Przypisy

splendid! splendid! (ang.) — wspaniała! wspaniała! [przypis edytorski]

splennik (z ang. spleen: nuda, chandra) — człowiek znudzony, melancholik, malkontent. [przypis edytorski]

spletła — dziś: splotła. [przypis edytorski]

spluwaczka — naczynie, do którego można wypluć nadmiar śliny z ust, powszechnie używane w XIX w. w miejscach publicznych oraz w domach prywatnych. [przypis edytorski]

Spódnicę na twym zawiesimy grobie. — w późn. wyd. uzupełniono tłumaczenie, dodając po tym wersie: „Coś krzywo patrzysz i lica masz blade,/ W twych oczach widzę ołowianą szpadę”. [przypis edytorski]

spójrzeć — dziś popr. pisownia: spojrzeć. [przypis edytorski]

spójrzenie — dziś popr. pisownia: spojrzenie. [przypis edytorski]

spójrzenie — dziś: spojrzenie. [przypis edytorski]

spółczesny (daw.) — współczesny. [przypis edytorski]

spółczesny — dziś popr.: współczesny. [przypis edytorski]

spółczucie (daw.) — współczucie. [przypis edytorski]

spółek (daw.) — rzecz wspólna, związek. [przypis edytorski]

spółpoeta — współpoeta; neol. na wzór: współtowarzysz. [przypis edytorski]

spół — razem, wspólnie. [przypis edytorski]

spółrodak — dziś: rodak. [przypis edytorski]

spółrzędne — dziś popr.: współrzędne. [przypis edytorski]

spółtowarzysz (daw.) — dziś: towarzysz podróży. [przypis edytorski]

spółubiegać — konkurować. [przypis edytorski]

spół żyjąc — żyjąc wspólnie, razem. [przypis edytorski]

spólną — dziś popr.: wspólną. [przypis edytorski]

spólne — dziś popr.: wspólne. [przypis edytorski]

spólniczki — dziś popr.: wspólniczki. [przypis edytorski]

spólnie (daw.) — razem. [przypis edytorski]

spólnie — dziś popr.: wspólnie. [przypis edytorski]

spólnik (daw.) — wspólnik. [przypis edytorski]

spólnik — dziś: wspólnik. [przypis edytorski]

spólny — dziś popr.: wspólny. [przypis edytorski]

spólny — dziś: wspólny; w spólnym — dziś: we wspólnym. [przypis edytorski]

spór Odyseja z Achillem Pelidą — Agamemnon otrzymał wyrocznię, że zdobędzie Troję, gdy najlepsi z Achajów zaczną się kłócić. Raz przy uczcie Achilles stwierdził, że Ilion można zdobyć tylko męstwem, a Odyseusz, że podstępem. Wymiana zdań doprowadziła do kłótni. [przypis edytorski]

spóźń — dziś popr. forma: spóźnij. [przypis edytorski]

spóźnione sojuszniki — dziś popr.: spóźnieni sojusznicy. [przypis edytorski]

spocznienie — dziś: spoczynek, odpoczynek. [przypis edytorski]

spoczyn (neol.) — spoczynek. [przypis edytorski]

spoczywać — tu: odpoczywać. [przypis edytorski]

spodar (neol.) — hospodar. [przypis edytorski]

spode łba — w oryg. niem. bedeutungsvoll: znacząco. [przypis edytorski]

spodeńki — dziś popr.: spodenki. [przypis edytorski]

spodeń — połączenie przyimka z -ń, skróconą formą zaimka osobowego „on”; znaczenie: spod niego. [przypis edytorski]

spod Marengo, Wagram, Jeny, Drezna, Lipska, Waterloo — nawiązanie do bitew stoczonych przez Napoleona I, w których brały udział oddziały wojsk polskich. [przypis edytorski]

spodnica — dziś popr. pisownia: spódnica. [przypis edytorski]

spod Nieszawy i Cerekwicy (…) — nawiązanie do wydarzeń z roku 1454, gdy po wydaniu przywilejów przez króla Kazimierza Jagiellończyka, szlachta wielkopolska zgodziła się na wyprawę przeciw zakonowi krzyżackiemu. Doszło do bitwy pod Chojnicami, a w latach 1457–1460 do oblężenia i zdobycia Malborka [przypis edytorski]

spodni [Salomon] nie nosił (…) i znane przysłowie… — mowa o frazeologizmie: mądry jak Salomonowe portki (spodnie), oznaczającym: głupi. [przypis edytorski]

spodówki — spodnie deski wozu konnego. [przypis edytorski]

spod szyje — dziś popr. D.lp: spod szyi. [przypis edytorski]

spod wiechy — z karczmy, której znakiem rozpoznawczym była wiecha, tj. wiązanka gałęzi lub małe drzewko, przybrane i przybite nad wejściem. [przypis edytorski]

spodział — dziś popr.: spodziewał. [przypis edytorski]

spodzian — spodziewany. [przypis edytorski]

spojrzak (neol.) — spojrzenie, rzut oka. [przypis edytorski]

spojrz — dziś popr.: spójrz. [przypis edytorski]

spojrzenie ócz — obecnie D. lm.: (…) oczu. [przypis edytorski]

Spojrzy i mruknie: „A-ga-fon!” — Agaton (ros. Agafon) to imię używane niegdyś wśród prostego ludu, rażące pospolitością w nastrojowej scenie wróżby. [przypis edytorski]

spokoić (gw.) — uspokajać. [przypis edytorski]

spokoić się (starop.) — uspokajać się. [przypis edytorski]

spokoić się — uspokajać się. [przypis edytorski]

spokoić — uspokajać. [przypis edytorski]

spokojnem — daw. forma N. i Msc. lp przymiotników r.n.; dziś tożsama z r.m.: spokojnym. [przypis edytorski]

spokojnica (z ros.) — nieboszczka. [przypis edytorski]

spokojniem (…) czekał (daw.) — konstrukcja z ruchomą końcówką czasownika; inaczej: spokojnie czekałem. [przypis edytorski]

spokojność (daw.) — dziś: spokój. [przypis edytorski]

spokojność — dziś: spokój. [przypis edytorski]

spokusza — dziś popr. forma: kusi; tu forma dokonana, wydłużona dla zachowania rytmu jedenastozgłoskowca. [przypis edytorski]

społecznie (daw.) — wspólnie, razem. [przypis edytorski]

społecznie — tu: razem, wspólnie. [przypis edytorski]

społecznie — tu: wspólnie, razem. [przypis edytorski]

społem (daw.) — razem. [przypis edytorski]

społem (daw.) — wspólnie, razem. [przypis edytorski]

społem (daw.) — wspólnie, razem. [przypis edytorski]

społem (przest.) — razem, wspólnie. [przypis edytorski]

społem — razem. [przypis edytorski]

społem — razem, wspólnie. [przypis edytorski]

społem (starop.) — razem, wspólnie. [przypis edytorski]

społem — tu: naraz, jednocześnie. [przypis edytorski]

społem — tu: zarazem, jednocześnie. [przypis edytorski]

społem — wspólnie, razem. [przypis edytorski]

społu (daw.) — społem, razem. [przypis edytorski]

społu (starop.) — razem. [przypis edytorski]

społu używiemy wszego (daw.) — razem wszystkiego użyjemy; wspólnie będziemy ze wszystkiego korzystać. [przypis edytorski]

społy (daw.) — razem. [przypis edytorski]

społy (daw.) — wspólnie. [przypis edytorski]

społy — społem, wespół, wspólnie. [przypis edytorski]

spolaryzowany (z łac. polus: biegun) — taki, w którym występuje polarność, wyróżnienie dwu przeciwstawnych sobie kierunków a. działających sił. [przypis edytorski]

spolia opima (łac.) — świetne łupy. [przypis edytorski]

spolia opima (łac.) — „świetne łupy”; starorzymski zwyczaj wojenny, zgodnie z którym wojownik, pokonawszy w pojedynku wodza wrogiej armii, dostępował zaszczytu złożenia zbroi zwyciężonego w świątyni Jowisza na Kapitolu. [przypis edytorski]

spoliarium (łac.) — miejsce na zapleczu amfiteatru służące do składania zwłok. [przypis edytorski]

spolnie (gw.) — wspólnie; razem. [przypis edytorski]

spolszczone określenie funkcji kobiet pełniących służbę w nazistowskich obozach III Rzeszy, właśc. SS-Aufseherin (pol. nadzorczyni). Pierwsze aufzjerki zostały powołane do służby w 1937 w związku z utworzeniem centralnego obozu koncentracyjnego dla kobiet (KL Lichtenburg), do którego trafiło 1415 więźniarek (w większości były to komunistki i inne więźniarki polityczne, ale także Świadkinie Jehowy, Żydówki, prostytutki, kryminalistki). Kolejnym obozem kobiecym był Frauenkonzentrationslager (FKL) w Ravensbrück, utworzony także jeszcze przed wybuchem wojny.

Ravensbrück był głównym ośrodkiem szkoleniowym dla przyszłych nadzorczyń. Do pracy rekrutowano niemieckie kobiety w wieku 21–45 lat, chętnie z terenów znajdujących się w okolicy obozu. Po kilkutygodniowym przeszkoleniu (jego czas skracał się wraz z rozwojem sieci obozów) były kierowane do pracy w Ravensbrück lub do Majdanka czy Auschwitz, a z czasem do kolejnych lagrów. We wspomnieniach więźniarek nadzorczynie były bardzo brutalne, okrutne, znęcały się nad kobietami.

Szacuje się, że kobiety stanowiły 10% strażników obozowych; spośród kilku tysięcy nadzorczyń udało się ustalić nazwiska ok. 1 tys., jedynie kilkadziesiąt stanęło po wojnie przed sądami.

W literaturze funkcjonują także inne spolszczenia: aufezjerka, aufsejerka, aufsehrin, auzejerka, auzjerka, aufszerka, aufseherinka, aufscherka, aufseherka.

[przypis edytorski]

spominać (daw.) — wspominać. [przypis edytorski]

spominanie (gw.) — wspominanie, wspomnienie. [przypis edytorski]

spominki (gw.) — wspominki, wspomnienia. [przypis edytorski]

spomniały sie (gw.) — przypomniały się. [przypis edytorski]

spomnieć (gw.) — wspomnieć, przypomnieć. [przypis edytorski]

spomnieć sobie (daw.) — przypomnieć sobie, pomyśleć. [przypis edytorski]

spomnieć sobie (daw.) — przypomnieć sobie. [przypis edytorski]

spomnieć — wspomnieć; pamiętać. [przypis edytorski]

spomnieć — wspomnieć, przypomnieć sobie, pomyśleć o czymś. [przypis edytorski]

spondej — stopa rytmiczna złożona z dwóch długich sylab. Obecnie popr. forma l. mn.: spondejów. [przypis edytorski]

spondej — stopa rytmiczna złożona z dwóch długich sylab. [przypis edytorski]

spondej — w poezji stopa metryczna złożona z dwóch sylab długich (w wierszach iloczasowych) lub akcentowanych. [przypis edytorski]

spondylus cesarski — gatunek małży charakteryzujący się długimi kolcami. [przypis edytorski]

spongia vulgaris (łac.) — gąbka pospolita; prymitywne, beztkankowe zwierzę prowadzące osiadły tryb życia na dnie mórz; mających wodochłonne właściwości gąbek z gatunku Spongia officinalis od starożytności używano do utrzymania czystości ludzkiego ciała, obecnie zwykle korzysta się z gąbek kąpielowych wytworzonych z materiałów tekstylnych. [przypis edytorski]