Dzisiaj aż 13,496 dzieciaków dzięki wsparciu osób takich jak Ty znajdzie darmowe książki na Wolnych Lekturach.
Dołącz do Przyjaciół Wolnych Lektur i zapewnij darmowy dostęp do książek milionom uczennic i uczniów dzisiaj i każdego dnia!
Przypisy
Pierwsza litera: wszystkie | 0-9 | A | B | C | D | E | F | G | H | I | J | K | L | M | N | O | P | Q | R | S | T | U | V | W | X | Y | Z
Według typu: wszystkie | przypisy autorskie | przypisy redaktorów Wolnych Lektur | przypisy źródła | przypisy tłumacza
Według kwalifikatora: wszystkie | architektura | białoruski | biologia, biologiczny | chemiczny | czasownik | czeski | dawne | francuski | frazeologia, frazeologiczny | grecki | gwara, gwarowe | hebrajski | historia, historyczny | hiszpański | łacina, łacińskie | mitologia | mitologia grecka | mitologia rzymska | niemiecki | poetyckie | pogardliwe | potocznie | przenośnie | przestarzałe | regionalne | rodzaj nijaki | rosyjski | rodzaj żeński | rzadki | staropolskie | ukraiński | włoski | żartobliwie
Według języka: wszystkie | Deutsch | lietuvių | polski
Znaleziono 8203 przypisów.
zankiel a. zamkiel (daw., z niem.) — klamra, sprzączka. [przypis edytorski]
Zankle — po klęsce powstań Meseńczycy schronili się w ateńskim Naupaktos oraz w Zankle na Sycylii (nazwa tego miasta po gr. oznacza sierp). [przypis edytorski]
zankylozowany (z gr.) — zesztywniały. [przypis edytorski]
zanócić — dziś popr. pisownia: zanucić. [przypis edytorski]
Józef Ignacy Kraszewski, Anafielas, Anafielas. Pieśń III. Witoldowe boje
(źródło na Platformie Redakcyjnej)
Józef Ignacy Kraszewski, Anafielas, Anafielas. Pieśń III. Witoldowe boje
(źródło na Platformie Redakcyjnej)
zanotowywała — dziś: notowała. [przypis edytorski]
za nowe — jako nowe. [przypis edytorski]
Zante (hist.) — ob. Zakintos, grecka wyspa na Morzu Jońskim. [przypis edytorski]
zantejski — pochodzący z wyspy Zante na Morzu Jońskim [ob. Zakintos; w latach 1815–1864 wyspa wchodziła w skład znajdującego się pod brytyjskim protektoratem państwa noszącego nazwę Zjednoczone Kraje Wysp Jońskich, które następnie zostało zlikwidowane, a jego terytoria przekazane Grecji]. [przypis redakcyjny]
Zante (z wł.) a. Zakintos — wyspa grecka na Morzu Jońskim. [przypis edytorski]
Zantir a. Zantyr — gród założony przez księcia pomorskiego Świętopełka, a potem przekazany lub sprzedany Krzyżakom; dokładna lokalizacja warowni nie jest znana. [przypis edytorski]
Zan, Tomasz (1796–1855) — poeta, badacz minerałów i przyrodnik; od 1815 r. studiował na Cesarskim Uniwersytecie Wileńskim. Podczas egzaminów wstępnych poznał Adama Mickiewicza. Był współzałożycielem Towarzystwa Filomatów (1817 r.) i jego przewodniczącym na wydziale matematyczno-fizycznym, gdzie studiował, założycielem Związku Promienistych (1820 r.), prezesem Zgromadzenia Filaretów (1820–1823), członkiem Towarzystwa Szubrawców. W maju 1821 r. na zaproszenie Jana Chodźki został przyjęty do wileńskiej loży masońskiej „Szkoła Sokratesa”. Za działalność w tajnych stowarzyszeniach został skazany na rok ciężkiego więzienia w Orenburgu, a następnie na zesłanie, na którym przebywał od 1824 do 1837 r. W 1829 r. został asystentem Aleksandra von Humboldta, pod którego kierunkiem prowadził badania meteorologiczne. W Orenburgu wraz z Aleksandrem Chodźką założył muzeum historyczno-przyrodnicze z kolekcją eksponatów geologicznych. Odbywał podróże po Uralu i Kazachstanie, badając roślinność, klimat i geografię tych obszarów; odkrył pola złotonośne na wsch. stronie gór Uralu. W l. 1837–1841 pracował jako bibliotekarz w Instytucie Geologicznym w Petersburgu. W 1841 r. powrócił do Wilna, gdzie otrzymał posadę w Głównym Urzędzie Korpusu Inżynierów Górniczych. W roku 1847 kupił od Adolfa Dobrowolskiego majątek Kakowczyn, który przemianował na Kochaczyn; tam zmarł na zapalenie opon mózgowych w 1855 r., został pochowany w Smolanach k. Orszy. [przypis edytorski]
Zan, Tomasz (1796–1855) – polski poeta; od 1815 student wydziału matematyczno-fizycznego na Uniwersytecie Wileńskim, przyjaciel Adama Mickiewicza; współzałożyciel Towarzystwa Filomatów (1817), założyciel Związku Promienistych (1820), prezes Zgromadzenia Filaretów (1820–23), członek Towarzystwa Szubrawców; za działalność w tych stowarzyszeniach w 1824 został skazany na rok twierdzy i zesłanie, podczas którego zajmował się m.in. badaniami złóż minerałów na Uralu; uwolniony w 1837, pracował jako bibliotekarz w Instytucie Geologicznym w Petersburgu; w 1841 powrócił do Wilna, gdzie otrzymał posadę w Głównym Urzędzie Korpusu Inżynierów Górniczych. [przypis edytorski]
zantuz a. zamtuz — dom publiczny. [przypis edytorski]
zanurzy — w rękopisie dla rymu: zanorzy. [przypis redakcyjny]
Zanzibar — miasto w Tanzanii, na wyspie Zanzibar u wschodnich wybrzeży Afryki; w 1890 objęte brytyjskim protektoratem. [przypis edytorski]
za obrońce — dziś popr.: na obrońców. [przypis edytorski]
zaocznie — tu: obiektywnie, niezależnie od tego, co się widzi. [przypis redakcyjny]
zaoczyć (daw.) — zobaczyć. [przypis edytorski]
zaoczyć (przestarz.) — zobaczyć. [przypis redakcyjny]
zaoczyć — zobaczyć. [przypis edytorski]
zaoczyć — zobaczyć, zauważyć. [przypis edytorski]
za oczyma — pod nieobecność. [przypis edytorski]
za oczy — tu: za oczami (por. zaocznie), za plecami. [przypis edytorski]
za ofiarę z osobistego majątku na rzecz ludu, za deklarację, nie jestem odpowiedzialny — Jeżeli Demostenes w charakterze urzędnika złożył ofiarę na rzecz państwa, nie wygasa przez to odpowiedzialność za urząd. Demostenes miesza dwa pojęcia odpowiedzialności: za urząd i za ofiarę. Przy retorycznym charakterze przemówień sądowych w starożytności były takie przesunięcia możliwe. [przypis tłumacza]
zaofiarować — podarować, zadeklarować; tu raczej: zaoferowano. [przypis edytorski]
za ojcy — dziś popr. forma N. lm: za ojcami. [przypis edytorski]
zaokrąglone po obu stronach liścia dębowego wykąty — Na marginesie rysunek liścia dębowego. [przypis redakcyjny]
Zaolzie — sporna część (z Czechosłowacją) Śląska Cieszyńskiego na zachód od Olzy. Nazwę zaczęto stosować od lat dwudziestych XX w. [przypis edytorski]
za oną (…) za onem (starop. forma) — za tą, za tym. [przypis edytorski]
za onemi słowy (starop. forma) — po tych słowach. [przypis edytorski]
zaoponować — przeciwstawić się, zaprotestować. [przypis edytorski]
zaoponować — sprzeciwić się. [przypis edytorski]
za ostatnią (daw.) — w ostatnim razie. [przypis redakcyjny]
za ostatnią zapiąć i założyć — mowa o dziurce do ściągania pasa. [przypis redakcyjny]
zaoszczędzić — tu: oszczędzić. [przypis edytorski]
za otworzeniem — po otwarciu. [przypis edytorski]
zapach dryjakwowy — tu: zapach starego wina. W liście pisanym z Berlina 17 II 1796 prosi Krasicki brata Antoniego, by przysłano mu wina: „starego, wytrawionego, driakwią pachnącego, choćby i 100 dukatów kosztowało, beczkę lub dwa antały”. (I. Krasicki, Pisma wybrane, t. IV, s. 310). [przypis redakcyjny]
zapach sandałowy — Drzewo sandałowe, z którego na Wschodzie wyrabiają wonny olejek. [przypis autorski]
zapadła — tu: zaskoczyła. [przypis redakcyjny]
zapadły — tu: oddalony od ludzkich siedzib. [przypis edytorski]
zapadny (z ros.) — zachodni. [przypis edytorski]
zapady — rozpadliny, zapadnie. [przypis edytorski]
zapad (z ros.) — zachód. [przypis edytorski]
zapałać się (starop.) — wykręcać, [rumienić się]. [przypis redakcyjny]
Zapał polskiego wzroku ugasza się łzami — w związku z poprzednim wierszem: nie trwóż się: nie płacz, bo twoje łzy gaszą zapał żołnierzy. [przypis redakcyjny]
zapał — tu: lont. [przypis redakcyjny]
zapał — tu: zapalnik. [przypis edytorski]
zapał — w daw. broni palnej otwór prowadzący do lufy. [przypis edytorski]
zapalączka (gwar.) — gorączka. [przypis redakcyjny]
zapalczywy — gniewny. [przypis edytorski]
zapalemy — dziś popr. forma: zapalimy. [przypis edytorski]
zapalił — tu: wzniecił w nim zapał. [przypis edytorski]
zapalony (daw.) — rozgniewany, rozjuszony. [przypis edytorski]
zapalony — tu: pod wpływem silnych emocji. [przypis edytorski]
zapamiętać się — zamyślić się a. zająć się czymś, zapominając o wszystkim innym. [przypis edytorski]
zapamiętałe — niebaczne. [przypis redakcyjny]
zapamiętały — uparty w złym. [przypis redakcyjny]
zapamiętalec (daw.) — człowiek zapamiętały, pełen pasji. [przypis edytorski]
zapamiętali — nie pamiętający (o dobrodziejstwach Boga). [przypis redakcyjny]
zapamiętany (daw.) — tu: zapomniany (!). [przypis edytorski]
zapamiętywa (daw.) — dziś: zapamiętuje. [przypis edytorski]
zapamiętywa — dziś: zapamiętuje. [przypis edytorski]
zapamiętywa się (rzad.) — dziś częściej: zapamiętuje się, zamyśla się a. zajmuje jedną rzeczą, nie zwracając uwagi na nic innego. [przypis edytorski]
zapamiętywasz się (daw.) — zapamiętujesz się. [przypis edytorski]
za pana stolnika — Stanisław August był przed elekcją, w latach 1755–1764, stolnikiem litewskim. Po w. 52 w redakcji satyry przesłanej królowi znajdowały się następujące dwa wiersze: „Los się u nas na królów rodowitych sroży, / Nikt prorokiem w ojczyźnie, wyrok to jest boży.” (I. Krasicki, Satyry i listy, s. 61). W pierwotnej redakcji satyry ww. 49–50 brzmiały: „Co sprawiło gołębski ów spisek zdradziecki, / Jeśli nie to, że Michał zwał się Wiszniowiecki.” (I. Krasicki, Satyry i listy, wydanie krytyczne Ludwika Bernackiego, Lwów 1908, s. 60–61). Dwuznaczność pierwszego z nich o konfederacji gołębskiej usunął Krasicki na życzenie króla, wobec czego pod „spiskiem zdradzieckim” można rozumieć jedynie konfederację szczebrzeszyńską. Została ona zawiązana w r. 1672, pod przewodnictwem Jana Sobieskiego, wówczas hetmana w. koronnego, przeciw Michałowi Korybutowi, wyniesionemu na tron przez popleczników dworu austriackiego. Podobnie jak późniejsza opozycja przeciw Janowi III, związanemu ze stronnictwem francuskim, była ona raczej, nie jak chce Krasicki — wystąpieniem szlachty przeciwko królowi–rodakowi, ale wyrazem walki o władzę między stronnictwami magnackimi, szukającymi poparcia u dworów zagranicznych. Krasicki robi tu oczywistą aluzję do tarć między stronnictwem Czartoryskich, które przeprowadziło wybór Stanisława Poniatowskiego na króla, a zwolennikami kandydatury saskiej. [przypis redakcyjny]
za pan brat z nieboszczykiem: zgaszą lampę, czochają się kolanami, a stolik wystuka — pogard. opis seansu spirytystycznego, aktywności popularnej na przełomie XIX i XX w., zakładającej wiarę w kontakt ze zmarłymi. [przypis edytorski]
za panowania króla Stanisława (…) — konfederacja w Barze zawiązała się 9 lutego 1768 r.; panował wówczas w Polsce Stanisław August Poniatowski (1732–1798). [przypis edytorski]
Za panowania Ludwika XIII odbył się głośny proces, w którym ofiarą podłej zemsty padł ksiądz Urban Grandier w Loudun… — Helbing, s. 300–313. Nieco inaczej w niektórych szczegółach przedstawia tę sprawę niechętny Grandierowi Michelet. Görres zaś broni dobrej wiary sędziów i przypuszcza rzeczywiste opętanie mniszek. [przypis autorski]
Za panowania Tyberyuszowego, pisze, statek przepływał niedaleko wyspy Paxos… — Plutarch, de Oraculis [De defectu oraculorum 17]. [przypis autorski]
zapanowywać — zacząć panować. [przypis edytorski]
zapanowywa — dziś popr.: zapanowuje. [przypis edytorski]
z aparaty — tu: z gotowością (do wojny), z przyborami. [przypis redakcyjny]
zaparcie się Piotra — nawiązanie do słów Jezusa skierowanych do Piotra w Biblii: „Jeszcze tej nocy, zanim kogut zapieje, trzy razy się Mnie wyprzesz” (por. Mt 26,31–35; także: Mk 14,29–31, Łk 22,33–34, J 13,36–38.). [przypis edytorski]
za parę werbów (z łac. verbum: czasownik, słowo) — z powodu kilku czasowników, tj. z powodu opuszczonej lekcji łaciny. [przypis edytorski]
zaparli się być studentami (daw.) — składnia łac., inaczej: zaparli się, że są studentami. [przypis edytorski]
zaparolować — podnosić stawkę, co się oznacza przez załamanie rogu karty. [przypis redakcyjny]
zaparte (daw.) — zamknięte. [przypis edytorski]
zapartek — zepsute jajko; jajko z martwym kurczakiem w środku. [przypis edytorski]
zaparty (daw., gw.) — zamknięty. [przypis edytorski]
zaparty (daw.) — zamknięty. [przypis edytorski]
zaparty — tu: zamknięty. [przypis edytorski]
zapaść (czas.) — schować w głębi czegoś, zaszyć się. [przypis edytorski]
zapaść koszem — założyć obóz. [przypis edytorski]
zapaśnie — z zapasami. [przypis edytorski]
zapaśny — posiadający zapasy czegoś; zasobny. [przypis edytorski]
zapaśny — tu: zapasowy. [przypis edytorski]
zapaseczka — zapaska, w stroju chłopek była zarazem fartuchem i pelerynką, zależnie od uwiązania. [przypis redakcyjny]
za pasem (starop.) — blisko; dzień za pasem: zbliża się dzień, nadchodzi dzień. [przypis edytorski]
zapaska — duży fartuch noszony dawniej przez wiejskie kobiety. [przypis edytorski]
zapaska — fartuch noszony dawniej przez wiejskie kobiety, wiązany w pasie na sukience, czasem narzucany na ramiona jako pelerynka. [przypis edytorski]
zapaska — fartuch noszony dawniej przez wiejskie kobiety, wiązany w pasie na sukience i osłaniający ubranie od pasa w dół dookoła, czasem narzucany na ramiona jako pelerynka, rzadziej wiązany na głowie jako nakrycie. [przypis edytorski]
zapaska — fartuch. [przypis edytorski]
zapaska — fartuszek. [przypis edytorski]
zapaska — rodzaj dekoracyjnego fartucha. [przypis edytorski]
zapaska — rodzaj długiego fartucha wiązanego w pasie i osłaniającego ubranie. [przypis edytorski]
zapaska — rodzaj długiego fartucha wiązanego w pasie na sukience i osłaniającego ubranie od pasa w dół dookoła; część tradycyjnego stroju ludowego. [przypis edytorski]
zapas — tu: zapasy, walka. [przypis edytorski]
zapasy chodzi (starop. konstrukcja zdaniowa) — chodzi w zapasy; staje do zapasów. [przypis edytorski]
zapaszysty (daw.) — wonny. [przypis redakcyjny]
zapaszysty — pachnący. [przypis redakcyjny]
