Przypisy

domak (daw.) — tu: domownik. [przypis edytorski]

domak — dziś popr.: domownik. [przypis edytorski]

do mamra — tu: do karceru. [przypis edytorski]

Domarat z Kobylan (1380–1440) — uczestnik bitwy pod Grunwaldem, od 1428 marszałek nadworny koronny. [przypis edytorski]

do Maroka jednak udziela wizy sam tamtejszy gubernator — od 1912 Maroko było protektoratem Francji; w 1956 uzyskało niepodległość. [przypis edytorski]

doma (ros. a. ukr. дома) — w domu. [przypis edytorski]

doma (starop. forma) — w domu. [przypis edytorski]

doma (starop.) — w domu. [przypis edytorski]

doma wczasu zażywać (daw.) — odpoczywać w domu, siedzieć spokojnie w domu. [przypis edytorski]

doma — w domu. [przypis edytorski]

domawiać (daw.) — przygadywać. [przypis edytorski]

dombaza — niewielki statek używany najczęściej do przewożenia towarów. [przypis edytorski]

dom de Foix — członkowie szlacheckiego rodu rządzącego powstałym w 1050 niezależnym hrabstwem Foix, w płd. Francji; hrabiowie Foix należeli najpotężniejszych feudałów Francji; w 1607 Foix zostało włączone do domeny królewskiej i stało się jedną z prowincji królestwa. [przypis edytorski]

dom d'Orleans — boczna, orleańska linia francuskiej dynastii Burbonów. Ludwik Filip, książę Orleanu i pretendent do tronu po śmierci Ludwika XVI (1747–1793), jako Philippe Égalité (fr. Równość) brał udział w rewolucji. [przypis edytorski]

dom (dwór) Artusa — zabytkowa kamienica w Gdańsku, dawna siedziba Bractw kupieckich. [przypis edytorski]

Do Mecenasa — tłumaczenie funkcjonuje również jako osobna pieśń Jana Kochanowskiego (Pieśń XXIV z Ksiąg Wtórych). [przypis edytorski]

domena — tu: dawniej wielka posiadłość ziemska, należąca do państwa lub rodzin magnackich. [przypis edytorski]

domena — tu: wielka posiadłość ziemska stanowiąca własność państwa. [przypis edytorski]

do Meneli — do Menelaosa (forma imienia skrócona ze względu na rytm). [przypis edytorski]

dom Esteński — ród książąt d'Este, panujący w Ferrarze i Modenie, spokrewniony z Welfami. [przypis edytorski]

domestica (z łac. domesticus: domowy) — sprawy domowe, związane z gospodarstwem. [przypis edytorski]

dom Flawiuszów — łac. domus Flavia, nazwa płn.-zach. części pałacu Flawiuszów w Rzymie, w której znajdowała się większość dużych pomieszczeń, służących celom reprezentacyjnym i oficjalnym. [przypis edytorski]

domiarkować się (gw.) — zmiarkować, domyślić się. [przypis edytorski]

do miary — do taktu. [przypis edytorski]

do miasta, które przypomina mi zawsze pobielany grób — prawdopodobnie mowa tu o Brukseli. [przypis edytorski]

do miasteczkaśmy się dowlekli (daw.) — konstrukcja z ruchomą końcówką czasownika, dziś: do miasteczka się dowlekliśmy. [przypis edytorski]

domicilium (łac.) — mieszkanie, siedziba. [przypis edytorski]

Domicjan, właśc. Titus Flavius Domitianus (51–96) — cesarz rzym. od 81, trzeci i ostatni z dynastii flawijskiej; padł ofiarą spisku swojej żony z zaufanymi wyzwoleńcami i dowódcami straży przybocznej: zginął zasztyletowany w swoim pałacu. [przypis edytorski]

Domicjan, właśc. Titus Flavius Domitianus (51–96) — cesarz rzym. od 81, trzeci i ostatni z dynastii flawijskiej; padł ofiarą spisku swojej żony z zaufanymi wyzwoleńcami i dowódcami straży przybocznej: zginął 18 września 96 roku zasztyletowany w swoim pałacu. [przypis edytorski]

Domicjusz Enobarbus, właśc. Lucjusz Domicjusz Ahenobarbus (zm. 25 n.e.) — polityk rzymski; od 36 p.n.e. narzeczony, a od 30 p.n.e. mąż Antonii Starszej, córki Marka Antoniusza i Oktawii, siostry Oktawiana, o czym postanowiono na spotkaniu Antoniusza i Oktawiana w Tarencie; w 8 p.n.e., dowodząc rzymską armią w Germanii, dotarł do Łaby, najdalej w głąb tej krainy ze wszystkich wodzów rzymskich. [przypis edytorski]

Domicjusz Korbulon — wódz rzymski w I w. n.e. Za panowania cesarza Klaudiusza dowodził wojskami w walkach z plemionami germańskimi, a w 55 r. n.e. został mianowany przez Nerona naczelnym wodzem wojsk na wschodzie, gdzie rozpoczął wieloletnią, ale zwycięską wojnę z Partami o Armenię. W 67 r. Neron, zaniepokojony jego wzrastającą popularnością, zmusił go do popełnienia samobójstwa. [przypis edytorski]

Domicyjana — Domicjana; tu: forma wydłużona (zgodna z daw. wymową) dla zachowania rytmu jedenastozgłoskowca. [przypis edytorski]

Domiénika zakonni bracia — dominikanie. [przypis edytorski]

domiech (starop. forma) — N.lm r.m.; dziś: (po) domach. [przypis edytorski]

domie — dziś popr. forma Msc.lp: domu. [przypis edytorski]

domie — dziś popr. forma Msc. lp: domu. [przypis edytorski]

domie — dziś popr. forma Ms lp: domu. [przypis edytorski]

domie — dziś popr. forma W.lp: domu. [przypis edytorski]

domierać (gw.) — umierać. [przypis edytorski]

domieściż (daw.) — doprowadź do miejsca. [przypis edytorski]

domieściż (starop.) — doprowadzisz. [przypis edytorski]

domina (łac.) — pani. [przypis edytorski]

dominanta (muz.) — piąty stopień gamy. [przypis edytorski]

Domina Paupertas (łac.) — Pani Ubóstwo. [przypis edytorski]

Domine, ad adiuvandum me festina (łac.) — Panie, ku ratunkowi memu pospiesz. [przypis edytorski]

Domine canes — właśc. domini canes (łac.), psy Pańskie. [przypis edytorski]

Domine Deus salutis meae — Panie, mój Boże, zbawienie moje. [przypis edytorski]

Domine Dominus noster, admirabile est nomem Tuum in universa terra (łac.) — Panie, nasz Panie, jak przedziwne Twe imię po wszystkiej ziemi; Psalm 8. [przypis edytorski]

Domine, exaudi orationem meam (łac.) — Panie, wysłuchaj modlitwą moją (dalsze słowa psalmu żałobnego). [przypis edytorski]

Domine in virlute tua laetabitur rex (łac.) — Panie, król się weseli z Twojej potęgi; Psalm 21. [przypis edytorski]

Domine (łac.) — panie. [przypis edytorski]

Domine ne in furore Tuo arguas me (łac.) — Nie karć mnie, Panie, w Twoim gniewie; Psalm 38. [przypis edytorski]

Domine, non sum dignus (łac.) — Panie, nie jestem godzien. [przypis edytorski]

Domine, non sum dignus (łac.) — Panie, nie jestem godzien. [przypis edytorski]

Domine! non sum dignus (łac.) — Panie! nie jestem godzien. [przypis edytorski]

Domine quid multiplicati sunt (łac.) — Panie, jakże wielu jest tych (którzy mnie trapią); Psalm 3. [przypis edytorski]

Domine quis habitabit in tabernaculo tuo (łac.) — kto będzie przebywał w Twym przybytku, Panie; Psalm 15 (14). [przypis edytorski]

Domingo, Marcelino (1884–1939) — hiszpański nauczyciel, dziennikarz i polityk, kilkukrotnie minister w rządach Drugiej Republiki (m.in. minister oświaty w pierwszym rządzie Frontu Ludowego od lutego do maja 1936). [przypis edytorski]

dominikan — dziś: dominikanin. [przypis edytorski]

dominikan — dziś popr.: dominikanin. [przypis edytorski]

dominikanie — głównym zadaniem założonego w 1216 zakonu dominikanów była walka z herezjami; z ich grona pochodziła większość inkwizytorów, duchownych mianowanych przez papieża do wykrywania, nawracania i karania heretyków. [przypis edytorski]

dominikanie — katolicki zakon męski, założony w 1216 roku. [przypis edytorski]

Dominik — jeden z kryptonimów Stendhala. [przypis edytorski]

dominium absolutum a. absolutum dominium (łac.) — nieograniczona władza; termin używany przez szlachtę polską, by piętnować dążenia króla do wzmocnienia władzy monarszej. [przypis edytorski]

dominium — teren podlegający czyjejś władzy. [przypis edytorski]

dominium — wielkie posiadłości ziemskie lub leśne. [przypis edytorski]

domino — płaszcz maskaradowy z kapturem. [przypis edytorski]

domino — płaszcz z kapturem używany jako strój maskaradowy. [przypis edytorski]

domino — rodzaj płaszcza z kapturem. [przypis edytorski]

domino — tu: przebranie karnawałowe. [przypis edytorski]

domino — tu: strój karnawałowy. [przypis edytorski]

domino (włos.) — płaszcz maskaradowy z kapturem; tu: osoba ubrana w taki płaszcz. [przypis edytorski]

Dominus regit me, nihil mihi deerit (łac.) — Pan jest moim pasterzem, nie brak mi niczego; Psalm 23 (22). [przypis edytorski]

dominus sol (łac.) — pan słońce. [przypis edytorski]

Dominus Teco — w oryginale: dominsteco, mieszanina łac. (Dominus) i wł. (Teco): Pan z Tobą. [przypis edytorski]

Dominus vobiscum (łac.) — Pan z tobą; zwyczajowe słowa powitania używane przez osoby duchowne w kościele katolickim. [przypis edytorski]

Dominus vobiscum (łac.) — Pan z wami. [przypis edytorski]

Dominus Wobiskum — fonetycznie zapisane łac. Dominus Vobiscum: Pan z wami; formuła używana podczas mszy katolickiej w obrządku łacińskim. [przypis edytorski]

domiseda, lanifica, pia (łac.) — w domu siedząca, przędąca, pobożna; cechy tradycyjnego wzoru kobiety rzymskiej. [przypis edytorski]

D. O. M. (łac. Deo Optimo Maximo) — Bogu Najlepszemu, Największemu; napis umieszczany na nagrobkach. [przypis edytorski]

Dom Lankastrów — w oryg. House of Lancaster. [przypis edytorski]

dom małych dzieci — przedszkole. [przypis edytorski]

dom — metafora ciała jako domu była popularna w liryce staropolskiej. [przypis edytorski]

dom mój ruchomy/ Z wielbłądziej skóry — namiot. [przypis edytorski]

Dom na loterii — La maison en loterie, jednoaktowa komedia Picarda i Radeta z roku 1817. Jednym z jej bohaterów jest Riguadin, zdeformowany, garbaty urzędnik pracujący u notariusza; rolę tę odgrywał słynny Hugues Bouffé. [przypis edytorski]

domniemywać się — dziś: domyślać się czegoś a. domniemywać coś. [przypis edytorski]

Domnina z Aleppo i dwie jej córki — męczenniczki chrześcijańskie, zginęły w r. 310; uciekając przed żołnierzami, rzuciły się do rzeki i utonęły; wg Euzebusza pochodziły z Antiochii. [przypis edytorski]

domokrążny — chodzący po domach; zajmujący się akwizycją. [przypis edytorski]

domosko (gw.) — domisko, domiszcze; wielki, ponury dom. [przypis edytorski]

domostwy — dziś popr. forma N. lm: domostwami. [przypis edytorski]

do motja (gw. środ.) — do spółki. [przypis edytorski]

do motyla podobny na wozie — nawiązanie do bajki Ignacego Krasickiego Furman i motyl, w której motyl poczuwa się do odpowiedzialności za ugrzęźnięcie wozu, więc kierując się litością rezygnuje z przejażdżki. [przypis edytorski]

domowem — daw. forma N. i Msc. przymiotników r.n.; dziś tożsama z r.m.: domowym. [przypis edytorski]

domowe statki (daw.) — sprzęty domowe. [przypis edytorski]

domowi (daw.) — domownicy. [przypis edytorski]

domowi — domownicy. [przypis edytorski]

Dom Pedro I (port.), pol. Piotr I (1798–1834) — cesarz Brazylii (1822–1831); jako syn króla Portugalii Jana VI i jego regent w kolonii w 1822 ogłosił niepodległość Brazylii i został jej pierwszym cesarzem. [przypis edytorski]

Dom Pedro (port.) — tu: Piotr II (1825–1891), drugi i zarazem ostatni cesarz Brazylii; w 1889 zmuszony do ustąpienia z tronu, udał się na wygnanie. [przypis edytorski]

„Dom profesorski” — Mieścił się on przy ulicy Brzozowej 12. [przypis edytorski]

dompteur (fr.) — poskramiacz dzikich zwierząt (r.ż., pogromczyni: dompteuse). [przypis edytorski]