.
Trwoga występnym tylko przyzwoita[57],
Kto się złym czuje, tego zarzut wzruszy[58];
Cienia się swego boi hipokryta,
Gdy go wewnętrzne przeświadczenie głuszy[59];
95
CnotaUbezpieczona w niewinności swojej,
Prawdziwa cnota krytyk się nie boi.

XIII

Przyroda nieożywionaTak brzeżna[60] skała, gdy niebo się chmurzy,
I groźne coraz zbliżają obłoki[61],
Wzrusza się morze, grzmi chmura wśrzód burzy,
100
A choć uderza bałwan[62] w brzeg wysoki,
Chociaż się w fluktach[63] zapienionych nurzy[64],
Chociaż szturm srogi rwie twarde opoki,
Trwa niewzruszona: pełzną wiatry chyże[65],
A bałwan hardy[66] piasek pod nią liże.

XIV

105
GniewWchodzi Honorat, a pismo podane
Z rąk od doktora kiedy czytać bierze,
Na pierwszą strofę[67] znać[68] po nim odmianę:
Miesza się, płoni[69], blednieje[70] w cholerze[71],
Karty nie skończył, już rzuca o ścianę.
110
Chce drzeć, lecz doktor hamuje[72] w tej mierze.
Sroży[73] się starzec, dziki i surowy,
Tymi na koniec obwieszcza gniew słowy:

XV

„Tać to nam korzyść za tyle podjętych
Prac, trudów! Takie wdzięczności zadatki[74]!
115
Targa się[75] śmiałość na mądrych i świętych,
Wyszydza zjadła i ojce[76] i matki,
A, niekontenta[77] z bluźnierstw przedsięwziętych,
Hańbi różaniec. Jeżeli ostatki[78]
W nas jeszcze cnoty żarliwej zostały,
120
Niechaj jej dozna bluźnierca zuchwały!

XVI

Gniew„Heretyk sprośny[79], Turczyn[80], jansenista[81],
Ateusz[82], piekła zarażony jadem,
Oszczerca, z cudzych defektów[83] korzysta,
Godzien największej być kary przykładem;
125
Niechaj go hańba ogarnie wieczysta
I wszystkich, którzy tym będą iść śladem!
Niech go…” Dech ustał ojcu żarliwemu;
Wtem tak się doktor odezwał ku niemu[84]:

XVII

„Złorzeczyć, nie wiem, jeżeli[85] przystoi
130
Tym, którzy tylko winni błogosławić[86];
Jad bardziej ranę rozjątrza, niż goi —
Na cóż się próżnym[87] narzekaniem bawić?
ZemstaNie z zemsty pozna Bóg, którzy są swoi:
Jeśli należy[88], Jemu ją zostawić,
135
A choć nas boleść najsrożej dotyka,
Cierpieć, a milczeć — podział[89] zakonnika.

XVIII

Chrystus„Ten, który swoim naśladowcom wiernym
Za złe stokrotnie dobrem kazał płacić[90],
Potrafi ulżyć troskom, choć niezmiernym,
140
Potrafi oddać, co możem utracić.
Zyskiem się zemsty nie zmożem[91] mizernym,
Cierpliwość lepiej nas zdoła zbogacić[92].
Darujmy!” Uciekł Honorat i mruczał,
A doktor westchnął, który go nauczał.

XIX

145
Kara, MądrośćMógł był ukarać, ile przełożony[93],
Ale, że starszy, nie spieszył się z karą.
Starzec był laty i pracą zwątlony[94],
A, zwykłą wieku swemu tchnąc[95] przywarą,
Wiara, ŚwiętoszekNadto[96] był w zdaniu swoim uprzedzony,
150
Gdy kładł zakonność w równej szali z wiarą[97].
Choć zdrożność[98] widział, ale, że przy cnocie,
Przebaczył doktor żarliwej prostocie.

Pieśń II

XX

Gniew, ZemstaJak chmura, co grom po polach roznosi,
Obiegł Honorat wszystkie kurytarze[99],
155
Wszędzie wiadomość nieszczęśliwą głosi,
Wszędzie o wszczętym[100] znać daje pożarze.
O zemstę wszystkich nalega i prosi,
Niechaj to dzieło i autora skarze.
„Kupcie się[101] — woła — ku wspólnej odsieczy!
160
Kupcie się, bronić pospolitej rzeczy[102]!”

XXI

Na taki odgłos, jak piorunem tknięte,
Tłumy się braci ze wszystkich stron spieszą,
Rzucają prace i zabawy[103] święte,
A, coraz większą gromadząc się rzeszą,
165
Tam idą, kędy[104] żale rozpoczęte
Wynurzał[105] starzec: wzmagają[106] i cieszą.
Próżne[107] starania! Honorat się trwoży,
Im bardziej miękczą, tym zjadlej[108] się sroży[109].

XXII

Tak łań[110] po puszczach dzikich obłąkana[111]
170
Z płodem[112], którego pilnie dotąd strzegła,
Nagłym łoskotem[113] myśliwców zmieszana[114],
Z miejsc się porywa, na których obiegła;
ŚmierćPróżno[115] ucieka, wkoło opasana[116],
Unosząc życie, choć płodu odbiegła[117],
175
Chociaż rąk uszła i buja po lesie,
Tkwi grot śmiertelny, który z sobą niesie.

XXIII

Wrzask, krzyk, hałasy: i prośbą, i wsporem[118]
Nie da się starzec ubłagać rozjadły[119],
Niezbytym[120] punktu ujęty honorem.
180
Gdzież się zdrożności[121] nasze nie zakradły?
KsiążkaPędzi, księgarni drzwi zastał otworem,
Tam wpadł, strwożeni bracia tam z nim wpadli.
Jednym zamachem starzec nieużyty
Wywrócił cztery ksiąg pełne pulpity.

XXIV

185
O ty, wszech rzeczy płodnej rodzicielki[122]
Dzielny tłumaczu, i w lewą i w prawą,
Którego wielbić musi człowiek wszelki,
Ty, coś jest świata nauką, zabawą,
Perło pisarzów[123], o Albercie Wielki[124],
190
Coś tajemnice objawiał tak żwawo,
Uczczenia godny, nieuszanowany, —
Spadłeś pod szafę z twoimi kompany[125]!

XXV

Gniew, KsiążkaWielki Tostacie[126]! Ty, coś znamienicie
Pisał o wszystkim, o czym pisać można,
195
Nie osiedziałeś się[127] na twym pulpicie,
Złość cię zrzuciła, ale złość pobożna;
Poznał cię starzec, zapłakał obficie,
Twym spadkiem[128] myśl się powiększyła trwożna.
A gdy się coraz wzmaga i rozżarza,
200
Tak z płaczem mówił do bibliotekarza:

XXVI

„Nie tylko ludziom i księgom uwłacza[129]
Bezbożnik, co się uwziął na zakony.
Co winien Tostat, że mu nie przebacza?
Co winien Alfons[130], ów król uwielbiony?
205
Zuchwalec śmiało grzeszy i wykracza,
Kroniki nawet dotknął zaślepiony[131];
Nie godzien czytać piękności dobranych:
„Wojska afektów zarekrutowanych[132]”.

XXVII

Gniew„Wiem, skąd te złości i jady pochodzą.
210
NaukaJuż się świat zepsuł, a płody odrodne
Polorem[133] niby jady swoje słodzą,
Nazwiska nawet uczonych niegodne.
Ich to koncepty[134] — prawdzie nie zagrodzą,
Znajdziem my na nich sposoby dowodne[135].
215
Umilkną zdrajcy, damy się we znaki,
Spełznie z konceptem pisarz lada jaki[136]!

XXVIII

Książka„Bogdaj [137]to dawni w księgach nie szperali!
Było też lepiej, każdy cicho siedział.
I cóż nowego teraz wybadali?
220
Bogdajby lepiej o nich świat nie wiedział!
Nie tak to nasi ojcowie [138]działali,
A, jeśli który co pisał, powiedział,
Nie dął się[139] z swojej mądrości mniemanej[140],
A nie zaczepiał[141] książki drukowanej”.

XXIX

225
Książka„Niejeden głupi był wydrukowany, —
Biblijotekarz[142] rzekł do Honorata —
Druk nie jest piętnem[143] chwały lub nagany,
Mądrość, GłupotaDawniejszych, świeższych czasów alternata[144]
Głupstwo i rozum stawia naprzemiany[145],
230
Jednym je węzłem wiąże i przeplata;
Z powszechnej wady my się nie odkupim[146],
Można i u nas być mądrym i głupim.

XXX

Śmiech, Kłamstwo„Że się z prostoty śmiał pisarz swywolny[147],
I my się śmiejmy, zagadniem i snadnie[148]:
235
Pozna po śmiechu, w wyrazach zbyt wolny[149],
Że fałsz napisał, odwoła dokładnie.
Będziem się dąsać? Nie będzie powolny[150],
Gorszy jad może w pióro mu się wkradnie.
A kto wie wreszcie, czyli[151] nie chciał użyć
240
Tego sposobu, aby się przysłużyć?”

XXXI

„Piękna przysługa! Paszkwilem[152], potwarzą[153]?”
„Posłuchaj tylko, ojcze Honoracie:
PoetaRóżne się myśli wierszopisom marzą,
Jeszcze ich trybu[154] zupełnie nie znacie.
245
Bywa częstokroć, gdy się zbyt rozżarzą[155],
Że mniej pamiętni[156] o sławy utracie,
Zbyt lekko[157] cudzą dotkliwość[158] tłumaczą”.
„Zły to śmiech, ojcze, gdy na niego płaczą!”

XXXII

„Targa się paszkwil na niewinność trwożną,
250
Zaraża jadem, na złe zbyt ochoczy;
SztukaSatyra, cierpieć nie mogąc rzecz zdrożną[159],
Karze bez względu[160], wyrzuca na oczy;
Krytyk żarliwość ma, ale ostrożną,
Śmiechem poprawia, jadem nie uwłoczy[161],
255
A kunsztu[162] jego te prawe[163] sposoby:
Występek karać, oszczędzać osoby.

XXXIII

„Ale mnie wytknął[164]!” — „Przypadkiem się stało”.
„Jakto przypadkiem? Szydzić moje lata[165]!”
„W myśli to jego może nie postało[166],
260
Osławiać[167], szydzić z ojca Honorata.
Co tam wyraził, u nas się nie działo,
Jakaż stąd sławy[168] być może utrata?
Nigdy się, ojcze, taki nie frasuje[169],
Który zarzutu przyczyny nie czuje.

XXXIV

265
,Ironia,Hazard[170] nadarzył twe imię w pisaniu,
Ale opisał nie tym[171], czym cię znają.
Alboż[172] upartym jesteś w twoim zdaniu?
Alboż cię o złość bracia posądzają?
Alboż nie trawisz[173] dni, nocy, w czytaniu?
270
Alboż cię flaszki przyjacielem mają?
Dobrzyście, mądrzy, na książkach się znacie —
To nie o tobie, ojcze Honoracie”.

XXXV

„Piękne to słowa, ale nic nie znaczą! —
Krzyknął Honorat — Śmiał się z nas do woli[174]!
275
Są uprzedzeni, co dobrze tłumaczą
To, co jest skutkiem nieprawej[175] swawoli.
Niech mi mędrkowie dzisiejsi wybaczą,
Jak to nie sarknąć[176], kiedy kogo boli!
Pożal się, Boże, widzę, naszej pracy!
280
I wasze[177] zmodniał[178], ojcze Bonifacy”.

Pieśń III

XXXVI

SenBogdaj[179] to zasnąć! Byle sen był smaczny,
Mniejsza, na miękkim łożu, czy na ławie.
Bogdaj to zasnąć! Chociaż sen dziwaczny,
Słodsze te baśnie, niż troski na jawie.
285
Niechaj mnie łudzi[180], niech będzie opaczny[181],
Stawia częstokroć w szczęśliwej postawie.
Płyną w śnie miłym rozkoszne momenty,
Nie śpią królowie, spał ojciec Gaudenty.

XXXVII

Myśli swobodna! Twoje to są dzieła,
290
Ty pracę wieńczysz rozkosznym uśpieniem,
A co zbyt skrzętnym[182] staraniem ujęła[183],
Najpożądańszym wracasz zasileniem[184].
LenistwoGnuśność[185], co twardym letargiem zasnęła,
Nie zna snów smacznych, mży[186] za przebudzeniem.
295
Usnął Gaudenty w spokojnej zaciszy[187],
Powszechnej trwogi nie czuje, nie słyszy.

XXXVIII

Postrzegła Jędza[188], co się wrzawą cieszy,
Że na ustroniu rozkosznie spoczywa
Jeden Gaudenty z tak gromadnej rzeszy,
300
Jadem się nowym sroży[189] zapalczywa:
Do jego celi szybkim krokiem śpieszy,
Nową się zdradna postacią okrywa
I, żeby wsparcia dzielniejszego[190] dostać,
Bierze na siebie żarliwości postać.

XXXIX

305
Przebranie, ŚwiętoszekŚwiętym pozorem[191] tai[192] myśli zjadłe,
Pokornym słodzi jad swój ułożeniem:
Spuszczone na dół, zmrużone, zapadłe,
Pałają[193] oczy jaskrawym płomieniem,
Usta zsiniałe i lica wybladłe,
310
Głos drżący, coraz[194] przerwany westchnieniem.
W taką się postać Jędza przemieniła,
Do Gaudentego kiedy przystąpiła.

XL

Lenistwo„Śpisz — rzecze — wtenczas, kiedy drudzy czują[195],
Zażywasz wczasu[196], kiedy bracia płaczą;
315
Gnuśne[197] umysły nieprawie[198] próżnują,
Zbyt wolnie[199] kiedy powinność tłumaczą.
Matka, SynNie tak się dzieci matce wysługują,
Nie tak jej wdzięczność oddają i znaczą[200].
Jeśli masz serce, porwij się i wzmagaj[201],
320
Jeśliś syn jeszcze, wstań, ratuj, wspomagaj!”

XLI

Gniew, StrachGdyby się była Jędza nie umknęła,
Byłby jej dostał[202] za pierwszym zamachem,
Tak się w Gaudentym złość sroga zajęła[203].
Złość, rozpacz, zjadłość[204], powiększona strachem —
325
Wzmaga się raźno na wspaniałe dzieła;
Jędza tymczasem już buja nad dachem,
Zająwszy żądzę zemsty niewygasłą,
Już strasznej wojny dała srogie hasło.

XLII

StrójJak syn Alkmeny[205], gdy na wielkie sprawy,
330
Bitwy z olbrzymy i smoki[206] wychodził,
Pałając chęcią wiekopomnej sławy,
Nadzieją bitwy żądze zjadłe chłodził,
Zdobycz nemejską[207], zysk sławnej wyprawy,
Przywdziewał, gdy na nieśmiertelność godził[208]
335
Tak i Gaudenty w tej walnej[209] potrzebie
Porwał za kaptur i wdział[210] go na siebie.

XLIII

Wypadł rozjadły[211], sam nie wie, gdzie leci,
Woła na bitwę, choć bez przeciwnika:
„Do mnie, kto śmiały, do mnie, moje dzieci! —
340
Woła, a coraz żwawiej[212] się pomyka —
Kogo trwożliwość podląca nie szpeci,
Kogo zaszczyca imię zakonnika,
Bijatyka, PrawoKupcie się[213] ze mną, nacierajcie żwawo:
Tak się najlepiej utrzymuje prawo!”

XLIV

345
ŚwitNoc była jeszcze, a słabe promienie
Najpierwsze zorza[214] puszczać zaczynały.
Słyszą krzyk bracia i nagłe wzruszenie[215],
Słyszą, jak echo gmachy powtarzały;
Nowy strach nastał, nowe zatrwożenie.
350
Stanął z swoimi Honorat struchlały[216],
A gdy się ku nim Gaudenty przybliża,
Uciekła rzesza trwożliwa i chyża[217].

XLV

Został Honorat, laty[218] ociężały,
Strach nogi zemdlił[219], przeraża i mroczy[220];
355
Postrzegł go z dala bohatyr[221] zuchwały,
Niezwykłym pędem ku niemu przyskoczy.
Strach, StarośćPadł z strachu[222] starzec, na poły[223] zmartwiały,
Już ciosu czeka, nie śmie podnieść oczy[224],
Już się na niego Gaudenty zamierzył —
360
Wtem poznał starca i gniew swój uśmierzył[225].

XLVI

„Tyżeś to, ojcze?” — zdziwiony zawołał.
Starość„Jam jest, — rzekł starzec — co was wszystkich bronię.
Na to los srogi starość moją chował,
Tegom się, nędzny, doczekał przy zgonie,
365
Że lada[226] bajarz będzie nas strofował[227]
I w całym szukał zdrożności[228] zakonie.
Złącz, bracie, pomoc, zwołaj młodzież, starce[229],
Zgińmy z honorem, lub zgnębmy potwarce[230]!

XLVII

„Niechaj nas pozna, co się targać[231] waży,
370
Niech pozna smutnym doświadczeniem swoim,
Niech wie, w jakowej[232] jest nasz honor straży,
Niech wie, jak próżnych[233] dąsań[234] się nie boim!
Niech się i drugi i trzeci odważy —
Choć i największą liczbę uspokoim.
375
GniewGniew, co ma honor zgromadzenia w pieczy[235],
Zgubą przeciwnych[236] rany swoje leczy”.

XLVIII

Książka, Bijatyka„Do argumentów! A książki tu po co?” —
Krzyknął Gaudenty, nowym zdjęty jadem[237]
Niech się mędrkowie nad księgami pocą
380
I pysznią dumnym maksym swoich składem[238]!
Ręka, nie pióro, będzie nam pomocą,
Idźmy powszechnym i ubitym[239] śladem:
Kiedy potrzeba znieść z siebie zelżywość[240],
Gdzie moc lub sztuka[241], tam jest sprawiedliwość.

XLIX

385
Cnota, Zbrodnia„Dawne to bajki o cnocie, nauce,
Świat polerowny[242] te czcze[243] światła zgasił;
Podejściu szczęście przypisał i sztuce,
Zbrodnię szczęśliwą uczcił i okrasił[244],
A niepodległy sumnienia przynuce[245],
390
Zdradnie[246] się srożył[247], zdradnie się i łasił.
SiłaKtóż teraz w cnocie wsparcia będzie szukał?
Ten wielki, mądry, kto zdarł, kto oszukał.

L

„I my tak czyńmy, gdy nas losy muszą[248],
A radzić sobie inaczej nie można!
395
Kiedy moc, podstęp, świata teraz duszą
I wszystko chytrość posiadła ostrożna,
Kiedy szczęśliwi, co się o złe kuszą,
A w niewinności już nadzieja próżna —
Trudno się teraz odwołać [249]na cuda:
400
Bądźmy jak drudzy[250], a wszystko się uda”.

LI

Tak duch zajadłej Jędzy popędliwy
Wskroś umysł, złością zdjęty, opanował.
Struchlał Honorat na takowe dziwy.
Nagłej odmiany kiedy nie pojmował,
405
Nie ścierpiał bluźnierstw, lubo[251] zemsty chciwy,
Przecież, ażeby w złości uhamował[252],
Miękczył[253] zawziętość, zbytek[254] jadu słodził.
Już też dzień jasny po zorzach nadchodził.

Pieśń IV

LII

Zło, ZłodziejRzadko się kradzież nada[255] kradnącemu,
410
Choć ją i pięknym nazwiskiem przywdziejem[256];
Choćby służyła dobru publicznemu,
Nie oczyści się i tym przywilejem;
Mówmy więc szczerze, mówmy po dawnemu:
Ktokolwiek kradnie, ten zawzdy[257] złodziejem.
415
Pięknie, czy szpetnie[258], pomaga, czy szkodzi,
Niech będzie, jak chce, a kraść się nie godzi.

LIII

KsiążkaO „Wojno Mnichów[259]!” — takeś w ręce wpadła,
Takeś się najprzód[260] zjawiła na świecie:
Płochość[261] cię z twoich kryjówek wykradła,
420
Ciekawość fraszki[262] stawiła w zalecie,
Złość cię rozniosła ślepa i zajadła,
A sława, która rada[263] bajki plecie,
Za rzecz szacowną gdy udała baśnie[264],
Prysłaś, jak iskra, co parzy i gaśnie.

LIV

425
Byli, którzy cię słusznie zwali fraszką,
A, poważniejszą zatrudnieni[265] pracą,
Gardząc wspaniale nikczemną igraszką,
Nie czytając cię, rzekli, żeś ladaco[266];
Drudzy, niewzdęci tak poważną maszką[267],
430
Nad zgrają wierszów[268] gdy czasu nie tracą,
Rzekli: „Dźwięk próżny, co pozory kryśli[269],
Nie wart uczonych czytania i myśli[270]”.

LV

PoetaRodzaj poetów, co się z słowy[271] pieści,
Niegodzien u nich względu i szacunku;
435
Mędrzec, ważący istoty[272] i treści,
Mędrzec, mający wyroki w szafunku[273],
W gminnych umysłów tłumie takich mieści[274]
I w najpodlejszym osadza gatunku,
Co, kunsztem[275] słowa układając zręcznie,
440
Łagodnym dźwiękiem omamiają[276] wdzięcznie[277].

LVI

I sprawiedliwe były takich zdania,
Co im o dobro kraju tylko chodzi:
Poezja„Cóż wiersz pomoże do praw układania?
Alboż się zboże po wierszach urodzi?
445
Próżne[278] są, płoche[279], niewarte słuchania,
Więc się ich pisać i czytać nie godzi[280].
Nic nie probują[281], a po cóż je chwalić?
Najlepiej bajkę i bajarza spalić”.

LVII

Spalić do szczętu! Ale, nim go spalą,
450
Wróćmy tymczasem do naszej powieści!
Bajkę, czy prawdę, ci ganią[282], ci chwalą,
Tym jest przyczyną śmiechu, tym boleści,
Jedni się chlubią[283], a drudzy się żalą.
SztukaZgoła[284], zwyczajnym trybem wszystkich wieści,
455
Miało los dzieło, co po rękach chodzi,
Złe, gdy przymawia[285], dobre, gdy dogodzi.

LVIII

Po niejednego zakątach[286] klasztora
Poszło na ogień; w drugich zachowane;
Ci błogosławią, a ci klną autora:
460
Zgoła umysły były rozerwane[287].
Prawnik, UrzędnikPan wicesgerent[288] śle instygatora[289]
I w przyszłych sądach rokuje przegranę[290],
A jejmość różnie: krzykliwa lub cicha,
Gniewa się, miękczy[291], płacze i uśmiécha.

LIX

465
Szczęściem i wielkim dla dzieła autora,
Nigdy Hiacynt w jej domu nie gościł;
Książka, AlkoholNikt tam nie bywał prócz ojca przeora,
Lecz ojciec przeor ustawicznie[292] pościł,
A, jeśli bierał[293] ojca promotora[294],
470
Hiacynt takich wizyt nie zazdrościł:
Pogardzający marnymi igraszki[295],
Pilnował wiernie książek, a nie flaszki.

LX

PięknoPrawda, że piękny, udatny i hoży[296],
Prawda, że patrzeć na niego aż miło.
475
Alboż być pięknym nie ma sługa boży?
Alboż to grzecznym być się nie godziło?
Wdzięczna jest skromność, gdy postać ułoży,
Zda się, iż nowych z nią wdzięków przybyło.
CnotaNiechaj występek wydaje się[297] sprośnie[298],
480
Cnocie wdzięk nowy niechaj coraz rośnie!

LXI

Można ją śmiele z grzecznością skojarzyć[299],
I owszem, taka lepiej przykład wdraża;
Nie jej to przymiot srożyć się[300] i swarzyć[301],
Dzikim spojrzeniem nigdy nie odraża[302],
485
Nie umie próżnie[303] dziwaczyć i marzyć,
Ani się płochym[304] podejrzeniem zraża.
Przykładny mile, dziwacznie niesprzeczny,
Ojciec Hiacynt był święty i grzeczny.

LXII

Ani on wiedział, co drukiem podano[305],
490
Pożyteczniejsze bawiły[306] go dzieła.
Gdy już wieść doszła, co wydrukowano,
Ani go wtenczas ciekawość ujęła;
NudaPrzeczytał wreszcie, co o nim pisano,
Lecz się myśl mściwa w sercu nie zawzięła.
495
Ani się rozśmiał, ani się zasmucił,
Lecz dwakroć[307] ziewnął i pismo porzucił.

LXIII

PtakTak orzeł, górnym wybujały lotem,
Ledwo poglądać na niziny raczy,
A, piorunowym nieprzelękły grzmotem,
500
Kiedy ptaszęta pod sobą obaczy[308],
Skrzydeł wspaniałych straszy je łoskotem
I, gdy w ostatniej postrzeże rozpaczy,
Rzuca plon[309] podły, a lotnymi pióry[310]
Ponad obłoki wzbija się i chmury.

LXIV

505
Nie z orłów rodu był, choć przewielebny,
Ojciec Gerwazy od Zielonych Świątek.
Lubo[311] Hiacynt dał przykład chwalebny
I do działania szacowny początek,
Wzgardził nim ojciec, rady mniej potrzebny[312],
510
Wzgardził, a rzeczy nowy snując wątek,
Brał je do serca — a, gdy zemstę knował[313],
Z rzeszą się braci ukonfederował[314].

LXV

SpotkanieWięc chcąc, by jeszcze większe znaleźć wsparcie,
Wzywał na pomoc inne zgromadzenia.
515
Zastał u forty[315], jakoby na warcie,
Pannę Dorotę, co, chwałę imienia
Strzegąc[316], na zemstę czuwała otwarcie;
Od najpierwszego zaczem pozdrowienia,
Zamiast potocznych dyskursów zabawy,
520
O srogiej burzy wszczął się dyskurs żwawy[317].

LXVI

Tam się dowiedział w zapalczywej[318] mowie,
W srogim wejrzeniu i udatnym geście
O całej rzeczy dokładnie osnowie,
Co powiedano[319] i na wsi i w mieście.
525
Zgoła, co tylko nowiną się zowie[320],
Co usta wywrzeć zdołały niewieście,
Wszystko to było powiedziano różnie,
Żwawo[321], dokładnie, zwięźle i pobożnie.

LXVII

Usłyszał, jako autor złego dzieła
530
Od[322] bezbożników na to namówiony,
Jako go zysków nadzieja ujęła;
I nawet o tym został upewniony,
Jakie bezbożność ukaranie wzięła,
Jak w świętej ziemi nie był pogrzebiony[323],
535
Jak panna Anna na rozstajnej drodze
Widziała w ogniu jęczącego srodze.

LXVIII

Szczęściem kur[324] zapiał. „Niechże sobie pieje.
Krzyknął Gerwazy — a ja nie mam czasu!”
Więc wszedł za fortę[325], wzmagając nadzieje,
540
Wszedł, a wśrzód zgiełku, wrzawy i hałasu,
Gdy słyszy, jako Honorat boleje, —
Ażeby złemu zabieżeć[326] zawczasu,
Aby obwieścić, skąd złego przyczyna,
Wprzód[327] odkaszlnąwszy, tak mówić zaczyna:

LXIX

545
Spotkanie„O bracia! Choć wy bieli, my kafowi[328],
Nic to jedności serdecznej nie szkodzi:
Każdy z nas wdzięczność winien zakonowi,
Bo z tego źródła szczęśliwość pochodzi.
Łączmy się przeciw nieprzyjacielowi,
550
Z małych złączonych rzecz wielka się rodzi”. —
„Prawda — Honorat rzekł — i ja wiem o tym,
To napisano na czerwonym złotym[329]”.

LXX

Więc go zaprasza w izbę zgromadzenia,
Gdzie się żarliwi na odsiecz kupili[330]:
555
Pospolitego tam centrum ruszenia[331],
Tam źródło rady, jak będą walczyli.
Ksiądz, PrawnikNa powszechnego odgłos zaproszenia
Hurmem[332] się zewsząd radni gromadzili;
Szedł, tknięty zemstą i punktu honorem,
560
Pan wicesgerent[333], ksiądz proboszcz z doktorem.

Pieśń V

LXXI

Na wielkie dzieło trzeba się zdobywać.
Fraszka[334] pod Troją i bitwy i rady!
Kogóż na pomoc w tej potrzebie wzywać?
Do Muz się udać, czyli[335] do Pallady[336]?
565
Czy na pegazich skrzydłachpodlatywać
A, dawnych bajek wskrzeszając przykłady,
Kiedy się powieść heroiczna wszczyna[337],
Do snu zachęcać w imię Apollina[338]?

LXXII

Wielkie przykłady do naśladowania
570
I drogę widzę przed sobą nieciasną;
Chluba nie wabi pióra do pisania,
PoezjaZabawę kryślę[339] i cudzą, i własną,
Czytelnikowi nie bronię ziewania —
Chcą spać, czytając, niechajże i zasną
575
Ja, rzecz stosując do miary[340] i wzrostu,
Co wiem, co nie wiem, opowiem po prostu.

LXXIII

SpotkanieZeszły się czapki, birety[341], kaptury,
A, co największa, i głowy nie lada.
Prawnik, ZemstaPan wicesgerent[342] burzliwej natury
580
Plantę[343] zemszczenia najpierwszy układa,
Więc się nadawszy, rzekł: „Złe koniunktury
Mości panowie! Zaczem moja rada:
Jąć się sposobów dobrych. To, co myślę,
Opowiem krótko i jawnie[344] okryślę[345].

LXXIV

585
„Najprzód ten zdrajca, co z nas się naśmiewał,
Niech pozna, żeśmy dobrzy w odpowiedzi!
ZemstaTym grzeszył, że się zemsty nie spodziewał,
Swoją podłością zasłoniony siedzi,
Niewart, żeby się człek zacny nań gniewał;
590
Z tym wszystkim niech go karanie uprzedzi:
Jeśli plebejus, zbić go bez litości,
Jeżeli szlachcic, pozwać jegomości.

LXXV

Prawnik, Prawo„Różne być mogą sprawy, aktoraty[346],
A ja na wszystkich nieźle dopilnuję:
595
Niech no się tylko odezwę zza kraty,
Niech wezmę na cel, tak go odmaluję,
Takie wynajdę nań prejudykaty[347],
Zgoła, co umiem, co mogę, poczuje.
Wprzód za to, że się śmiał z bluźnierstwy[348] ozwać[349],
600
Z Arianismi rejestru[350] go pozwać.

LXXVI

Prawo„Mógłby i crimen status[351] być na stole,
Za to, że z królem chciał wadzić[352] Węgrzyny[353],
Lecz ja to wyższej władzy oddać wolę.
Mnogie są dalej oskarżeń przyczyny:
605
Ojcy[354] lektory[355] niech myślą o szkole,
ChciwośćDuchowni niechaj bronią dziesięciny,
Ksiądz, AlkoholA nasz ksiądz prałat, przez swój wielki rozum,
Weźmie w opiekę vitrum gloriosum[356].

LXXVII

„Co się mnie tyczy, wiem ja, co się stanie:
610
Pozna jegomość…” Wtem machnął obuchem[357].
Krzyknął Gaudenty: „Dobrze tak, mospanie[358]!
To mi to sposób, co śwista nad uchem:
Na nic się nie zda pozew i gadanie,
Po co to straszyć widzeniem i słuchem?
615
ZemstaKto chciał być naszej przyczyną niedoli,
Kto nas zaczepił, niech czuje, co boli!”

LXXVIII

Jak za powstaniem miłego wietrzyka,
W rozleglej puszczy liść wdzięcznie[359] szeleści,
Coraz się echo szerzy i pomyka,
620
Coraz słuch szeptem rozkosznym się pieści —
Tak w gromadnego liczbie zakonnika[360]
Krzyk Gaudentego hasłem dobrych wieści.
Nieukojone mający urazy,
Wzmogli się Rafał, Marek i Gerwazy.

LXXIX

625
Trzy to filary swego zgromadzenia,
Trzy to pociechy braci rozrzewnionych[361].
Pierwszy z nich, zwykłe dawszy pozdrowienia,
W słowach dobranych, zwięzłych i uczonych
Od gór libańskich[362] wszczął asumpt[363] mówienia,
630
Spuścił się potem, a wszystkich zdziwionych,
I duchownego, i świeckiego stanu,
Ciągle prowadził do rzeki Jordanu[364].

LXXX

Dopieroż stamtąd, jak się wzbił do góry,
Jak zaczął latać, z oczu wszystkich zniknął,[365]
635
Głos tylko słychać, wzrok widzieć ponury,
Gest groźny, jakim zadziwiać przywyknął;
Wtem, kiedy wspomniał helikońskie córy[366],
Wskróś poruszony wicesgerent [367]krzyknął:
Sztuka, Strach„To mi to mówca, co się aż człek zlęknie,
640
Kiedy to raz wraz[368] i górno, i pięknie!”

LXXXI

Szła dalsza kolej, a ojcy wielebne[369],
Raźnej[370] młodzieży otoczone gronem,
Zdobywały się na rady potrzebne;
Każdy za swoim obstawał zakonem,
645
Pełzły[371], niknęły zamachy haniebne.
Wtem seraficznym[372] akcentem i tonem,
Okryty laurem kaznodziejskiej pracy[373],
Podniósł grzmotliwy głos ojciec Pankracy.

LXXXII

„A pókiż — krzyknął — barbarzyniec[374] w błędzie,
650
Zoil[375] przebrzydły, co się na nas miota,
A pókiż szarpać naszą sławę będzie
I bluźnić, zdrajca, subtelnego Szkota[376]?
A pókiż w równym szeregu i rzędzie
Z nim stawać będą ci, których robota
655
Do tego zmierza ustawnie[377], koniecznie,
Aby nas zgnębić i osławić[378] wiecznie?

LXXXIII

„A pókiż?…” Nadto[379] rozpoczął był żwawie[380],
Przeto[381] go kompan strwożony mniej bacznie[382],
Chcąc ciągnąć za płaszcz, głasnął po rękawie
660
I, chociaż mniemał[383], że było nieznacznie,
Tak zmieszał mówcę, iż oniemiał prawie,
Chce mówić, ale słowa szły opacznie[384]
Więc, co tak żwawo już miał się ku wojnie,
Skrył głowę w kaptur i usiadł spokojnie.

LXXXIV

665
Zamilkli wszyscy; wtem z miejsca się ruszył
Doktor i zaczął namieniać[385] o zgodzie.
Próżno namieniał: przytomnych[386] obruszył.
Nawet tych, którzy byli na odwodzie[387].
TłumWrzask zjadłej tłuszczy[388] mówiącego zgłuszył,
670
Więc, upewniony o pewnej przeszkodzie,
Umilkł. Natychmiast żwawe wojowniki[389]
Coraz groźniejsze wznawiały okrzyki.

LXXXV

Przyroda nieożywionaJak wichry, nagle kiedy wypadają,
Wspienione[390] wody i mącą i burzą,
675
Próżno się trwożne majtki[391] wysilają,
Razem z okrętem w dnie morskim się nurzą;
Powstaje Neptun[392], wiatry ucichają,
Spokojne wody, nieba się nie chmurzą —
Tak proboszcz, skoro w stół pięścią uderzył,
680
Ucichła wrzawa i krzyk się uśmierzył.

LXXXVI

„A moje zdanie, — rzekł — mości panowie,
Duchowni, świeccy, wielebni, wielmożni,
Po co się gniewać? W tej księgi osnowie[393]
Cóż jest, żebyście mieli być tak trwożni?
685
Czyż, co w poeciej marzyło się głowie[394],
Ma tych obrażać, co mądrzy, pobożni?
Na co się zemsty złych sposobów chwytać?
KsiążkaJeśli złe pismo, to go i nie czytać.

LXXXVII

„Jeżeli kształtnie, dobrze napisane,
690
Czytajmy, żartu nie biorąc do siebie.
Było podobne niegdyś udziałane[395]
I na prałaty[396]; w takowej potrzebie[397]
Ci się rozśmieli, ci dali naganę,
A czas, zazwyczaj co urazy grzebie,
695
To zdziałał, co się pospolicie[398] dzieje:
Nikt się nie gniewa, a każdy się śmieje.

LXXXVIII

„I ja tak radzę, a żem w tych dniach prawie
Przypadkiem pismo o tej wojnie czytał,
Że posłużyło ku mojej zabawie,
700
Śmiałem się i ja, o resztę nie pytał.
PoetaPoetom śni się czasem i na jawie —
Któż by więc bajki za prawdę poczytał?
Puchar opisał? I cóż w tym jest złego?
Niech przyjdzie do nas, wypijem do niego”.

LXXXIX

705
Tak mówił prałat, a wyraz łagodny
Miłe uczucie w słuchających sprawił:
Wzrok niegdyś dziki stawał się pogodny,
A co się nader[399] zapalczywym stawił,
Pan wicesgerent[400] mniej do bojów zgodny[401],
710
Honorat srogi już się ułaskawił[402],
Gaudenty nawet już nie tak ochoczy.
Wtem nowy widok ściągnął wszystkich oczy.

Pieśń VI

XC

Jakiż to widok, który by odmiany
I nową rzeczy osnowę przywodził?
715
Cóż to za widok tak niespodziewany,
Iż naradzeniu wielkiemu przeszkodził?
Jakiż na koniec zły, czy pożądany,
Po tylu wielkich przygodach nadchodził
I jak przemyślnym wzniecon wynalazkiem?
720
Opowiem: drzwi się otworzyły z trzaskiem…

XCI

Właśnie naówczas, wieszczym zdjęty duchem[403],
Ojciec Regalat pałał żarliwością,
Srogim niezbożność[404] krępował łańcuchem,
A, zwykłą gnębiąc złość zapalczywością,
725
Niespodziewanym przelękły rozruchem,
Porwał się z miejsca. Za nim z skwapliwością[405]
Wszyscy słuchacze spieszno[406] ku drzwiom biegli.
Wszyscy stanęli, jak tylko postrzegli.

XCII

Mamże powiedzieć, co postrzegli oni?
730
Powiem: postrzegli dzban czworogarncowy[407].
Krzyknął Gaudenty: „Do broni! Do broni!”
Gerwazy raźny, Pankracy gotowy.
Doktor się wstydem niezwyczajnym płoni[408],
Pan wicesgerent[409] wzrok mieni[410] surowy,
735
Prałat[411], ażeby dobrze dzieło sprawić,
Na pierwszym miejscu kazał go postawić.

XCIII

Stanął. Jednakże nie był on takowy[412],
Jakim go powieść bajeczna udała;
Złocisty, prawda, i marcepanowy,
740
Ale go rzeźba w zwierzch[413] nie otaczała;
W tym zaszczyt wielki, iż czworogarncowy.
Jakoż i postać tak okazowała[414]:
Poważny z kształtu, wspaniały i stary,
Śklnił[415] się nakoło twardymi talary[416].

XCIV

745
Król, PamięćNa nich pamiątki królów naszych dawnych
Ku pocieszeniu zgromadzonych braci,
Królów uprzejmych, szczęśliwych i sprawnych
Wyryte były twarze i postaci.
Owych Zygmuntów, Władysławów sławnych,
750
Których się nigdy pamięć nie zatraci,
Niósł dzban pamiątki szacownych wyrazów,
Niósł piętna[417] Piastów, Jagiełłów i Wazów.

XCV

Takimi nasi ojcowie pijali,
Smutek stroskanych myśli nie zajmował,
755
Takimi uczty swoje odprawiali,
AlkoholUczty, na których zbytek[418] nie panował.
Szedł dzban na kolej, w nim radość czerpali,
A przemysł[419] chytry ochoty nie psował[420].
Rozweseleni uprzejmym obchodem,
760
Napawali się i piwem i miodem.

XCVI

O dobre czasy, gdy trwała prostota!
Wprawdzieć nie było tak kształtnie i grzecznie,
Nie śklniła[421] w kunsztach[422] wytworna robota,
Ani się przemysł[423] silił ostatecznie —
765
Uprzejmość wszystko kształciła[424] i cnota,
Żyli wesoło, żyli i bezpiecznie.
Słodkie wspomnienie, szacowne przykłady,
Bogdaj[425] się nasze święciły pradziady!

XCVII

Lecz nazbyt długo już ten dzban na stole,
770
Czas się go imać[426] — ze czcią winną[427] wzięty,
Aby naprawił uprzykrzone dole.
Ociec Zefiryn żarliwy i święty,
Na złość światową[428] płacząc i swawolę,
Pierwszy go ujął; zaczem[429] nadpoczęty,
775
Gdy się do niego każdy z ojców bierze,
Sączył się likwor[430] w skromności i mierze.

XCVIII

AlkoholJuż kolej wielu była przeminęła:
I wicesgerent[431] nieźle pokosztował,
I prałat[432], sprawca przykładnego dzieła,
780
Smacznego trunku sobie nie żałował,
W Gaudentym większa żwawość się zawzięła,
Honorat niby z niechcenia[433] sprobował;
Każdy się z swoją odezwał pochwałą,
Tymczasem wina coraz ubywało.

XCIX

785
MądrośćBo też to nadto ci filozofowie,
Rozprawowali[434] o wstrzemięźliwości —
I w dobrym zbytek[435] cnotą się nie zowie.
Jak to nie lubić[436], skąd płyną radości?
Dobrze to znali[437] wielebni ojcowie,
790
Więc, zasilając ducha w troskliwości,
Pod dobrym hasłem: „Niech poczciwi żyją!”
Wielebne ojcy[438] jak piją, tak piją.

C

AlkoholW kącie ukryty doktor cicho siedział;
Widząc, że mierna[439], uczcie nie przyganiał[440],
795
Chciał jednak, aby nikt o tym nie wiedział,
Więc, jak mógł tylko, krył się i zasłaniał.
Postrzegł go prałat i wzręcz[441] mu powiedział:
„Po cóż się będziesz od ochoty wzbraniał?
Alboż w mych ręku[442] naczynie zabójcze?
800
Wino weseli[443]: pij, wielebny ojcze!”

CI

Kolej[444] tak dobrze już była chodziła,
Iż już ku reszcie likwor[445] się nachylał[446];
Poznali wszyscy, iż zabawa miła,
Więc, gdy się każdy wdzięczył i przymilał,
805
Wstał doktor — zgraja placu ustąpiła —
Wziął dzban i westchnął, przecież się zasilał,
Prawda, AlkoholA, gdy już resztę dopijał przykładnie —
Cud nad cudami! — postrzegł Prawdę na dnie.

CII

Bajka to była, co o niej pisali,
810
Jakby w dnie[447] studni siedziała nieboga.
Znać[448] filozofy[449] wina nie pijali,
A zaś poeci w źródle swego boga,
Gdy tylko wodę kastalską[450] czerpali,
W nię[451] Prawdę kładli — nie ta jej załoga[452].
815
Lepiej częstokroć pijak ją wyśledzi
I stąd przysłowie: „Prawda w winie siedzi”.

CIII

Przeląkł się doktor na takowe dziwy
I dzban na miejscu, skąd wzięty, postawił;
Ruszyć się nie śmiał, chociaż boju chciwy[453],
820
Gaudenty, skoro cud doktor objawił.
Czy obraz skryty, czy widok prawdziwy?
Każdy go pyta, wszystkim jedno prawił[454]:
Prawda„Kto się dowiedzieć o tym chce dokładnie,
Niechaj w dzban wspójrzy[455], znajdzie Prawdę na dnie”.

CIV

825
ŚwiatłoRzekł — więc wspaniale Zefiryn się toczy
Prosto ku dzbanu[456], chcąc wzgłębsz[457] rzecz dociekać;
Blask niezwyczajny zraził[458] wszystkie oczy,
Stanęli zlękli, nie śmieją uciekać;
Jasność przytomnych[459] przeraża i mroczy,
830
Z drżeniem widoku końca muszą czekać[460].
Wtem obłok świetny gdy się rzedzić[461] pocznie,
Prawda przed nimi stanęła widocznie.

CV

Prawda„Nieczęsto — rzekła — tak mnie ludzie widzą,
Chociaż się zawżdy[462] chętna ku nim spieszę.
835
Zamiast wdzięczności wszyscy ze mnie szydzą,
I, byłem tylko weszła w którą rzeszę[463],
Rzadki mnie uczci[464], a wielu się wstydzą[465],
Bo złych zasmucam, a niewinnych cieszę.
Dziś z wami jestem, bo, chociaż w rozruchu[466],
840
Godniście mego widzenia i słuchu[467].

CVIZemsta, Głupota

„Skąd wasza rozpacz? Skąd chęci zemszczenia
Za lada pismo, które bajki plecie?
Mnie wierzcie, wszystkie przenikam[468] wzruszenia,
Znam tego, co go dziś prześladujecie.
845
Wie on, jak święte wasze zgromadzenia,
Lecz, chcąc osoby postawić w zalecie[469],
Przychylność jego, która nie jest płocha[470],
Tym się obwieszcza, iż was szczerze kocha.

CVII

Śmiech„Żart broń jest często zdradna[471] i szkodliwa,
850
Ale też czasem i jej trzeba zażyć[472]:
W śmiechu przestroga zdatna[473] się ukrywa —
A ten, który się śmiał na nią odważyć,
Nie zasługuje, aby zemsta mściwa
Miała go gnębić, miała go znieważyć.
855
Kondycja ludzkaPorzućcie zjadłość[474], uśmierzajcie żale:
Wszak i wy ludzie, i on nie bez ale[475].

CVIII

Pokora„Sam się oświadczył, iż chętnie odwoła,
Iż, jeśli szkodzi, gotów pismo spalić.
Jeden wam wszystkim nigdy nie wydoła[476]
860
Na cóż go gnębić? Lepiej się użalić.
Myśl może była zbytecznie wesoła,
Sposób — osądźcie, czy ganić, czy chwalić?
Jeżeli potwarz, sama pełznąć[477] zwykła,
Jeżeli prawda, poprawcie się!” — Znikła.

Przypisy

[1]

Antymonachomachia — tytuł odwołuje się do poprzedniego poematu Ignacego Krasickiego, zatytułowanego Monachomachia, co po grecku oznacza walkę bądź wojnę mnichów. Antymonachomachia pozornie jest tzw. palinodią, to znaczy odwołaniem zarzutów zawartych w poprzednim dziele, w istocie jednak je podtrzymuje. [przypis edytorski]

[2]

ochoczy — pełen zapału. [przypis edytorski]

[3]

wydać (daw.) — ukazać. [przypis edytorski]

[4]

kunszt (daw.) — sztuka, rzemiosło, umiejętność. [przypis edytorski]

[5]

szych (daw.) — nitka owinięta metalowym drucikiem, używana w hafcie, często do pozorowania użycia szlachetnego kruszcu; przen. fałszywa świetność a. bogactwo. [przypis edytorski]

[6]

przeto (daw.) — przez to, z tego powodu. [przypis edytorski]

[7]

pełznąć (daw.) — blaknąć. [przypis edytorski]

[8]

jędza niezgody — Eris, w mit. gr. bogini kłótni i chaosu. To ona rzuciła między trzy boginie, Herę, Atenę i Afrodytę, złote jabłko przeznaczone dla najpiękniejszej, co doprowadziło ostatecznie do wojny trojańskiej, kiedy Parys rozstrzygnął, że jabłko należy się bogini miłości. Personifikacja ta występowała również w Monachomachii. [przypis edytorski]

[9]

obmierzły — budzący wstręt lub niechęć. [przypis edytorski]

[10]

jarzmo — prymitywna uprząż dla wołów; przen. niewola, ucisk. [przypis edytorski]

[11]

przynuka a. prynuka (daw. a. reg.) — zachęta. [przypis edytorski]

[12]

niesnaski — dziś popr. forma N. lm: niesnaskami. [przypis edytorski]

[13]

mieszać — tu raczej: wzburzyć aniżeli: wprawić w zakłopotanie. [przypis edytorski]

[14]

począć (daw.) — zacząć. [przypis edytorski]

[15]

na poły (daw.) — w połowie. [przypis edytorski]

[16]

z piekłów — dziś popr. forma D. lm: z piekieł. [przypis edytorski]

[17]

gnuśność (daw.) — lenistwo. [przypis edytorski]

[18]

wydać się (daw.) — wydarzyć się, ukazać się. [przypis edytorski]

[19]

zawołany — wytrawny, renomowany. [przypis edytorski]

[20]

budować — umoralniać, zwłaszcza przez przykład. [przypis edytorski]

[21]

święte więzienia — klasztory. [przypis edytorski]

[22]

skryciem — ukrywając. [przypis edytorski]

[23]

ukryte światło stanęło na korcu — por Mt 5,14-16: Wy jesteście światłem świata. 14 Nie może się ukryć miasto leżące na górze. 15 Ani nie zapalają lampy i nie kładą jej pod korcem, lecz na świeczniku, i świeci wszystkim w domu. 16 Niech tak świeci wasze światło przed ludźmi, aby widzieli wasze dobre uczynki i oddali chwałę Ojcu waszemu w niebie. [przypis edytorski]

[24]

cudotworcu — dziś popr.: forma N. lp.: cudotwórcy. [przypis edytorski]

[25]

złoty wiek — mityczny okres szczęśliwości, w mitologii greckiej sytuowany u początków rodzaju ludzkiego; motyw złotego wieku pojawiał się ironicznie w I pieśni Monachomachii. [przypis edytorski]

[26]

trawić (daw.) — spędzać. [przypis edytorski]

[27]

prawy (daw.) — prawdziwy. [przypis edytorski]

[28]

w straży ubóstwa, posłuszeństwa, cnoty — mowa o ślubach zakonnych posłuszeństwa, ubóstwa i czystości. [przypis edytorski]

[29]

dary — dziś popr. forma N. lm: darami. [przypis edytorski]

[30]

rękojmia — poręczenie, gwarancja. [przypis edytorski]

[31]

załoga — tu: zabezpieczenie. [przypis edytorski]

[32]

zabawa (daw.) — zajęcie. [przypis edytorski]

[33]

kędy (daw.) — gdzie. [przypis edytorski]

[34]

Księga zakonnej wojny — tłumaczenie tytułu Monachomachii, zob. http://www.wolnelektury.pl/katalog/lektura/monachomachia.html. [przypis edytorski]

[35]

zjadły — zjadliwy. [przypis edytorski]

[36]

jabłko owe — jabłko przeznaczone dla najpiękniejszej bogini, o które zaczęły się kłócić Hera, Atena i Afrodyta; do tego mitu nawiązywała również Monachomachia. [przypis edytorski]

[37]

i ludzie, i bogi — dziś popr. froma B. l. mn: i ludzi, i bogów. [przypis edytorski]

[38]

klasztorowy — dziś popr.: klasztorny. [przypis edytorski]

[39]

zoczyć (daw.) — zobaczyć. [przypis edytorski]

[40]

osnowa — nitki, biegnące w jednym kierunku, stanowiące pierwsze oparcie dla tkanego materiału; przen. podstawa, początek. [przypis edytorski]

[41]

forta — dziś popr.: furta; w klasztorze służy do regulacji kontaktu zakonników ze światem zewnętrznym. [przypis edytorski]

[42]

kurytarz — dziś popr.: korytarz. [przypis edytorski]

[43]

doktor — w zakonach tytuł naukowy doktora uwalniał od obowiązku wykonywania cięższych prac. [przypis edytorski]

[44]

z klasztora — dziś popr.: z klasztoru. [przypis edytorski]

[45]

służba Boża — zakonnicy zobowiązani są m. in. do codziennego odmawiania modlitw o określonych porach dnia, co określa się mianem liturgii godzin. [przypis edytorski]

[46]

z bracią — z pozostałymi braćmi zakonnymi. [przypis edytorski]

[47]

być prawu powolnym (daw.) — być posłusznym prawu. [przypis edytorski]

[48]

sprzęty — meble, wyposażenie. [przypis edytorski]

[49]

płonny — jałowy. [przypis edytorski]

[50]

rogoża — plecionka z sitowia lub z innych łodyg. [przypis edytorski]

[51]

zrachować (daw.) — policzyć. [przypis edytorski]

[52]

objąć — tu: pomieścić. [przypis edytorski]

[53]

zjadły — zjadliwy. [przypis edytorski]

[54]

zwyczajne sobie — zwykłe dla siebie. [przypis edytorski]

[55]

dzielny (daw.) — mocny, skuteczny. [przypis edytorski]

[56]

rozśmiać się — dziś popr.: roześmiać się. [przypis edytorski]

[57]

Trwoga występnym tylko przyzwoita — sens: tylko występnym wypada się bać. [przypis edytorski]

[58]

wzruszyć — poruszyć. [przypis edytorski]

[59]

głuszyć — ogłuszać uderzeniem. [przypis edytorski]

[60]

brzeżny — dziś popr.: przybrzeżny. [przypis edytorski]

[61]

I groźne coraz zbliżają obłoki — w zdaniu brakuje „się”. [przypis edytorski]

[62]

bałwan — fala. [przypis edytorski]

[63]

flukta — wzburzone odmęty morskie; z łac. fluctus — prąd, burza, niepokój. [przypis edytorski]

[64]

nurzy — dziś popr. forma 3 os. lp: nurza. [przypis edytorski]

[65]

chyży — szybki. [przypis edytorski]

[66]

hardy — dumny. [przypis edytorski]

[67]

na pierwszą strofę — na widok pierwszej strofy. [przypis edytorski]

[68]

znać — widać. [przypis edytorski]

[69]

płonić się (daw.) — czerwienić się. [przypis edytorski]

[70]

blednieje — dziś popr. forma 3 os. lp: blednie. [przypis edytorski]

[71]

w cholerze — w gniewie. [przypis edytorski]

[72]

hamować — powstrzymywać. [przypis edytorski]

[73]

srożyć się (daw.) — złościć się, gniewać. [przypis edytorski]

[74]

zadatki — tu ogólnie: zapłata. [przypis edytorski]

[75]

targać się na coś — zuchwale coś atakować. [przypis edytorski]

[76]

ojce — dziś popr. forma B. l mn.: ojców. [przypis edytorski]

[77]

niekontent (daw.) — niezadowolony. [przypis edytorski]

[78]

ostatki — resztki. [przypis edytorski]

[79]

sprośny (daw.) — nieprzyzwoity. [przypis edytorski]

[80]

Turczyn — tu: muzułmanin. [przypis edytorski]

[81]

jansenista — zwolennik jansenizmu, czyli potępionej przez Kościół doktryny religijnej, sformułowanej we Francji przez biskupa Ypres, Kornela Ottona Jansena (1585–1638). Doktryna koncentrowała się na znaczeniu Bożej łaski i przypominała poglądy protestanckie. [przypis edytorski]

[82]

ateusz — ateista, człowiek wierzący w nieistnienie Boga. [przypis edytorski]

[83]

defekt — wada. [przypis edytorski]

[84]

ku niemu — do niego. [przypis edytorski]

[85]

jeżeli — tu: czy. [przypis edytorski]

[86]

tym, którzy tylko winni błogosławić — zakonnikom. [przypis edytorski]

[87]

próżny — tu: jałowy. [przypis edytorski]

[88]

jeśli należy — tu: jeśli jest należna. [przypis edytorski]

[89]

podział — to, co przypadło w udziale. [przypis edytorski]

[90]

Ten, który swoim naśladowcom wiernym Za złe stokrotnie dobrem kazał płacić — Chrystus. [przypis edytorski]

[91]

zmóc się (daw.) — wzmocnić się. [przypis edytorski]

[92]

zbogacić — dziś popr.: wzbogacić. [przypis edytorski]

[93]

ile przełożony — ponieważ był przełożonym. [przypis edytorski]

[94]

zwątlony — osłabiony. [przypis edytorski]

[95]

tchnąć — tu: cechować się. [przypis edytorski]

[96]

nadto — poza tym. [przypis edytorski]

[97]

kładł zakonność w równej szali z wiarą — sens: traktował przynależność do zakonu jako równoważną wierze. [przypis edytorski]

[98]

zdrożność — wykroczenie przeciw właściwym obyczajom. [przypis edytorski]

[99]

kurytarz — dziś popr.: korytarz. [przypis edytorski]

[100]

wszczęty — zaczęty. [przypis edytorski]

[101]

kupić się (daw.) — gromadzić się. [przypis edytorski]

[102]

kupcie się, bronić pospolitej rzeczy — zakon zostaje tu porównany do państwa. [przypis edytorski]

[103]

zabawa (daw.) — zajęcie. [przypis edytorski]

[104]

kędy (daw.) — gdzie. [przypis edytorski]

[105]

wynurzać — tu: ujawniać skryte myśli (we współczesnej polszczyźnie używa się rzeczownika „wynurzenia”). [przypis edytorski]

[106]

wzmagać — tu: wzmacniać, wspierać. [przypis edytorski]

[107]

próżny — jałowy, nieskuteczny. [przypis edytorski]

[108]

zjadlej — bardziej zjadliwie. [przypis edytorski]

[109]

srożyć się (daw.) — złościć się, gniewać. [przypis edytorski]

[110]

łań — dziś popr.: łania. [przypis edytorski]

[111]

obłąkany (daw.) — zabłąkany, zagubiony. [przypis edytorski]

[112]

płód — tu: dziecko, młode. [przypis edytorski]

[113]

łoskot — hałas. [przypis edytorski]

[114]

zmieszać się — zakłopotać się. [przypis edytorski]

[115]

próżno — na darmo. [przypis edytorski]

[116]

opasać — tu: otoczyć. [przypis edytorski]

[117]

odbiec (daw.) — uciec od kogoś a. czegoś. [przypis edytorski]

[118]

wspór (daw.) — wsparcie. [przypis edytorski]

[119]

rozjadły (daw.) — rozzłoszczony. [przypis edytorski]

[120]

niezbyty — taki, którego nie można się pozbyć, niezbędny, konieczny. [przypis edytorski]

[121]

zdrożność — wykroczenie przeciw właściwym obyczajom. [przypis edytorski]

[122]

wszech rzeczy płodnej rodzicielki — ziemi. [przypis edytorski]

[123]

pisarzów — dziś popr. forma D. lm: pisarzy. [przypis edytorski]

[124]

Albert Wielki — (zm. 1280) dominikanin, filozof scholastyczny i teolog, pisał również dzieła przyrodnicze. [przypis edytorski]

[125]

z twoimi kompany — dziś popr. forma N. lm: z twoimi kompanami. [przypis edytorski]

[126]

Tostat — właśc. Tostado, Alonso (1400–1455), biskup Avila, teolog i erudyta, niezwykle płodny pisarsko. [przypis edytorski]

[127]

osiedzieć się — przetrwać w określonym miejscu. [przypis edytorski]

[128]

spadek — tu: upadek. [przypis edytorski]

[129]

uwłaczać — przynosić ujmę, obrażać. [przypis edytorski]

[130]

Alfons — prawdop. chodzi o Alfonsa X Mądrego (1221–1284), króla Kastylii, mecenasa nauk i sztuk, autora tablic astronomicznych; władca o tym imieniu jest wspomniany w Monachomachii, jednak groteskowo błędne informacje biograficzne uniemożliwiają jego jednoznaczną identyfikację. [przypis edytorski]

[131]

kroniki nawet dotknął zaślepiony — możliwe są tu dwie interpretacje: w Monachomachii wspomniana jest „seraficzna […] kronika”, tj. kronika zakonu franciszkanów; Krasicki zaś napisał jednak również poemat heroikomiczny pod tytułem Myszeidos, parodiujący i wyśmiewający legendy z polskich kronik średniowiecznych. [przypis edytorski]

[132]

Wojsko afektów zarekrutowanych — dewocyjne dzieło Hilariona Falęckiego, karmelity, wyd. w 1739 r., miało barokowo długi i zawiły tytuł, którego początek brzmiał: Wojsko serdecznych noworekrutowanych na większą chwałę boską afektów; książka wydana była na grubym papierze i liczyła pięćset stron. [przypis edytorski]

[133]

polor (daw.) — wyrafinowanie, dobre maniery, kultura towarzyska. [przypis edytorski]

[134]

koncept (daw.) — pomysł. [przypis edytorski]

[135]

dowodny — stanowiący dowód, tu: skuteczny. [przypis edytorski]

[136]

lada jaki (daw.) — byle jaki, kiepski. [przypis edytorski]

[137]

bogdaj (daw.) — oby (dosł. niech Bóg da, aby…). [przypis edytorski]

[138]

ojcowi — przodkowie. [przypis edytorski]

[139]

dąć się — puszyć się, pysznić się. [przypis edytorski]

[140]

mniemać — uważać coś, mieć jakąś opinię bez wystarczających argumentów czy dowodów. [przypis edytorski]

[141]

zaczepiać — tu: atakować. [przypis edytorski]

[142]

biblijotekarz — dziś popr.: bibliotekarz (wydłużenie o jedną sylabę ze względu na rytm). [przypis edytorski]

[143]

piętno — tu: znak. [przypis edytorski]

[144]

alternata (daw., z łac.) — zmiana. [przypis edytorski]

[145]

naprzemiany (daw.) — naprzemiennie, na przemian. [przypis edytorski]

[146]

my się nie odkupim — sens: nie unikniemy. [przypis edytorski]

[147]

swywolny (daw.) — kierujący się tylko własną wolą. [przypis edytorski]

[148]

snadnie (daw.) — łatwo. [przypis edytorski]

[149]

w wyrazach zbyt wolny — sens: zbyt łatwo mówiący rzeczy podejrzane. [przypis edytorski]

[150]

powolny — posłuszny, tu: postępujący zgodnie z naszą wolą. [przypis edytorski]

[151]

czyli — czy z partykułą pytajną -li. [przypis edytorski]

[152]

paszkwil — złośliwy, znieważający a. obrażający kogoś utwór literacki. [przypis edytorski]

[153]

potwarz — oszczerstwo, obraza. [przypis edytorski]

[154]

tryb — tu: sposób postępowania. [przypis edytorski]

[155]

rozżarzyć się — tu: dać się ponieść namiętności polemicznej. [przypis edytorski]

[156]

pamiętny — tu: pamiętający. [przypis edytorski]

[157]

lekko — nie traktując poważnie. [przypis edytorski]

[158]

dotkliwość — tu: podatność na obrazę. [przypis edytorski]

[159]

cierpieć nie mogąc rzecz zdrożną — dziś popr. składnia: ścierpieć nie mogąc rzeczy zdrożnej. [przypis edytorski]

[160]

bez względu — bez oglądania się na status społeczny czy okoliczności. [przypis edytorski]

[161]

uwłoczy — dziś popr.: uwłaczy, tj: obrazi. [przypis edytorski]

[162]

kunszt (daw.) — sztuka, rzemiosło, umiejętność. [przypis edytorski]

[163]

prawy (daw.) — prawdziwy. [przypis edytorski]

[164]

wytknąć — zarzucać coś komuś. [przypis edytorski]

[165]

szydzić moje lata — dziś popr. składnia: wyśmiewać się z moich lat. [przypis edytorski]

[166]

w myśli to jego może nie postało — sens: może nie miał tego na myśli. [przypis edytorski]

[167]

osławiać (daw.) — obmawiać, rozpowszechniać o kimś złe a nieprawdziwe informacje. [przypis edytorski]

[168]

sława — tu: szacunek, poważanie. [przypis edytorski]

[169]

frasować się (daw.) — smucić się. [przypis edytorski]

[170]

hazard — tu: przypadek. [przypis edytorski]

[171]

nie tym — dziś popr.: nie w tym. [przypis edytorski]

[172]

alboż — czy. [przypis edytorski]

[173]

trawić — spędzać. [przypis edytorski]

[174]

do woli — ile chciał. [przypis edytorski]

[175]

nieprawy — tu: niesłuszny. [przypis edytorski]

[176]

sarknąć — wyrazić się nieuprzejmie. [przypis edytorski]

[177]

wasze (daw.) — waszmość. [przypis edytorski]

[178]

zmodnieć — dostosować się do współczesnej mody. [przypis edytorski]

[179]

bogdaj (daw.) — oby (dosł. niech Bóg da, aby…). [przypis edytorski]

[180]

łudzić — mylić, oszukiwać. [przypis edytorski]

[181]

opaczny — tu: fałszywy. [przypis edytorski]

[182]

skrzętny — zapobiegliwy, staranny. [przypis edytorski]

[183]

ująć — odebrać. [przypis edytorski]

[184]

zasilenie — tu: wzmocnienie. [przypis edytorski]

[185]

gnuśność (daw.) — lenistwo. [przypis edytorski]

[186]

mżyć (daw.) — drzemać. [przypis edytorski]

[187]

w spokojnej zaciszy — dziś popr.: w spokojnym zaciszu. [przypis edytorski]

[188]

jędza — Eris, w mit. gr. bogini kłótni i chaosu. To ona rzuciła między trzy boginie, Herę, Atenę i Afrodytę, złote jabłko przeznaczone dla najpiękniejszej, co doprowadziło ostatecznie do wojny trojańskiej, kiedy Parys rozstrzygnął, że jabłko należy się bogini miłości. Personifikacja ta występowała również w Monachomachii. [przypis edytorski]

[189]

srożyć się (daw.) — złościć się, gniewać. [przypis edytorski]

[190]

dzielniejszy — tu: silniejszy, skuteczniejszy. [przypis edytorski]

[191]

pozór — zewnętrzny wygląd, często nieodpowiadający stanowi faktycznemu. [przypis edytorski]

[192]

taić — ukrywać. [przypis edytorski]

[193]

pałać — świecić, płonąć. [przypis edytorski]

[194]

coraz — co chwilę. [przypis edytorski]

[195]

czuć — tu: czuwać. [przypis edytorski]

[196]

wczas (daw.) — odpoczynek. [przypis edytorski]

[197]

gnuśny (daw.) — leniwy. [przypis edytorski]

[198]

nieprawie (daw.) — w sposób nienależny. [przypis edytorski]

[199]

zbyt wolnie — w sposób dający zbyt wiele swobody. [przypis edytorski]

[200]

znaczyć — tu: ukazywać. [przypis edytorski]

[201]

wzmagać się — tu prawdop. podejmować wysiłek. [przypis edytorski]

[202]

dostać — dosięgnąć. [przypis edytorski]

[203]

zająć się — zapalić się. [przypis edytorski]

[204]

zjadłość — zjadliwość. [przypis edytorski]

[205]

syn Alkmeny — Herakles. [przypis edytorski]

[206]

z olbrzymy i smoki — dziś popr. forma N. lm: z olbrzymami i smokami. [przypis edytorski]

[207]

zdobycz nemejska — skóra lwa nemejskiego, zabitego przez Heraklesa w ramach jego pierwszej pracy. [przypis edytorski]

[208]

na nieśmiertelność godził — sens: dążył do nieśmiertelności. [przypis edytorski]

[209]

walny — zasadniczy, decydujący. [przypis edytorski]

[210]

wdziać (daw.) — ubrać. [przypis edytorski]

[211]

rozjadły — rozzłoszczony. [przypis edytorski]

[212]

żwawo — szybko. [przypis edytorski]

[213]

kupić się (daw.) — gromadzić się. [przypis edytorski]

[214]

zorza — dziś popr. forma M. lm: zorze. [przypis edytorski]

[215]

wzruszenie — tu: poruszenie, zamieszanie. [przypis edytorski]

[216]

struchlały — przerażony. [przypis edytorski]

[217]

chyży (daw.) — szybki. [przypis edytorski]

[218]

laty — dziś popr. forma N. lm: latami. [przypis edytorski]

[219]

zemdlić (daw.) — osłabić. [przypis edytorski]

[220]

mroczyć (daw.) — wprawiać w zamroczenie. [przypis edytorski]

[221]

bohatyr — dziś popr: bohater. [przypis edytorski]

[222]

z strachu — dziś popr.: ze strachu. [przypis edytorski]

[223]

na poły (daw.) — w połowie. [przypis edytorski]

[224]

nie śmie podnieść oczy — dziś popr. składnia: nie śmie podnieść oczu. [przypis edytorski]

[225]

uśmierzyć — uspokoić, złagodzić. [przypis edytorski]

[226]

lada — byle. [przypis edytorski]

[227]

strofować — krytykować, napominać. [przypis edytorski]

[228]

zdrożność — wykroczenie przeciw właściwym obyczajom. [przypis edytorski]

[229]

starce — dziś popr. forma B. lm: starców. [przypis edytorski]

[230]

potwarca — ten, kto obraża; odnośnie formy gramatycznej patrz przypis poprzedni. [przypis edytorski]

[231]

targać się — zuchwale atakować. [przypis edytorski]

[232]

jakowej — dziś popr.: jakiej. [przypis edytorski]

[233]

próżny — jałowy, bezskuteczny. [przypis edytorski]

[234]

dąsać się — obrażać się, ujawniać niezadowolenie. [przypis edytorski]

[235]

w pieczy — w opiece. [przypis edytorski]

[236]

przeciwny — tu rzeczownikowo: przeciwnik. [przypis edytorski]

[237]

jad — tu: złość. [przypis edytorski]

[238]

dumnym maksym swoich składem — sens: swoimi dziełami, pełnymi umoralniających maksym. [przypis edytorski]

[239]

ubity — utrwalony (metafora odsyłająca do obrazu ubitej drogi). [przypis edytorski]

[240]

zelżywość (daw.) — obelga. [przypis edytorski]

[241]

sztuka — tu: umiejętność. [przypis edytorski]

[242]

polerowny (daw.) — kulturalny, wyrafinowany. [przypis edytorski]

[243]

czczy — jałowy, nic nieznaczący. [przypis edytorski]

[244]

okrasić — tu: ozdobić. [przypis edytorski]

[245]

przynuka a. prynuka (daw. a. reg.) — zachęta. [przypis edytorski]

[246]

zdradnie — dziś popr. zdradliwie. [przypis edytorski]

[247]

srożyć się (daw.) — złościć się, gniewać. [przypis edytorski]

[248]

muszą — zmuszają. [przypis edytorski]

[249]

odwołać — powołać. [przypis edytorski]

[250]

drudzy — dziś powiedziano by: inni. [przypis edytorski]

[251]

lubo (daw.) — chociaż. [przypis edytorski]

[252]

uhamować — pohamować. [przypis edytorski]

[253]

miękczyć — zmiękczać. [przypis edytorski]

[254]

zbytek — nadmiar. [przypis edytorski]

[255]

nadać się — być odpowiednim, właściwym. [przypis edytorski]

[256]

przywdziać (daw.) — ubrać, tu: ozdobić. [przypis edytorski]

[257]

zawzdy (daw.) — zawsze. [przypis edytorski]

[258]

szpetnie — brzydko. [przypis edytorski]

[259]

Wojna Mnichów — tłumaczenie tytułu Monachomachii. [przypis edytorski]

[260]

najprzód (daw.) — najpierw. [przypis edytorski]

[261]

płochość — lekkomyślność. [przypis edytorski]

[262]

fraszka (z wł.) — drobiazg. [przypis edytorski]

[263]

rada (daw.) — chętnie. [przypis edytorski]

[264]

za rzecz szacowną gdy udała baśnie — sens: gdy udawała, że baśnie są rzeczą szacowną. [przypis edytorski]

[265]

zatrudniony — zajęty. [przypis edytorski]

[266]

ladaco — byle co (tu nie odnosi się do osoby). [przypis edytorski]

[267]

maszka — dziś popr.: maska. [przypis edytorski]

[268]

wierszów — dziś popr.: forma D. lp: wierszy. [przypis edytorski]

[269]

kryśli — dziś popr.: kreśli. [przypis edytorski]

[270]

nie wart uczonych czytania i myśli — sens: nie zasługuje, by uczeni czytali go i zastanawiali się nad nim. [przypis edytorski]

[271]

z słowy — dziś popr. forma N. lm: ze słowami. [przypis edytorski]

[272]

istota — tu: znaczenie. [przypis edytorski]

[273]

mający wyroki w szafunku — sens: szafujący opiniami. [przypis edytorski]

[274]

mieścić — tu: umieszczać. [przypis edytorski]

[275]

kunszt (daw.) — sztuka, rzemiosło, umiejętność. [przypis edytorski]

[276]

omamiać — oszukiwać, wprowadzać w błąd. [przypis edytorski]

[277]

wdzięcznie (daw.) — pięknie. [przypis edytorski]

[278]

próżny — jałowy, bezskuteczny. [przypis edytorski]

[279]

płochy — tu: niepoważny. [przypis edytorski]

[280]

nie godzi się — nie należy. [przypis edytorski]

[281]

probować (z łac. probo) — badać, oceniać, czynić coś godnym uznania. [przypis edytorski]

[282]

ganić — krytykować. [przypis edytorski]

[283]

chlubić się — chwalić się. [przypis edytorski]

[284]

zgoła — całkiem, zupełnie. [przypis edytorski]

[285]

przymawiać (daw.) — krytykować. [przypis edytorski]

[286]

zakąty — kąty, zakątki. [przypis edytorski]

[287]

umysły były rozerwane — sens: pojawiały się sprzeczne opinie. [przypis edytorski]

[288]

wicesgerent — (daw., z łac. vices: zastępca; gerent: osoba działająca, wykonawca) — w XVIII w. urzędnik powoływany przez starostów grodzkich do wykonywania wyroków. [przypis edytorski]

[289]

instygator (daw.) — oskarżyciel. [przypis edytorski]

[290]

przegranę — dziś popr. forma B. lp: przegraną. [przypis edytorski]

[291]

miękczyć — zmiękczać. [przypis edytorski]

[292]

ustawicznie — ciągle. [przypis edytorski]

[293]

bierać (daw.) — przyjmować. [przypis edytorski]

[294]

ojciec promotor — w Monachomachii występuje „promotor różańcowy”, czyli zakonnik opiekujący się kółkiem różańcowym. [przypis edytorski]

[295]

igraszki — dziś popr. forma N. lm: igraszkami. [przypis edytorski]

[296]

hoży — zdrowy i urodziwy. [przypis edytorski]

[297]

wydawać się — wyglądać. [przypis edytorski]

[298]

sprośnie (daw.) — nieprzyzwoicie. [przypis edytorski]

[299]

skojarzyć — tu: połączyć. [przypis edytorski]

[300]

srożyć się (daw.) — złościć się, gniewać. [przypis edytorski]

[301]

swarzyć się — kłócić się. [przypis edytorski]

[302]

odrażać — zniechęcać. [przypis edytorski]

[303]

próżnie — właśc. próżno, tj. bezskutecznie, bezcelowo. [przypis edytorski]

[304]

płochy — lekkomyślny. [przypis edytorski]

[305]

drukiem podać (daw.) — wydrukować. [przypis edytorski]

[306]

bawić (daw.) — zajmować. [przypis edytorski]

[307]

dwakroć — dwukrotnie, dwa razy. [przypis edytorski]

[308]

obaczyć — dziś: zobaczyć. [przypis edytorski]

[309]

plon — tu: łup. [przypis edytorski]

[310]

pióry — dziś popr. forma N. lm: piórami. [przypis edytorski]

[311]

lubo (daw.) — chociaż. [przypis edytorski]

[312]

rady mniej potrzebny — sens: mniej przydatny jako mądry doradca. [przypis edytorski]

[313]

knować — dziś popr.: knuć. [przypis edytorski]

[314]

ukonfederować się — stowarzyszyć się; konfederacja — regionalny lub ogólnokrajowy związek szlachty, dążącej do zrealizowania określonych celów. [przypis edytorski]

[315]

forta — dziś popr.: furta; w klasztorze służy do regulacji kontaktu zakonników ze światem zewnętrznym. [przypis edytorski]

[316]

chwałę imienia strzegąc — dziś popr. składnia: chwały imienia strzegąc; imię Dorota oznacza po grecku „dar od Boga”. [przypis edytorski]

[317]

żwawy — szybki, energiczny. [przypis edytorski]

[318]

zapalczywy — gniewny. [przypis edytorski]

[319]

powiedać — dziś popr.: powiadać. [przypis edytorski]

[320]

zowie się — nazywa się. [przypis edytorski]

[321]

żwawo — szybko. [przypis edytorski]

[322]

od (daw.) — przez. [przypis edytorski]

[323]

pogrzebiony — dziś popr.: pogrzebany. [przypis edytorski]

[324]

kur (daw.) — kogut. [przypis edytorski]

[325]

forta — dziś popr.: furta; w klasztorze służy do regulacji kontaktu zakonników ze światem zewnętrznym. [przypis edytorski]

[326]

zabieżeć (daw.) — zapobiec. [przypis edytorski]

[327]

wprzód (daw.) — najpierw. [przypis edytorski]

[328]

choć wy bieli, my kafowi — mowa o kolorach habitów. [przypis edytorski]

[329]

czerwony złoty — złota moneta obiegowa w dawnej Polsce; Krasicki odnosi się do widniejącego na niektórych z nich napisu Concordia res parvae crescunt (łac.: Małe rzeczy wzrastają dzięki zgodzie). [przypis edytorski]

[330]

kupić się (daw.) — gromadzić się. [przypis edytorski]

[331]

pospolitego tam centrum ruszenia — pospolite ruszenie: szlachta wezwana na wojnę. [przypis edytorski]

[332]

hurmem — tłumnie. [przypis edytorski]

[333]

wicesgerent — (daw., z łac. vices: zastępca; gerent: osoba działająca, wykonawca) — w XVIII w. urzędnik powoływany przez starostów grodzkich do wykonywania wyroków. [przypis edytorski]

[334]

fraszka (z wł.) — drobiazg. [przypis edytorski]

[335]

czyli — czy z partykułą pytajną -li. [przypis edytorski]

[336]

do Pallady — W Troi miał znajdować się posąg Pallas Ateny, bogini mądrości, pokoju, ale i wojny sprawiedliwej, opiekunki miast. Posąg ten, zwany Palladium, wg legendy chronił miasto przed klęską. [przypis edytorski]

[337]

wszczynać — zaczynać. [przypis edytorski]

[338]

Apollo — w mitologii gr. bóg patronujący muzyce i innym sztukom, często przedstawiany z lirą. [przypis edytorski]

[339]

kryślić (daw.) — rysować a. pisać. [przypis edytorski]

[340]

miara — tu: rytm. [przypis edytorski]

[341]

biret — rodzaj sztywnej, dekoracyjnej czapki, używanej przy oficjalnych okazjach. [przypis edytorski]

[342]

wicesgerent — (daw., z łac. vices: zastępca; gerent: osoba działająca, wykonawca) — w XVIII w. urzędnik powoływany przez starostów grodzkich do wykonywania wyroków. [przypis edytorski]

[343]

planta (daw.) — plan. [przypis edytorski]

[344]

jawnie — tu: jasno. [przypis edytorski]

[345]

okryślić — dziś popr.: określić. [przypis edytorski]

[346]

aktorat (daw.) — pozew. [przypis edytorski]

[347]

prejudykat (daw.) — wcześniejszy wyrok w podobnej sprawie; precedens. [przypis edytorski]

[348]

z bluźnierstwy — dziś popr. forma N. lm: z bluźnierstwami. [przypis edytorski]

[349]

ozwać się (daw.) — odezwać się. [przypis edytorski]

[350]

Rejestr Arianismi — zespół ustaw związanych z wygnaniem i karaniem arian. W momencie przedstawianym w utworze ustawy te miały ponad 100 lat. [przypis edytorski]

[351]

crimen status (łac.) — zbrodnia stanu. [przypis edytorski]

[352]

wadzić (daw.) — tu: poróżnić, skonfliktować. [przypis edytorski]

[353]

Węgrzyn — dziś popr.: Węgier. [przypis edytorski]

[354]

ojcy — dziś popr. forma M. lm: ojcowie. [przypis edytorski]

[355]

lektor — tytuł, który otrzymywał zakonnik po siedmioletnich studiach teologicznych. [przypis edytorski]

[356]

vitrum gloriosum (łac.) — sławny puchar a. kielich. [przypis edytorski]

[357]

obuch (daw.) — broń przypominająca siekierę, zazwyczaj reprezentacyjna. [przypis edytorski]

[358]

mospanie — skrót od ”mosci panie”. [przypis edytorski]

[359]

wdzięcznie — przyjemnie. [przypis edytorski]

[360]

w gromadnego liczbie zakonnika — sens: wśród tłumu zgromadzonych zakonników. [przypis edytorski]

[361]

rozrzewniony — zasmucony. [przypis edytorski]

[362]

góry libańskie — Liban, państwo położone między Syrią a Izraelem, wziął swą nazwę od słowa oznaczającego „biel”, a odnoszącego się do ośnieżonych szczytów tamtejszych gór. [przypis edytorski]

[363]

asumpt — początek, zachęta. [przypis edytorski]

[364]

Jordan — rzeka, obecnie na granicy Izraela i Jordanii, często wspominana w Biblii; tam miał nastąpić m. in. chrzest Chrystusa przez Jana Chrzciciela. [przypis edytorski]

[365]

Dopieroż stamtąd, jak się wzbił do góry,/ Jak zaczął latać, z oczu wszystkich zniknął… — te i poprzednie wersy ironicznie opisują napuszony i przesadny styl wypowiedzi. [przypis edytorski]

[366]

helikońskie córy — muzy, które wg mitologii gr. zamieszkiwały góry Helikonu. [przypis edytorski]

[367]

wicesgerent — (daw., z łac. vices: zastępca; gerent: osoba działająca, wykonawca) — w XVIII w. urzędnik powoływany przez starostów grodzkich do wykonywania wyroków. [przypis edytorski]

[368]

raz wraz — raz po raz. [przypis edytorski]

[369]

ojcy wielebne — dziś popr.: wielebni ojcowie. [przypis edytorski]

[370]

raźny — energiczny. [przypis edytorski]

[371]

pełznąć (daw.) — blaknąć, tu przen.: nie przynosić żadnego rezultatu. [przypis edytorski]

[372]

seraficzny — tu: franciszkański. Nazwy zakon seraficzny a. seraficki używano w odniesieniu do wszystkich trzech gałęzi zakonu franciszkanów, związana z legendą mówiącą, że kiedy św. Franciszek otrzymał dar stygmatów na górze La Verna (łac. Alvernia) w Toskanii, ukazał mu się Jezus pod postacią Serafina, czyli anioła o sześciu skrzydłach. W miejscu tego objawienia założono pustelnię franciszkańską. [przypis edytorski]

[373]

okryty laurem kaznodziejskiej pracy — „zakonem kaznodziejskim” określano dominikanów. [przypis edytorski]

[374]

barbarzyniec — dziś popr.: barbarzyńca. [przypis edytorski]

[375]

Zoil — Zoilos z Amfipolis (IV w. p.n.e.) był cynikiem i autorem pism negatywnie oceniających poematy Homera; przen. złośliwy, surowy i niesprawiedliwy krytyk. [przypis edytorski]

[376]

subtelny Szkot — Jan Duns Szkot (1266–1308), logik, filozof i teolog, nazywany doktorem najsubtelniejszym (łac. doctor subtilissimus). [przypis edytorski]

[377]

ustawnie — dziś popr.: ustawicznie. [przypis edytorski]

[378]

osławić — oczernić. [przypis edytorski]

[379]

nadto — zbytnio, nadmiernie. [przypis edytorski]

[380]

żwawie — dziś popr.: żwawo, tj. szybko, energicznie. [przypis edytorski]

[381]

przeto (daw.) — więc, zatem. [przypis edytorski]

[382]

bacznie — ostrożnie. [przypis edytorski]

[383]

mniemać — uważać coś, mieć jakąś opinię bez wystarczających argumentów czy dowodów. [przypis edytorski]

[384]

opacznie (daw.) — źle, na odwrót. [przypis edytorski]

[385]

namieniać — dziś popr.: nadmieniać, tj. wspominać. [przypis edytorski]

[386]

przytomny (daw.) — obecny. [przypis edytorski]

[387]

na odwodzie — w rezerwie, tu: z tyłu. [przypis edytorski]

[388]

tłuszcza — tłum. [przypis edytorski]

[389]

żwawe wojowniki — dziś popr. forma M. lm: żwawi wojownicy. [przypis edytorski]

[390]

wspieniony — dziś popr.: spieniony. [przypis edytorski]

[391]

majtki — dziś popr. forma M. lm: majtkowie. [przypis edytorski]

[392]

Neptun — w mitologtii rzymskiej bóg morza. [przypis edytorski]

[393]

osnowa — nitki, biegnące w jednym kierunku, stanowiące pierwsze oparcie dla tkanego materiału; przen. założenie, zamierzenie. [przypis edytorski]

[394]

co w poeciej marzyło się głowie — co się marzyło w głowie poety. [przypis edytorski]

[395]

udziałany (daw.) — wykonany, stworzony. [przypis edytorski]

[396]

prałat — kapłan lub biskup będący zwierzchnikiem prałatury terytorialnej bądź personalnej; potocznie: kapłan, któremu władze kościelne (papież bądź biskup) nadały jakąś godność honorową. [przypis edytorski]

[397]

potrzeba (daw.) — niebezpieczeństwo, zagrożenie. [przypis edytorski]

[398]

pospolicie — zazwyczaj. [przypis edytorski]

[399]

nader — bardzo. [przypis edytorski]

[400]

wicesgerent — (daw., z łac. vices: zastępca; gerent: osoba działająca, wykonawca) — w XVIII w. urzędnik powoływany przez starostów grodzkich do wykonywania wyroków. [przypis edytorski]

[401]

zgodny — tu: skłonny. [przypis edytorski]

[402]

ułaskawić się — tu: uspokoić się, spoglądać na sprawę bardziej łaskawie. [przypis edytorski]

[403]

wieszczym zdjęty duchem — sens (iron.): w natchnieniu prorockim. [przypis edytorski]

[404]

niezbożność — niewłaściwe postępowanie. [przypis edytorski]

[405]

z skwapliwością — chętnie i szybko. [przypis edytorski]

[406]

spieszno (daw.) — szybko. [przypis edytorski]

[407]

czworogarncowy — mieszczący cztery garnce; garniec — staropolska miara objętości. [przypis edytorski]

[408]

płonić się (daw.) — czerwienić się. [przypis edytorski]

[409]

wicesgerent — (daw., z łac. vices: zastępca; gerent: osoba działająca, wykonawca) — w XVIII w. urzędnik powoływany przez starostów grodzkich do wykonywania wyroków. [przypis edytorski]

[410]

mienić (daw.) — zmieniać. [przypis edytorski]

[411]

prałat — kapłan lub biskup będący zwierzchnikiem prałatury terytorialnej bądź personalnej; potocznie: kapłan, któremu władze kościelne (papież bądź biskup) nadały jakąś godność honorową. [przypis edytorski]

[412]

takowy — dziś popr.: taki. [przypis edytorski]

[413]

w zwierzch — tu: od zewnątrz. [przypis edytorski]

[414]

okazować (daw.) — pokazywać. [przypis edytorski]

[415]

śklnić się — dziś por.: lśnić się. [przypis edytorski]

[416]

talary — dziś popr. forma N. lm: talarami. [przypis edytorski]

[417]

piętno — tu: znak, herb. [przypis edytorski]

[418]

zbytek — nadmiar, przesada. [przypis edytorski]

[419]

przemysł (daw.) — przemyślność. [przypis edytorski]

[420]

psować — dziś popr.: psuć. [przypis edytorski]

[421]

śklnić — dziś popr.: lśnić. [przypis edytorski]

[422]

kunszt (daw.) — sztuka, rzemiosło, umiejętność. [przypis edytorski]

[423]

przemysł (daw.) — przemyślność. [przypis edytorski]

[424]

kształcić (daw.) — kształtować. [przypis edytorski]

[425]

bogdaj (daw.) — oby (dosł. niech Bóg da, aby…). [przypis edytorski]

[426]

imać (daw.) — chwytać. [przypis edytorski]

[427]

winny — tu: powinny, należny. [przypis edytorski]

[428]

światowy (daw.) — świecki. [przypis edytorski]

[429]

zaczem — po czym. [przypis edytorski]

[430]

likwor (daw.) — napój, zwł. alkoholowy. [przypis edytorski]

[431]

wicesgerent — (daw., z łac. vices: zastępca; gerent: osoba działająca, wykonawca) — w XVIII w. urzędnik powoływany przez starostów grodzkich do wykonywania wyroków. [przypis edytorski]

[432]

prałat — kapłan lub biskup będący zwierzchnikiem prałatury terytorialnej bądź personalnej; potocznie: kapłan, któremu władze kościelne (papież bądź biskup) nadały jakąś godność honorową. [przypis edytorski]

[433]

z niechcenia — od niechcenia. [przypis edytorski]

[434]

rozprawować — dziś popr.: rozprawiać. [przypis edytorski]

[435]

zbytek — nadmiar. [przypis edytorski]

[436]

jak to nie lubić — dziś popr. składnia: jak tego nie lubić. [przypis edytorski]

[437]

znać — tu: wiedzieć. [przypis edytorski]

[438]

wielebne ojcy — dziś popr.: wielebni ojcowie. [przypis edytorski]

[439]

mierny — nie nazbyt obfity, w miarę. [przypis edytorski]

[440]

przyganiać — krytykować. [przypis edytorski]

[441]

wzręcz (daw.) — wręcz, wprost. [przypis edytorski]

[442]

w mych ręku — dziś popr.: w mym ręku. [przypis edytorski]

[443]

weselić — rozweselać. [przypis edytorski]

[444]

kolej — kolejka (przy piciu). [przypis edytorski]

[445]

likwor (daw.) — napój, zwł. alkoholowy. [przypis edytorski]

[446]

nachylać się ku reszcie — kończyć się. [przypis edytorski]

[447]

w dnie — dziś popr.: na dnie. [przypis edytorski]

[448]

znać — widocznie. [przypis edytorski]

[449]

filozofy — dziś popr. forma M. lm: filozofowie. [przypis edytorski]

[450]

woda kastalska — woda ze ródła na Parnasie, dająca natchnienie. [przypis edytorski]

[451]

w nię — dziś popr.: w nią. [przypis edytorski]

[452]

załoga (daw.) — zapomoga, subsydium, dziś powiedzielibyśmy „pożywienie”. [przypis edytorski]

[453]

boju chciwy — chętny do walki. [przypis edytorski]

[454]

prawić (daw.) — mówić. [przypis edytorski]

[455]

wspójrzy — dziś popr.: spojrzy. [przypis edytorski]

[456]

ku dzbanu — w stronę dzbana, do dzbana. [przypis edytorski]

[457]

wzgłębsz — dogłębnie (por. wzwyż). [przypis edytorski]

[458]

zrazić — tu (o świetle) razić. [przypis edytorski]

[459]

przytomny (daw.) — obecny. [przypis edytorski]

[460]

z drżeniem widoku końca muszą czekać — inwersja: z drżeniem muszą czekać końca widoku. [przypis edytorski]

[461]

rzedzić — dziś popr.: rzednąć. [przypis edytorski]

[462]

zawżdy (daw.) — zawsze. [przypis edytorski]

[463]

rzesza — tu: gromada ludzi. [przypis edytorski]

[464]

rzadki mnie uczci — sens: niewielu mnie szanuje. [przypis edytorski]

[465]

a wielu się wstydzą — dziś popr. składnia: a wielu się wstydzi. [przypis edytorski]

[466]

rozruch — spór, zamieszanie, walka (por. rozruchy). [przypis edytorski]

[467]

godniście mego widzenia i słuchu — sens: godni jesteście widzieć mnie i słyszeć. [przypis edytorski]

[468]

przenikać — tu: widzieć na wskroś, znać, rozumieć. [przypis edytorski]

[469]

chcąc osoby postawić w zalecie — sens: chcąc pochwalić osoby. [przypis edytorski]

[470]

płochy — zmienny. [przypis edytorski]

[471]

zdradny — dziś popr.: zdradliwy. [przypis edytorski]

[472]

zażyć (daw.) — użyć. [przypis edytorski]

[473]

zdatny (daw.) — przydatny. [przypis edytorski]

[474]

zjadłość — zajadłość. [przypis edytorski]

[475]

nie bez ale (daw.) — nie bez wad. [przypis edytorski]

[476]

wydołać (daw.) — poradzić sobie, zadowolić, usatysfakcjonować (co w tym kontekście może oznaczać zarówno spełnienie życzeń, jak stanięcie do pojedynku). [przypis edytorski]

[477]

pełznąć (daw.) — blaknąć. [przypis edytorski]

x