Przypisy

przeciwiać się (starop.) — [tu:] echo odbijać, odzywać się. [przypis redakcyjny]

przeciw jemu — względem niego. [przypis redakcyjny]

Przeciwko górze, która noc jasną ogniami / Zawsze czyni, a dzień ćmi gęstemi dymami — mowa o wulkanie Etna. [przypis redakcyjny]

przeciwko ojcu* — tu: naprzeciw ojcu, w kierunku ojca, na spotkanie ojca. [przypis redakcyjny]

przeciwna gwiazda (…) widziała — Droga gwiazd dla oczu naszych zawsze idzie ze wschodu na zachód. Tą drogą szedł Eneasz z Azji do Włoch, gdzie rzymskie państwo założył. W przeciwnym kierunku, to jest z zachodu na wschód, niósł orła jako symbol monarszy Konstantyn Wielki, gdy swoją stolicę z Rzymu do Bizancjum przenosił. [przypis redakcyjny]

przeciwny (daw.) — nieprzyjazny. [przypis redakcyjny]

przeciw synowi — do syna. [przypis redakcyjny]

przeciw tym, którzy chcą ją zastąpić współzawodnictwem — tj. przeciw fourierzystom (Przypis F. Engelsa do przekładu niemieckiego). [przypis redakcyjny]

przeciw — wbrew. [przypis redakcyjny]

Przeczą i twierdzą, i dziób zimorodka (…) obracają — było mniemanie, że powieszony zimorodek w tę stronę dziób obraca, z której wiatr wieje. [przypis redakcyjny]

przecza (daw.) — spór, walka. [przypis redakcyjny]

przecza (daw.) — sprzeczka. [przypis redakcyjny]

przecza (daw.) — zatarg. [przypis redakcyjny]

przeczciż (starop.) — [konstrukcja z partykułą wzmacniającą -że, skróconą do -ż; red. WL] przeczytaj. [przypis redakcyjny]

przeczedł i rozwiódł (starop.) — przeczytał i wytłumaczył. [przypis redakcyjny]

przecz mam zajźrzeć — dlaczego mam zazdrościć. [przypis redakcyjny]

przecznie — poprzecznie. [przypis redakcyjny]

przeczny (daw.) — przeciwny. [przypis redakcyjny]

przecz — przez co; dlaczego. [przypis redakcyjny]

przecz (starop.) — dlaczego, czemu. [przypis redakcyjny]

przecz (starop.) — dlaczego. [przypis redakcyjny]

przecz (starop.) — dlaczego, z jakiej przyczyny. [przypis redakcyjny]

przecz (starop.) — na co, dla czego. [przypis redakcyjny]

przeczuciów — forma dopełniacza l. mn. utworzona logicznie do formy rzeczowników męskich, używana często jeszcze w XIX w. [przypis redakcyjny]

Przeczyć nie chcę, i ze mnie jako z gęsi woda — przysłowie, nic mi po tym. [przypis redakcyjny]

przeczyć — tu: przeszkadzać. [przypis redakcyjny]

„Przeczytałem cudowną książkę o R. Browningu G. K. Chestertona. Od czasu Taine'a nikt nie zrobił na mnie takiego wrażenia jasnością kompozycji. Zwróćcie uwagę na to nazwisko, myślę, że lada dzień Chesterton będzie jedną z najciekawszych znakomitości literackich. Czytam jego szkice. Są i powieści”.

W kilka tygodni zaś później, w marcu, pisze:

„Chesterton, o którym wam pisałem, wydał dwie duże książki krytyczne, o Dickensie i o B. Shaw. Ostatniej nie czytałem. Pierwsza jest świetna, choć wolę rzecz o Browningu. Wydał on też parę powieści filozoficzno-humorystycznych. Jedną z nich: Człowiek, który był czwartkiem przeczytałem. Przepyszna w założeniu i strasznie zepsuta”. [red. WL].

[przypis redakcyjny]

przeczże — czemu więc. [przypis redakcyjny]

Przeczże się chlubisz ze złości, o mocarzu niesprawiedliwości? [przypis redakcyjny]

przeczże (starop.) — dlaczego. [przypis redakcyjny]

przedaj (daw.) — sprzedaż. [przypis redakcyjny]

Przede wszystkiem odpowiadam na to, co jest w związku z Effinghamem Wilsonem — jest to odpowiedź na następujący ustęp listu Reeve'a z dn. 3 października: „Wczoraj zostałem przedstawiony znakomitemu Effinghamowi Wilson. Niestety, nie był szalonym, ni eleganckim. Tak, jak to przepowiadałem, wyraził cały podziw, który mój poemat w nim wzbudził, ale, czy to reforma, czy to cholera, czy też złe usposobienie publiczności dla literatury, czy też tysiąc innych rzeczy, dość, że nie czuł w sobie odwagi, by zaryzykować wydanie. Gdybym jednak zechciał podjąć się połowy kosztów tej spekulacji, chętnie przyjąłby na siebie drugą połowę. Jak widzisz więc, muszę zaślubić tego osła księgarza, by mi zrobił dziecko i trzeba jeszcze, bym miał znaczny posag, od 600–800 franków. Znalazłem z łatwością te pieniądze, lecz chcę naprzód wyrachować, czy sława i reputacja, przez nie nabyte, przedstawiają wartość tej sumy. Czy radzisz mi dać Wędrowca do przeczytania jakiemuś wybitnemu poecie, Campbellowi np., by mi wyraził swoje zdanie? Chętnie posłałbym go Southey'owi. Napisz mi, co o tem myślisz”. [przypis redakcyjny]

Przede wszystkim starajcie się o to, by ze stanu pedagoga nie robić zawodu. Każdy publiczny człowiek w Polsce ma mieć tylko jeden stały stan, tj. stan obywatela — por. w Projekcie konstytucji dla Korsyki: „Nikt nie powinien być urzędnikiem z zawodu, ani żołnierzem z zawodu. Wszyscy winni być gotowi spełniać wszystkie i funkcje nałożone przez ojczyznę. Nie powinno być na wyspie żadnego innego stanu, prócz stanu obywatela, a ten stan powinien obejmować wszystkie inne”. [przypis redakcyjny]

przed (…) gniewem — wobec gniewu, w obliczu gniewu. [przypis redakcyjny]

przed gody (starop.) — [przed godami; tj.] przed Bożym Narodzeniem, Nowym Rokiem. [przypis redakcyjny]

przed którą prawie — z powodu której całkiem. [przypis redakcyjny]

prze — dla, z powodu. [przypis redakcyjny]

przedmiot jego żądz uroczy — W przedmiot jego żądzy, to jest Maryję, którą ten święty całą duszą ukochał. [przypis redakcyjny]

Przed mniej ukrytą, znajomą ci bramą, która bez zamku aż do dzisiaj stoi — Brama, o której nadmienia tu poeta, jest przy wejściu do piekła, którą w pieśni III opisał. Przez tę bramę, pomimo oporu złych duchów, pierwszy Zbawiciel Chrystus zstąpił do piekła, odtąd ona do dzisiaj bez zamku i otwarta stoi. [przypis redakcyjny]

przed mojema (…) oczema (starop.) — przed moimi oczami. [przypis redakcyjny]

Przedmowa — z maja 1826. (przypis R. Colomba) [przypis redakcyjny]

przed nim z szarszunem stoi — zasłania go szablą. [przypis redakcyjny]

przedni plach — blacha od zbroi. [przypis redakcyjny]

Przed piętnastoma — w domyśle: laty, a więc w r. 1863; pojawia się tu kolejna aluzja do udziału Wokulskiego w powstaniu styczniowym. [przypis redakcyjny]

przed popiersiem gryfa — To jest Chrystusa. [przypis redakcyjny]

przedrabować — przetrząsnąć, rozpatrzyć. [przypis redakcyjny]

przedrabować — tu: przejrzeć. [przypis redakcyjny]

przed Świątkami — przed Zielonymi Świątkami, tj. 25 kwietnia, gdyż Zielone Świątki przypadały w r. 1660 na 16 maja. [przypis redakcyjny]

przedświtu godzina (…) gdy smutnie kwilić jaskółka zaczyna — Przypomnienie mitologiczne przemiany Prokne w jaskółkę. [przypis redakcyjny]

Przedsię do mnie — no, chodźcie do mnie (lub: pijcie do mnie). [przypis redakcyjny]

przedsię — przecież. [przypis redakcyjny]

przedsię skazał — dał wyrok. [przypis redakcyjny]

przedsię (starop.) — mimo to, jednak. [przypis redakcyjny]

przedsię (starop.) — mimo to. [przypis redakcyjny]

przedsię (starop.) — przecież. [przypis redakcyjny]

przedsię wypada — jednak spada (z uprzywilejowanego miejsca). [przypis redakcyjny]

przedsięwzięcie gen. Sikorskiego — Władysław Sikorski (1881–1943) w czasie kontrofensywy polskiej 1920 r. — dowódca armii, która atakiem na Nasielsk, Ciechanów i Mławę odcięła wysunięte na zachód ugrupowania radzieckie od sił głównych Armii Czerwonej. [przypis redakcyjny]

przed sie bierze — bierze pod uwagę (por. współczesne „przedsiębrać”, „przedsiębiorca”). [przypis redakcyjny]

przed siecią nie złapiesz szczupaka — wariant przysłowia: nie łap ryb przed niewodem. [przypis redakcyjny]

przed sienią — przed pałacem, to bowiem jeszcze w pierwszej połowie w. XVI wyraz „sień” znaczył. [przypis redakcyjny]

przed sie nie bierze — nie rozważa. [przypis redakcyjny]

Przedstawiano śmierć Dedala — Dedal, który wedle innych podań zdołał zalecieć z Krety do Sycylii, a amfiteatrach rzymskich ginął takąż samą śmiercią jak Ikar. [przypis redakcyjny]

przedstawuję — dziś popr. forma 1 os. lp cz.ter.: przedstawiam. [przypis redakcyjny]

przedtem ledwo znaleźć było w tłumie — domyślnie: mędrca. [przypis redakcyjny]

przedwczorem (daw.) — przedwczorajszym. [przypis redakcyjny]

Przedwiecznej woli granico jedyna — Ponieważ Maria z wiekuistej rady bożej została wybrana na matkę Zbawiciela, za narzędzie odkupienia. [przypis redakcyjny]

Przed wieki była wielu ziem królową (…) To Semiramis — Semiramida pragnąc zaspokoić i uprawnić wobec swojego ludu kazirodzką [dziś popr.: kazirodczą; red. WL] skłonność do swojego syna, prawem dozwoliła zawarcie związków małżeńskich między matką a synem. [przypis redakcyjny]

przed wystąpieniem Garibaldiego na scenę polityczną — tj. przed r. 1860, w którym Garibaldi (1807–1882) wypędził Burbonów z Neapolu i Sycylii i złączył te kraje z królestwem Piemontu. [przypis redakcyjny]

przedzierzgnąć — zmienić. [przypis redakcyjny]

przefakcjować (z łac.) — przekabacić, przeciągnąć na swą stronę. [przypis redakcyjny]

przeflancować — przesadzić (o roślinach); żartobliwie — przenieść na inne miejsce czy stanowisko. [przypis redakcyjny]

przefrymarczyć (daw.) — przehandlować, sprzedać. [przypis redakcyjny]

przefrymarczyć — przemienić; [zamienić, przehandlować]. [przypis redakcyjny]

przeganiać z kogo (starop.) — szydzić z kogo. [przypis redakcyjny]

przegaudować (z łac.) — przehulać. [przypis redakcyjny]

„Przegląd filozoficzny” z r. 1907 — przedrukowany w tomie Idee, który niebawem ukaże się drukiem, w tym samym co i niniejsza praca nakładzie. [przypis redakcyjny]

przegrać polem (starop.) — [przegrać] w polu. [przypis redakcyjny]

przegraje — dziś popr.: przegrywa. [przypis redakcyjny]

przegrozek — gróźb, pogróżek. [przypis redakcyjny]

przegub — tu: skręt. [przypis redakcyjny]

przejęty — tu: przejmujący, dokuczliwy. [przypis redakcyjny]

przejęty — tu: przejmujący, dotkliwy. [przypis redakcyjny]

przejęty — tu: przejmujący. [przypis redakcyjny]

przejrzałem cały jak w zwierciadle — Kto ze skaz swoich błędów oczyścić się pragnie, ten musi najpierw sam w sobie widzieć swoje błędy jasno jak w zwierciadle; albowiem po ich bliższym poznaniu i uznaniu w ślad idzie skrucha, a za nią przebaczenie. Dlatego to święty Kościół postanowił, ażeby komunię świętą czyli ucztę pojednania się człowieka z Bogiem poprzedzała spowiedź, której symbol widzimy tu u drzwi czyśćcowych, kiedy poeta uklęknąwszy z pokorą, trzy razy bijąc się w piersi robi w duchu ciche wyznanie skruchy: „Parce mihi! peccavi, graviter peccavi!” Pierwszy stopień, co do tych drzwi prowadzi, jest z marmuru białego, którego szyba gładka jak zwierciadło odbija postać wpatrującego się weń człowieka: symbol samopoznania swoich błędów, szczerości żalu i utwierdzenia ducha łaską bożą. Drugi stopień jak od pożaru wzdłuż i wszerz rozkłuty symbolem jest żalu skruszonego serca w chwili, gdy błędy swoje uznaje. Trzeci stopień porfirowy barwy krwawej, to symbol krwi przejednania wylanej przez Zbawiciela, którą gładzi grzechy świata. Na tym symbolu jak na zrębie stoi cała budowa Chrystusowego Kościoła, a z kolei i jego duchowna władza; Kościoła postanowionego słowem bożym opoka, której bramy piekieł nie przemogą, twarda jak ów próg z diamentu. Siedem P (początkowa litera Peccatum, to jest grzechu), anioł znaczący mieczem na czole pokornego i żałującego za grzechy, zarazem ostrzega i przypomina skruszonemu grzesznikowi siedem grzechów głównych, jakich pokusom człowiek ułomny ulec może. Odzież odźwiernego anioła bramy czyśćcowej szara jak popiół symbolem jest pokory, która szczególnie kapłanom, w ciągłym ich duchowym rozważaniu znikomości rzeczy ludzkich i marnych blasków światowych, przystoi. [przypis redakcyjny]

przejrzano o nich (starop.) — sądzono [ich], zapadł [na nich] wyrok. [przypis redakcyjny]

przejrzany — tu: przeznaczony. [przypis redakcyjny]

przejrzeć do kogo (starop.) — wzrokiem sięgnąć dokąd. [przypis redakcyjny]

przejścia od Sansary (tzn. pełni życia) do Nirwany — Nirwany nie uważa Schopenhauer za niebyt bezwzględny, gdyż mówi, że gdybyśmy weń przeszli, może by potem ten nasz świat wydał się nam Nirwaną. Ponieważ żyjemy w świecie potwierdzającym wolę, brak nam środków do przedstawienia sobie i uchwycenia istoty tej Nirwany (I. 523 i n., II. 510, 716 i n.). [przypis redakcyjny]

przejźry sie — dziś popr. forma 2.os trybu rozkazującego: przejrzyj się. [przypis redakcyjny]

przejźrzał od wieku — przewidział, postanowił, przeznaczył przed wiekami. [przypis redakcyjny]

przejźrzenie — postanowienie (Opatrzności). [przypis redakcyjny]

przekażą — przerwą. [przypis redakcyjny]

przekażać (starop.) — przeszkadzać. [przypis redakcyjny]

przekaża — tu: niweczy; przekażać: przeszkadzać. [przypis redakcyjny]

przekazać (starop.) — przeszkadzać. [przypis redakcyjny]

przekaza (daw.) — przeszkoda, zawada. [przypis redakcyjny]

przekaza (daw.) — przeszkoda, zawada [przypis redakcyjny]

przekaza (starop.) — szkodzi. [przypis redakcyjny]

przekaz (daw.) — przeszkoda, zawada. [przypis redakcyjny]

przekazić (starop.) — przeszkadzać. [przypis redakcyjny]