Przypisy

w dyskursie — w mowie. [przypis redakcyjny]

w dyskurs — w rozmowę. [przypis redakcyjny]

wdzięczniejsza (…) z ust pańskich niżeli przez kanclerzów — kanclerz dawał odpowiedzi w imieniu króla; kanclerz tu przen.: pośrednik. [przypis redakcyjny]

wdzięczniejszy* (starop.) — milszy. [przypis redakcyjny]

wdzięczność — tu: uprzejmość. [przypis redakcyjny]

wdzięczności — tu: wdzięki. [przypis redakcyjny]

wdzięczny* — miły, przyjemny. [przypis redakcyjny]

wdzięczny* (starop.) — miły, przyjemny. [przypis redakcyjny]

wdzięczny* (starop.) — miły. [przypis redakcyjny]

wdzięka (daw.) — ozdoba, chwała. [przypis redakcyjny]

Wdzięk boskiej, wonnej i gęstej dąbrowy — Poeta na wierzchołku góry czyśćcowej raj nam ziemski przedstawia i słusznie; albowiem tam tylko zupełnie doskonała ludzka szczęśliwość miejsce mieć może, gdzie oczyszczenie z namiętności i grzechów jest wypełnione. [przypis redakcyjny]

W dziedzinach Wizygotów kompilacja kodeksu Teodozjusza, sporządzona na rozkaz Alaryka, rozstrzygała spory między Rzymianami — W dwudziestym roku pasowania tego monarchy i wydana w dwa lata później przez Aniena, jak się okazuje z przedmowy do tego kodeksu. [przypis redakcyjny]

w dziele pt. O przywróceniu dawnego rządu według pierwiastkowych Rzeczypospolitej ustaw, ogłoszonym w r. 1775 — współcześnie wyszło w języku francuskim pt.: Essai sur le rétablissement d'ancienne, forme du gouvernement de Pologne, Londyn 1775. O Wielhorskim pisali: K. Hoffman, Historia reform politycznych w dawnej Polsce, Lipsk 1867, str. 277–294; Józef Szujski, Stare książki i dawni ludzie, Dzieła, seria III, tom I, Kraków 1885; Tenże: Dzieje Polski według ostatnich badań, Tom IV, Lwów 1866), str. 550–551; Wł. Konopczyński, Geneza i ustanowienie Rady Nieustającej, Kraków 1917, str. 139–141; Tenże: Liberum veto. Studium porównawczo-historyczne, Kraków 1918, str. 406–407; Marian Szyjkowski, Myśl Jana Jakóba Rousseau w Polsce XVIII wieku Kraków 1913, str. 60 i 69–101; Wł. Smoleński, Szkoły historyczne w Polsce, Pisma historyczne, Tom III, Kraków 1901, str. 234–236. [przypis redakcyjny]

w dzień sądu staną przed nim — Kiedyś, w dzień Sądu Ostatecznego, kiedy źli i dobrzy rozdzieleni będą przez tych pogan, którzy sprawiedliwie i bez zmazy żyli i osiągną wieczną szczęśliwość, jasno objawi się przyczyna, dla której niesprawiedliwi i nie z ducha, ale z imienia tylko chrześcijanie potępieni będą. [przypis redakcyjny]

w dzień wielki zabłyśnie tak świetna — Przez „dzień wielki” poeta wyraża Sąd Ostateczny. [przypis redakcyjny]

w dzikich sardyńskich górach (…) niewiasty więcej wstydliwe i skromne niż tam — W okolicy górzystej wyspy Sardynii za czasów Dantego mieszkańcy, a szczególnie kobiety, odznaczały się dzikością i bezwstydem obyczajowym. Podobny zarzut robi poeta swoim florentynkom, między którymi po śmierci męża swojego żona Forezego mieszkała. [przypis redakcyjny]

W (…) dzikim świecie wiatr pociechę wodzi — tzn. żadna pociecha nie jest stałą. [przypis redakcyjny]

w dzisiejszych okolicznościach ma Polska do wyboru Dom Saski, Dom Hanowerski, Dom Brunświcki: w nim gotowy bohater — Karol Wilhelm ks. Brunświcki (1735–1806), słynny z waleczności, po śmierci swego mistrza Fryderyka II cieszył się opinią najlepszego wodza w Europie; w r. 1789 mówiono wiele w kołach politycznych polskich o wezwaniu go na tron w razie odmowy króla saskiego. [przypis redakcyjny]

w dziwny Labirynt — fraszki przyrównane są tu do labiryntu. [przypis redakcyjny]

Węclewski, Zygmunt (1824–1887) — filolog, tłumacz Aischylosa i Eurypidesa. [przypis redakcyjny]

wędlarnia — wędzarnia. [przypis redakcyjny]

wędrówkę do miejsc rodzinnych — podobne wrażenia spotykamy także w I części Listów z Szwajcarii Goethego. [przypis redakcyjny]

wędzidła — tu w znaczeniu: kije od wędek. [przypis redakcyjny]

węgierskie dukaty — monety złote o wysokiej, gwarantowanej zawartości złota. [przypis redakcyjny]

węgrzynek — służący przy koniach ubrany z węgierska. [przypis redakcyjny]

Węgrzynowice — wieś pod Rawą dzierżawiona przez ojca Paska. [przypis redakcyjny]

węgrzyn — tu: imię pospolite zam. hajduk, zwykle Słowak węgierski; tu „węgrzyn” mówi po rusku. [przypis redakcyjny]

wecować (daw.) — ostrzyć. [przypis redakcyjny]

wecować demesze (daw.) — ostrzyć szable. [przypis redakcyjny]

we czwał — szybko, co sił. [przypis redakcyjny]

według asygnacji fundatorskiej — według wyznaczenia przez fundatora. [przypis redakcyjny]

Według jednego z mniej znanych podań greckich, Orfeusz zginął od pioruna za zdradzenie tajemnicy bogów. [przypis redakcyjny]

według Makrobiusza mógł być Pisander tym starszym źródłem — [zob.] Saturnalia, lib. V, cap. 2. (F). [przypis redakcyjny]

według Pewn[ika] 3 — Autor skreślił ten Pewnik na początku Cz. IV i tutaj zachowała się jego treść. [przypis redakcyjny]

według przepomożenia — stosownie do możności. [przypis redakcyjny]

według Tw. 11 — Raczej: Dod. do Tw. 11. [przypis redakcyjny]

wedle Hieronima — Święty Hieronim przypuszczał, że aniołowie zostali stworzeni na wiele wieków przed stworzeniem reszty świata. [przypis redakcyjny]

we dni chmurne księżyca pewnego — (…) pewnego miesiąca. [przypis redakcyjny]

Wega — gwiazda pierwszej wielkości w gwiazdozbiorze Lutni. [przypis redakcyjny]

w egzystymacji — w szacunku, w opinii. [przypis redakcyjny]

Weil — Veile, miasto w Szlezwiku nad zatoką o tej samej nazwie. [przypis redakcyjny]

wejść w paragon (daw.) — mierzyć się, równać się. [przypis redakcyjny]

weksa (z łac.) — dokuczanie, chłosta. [przypis redakcyjny]

weksa (z łac.) — dokuczanie. [przypis redakcyjny]

wełnić się — falować. [przypis redakcyjny]

welinowy papier — biały gładki papier, wysokiego gatunku. [przypis redakcyjny]

we mnie się „nigdy nikt” nie kochał (…) żeby sobie i mnie powiedzieć: „Niech będzie żoną moją — o ile wiemy, był taki: astronom Jan Baranowski, przed którego konkurami Narcyza uciekła była z Warszawy do Poznania. [przypis redakcyjny]

wena — tu: żyła. [przypis redakcyjny]

wena (z łac.) — usposobienie, skłonność, ochota. [przypis redakcyjny]

wendeta (daw., z wł.) — targ. [przypis redakcyjny]

weneckie farby — luksusowe kosmetyki sprowadzane z Wenecji. [przypis redakcyjny]

Wenera — u Rzymian bogini miłości. [przypis redakcyjny]

wenerować (z łac.) — czcić. [przypis redakcyjny]

Wenery ofiara — obraz przedstawiający boginię miłości, Wenerę, składającą parę gołębi na ofiarę. [przypis redakcyjny]

Wenus, jako faworytka Marsa — Wenus: bogini miłości u Rzymian, Mars: bóg wojny. [przypis redakcyjny]

Wenus (…) kołując sama przez epicykl trzeci — Epicyklem, wedle Ptolomeusza, nazywano w języku astronomicznym małe kręgi, w których krążyły planety oddzielnie od wszystkich innych ciał niebieskich. W trzecim z tych epicyklów planetarnych, świat starożytny wierzył, jak się tu poeta wyraża, że widział Wenerę w gwieździe nazwanej od jej imienia i nadto jeszcze błąd starożytny ubóstwił jej matkę Dydonę i jej syna Kupida. [przypis redakcyjny]

Wenus milońska — słynna rzeźba starożytna przedstawiająca boginię miłości Afrodytę, rzymską Wenus. Wykopana na wyspie Milos w r. 1820, znajduje się w muzeum Louvre'u. [przypis redakcyjny]

Wenus z Milo — starożytna rzeźba marmurowa z końca II w. p.n.e., przedstawiająca grecką boginię miłości Afrodytę (rzymska Wenus), znaleziona na wyspie Milo w r. 1820. Obecnie znajduje się w słynnym muzeum paryskim — Luwrze [przypis redakcyjny]

w Eoi — na wschodzie. [przypis redakcyjny]

Werandy odpatrzeć się nie można — weranda jest tak ładna, że nie można się na nią napatrzeć. [przypis redakcyjny]

werbel — bęben wojskowy, tryl na bębnie. [przypis redakcyjny]

werblik — haczyk żelazny, mały łańcuszek. [przypis redakcyjny]

werbunek — zaciąg, pobór. [przypis redakcyjny]

Werdo? (z niem.) — kto tam; kto idzie. [przypis redakcyjny]

Wergiliusza „pontem indignatus Araxes — [patrz:] Eneida, VIII, w. 725; Polymetis. Dialog, XIV, p. 230. [przypis redakcyjny]

Wernyhora — por. objaśnienie „Dekoracji” na pocz. aktu I. Charakterystyczne jest tu pojawienie się Wernyhory jako „Polaka”, więc w stroju „polskim”, zapewne szlacheckim, wita wszakże Gospodarza na sposób ukraiński: sława. [przypis redakcyjny]

Weronka — Weronika da Gambara, małżonka hrabiego Giberto Corregio, jedna z pierwszych poetek włoskich. [przypis redakcyjny]

Werres — Gaius Verres (ok. 119—ok. 43 p. n. e.) jako wysoki urzędnik w Rzymie i prowincjach rzymskich zasłynął z nadużyć i gwałtów; „[…] przeciw niemu o zdzierstwa stawał Cicero imieniem miast i obywatelów Sycylii, oracje, które miał, powszechnym nazwiskiem mianują się Verrinae”. (Zbiór potrzebn. wiad.) [przypis redakcyjny]

Wersal — wspaniały pałac i park pod Paryżem, z epoki Ludwika XIV, stanowił do r. 1789 rezydencję królów fr.; od czasów Ludwika Filipa znajduje się tam muzeum historyczne. [przypis redakcyjny]

Wersy 61–65 przypominają balladę Goethego Der Fischer. [przypis redakcyjny]

Werter przerywa tu opowiadanie rozmowy z Albertem i zwraca się wprost do Wilhelma. [przypis redakcyjny]

weryfikować się (z łac.) — sprawdzać się. [przypis redakcyjny]

weryfikować — sprawdzać. [przypis redakcyjny]

weryfikować — sprawdzić. [przypis redakcyjny]

we śpiączki (starop.) — śpiącego. [przypis redakcyjny]

wesela, obłoczyny, profesje — trochę przesady: wesele było jedno, obłóczyn zaś i profesji trzy: Barbara i Marianna (młodsza) zostały bernardynkami w klasztorze św. Józefa w Krakowie, Aleksandra koletką na Stradomiu, a czwarta, Marianna (najstarsza) jeszcze za życia ojca wstąpiła do klasztoru św. Józefa i została przez niego wyposażona; wszystkie cztery miały posagi, ubezpieczone na Smogorzewie. [przypis redakcyjny]

wesele królewskie (…) w Częstochowej — 28 lutego. [przypis redakcyjny]

we sforze (daw.) — w zgodzie. [przypis redakcyjny]

wesołach — wyd. lwowskie ma: weselach. [przypis redakcyjny]

Wesoły jestem, wesoły — list pisany do Adama Chmiela [historyk sztuki, żył w latach 1865–1934 — red. WL.] z Bad-Hall [uzdrowiska w Austrii — red. WL.] w sierpniu 1905; nazajutrz po śmierci poety ogłoszony w „Czasie”. Wiersz ten przesłał Wyspiański A. Chmielowi w odpowiedzi na zapytanie o zdrowie. [przypis redakcyjny]

wespołek (starop.) — nawzajem. [przypis redakcyjny]

Wessel nosił się z jakowymiś projektami reformy, które zamierzał wprowadzić w czyn po osadzeniu na tronie elektora saskiego — Kazimierz Pułaski, Szkice i poszukiwania historyczne, Seria IV, Lwów 1909. [przypis redakcyjny]

westalka — w starożytnym Rzymie dziewicza kapłanka bogini Westy. Westa: opiekunka ogniska domowego. [przypis redakcyjny]

westa — niem. Weste, katanka. [przypis redakcyjny]

Westbahn (niem.) — Dworzec Zachodni. [przypis redakcyjny]

Westydl — Vestidello Pagano, dowódca osady ferarskiej w Bastii del Genivolo (1517). [przypis redakcyjny]

Wesulus — góra Monte Viso, gdzie źródło Padu. [przypis redakcyjny]

we szli — w uprzęży. [przypis redakcyjny]

wetchnięta — wetknięta. [przypis redakcyjny]

wet (daw.) — smakołyk, deser. [przypis redakcyjny]

wetować (starop. czas. łączy się z D.: czego?) — odzyskać (z B.: co?). [przypis redakcyjny]

wetować — wyrównać, powetować stratę. [przypis redakcyjny]

wetsteinowskie wydanie Homera — Jan Henryk Wetstein, drukarz z Amsterdamu (1649–1726), jego wydanie Homera ukazało się w r. 1707. [przypis redakcyjny]

weturyn (z wł. vetturino) — woźnica. [przypis redakcyjny]

wewiódł — dziś popr.: wwiódł, tj. wprowadził. [przypis redakcyjny]

We wszech rzeczy (…) porządku — Prawo porządku zobowiązuje każdą jednostkę stosować się do ogółu, dlatego to całość jest na obraz jedności, a zatem i na obraz Boga. Dzięki instynktowi wszystkie stworzenia bezrozumne i obdarzone rozumem mają swój cel wskazany. Celem istot obdarzonych rozumem jest Bóg. Lecz wolna dusza może zbaczać z drogi jej wskazanej, jeśli odciągnięta fałszywymi uciechami, przestaje dążyć do Boga. Wtedy podobna jest do ognia, który z natury swojej zawsze podnosi się do góry, jednak jak błyskawica z obłoku spada na ziemię. Człowiek oczyszczony i od pokus ziemskich odseparowany światłem wiary i bojaźnią bożą, wrodzonym popędem podnosi się coraz wyżej ku niebu na tych samych prawach, według których płomień podnosi się w górę, a strumień z góry w dół spada. Według tych samych praw, poeta ze skaz ziemskich oczyszczony podnosi się ku niebu. Te myśli rozwija poeta w ciągu tej pieśni aż do jej końca. [przypis redakcyjny]

Weyssenhof — Lucjan Weyssenhof. [przypis redakcyjny]

Weź trzy zwierciadła (…) ogniwo — To doświadczenie fizyczne z trzema zwierciadłami i cały powyższy wykład o łamaniu się światła dowodzą, że poecie nieobce były nauki przyrodnicze, tak jak nauka optyki i katoptryki. [przypis redakcyjny]

wezbrać się (daw.) — [tu:] wybrać się. [przypis redakcyjny]

wezbranie Wisły — w połowie lutego wezbrana Wisła zalała szereg wsi podwarszawskich. Szkody wyrządzone przez powódź były bardzo duże. Komitet pomocy powodzianom zorganizował na ich cel koncert w Teatrze Wielkim (2 marca). [przypis redakcyjny]