Przypisy

Bochwic, Florian (1799–1856) — pisarz, filozof i moralista polski z rodziny protestanckiej; studiował prawo na uniwersytetach w Kijowie i Wilnie, następnie był adwokatem w Nowogródku, ożeniwszy się z Pauliną Majewską, siostrzenicą matki Adama Mickiewicza, osiadł w majątku Waszkowce, który stał się miejscem spotkań inteligencji; autor prac: Obraz myśli: na pamiątkę egzystencji mojej, żonie i dzieciom (1838–1839, 1841), Zasady myśli i uczuć moich (1842), Pomysły o wychowaniu człowieka (1847). [przypis edytorski]

bocianie gniazdo — tu: platforma obserwacyjna umieszczona wysoko na głównym maszcie statku. [przypis edytorski]

bocianie gniazdo (żegl.) — platforma obserwacyjna umieszczona wysoko na głównym maszcie statku. [przypis edytorski]

bociani miał krok i toczył wkoło wzrok dumny — Arystofanes, Chmury 362. [przypis edytorski]

„Bocian” — krakowskie pismo humorystyczne wydawane w latach 1896–1900. [przypis edytorski]

„Bocian” — ukazujący się w Krakowie w l. 1896–1918 dwutygodnik satyryczno-obyczajowy dla panów, założony przez Stanisława Lipińskiego, przyciągał publiczność secesyjną, modną typografią, kolorowymi ilustracjami oraz pikanterią treści żartów i rysunków; pismo było wielokrotnie konfiskowane przez cenzurę za „obrazę moralności publicznej”; Lipińskiemu udało się później wylansować nowy tygodnik, „Nowości Ilustrowane” (1904–1925). [przypis edytorski]

bociany (…) klekoczą po egipsku — na zimę bociany odlatują do ciepłych krajów, m.in. do Egiptu, a następnie dalej wgłąb Afryki. [przypis edytorski]

Boczna antena — popularnonaukowa książka Brunona Winawera, o podtytule: „ostatnie biuletyny z frontów wieczystych”, wydana w dwóch tomikach przez „Bibliotekę Groszową” w 1928. [przypis edytorski]

bo czuję wielką do snu ekspozycję — sens: mam wielką ochotę na sen; od łac. expono — wystawić (na coś). [przypis edytorski]

boczyć się — być obrażonym, okazywać komuś swoją niechęć. [przypis edytorski]

boczyć się — gniewać się, być obrażonym. [przypis edytorski]

boczyć się — gniewać się. [przypis edytorski]

boczyć się — tu: pozostawać na uboczu, stronić od kogoś. [przypis edytorski]

Bodajby dom twój, Kadmie, nie doznał strapienia / Przez tego utrapieńca — imię Pentheus łączy się z gr. penthos: cierpienie, smutek. [przypis edytorski]

bodaj czy również twardą się nie okaże tobie, gdy ci wyjawi swoje — w późn., wyd. popr. tłumaczenie na: „bodaj, czy również twardą się nie okaże tobie, gdy jej wyjawisz swoje”. [przypis edytorski]

bodajem — bodaj żebym, bodajbym. [przypis edytorski]

bodajem — bodaj żebym. [przypis edytorski]

bodajem tylko lubiła — skrócone: bodaj żebym tylko lubiła. [przypis edytorski]

bodajem tylko — żebym tylko. [przypis edytorski]

bodajeś — forma skrócona pochodząca od: Bóg daj, żebyś, czyli: daj Boże, żebyś; inaczej: bodaj byś. [przypis edytorski]

bodajeś — obyś (od: niech Bóg da, abyś). [przypis edytorski]

bodaj mię był zabit odcinał — bodaj by mnie odciął wtedy zabitego. [przypis edytorski]

bodaj — niech, oby. [przypis edytorski]

bodaj — pierwotne: Bóg daj. [przypis edytorski]

bodaj — podobno, chyba. [przypis edytorski]

bodajś — forma skrócona; inaczej: bodaj byś. [przypis edytorski]

bodajsta (gw.) — bodajście; bodaj byście. [przypis edytorski]

bodaj — tu: przynajmniej. [przypis edytorski]

bodajże — wzmocnione „bodaj”, tu: bodaj byś. [przypis edytorski]

Bodeau — francuski opat (brak innych informacji). [przypis edytorski]

Bodenstedt, Friedrich Martin von (1819–1892) — niem. poeta i podróżnik; w 1851 opublikował Die Lieder des Mirza Schaffy, tomik przedstawiony jako tłumaczenie wierszy, jakie ustnie wygłaszał przy nim azerski poeta Mirza Shafi Vazeh; po śmierci Vazeha Bodenstedt stwierdził, że były to jego własne wiersze. [przypis edytorski]

bodiak (daw.) — bodziak, oset. [przypis edytorski]

bodiak (reg.) — gatunek ostu. [przypis edytorski]

bodiak (reg.) — oset. [przypis edytorski]

bodiak — roślina stepowa o kolczastych łodygach i liściach. [przypis edytorski]

bodiak (ukr.) — oset. [przypis edytorski]

bodiak (z ukr.) — kolczasty chwast stepowy. [przypis edytorski]

Bodin, Jean (1530–1596) — fr. polityk i demonolog. [przypis edytorski]

Bodinus, właśc. Jean Bodin (1530–1597) — autor świeckiej teorii prawa wyłożonej w dziele Six livres de la Republique (Sześć ksiąg o republice, 1576); w dialogu Heptaplomeres (1593) zrównywał chrystianizm, judaizm i mahometanizm, jako różne odmiany monoteizmu, przeciwstawiając im deistyczną religię opartą na racjonalizmie filozoficznym. [przypis edytorski]

bodnia — beczka. [przypis edytorski]

bodnia (daw.) — duża beczka (por. bednarz). [przypis edytorski]

bodnia — rodzaj beczki z wiekiem do przechowywania zboża lub kapusty. [przypis edytorski]

bodniarz — bednarz; rzemieślnik zajmujący się wyrobem beczek, cebrów, balii i in. naczyń i pojemników z deszczułek drewnianych. [przypis edytorski]

Bodniarze — nazwa miejscowości od zajęcia mieszkańców, bednarzy, zajmujących się wyrobem beczek, cebrów itp. [przypis edytorski]

Bodo, Eugeniusz — właśc. Bohdan Eugène Junod (1899–1943) aktor rewiowy, teatralny i filmowy, w późniejszym okresie także scenarzysta, reżyser i producent filmowy. [przypis edytorski]

Bodo, właśc. Bodø — miasto portowe i gmina leżąca w norweskim regionie Nordland. [przypis edytorski]

Bodrog — rzeka w dorzeczu Dunaju, dopływ Cisy; przepływa przez wsch. Słowację i płn,-wsch. Węgry, a także miejscowość położona nad tą rzeką. [przypis edytorski]

Bodue — właśc. ks. Gabriel Piotr Baudouin (1689–1768), misjonarz francuski osiadły w Polsce od r. 1717, filantrop, twórca szpitala Dzieciątka Jezus, wzniesionego w Warszawie dzięki jego wysiłkom w latach 1754–1762 między dzisiejszymi ulicami Marszałkowską, Świętokrzyską i Przeskok. [przypis edytorski]

bodziak a. bodiak (reg.) — oset; niekiedy także: rzepy, tj. suche, kłujące i czepliwe owoce ostu, ostrożnia lub łopianu. [przypis edytorski]

bodziak (z ros. бодяк) — oset a. ostrożeń. [przypis edytorski]

bodziak (z ros. бодяк) — oset a. ostrożeń; tu: rzepy, tj. suche, kłujące i czepliwe owoce ostu, ostrożnia lub łopianu. [przypis edytorski]

bodziec — tu: oścień, spiczasty kij do popędzania bydła. [przypis edytorski]

Böcklin, Arnold (1827–1901) — szwajcarski malarz symbolista, malował nastrojowe, fantastyczne pejzaże, często z istotami mitologicznymi: nimfami, najadami, trytonami. [przypis edytorski]

Böcklin, Arnold (1827–1901) — szwajcarski malarz symbolista, malował nastrojowe, fantastyczne pejzaże, często z istotami mitologicznymi: nimfami, najadami, trytonami. [przypis edytorski]

Böcklin, Arnold (1827–1901) — szwajcarski malarz uznawany za prekursora symbolizmu, chętnie malujący oniryczne sceny z udziałem stworzeń mitologicznych. [przypis edytorski]

Böcklin, Arnold (1827–1901) — szwajcarski malarz uznawany za prekursora symbolizmu, wysoko ceniony w epoce Młodej Polski; obraz Siehe, es lacht die Au (Spójrz, łąka się śmieje) stworzył w 1887. [przypis edytorski]

Böcklin, Arnold (1827–1901) — wybitny szwajcarski malarz i rzeźbiarz; w dziełach swych łączył naturalistyczne środki wyrazu z mitologiczną tematyką (np. w słynnym obrazie „Wyspa umarłych”). [przypis edytorski]

boę — dziś popr. forma nieodm.: boa. [przypis edytorski]

Böhm, Arno (1913–1962) — niemiecki więzień funkcyjny, jeden z pierwszych uwięzionych w obozie koncentracyjnym Auschwitz. [przypis edytorski]

Böhme, Jakob (1575–1624) — niemiecki mistyk, gnostyk i filozof religii; uważany za pierwszego filozofa piszącego po niemiecku, a nie po łacinie. [przypis edytorski]

Böhme, Jakob (1575–1624) — niemiecki mistyk i filozof religii. [przypis edytorski]

Böhme, Jakob (1575–1624) — niem. mistyk, gnostyk i filozof religii; uważany za pierwszego filozofa piszącego po niemiecku, a nie po łacinie, jego najważniejszym dziełem jest Aurora. [przypis edytorski]

Böhme, Jakub (1575–1624) — mistyk i filozof religii, jego najważniejsze dzieło to Aurora. [przypis edytorski]

Bölsche, Wilhelm (1861–1939) — niemiecki autor, wydawca i publicysta; popularyzator nauk przyrodniczych, zwolennik Lebensreform, ruchu społecznego propagującego powrót do „naturalnego sposobu życia”, zdrową żywność, naturalne medykamenty, nudyzm i wyzwolenie seksualne. [przypis edytorski]

Bölsche, Wilhelm (1861–1939) — pisarz niemiecki; pod wpływem Haeckla propaguje darwinizm; autor broszur przyrodoznawczych i utworów o treści filozoficzno-przyrodniczej, np. Miłość w przyrodzie (1898–1902). [przypis edytorski]

Börne, Ludwig (1786–1837) — właśc. Löb Baruch, niemiecki dziennikarz, publicysta, związany z organizacją Młode Niemcy, stworzoną na wzór Młodych Włoch powołanych przez Mazziniego. [przypis edytorski]

Boecjusz, właśc. Anicius Manlius Torquatus Severinus Boëthius (ok. 480–ok. 535) — rzymski logik, filozof i teolog, tłumacz Arystotelesa; święty katolicki; oskarżony przez króla Ostrogotów Teodoryka Wielkiego o udział w spisku, uwięziony i stracony; w więzieniu napisał dialog O pocieszeniu, jakie daje filozofia. [przypis edytorski]

Boecklin (właśc. Böcklin), Arnold (1827–1901) — malarz szwajcarski, którego twórczość odwołująca się do mitologii, przepełniona oniryzmem pejzaży, wywarła znaczący wpływ na rozwój symbolizmu; autor m.in. obrazów Pan w trzcinach (1858), Polowanie Diany (1862), Walka centaurów (1872), Autoportret ze śmiercią grającą na skrzypcach (1872), Wyspa Umarłych (1880; kilka wersji), Odyseusz i Kalipso (1883), Bawiąc się w falach (1883). [przypis edytorski]

Boehme, Jakub (1575–1624) — niem. teolog luterański i filozof-mistyk, rodem ze Śląska, szewc-samouk; w dziele Aurora (1610) rozwija antyscholastyczną, dialektyczną filozofię przyrody. [przypis edytorski]

Boerowie a. Burowie — potomkowie holenderskich osadników w Afryce, stoczyli dwie wojny z Brytyjczykami w latach 1880–1881 i 1899–1902. [przypis edytorski]

Boetos (gr.) — Hetepsechemui (ok. 2850 p.n.e.), założyciel II dynastii faraonów egipskich. [przypis edytorski]

Boetycz Etonej — Etoneus, syn Boethosa. [przypis edytorski]

bogać (gw.) — gdzieżby. [przypis edytorski]

bogać tam (daw.) — gdzie tam. [przypis edytorski]

Bogać tam! (daw.) — Gdzie tam! [przypis edytorski]

bogać tam (daw., gw.) — gdzie tam. [przypis edytorski]

bogacie (starop. forma) — dziś: bogato. [przypis edytorski]

bogactwy — dziś popr. forma N. lm: bogactwami. [przypis edytorski]

bogactwy — dziś popr. forma N.lp: bogactwami. [przypis edytorski]

bogaczów — dziś popr. forma: bogaczy. [przypis edytorski]

Boga dla (starop.) — dla Boga; z powodu Boga, ze względu na przykazania pobożności. [przypis edytorski]

boga, który strzały ciska — tj. Apolla. [przypis edytorski]

Bogam (…) naznaczył (starop. forma) — konstrukcja z przestawną końcówką czasownika; inaczej: Boga naznaczyłem. [przypis edytorski]

Boga Rodzico! Mario! (…) — kwestia nawiązująca do francuskiego dramatu Mickiewicza Konfederaci barscy. [przypis edytorski]

Bogaście prosili (starop. forma) — prosiliście Boga. [przypis edytorski]

bogat (daw. forma imiesł.) — bogaty. [przypis edytorski]

bogatszym — tu: bogatszy jestem. [przypis edytorski]

Bogaty Wieczór a. Szczodry Wieczór — tradycji ludowej na Podlasiu: wieczór poprzedzający Nowy Rok. [przypis edytorski]

boga w Delfach — Apollina, boga słońca, sztuki i wróżbiarstwa, którego najważniejsze sanktuarium, połączone z wyrocznią, znajdowało się w Delfach. [przypis edytorski]

bogdajby (daw.) — oby. [przypis edytorski]

bogdajbym (daw.; od: daj Boże, bym) — partykuła wyrażająca życzenie połączona z końcówką osobową czasownika: obym. [przypis edytorski]

bogdajbyś (daw.; od: daj Boże, byś) — partykuła wyrażająca życzenie połączona z końcówką osobową czasownika: obyś. [przypis edytorski]

bogdaj (daw.) — oby; bogdajbyście (…) nie byli zwodzili: obyście nie zwodzili (konstrukcja z ruchomą końcówką czasownika, w daw. czasie zaprzeszłym). [przypis edytorski]

bogdaj (daw.) — oby (dosł. niech Bóg da, aby…). [przypis edytorski]

bogdajem (daw.) — żebym, obym; bodaj żebym. [przypis edytorski]

Bogdaj — oby; oby Bóg dał. [przypis edytorski]

Bogdaj to — oby to była; żeby to była. [przypis edytorski]

bogdanka (daw.) — kochanka. [przypis edytorski]

bogdanka (daw.) — ukochana. [przypis edytorski]

Bogdanow, Aleksandr (1873–1928) — właśc. Aleksander A. Malinowski, rosyjski filozof, ekonomista, działacz polityczny i socjolog białoruskiego pochodzenia. [przypis edytorski]