Przypisy

tłuszcza — rozwydrzony, wrogi tłum. [przypis edytorski]

tłuszcza — tłum, hołota, pospólstwo (wyrażenie o zabarwieniu pejoratywnym). [przypis edytorski]

tłuszcza — tłum, motłoch. [przypis edytorski]

tłuszcza — tłum. [przypis edytorski]

tłuszczej (daw.) — dziś: tłustszej. [przypis edytorski]

Tłuszcz — miasto w woj. mazowieckim. [przypis edytorski]

Tłuszcz — miejscowość w województwie mazowieckim. [przypis edytorski]

tlał (daw.) — tlił się. [przypis edytorski]

tlejące — dziś: tlące się. [przypis edytorski]

tlejącej się — dziś raczej: tlącej się. [przypis edytorski]

tleje — tli się. [przypis edytorski]

tlić — dziś popr.: tlić się. [przypis edytorski]

Tmolus, własc. Tmolos — góra w starożytnej Lidii (dziś zach. Turcja), wg mit. gr. miejsce pojedynku muzycznego Apollona i Marsjasza. [przypis edytorski]

t.m. — skrót od: tego miesiąca. [przypis edytorski]

Tnie Moskala jak gniew Boży — po tej strofie w innych wersjach występuje jeszcze jedna: „Dana, dana, dana, dana,/ Za Ojczyznę miła rana!/ Prędzej zginą rzeki, góry,/ Niźli Polska i Mazury!/ Bies cię porwie, Mikołaju/ A swoboda będzie w kraju”. Wspomniany tu Mikołaj to oczywiście car Rosji, Mikołaj I Romanow (1796–1855). [przypis edytorski]

tór — tor. [przypis edytorski]

to album (łac. album: białe) — początkowo wyraz ten miał rodzaj nijaki, tak jak po łacinie. [przypis edytorski]

toaleta (daw.) — elegancka suknia przeznaczona na specjalne uroczystości. [przypis edytorski]

toaleta (daw.) — suknia, strój. [przypis edytorski]

toaleta — elegancka suknia na specjalne okazje. [przypis edytorski]

toaleta — elegancka suknia. [przypis edytorski]

toaleta — mebel z lustrem i szufladami, służący najczęściej kobietom. [przypis edytorski]

toaleta — tu: toaletka. [przypis edytorski]

toaleta — tu: ubieranie się, dopracowywanie swojego wyglądu. [przypis edytorski]

toaletowy — tu: dotyczący ubioru. [przypis edytorski]

Toar — nie istnieje w Biblii nałożnica Dawida o takim imieniu. [przypis edytorski]

tobą wszyscy stojem (starop. forma) — na tobie wszystko się opiera; stać czym a. kim: opierać się, zasadzać się na czym. [przypis edytorski]

tobacco (hiszp.) — tytoń. [przypis edytorski]

To będzie trudno — dziś poprawnie: To będzie trudne. [przypis edytorski]

to be happy (ang.) — aby być szczęśliwa. [przypis edytorski]

to be or not to be… (ang.) — być albo nie być, słynny cytat z Hamleta Szekspira. [przypis edytorski]

Tobiasz a. Tobit — postać biblijna, gł. bohater Księgi Tobiasza; jego syn, również o imieniu Tobiasz (znaczenie: „Jahwe jest moim bogactwem”), idąc za radą archanioła Rafała, przyłożył ojcu na dotknięte bielmem oczy żółć ryby wyłowionej w czasie przeprawy przez rzekę Tygrys, co przywróciło Tobiaszowi seniorowi wzrok; podobnie młody Tobiasz, dzięki archaniołowi, wypędził ze swej żony Sary złego ducha, Asmodeusza, który doprowadzał do śmierci wszystkich jej dotychczasowych wybranków. [przypis edytorski]

Tobiasz (bibl.) — syn tytułowego bohatera Księgi Tobiasza; na polecenie ojca w celu odzyskania długu podróżował z asyryjskiej Niniwy do Raga w Medii, podczas wędrówki opiekował się nim archanioł Rafael pod ludzką postacią, a towarzyszył im pies (Tb 6, 1; Tb 11, 4). [przypis edytorski]

Tobiasz — bohater biblijnej Księgi Tobiasza, bogobojny i miłosierny, wzór cnót. [przypis edytorski]

Tobiasz — postać biblijna, bohater Księgi Tobiasza: na polecenie ojca, który utracił wzrok, wyruszył do Medii odebrać dług; w podróży towarzyszył mu Azariasz, który namówił go do ślubu z Sarą, pomógł w uwolnieniu jej od złego ducha i przekazał mu sposób, w jaki może uzdrowić ślepotę ojca; po powrocie Azariasz okazał się zesłanym przez Boga aniołem Rafałem. [przypis edytorski]

tobie i twej córce gwoli (daw.) — ze względu na ciebie i twoją córkę. [przypis edytorski]

tobie i twym dzieciom osiąść przeznaczono — Io, do­szedłszy w swej tułaczce do Egiptu, miała odzyskać dawną postać, urodzić syna Epaphosa i zostać żoną króla egipskiego Telegona. [przypis edytorski]

tobiem ja winien — tobie jestem winien. [przypis edytorski]

tobie nimas (gw.) — ciebie nie ma. [przypis edytorski]

tobie — w oprac. P. Hertza: stanie się tobą. [przypis edytorski]

tobie wszystko stanie się jasne — dziś: dla ciebie wszystko stanie się jasne. [przypis edytorski]

tobież — zaimek tobie z partykułą wzmacniającą -że, skróconą do -ż: właśnie tobie. [przypis edytorski]

tobie zasię — tobie nic do tego, nie twoja sprawa. [przypis edytorski]

tobogan — sanie używane w ratownictwie górskim do transportu poszkodowanych. [przypis edytorski]

Tobolsk — miasto w azjatyckiej części Rosji, u zbiegu rzek Toboł i Irtysz; ok. 240 km na płn.-wsch. od Tiumenia; ważne centrum podboju Syberii, w XIX w. stolica guberni. [przypis edytorski]

Tobolsk — miasto w azjatyckiej części Rosji, u zbiegu rzek Toboł i Irtysz; ważne centrum podboju Syberii, w XIX w. stolica guberni. [przypis edytorski]

To bowiem wielce mu zaszkodziło, gdy grzech do grzechu przydał, gdy za zdradę biskupa obcięciem członków skarał. Ani biskupa zdrajcy tym samym nie uniewinniamy, ani zalecamy króla mszczącego się tak haniebnie; ale dajmy pokój temu przedmiotowi — w oryg. łac. Illud multum sibi nocuit, cum peccato peccatum adhibuit, cum pro tradicione pontificem truncationi membrorum adhibuit. Neque enim traditorem episcopum excusamus, neque regem vindicantem sic se turpiter commendamus, sed hoc in medio deferamus. Mowa tu o skazaniu za zdradę w 1079 r. na obcięcie członków biskupa krakowskiego Stanisława, co wywołało bunt możnych i zmusiło Bolesława Szczodrego do ucieczki z kraju. [przypis edytorski]

toby ja ją był porwał — daw. forma czasu zaprzeszłego; znaczenie: tobym ja ją porwał wcześniej (w stosunku do innego przeszłego zdarzenia). [przypis edytorski]

To byłoby bezcelowym — dziś raczej: To byłoby bezcelowe. [przypis edytorski]

toby mię (…) była zaraz do nich była odwiezła — daw. forma czasu zaprzeszłego; znaczenie: toby mnie wcześniej (w stosunku do innego przeszłego zdarzenia) zaraz do nich odwiozła. [przypis edytorski]

to bynajmniej cechy jej niższości stanowić nie może — nie może to być w najmniejszym stopniu uznawane za cechę równoznaczną z niższością. [przypis edytorski]

toć (daw., gw.) — przecież. [przypis edytorski]

toć (daw., gw.) — przecież; to przecież. [przypis edytorski]

toć (daw.) — konstrukcja z partykułą -ci, skróconej do -ć w funkcji wzmacniającej. [przypis edytorski]

toć — daw. przecież. [przypis edytorski]

toć (daw.) — przecież. [przypis edytorski]

toć (daw.) — tu: przecież. [przypis edytorski]

toć — konstrukcja z partykułą wzmacniającą -ci, skróconą do -ć; znaczenie: to przecież. [przypis edytorski]

toć nie było wiadomo (daw.) — to ci nie było wiadome. [przypis edytorski]

toć przecie — dziś: to przecież. [przypis edytorski]

toć (przest.) — wszakże, przecież. [przypis edytorski]

toćże — toć (daw., gw.): przecież, połączone z partykułą wzmacniającą -że. [przypis edytorski]

toćże — toć (daw.): przecież, połączone z partykułą wzmacniającą -że. [przypis edytorski]

tochmy (…) wygrali (daw.) — to wygraliśmy [przypis edytorski]

Tochtamysz (zm. 1406) — chan tatarskiej Złotej Ordy w latach 1380–1395, pokonany przez Timura zbiegł na Litwę, skąd bezskutecznie starał się odzyskać władzę. [przypis edytorski]

tociechmy byli weseli (starop.) — konstrukcja z przestawną końcówką czasownika; inaczej: to ci byliśmy weseli; znaczenie: ależ mieliśmy zabawę. [przypis edytorski]

to ciekawsza (…) ważniejsza (daw.) — w domyśle: rzecz, sprawa; dziś raczej: to ciekawsze (…) ważniejsze. [przypis edytorski]

tociem już stary — inaczej: toć jestem już stary; przecież już jestem stary. [przypis edytorski]

tociem — toć jestem; przecież jestem. [przypis edytorski]

to, co mu syn zrobił — syn Kronosa, Zeus, obalił i uwięził ojca; zob. Hezjod, Teogonia 453 i nast. [przypis edytorski]

to coś, co trzyma Kopernik na pomniku — sfera armilarna, sferyczne astrolabium: dawny przyrząd astronomiczny złożony z wielu pierścieni, służący do wyznaczania współrzędnych obiektów na niebie; postać Mikołaja Kopernika na pomniku w Warszawie, znajdującym się u zbiegu ulic Nowy Świat i Krakowskie Przedmieście, trzyma w lewej dłoni sferę armilarną, zaś w prawej cyrkiel. [przypis edytorski]

Tocqueville, Charles Alexis de (1805–1859) — francuski myśliciel polityczny, historyk i dyplomata, jeden z klasyków współczesnego liberalizmu; autor m.in. dzieła O demokracji w Ameryce (t1. 1835, t2. 1840), zawierającego analizę ustroju społecznego i politycznego Stanów Zjednoczonych. [przypis edytorski]

Tocqueville, właśc. Alexis Henri Charles Clérelde de Tocqueville (1805–1859) — fr. myśliciel polityczny, socjolog, polityk; autor dzieła O demokracji w Ameryce, uchodzącego za wnikliwą analizę społeczeństwa demokratycznego. [przypis edytorski]

toczek (z fr. toque) — niewielki kapelusz bez ronda. [przypis edytorski]

Toczka, toczka, zapiataja, Minus rozica kriwaja — Ruczka, ruczka i krużok Nożka, nożka i pupok. — ros. wierszyk opisujący rysowanie schematycznej postaci ludzkiej. [przypis edytorski]

toczno (ros.) — dokładnie. [przypis edytorski]

toczno (z ros.) — dokładnie, ściśle. [przypis edytorski]

toczyć okresy (daw.) — wygłaszać zdania. [przypis edytorski]

toczyć — tu: niszczyć. [przypis edytorski]

toczyć — tu: podążać, jechać. [przypis edytorski]

toczyć — tu: zżerać od środka. [przypis edytorski]

toczyć — tu: zżerać, szerzyć rozkład. [przypis edytorski]

Toczyski, Józef (1828–1864) — buchalter w administracji dróg bitych, księgowy w Towarzystwie Rolniczym; w 1846 r. aresztowany za działalność spiskową, w 1848 r. zesłany na siedem lat więzienia na Syberię; wziął udział w powstaniu styczniowym, pełnił funkcje: referenta kontroli Wydziału Skarbowego w rządzie Karola Majewskiego, następnie kontrolera Kasy Głównej przy Wydziale Skarbu, a od grudnia 1863 r. dyrektora Wydziału Skarbu w rządzie Romualda Traugutta; po aresztowaniu był więziony w X Pawilonie Cytadeli Warszawskiej; został stracony przez powieszenie 5 sierpnia 1864 na stokach Cytadeli Warszawskiej wraz z Romualdem Trauguttem, Romanem Żulińskim, Rafałem Krajewskim i Janem Jeziorańskim. [przypis edytorski]

toddy — tu: grog; napój przyrządzany z ginu, wody, cukru, cytryny i przypraw: cynamonu, goździków i gałki muszkatołowej, podawany na zimno lub na gorąco. [przypis edytorski]

Todestrieb (niem.) — popęd śmierci; termin z psychoanalizy Freuda oznaczający chęć śmierci, oczekiwanie śmierci jako motywację działań człowieka. [przypis edytorski]

Tod oder Turandot (niem.) — śmierć albo Turandot; nawiązanie do imienia tytułowej bohaterki sztuki Carla Gozziego Turandot opowiadająca o okrutnej księżniczce chińskiej, która swoim kandydatom na męża zadawała niczym Sfinks trudne zagadki, a tych, którzy nie odgadli czekała śmierć; na podstawie dramatu powstała opera wł. kompozytora Giacoma Pucciniego (1858–1924), dokończona (przez Franco Alfano) i wystawiona dopiero po jego śmierci, w 1926 r. [przypis edytorski]

Todt, Fritz (1891–1942) — niemiecki inżynier i hitlerowski działacz państwowy w okresie III Rzeszy. [przypis edytorski]

to dziecko winno — dziś popr. forma: (…) winne. [przypis edytorski]

to dzieło — chodzi zapewne o nieukończony poemat Kościelisko. [przypis edytorski]

to dziwna (daw.) — to dziwne. [przypis edytorski]

Toebbens, Walter Caspar (1909–1954) — współwłaściciel przedsiębiorstwa Toebbens und Schultz, produkującego na terenie warszawskiego getta tekstylia i elementy umundurowania dla Niemców, potocznie określanego jako „szop Toebbensa”. Po wojnie dwukrotnie uciekł z internowania i nadal pracował w branży tekstylnej. [przypis edytorski]

Toebbens, Walter (zm. 1954) — członek NSDAP, największy pracodawca w getcie warszawskim, producent tekstyliów i elementów umundurowania; po likwidacji getta produkcję przeniesiono do obozu w Poniatowej. Po wojnie miał być sądzony w Polsce, lecz w drodze na proces wyskoczył z pociągu. Następnie prowadził przedsiębiorstwo tekstylne pod przybranym nazwiskiem. [przypis edytorski]

To Fernando Poo (ang.) — Na Fernando Poo. [przypis edytorski]

toga — długa męska szata noszona przez Rzymian. Tu w znaczeniu: długa szata. [przypis edytorski]

toga — tu tzw. trabea, tj. biała toga w purpurowe pasy, przypominające belki (łac. trabes). [przypis edytorski]

toga — wierzchnie okrycie obywateli rzymskich. [przypis edytorski]

Toggenburg — region w Szwajcarii obejmujący malowniczą dolinę u podnóża gór (dziś kanton). [przypis edytorski]

Toho nas w szkoli uczyły (…) Szist' rokiw uczyłsia (ukr.) — Tego nas w szkole uczyli. Sześć lat się uczyłem. [przypis edytorski]

toi et moi (fr.) — ty i ja. [przypis edytorski]

toilette intime (fr.) — toaleta intymna. [przypis edytorski]