Przypisy

Forsan (…) civitatem (łac.) — Może wypada wam wrócić do miasta. [przypis redakcyjny]

forsa — siła, przemoc. [przypis redakcyjny]

forsować — wytężać, wysilać. [przypis redakcyjny]

forsy — siły, poparcia. [przypis redakcyjny]

forsy — wysiłku, zabiegów. [przypis redakcyjny]

forsztelacja (z niem.) — przedstawienie do stopnia, podniesienie na stopień albo urząd. [przypis redakcyjny]

fortelny Przemysł — przebiegły Przemysław (Lestko I), przedhistoryczny polski książę, według legendy pokonał wojska Aleksandra Wielkiego umieszczając na drzewach malowane tarcze, ku którym zwabił żołnierzy wroga. [przypis redakcyjny]

fortel — podstęp. [przypis redakcyjny]

Fortes creantur fortibus et bonis est in iuvencis, est in equis patrum virtus, neque imbellem feroces progenerant aquilae columbam (łac.) — Bohater w bohaterskim odradza się synie./ W młodych źrebcach i byczkach krew ojców nie ginie;/ Śmiali orłowie, gdy się sparzą,/ Nie gołębia życiem obdarzą./ (Horacy, Pieśni, IV, 4, 29). [przypis redakcyjny]

fort! fort!… (niem.) — precz! precz!… [przypis redakcyjny]

fortitudo bellica (łac.) — męstwo wojenne. [przypis redakcyjny]

fortitudo (łac.) — męstwo. [przypis redakcyjny]

Fortuna — „bogini szafująca złem i dobrem, szczęściem i nieszczęściem. Wyobrażają Fortunę ślepą i łysą, nigdy nie siedzącą, ale skwapliwą do biegu, mającą skrzydła u nóg, jedną nogą stojącą na kole szybko obracającym się, drugą na powietrzu”. (P. Chompre, Słownik mytologiczny). [przypis redakcyjny]

fortunae (łac.) — losu. [przypis redakcyjny]

fortuna (łac.) — szczęście. [przypis redakcyjny]

Fortuna (mit. rzym.) — bogini losu i szczęścia. [przypis redakcyjny]

Fortuna (mit. rzym.) — bogini ślepego przypadku. Przedstawiano ją z rogiem obfitości, trzymającą ster (była sternikiem życia ludzkiego), zazwyczaj ślepą. Motyw Fortuny odgrywał niezwykle ważną rolę w filozofii Pieśni Kochanowskiego. [przypis redakcyjny]

Fortuna — rzym. bogini przypadku; los. Motyw ważny w filozofii Pieśni Kochanowskiego; zob. też Ks. 1, Pieśń IX. [przypis redakcyjny]

Fortuna — rzym. bogini ślepego przypadku. Przedstawiano ją z rogiem obfitości, trzymającą ster (była sternikiem życia ludzkiego), zazwyczaj ślepą. Motyw Fortuny odgrywał niezwykle ważną rolę w filozofii Pieśni Kochanowskiego. [przypis redakcyjny]

fortunat (daw., z łac.) — szczęśliwiec. [przypis redakcyjny]

Fortuna — [tu jest ukazana jako] służebnica boża (Patrz o niej przypisek w pieśni VII Piekła). [przypis redakcyjny]

Fortuna — w mit. rzym. bogini przypadku; los. Motyw ważny w filozofii Pieśni Kochanowskiego; zob też Pieśń IX, Ks. 1. [przypis redakcyjny]

Fortuna (…) zajźrzała — los pozazdrościł. [przypis redakcyjny]

fortuna (z łac.) — tu: szczęśliwy los. [przypis redakcyjny]

fortunniej postawionych — tj. lepiej sytuowanych, bogatszych, szczęśliwszych. [przypis redakcyjny]

fortunny (z łac.) — szczęśliwy; por. Fortuna: bogini szczęścia w mitologii starożytnych Rzymian. [przypis redakcyjny]

fortuny — mienia, majątku. [przypis redakcyjny]

fortyle — dziś popr. forma M.lm: fortele. [przypis redakcyjny]

forum (łac.) — miejsca sądu. [przypis redakcyjny]

forum (łac.) — sąd właściwy. [przypis redakcyjny]

forward (ang.) — naprzód. [przypis redakcyjny]

foryś — konny pachołek, pomocnik stangreta. [przypis redakcyjny]

foryś (z niem.) — woźnica, siedzący na jednym z przodowych koni poszóstnej karety; [pomocnik stangreta; czasem ze światłem lub trąbką dla ułatwiania bądź obwieszczania przejazdu; red. WL]. [przypis redakcyjny]

foryszter (z wł. forestiere) — cudzoziemiec. [przypis redakcyjny]

forytować (daw.) — darzyć kogoś lub coś szczególnymi względami, popierać, protegować. [przypis redakcyjny]

Fosfor — Jutrzenka poranna. [przypis redakcyjny]

Fossa — torre della Fossa, warowna wieża na lewym brzegu odnogi Padu „Po di Primaro”. [przypis redakcyjny]

Fossor — grabarz. [przypis redakcyjny]

fotograf — staroświeckie wyrażenie na fotografię. [przypis redakcyjny]

fotografy — dziś: fotografie. [przypis redakcyjny]

Fouquet, Nicolas (1615–1680) — superintendent skarbu Ludwika XIV; zgromadził ogromny majątek, który częściowo zresztą obracał na popieranie pisarzy i artystów; malwersacje jego odkrył minister Colbert; osadzony w więzieniu, Fouquet umarł po dziewiętnastu latach. [przypis redakcyjny]

foza (daw.) — moda, tryb. [przypis redakcyjny]

foza (daw.) — sposób, moda. [przypis redakcyjny]

foza — moda. [przypis redakcyjny]

foza (z wł.) — tryb, moda, sposób. [przypis redakcyjny]

fozy — mody; przysłowie łacińskie o śmierci tchórza: si morieris minis, asini bombis tu tumulaberis: kto z strachu umiera, temu osioł na pogrzeb zadek swój otwiera (satyra z r. 1646). [przypis redakcyjny]

Frąca zabił — dodane w przekładzie, w oryginale wymienieni tylko Dragutto, Guilberto i Filippo Ariadeno. [przypis redakcyjny]

frącymer (z niem.: frauzimmer) — dwór żeński przy królowej. [przypis redakcyjny]

[Fragment brulionowy] — fragment ten jest napisany na górnej połowie kartki formatu 28 cm x 21 cm. — Na innej takiej samej kartce takim samym atramentem napisany jest następujący urywek: „Nadaremnie — artysto! — wytężasz twą siłę i podniecasz twą pasyę. Nadaremnie drży twa ręka i krew nadaremnie napełnia twe żyły”.  Załączone facsimile uwalnia wydawcę od opisu i motywowania wybranej do druku wersji. [przypis redakcyjny]

Fragment — fragment pisany na grobie Chrystusa w Jerozolimie jest dowodem wielkiej zmiany w życiu wewnętrznym Słowackiego. Poeta porzuca pojawiające się często w Podróży na Wschód tony buntu i dumy osobistej na rzecz „serca czystego” i wartości pozagrobowych. [przypis redakcyjny]

frajher — baron. [przypis redakcyjny]

Frakastoron — Frankastor Hieronim z Werony, sławny lekarz, filozof i poeta łaciński. [przypis redakcyjny]

frambuga (daw.) — sklepienie półkoliste, arkada. [przypis redakcyjny]

frambuga — dziś: framuga. [przypis redakcyjny]

frambuga — sklepienie półkoliste, arkada. [przypis redakcyjny]

frambuga (starop.) — obłąk, sklepienie półkoliste, arkada. [przypis redakcyjny]

Frańciszek — Franciszek I (1494–1547), król francuski. [przypis redakcyjny]

François Mignet — historyk francuski, wydał 1845 roku dzieło pt. Antonio Perez et Philippe II. [przypis redakcyjny]

Francesco Mazzuoli (1503–1640) — malarz i miedziorytnik włoski. [przypis redakcyjny]

Franciscae meae laudes — Podajemy dla ciekawości niniejszy kaprys poety, średniowieczną łaciną napisany wiersz do kochanki, niejakiej Franciszki, jak powiada T. Gautier: „modystki nabożnej i uczonej”. [przypis redakcyjny]

Franciszek — Franciszek d'Este, syn Alfonsa I. [przypis redakcyjny]

Franciszek — Franciszek Gonzaga, książę mantuański, mąż Izabelli d'Este. [przypis redakcyjny]

Franciszek I Lotaryński był cesarzem rzymskim (narodu niemieckiego) w latach 1745–1765. [przypis redakcyjny]

Franciszek Liszt (1811–1896) — znakomity kompozytor i wirtuoz węgierski. [przypis redakcyjny]

Franciszek Ołtarzowski — późn. podstoli rawski. [przypis redakcyjny]

Franciszek z Peskaryej — margrabia Peskary, mąż poetki Wiktorii Kolonna. [przypis redakcyjny]

Francja, tylko patrzeć, jak weźmie się za łeb z Niemcami — po przegranej z Prusami wojnie 1870–1871 r. istniało we Francji dążenie do odwetu, odsuwanego jednak na dalszą przyszłość. [przypis redakcyjny]

Francuzi — tu: Gallowie. [przypis redakcyjny]

Franczesko Bolończyk — późniejszy malarz miniatur. [przypis redakcyjny]

Frankolin — Francolino, miejscowość nad Padem niedaleko ujścia. [przypis redakcyjny]

franta — chytrego szalbierza. [przypis redakcyjny]

frant — chytrek, filut. [przypis redakcyjny]

frant — człowiek przebiegły, chytry, spryciarz, szalbierz. [przypis redakcyjny]

frantostwo — przebiegłość. [przypis redakcyjny]

frantowską — przebiegłą, zmyśloną. [przypis redakcyjny]

frantowskie — (przysłówek) po frantowsku. [przypis redakcyjny]

frant — spryciarz. [przypis redakcyjny]

frasowliwy — frasobliwy, pełen trosk. [przypis redakcyjny]

frasunk a. frasunek (starop.; tu lm: frasunki) — zgryzota, smutek, strapienie. [przypis redakcyjny]

frasunk a. frasunek (starop.) — zgryzota, smutek, strapienie. [przypis redakcyjny]

frasunków — zmartwień. [przypis redakcyjny]

Fraszka adresowana do Mikołaja Radziwiłła (1574–1577) — zmarłego w dzieciństwie syna hetmana Krzysztofa Pioruna Radziwiłła i Katarzyny Anny Sobkówny. [przypis redakcyjny]

Fraszka autobiograficzna powstała ok. r. 1573, w pierwszych latach pobytu w Czarnym Lesie. [przypis redakcyjny]

fraszka — błahostka. [przypis redakcyjny]

fraszka cnota — cnota jest fraszką, cnota nic nie znaczy. [przypis redakcyjny]

Fraszka jest okazem tzw. emblematu, obrazka alegorycznego: Kochanowski przełożył ją z Alciata, twórcy tego gatunku (Emblemata, 1531). Inny przekład Niedbałego figura sporządził Rej w Zwierzyńcu (1562, rozdz. IV, nr 22). [przypis redakcyjny]

Fraszka Jest przekładem końcowego dystychu epigramatu humanisty węgierskiego Jana z Panonii (1433–1490), skierowanego do Pawła II. [przypis redakcyjny]

Fraszka nawiązuje do mitu o Tantalu, który zaprosiwszy bogów na ucztę (chcąc wypróbować ich wszechwiedzę) podał im pieczeń z własnego syna. Tylko bogini Demeter (która utraciła dar jasnowidzenia) zjadła łopatkę. Bogowie odkryli podstęp. Jowisz wskrzesił chłopca i wstawiwszy mu łopatkę z kości słoniowej zabrał na Olimp, Tantala zaś strącił do Tartaru, gdzie dręczony był przez głód i pragnienie bez możliwości zaspokojenia ich. [przypis redakcyjny]

Fraszka nawiązuje do średniowiecznej legendy, według której wskrzeszony przez Chrystusa Łazarz miał opisać swe pośmiertne wrażenia. [przypis redakcyjny]

Fraszka niewątpliwie o sobie samym. [przypis redakcyjny]

Fraszka o temacie u Kochanowskiego pospolitym (zob. I 7 Na starą). Dowcip polega na sztuczce rymowej, wiersze bowiem parzyste zamiast wyrazu oczekiwanego wprowadzają całe zwroty, rzekomo maskujące drwiny z podstarzałej zalotnicy. Owe wyrazy oczekiwane to: babo, lata, wnuki, dupia, do domu, legaj, szalej, młody, paciorki, stary, za tobą, szydzą, matka. [przypis redakcyjny]

Fraszka skierowana Jest do stryja poety, Filipa Kochanowskiego. Jako właściciel połowy Czarnolasu gospodarował on w majątku podczas nieobecności Jana Kochanowskiego, a w latach 1562–1563 miał z nim proces. [przypis redakcyjny]

fraszka (starop.) — błahostka, drobnostka, drobiazg (zob. w w. 2 „lekkie rymy”, w w. 4 „nieważne pieśni”) [przypis redakcyjny]

Fraszka, wspomniana przez Górnickiego w Dworzaninie polskim, powstać musiała przed r. 1565. [przypis redakcyjny]

Fraszka wydrukowana w 1. wydaniu Szachów z ozdobionym herbem Tarnowskich (gwiazda nad półksiężycem), zawiera przepowiednię niespełnioną, młody bowiem Tarnowski „zszedł” rychło po ojcu, hetmanie. [przypis redakcyjny]

Fraszka zwraca się albo do Nideckiego (por. przyp. do fr. II 34), albo do Andrzeja Trzecieskiego (por. przyp. do fr. II 80), z którym Kochanowski również bardzo się przyjaźnił. [przypis redakcyjny]

Fraszka zwrócona do Andrzeja Trzecieskiego (por. przyp. do fr. II 80) albo Nideckiego (fr. II 34). [przypis redakcyjny]

fraterne (łac.) — po bratersku. [przypis redakcyjny]

fraucymer — dwór, orszak niewieści. [przypis redakcyjny]

fraucymer (z niem. Frauenzimmer: komnata kobiet, pokój dla dam) — damy dworu, stałe towarzystwo królowej lub księżnej. [przypis redakcyjny]