Przypisy

Wczoraj ledwo mościom pan — tytuł grzecznościowy „mości pan” obowiązywał w stosunku do każdego szlachcica, natomiast każdy sprawowany urząd dawał prawo do tytułu „jaśnie wielmożny”. [przypis redakcyjny]

Wczora (…) tysiąc dwusetny sześćdziesiąty szósty rok się zakończył, gdy mostu upusty runęły w gruzy — Wskutek trzęsienia ziemi przy śmierci krzyżowej Chrystusa Pana. Chrystus Pan umaił na krzyżu w roku życia 34, Dante swoją pielgrzymkę po piekle odbywa w roku 1300, a zatem od czasu trzęsienia ogólnego ziemi w tej chwili wypadało liczyć lat 1266. Szatan oszukuje poetów, wskazując im inny most cały, cel kłamstwa nie jest wyraźny; sens moralny może być taki: że kto raz w kłamstwie podoba chociażby prawdę bez własnej szkody mógł powiedzieć, kłamie bez przerwy, żadnej innej w tym nie mając korzyści, oprócz zaspokojenia swojej ohydnej skłonności. [przypis redakcyjny]

wczoru — dniu wczorajszemu. [przypis redakcyjny]

w czubki — w kuczki. [przypis redakcyjny]

W czyich… ręku — dziś popr.: w czyich rękach; w ręku (starop.) — w dwojgu rąk (forma liczby podwójnej). [przypis redakcyjny]

w czym przypomina (…) Humboldta — por. W. Humboldt, Versuch d. Grenzen d. Wirksamkeit d. Staates zu bestimmen (Reclam). [przypis redakcyjny]

w czyścu — słowa te odnoszą się prawdopodobnie do czyśćca z religii chrześc., jednak niektórzy uczeni widzą tu aluzję do pogańskiego „czyśćca” opisanego w Eneidzie Wergiliusza. [przypis redakcyjny]

wdać się w coś — tu: zamienić się. [przypis redakcyjny]

W Danii chłopi i mieszczanie (…) oddali i siebie i szlachtę w niewolę — szlachta duńska, która ujęła była władzę w r. 1772 (upadek ministra Struensee) musiała w r. 1784 ustąpić pod naciskiem zarówno regenta ks. Fryderyka (później Fryderyk VI), jak klas niższych; nowy rząd zniósł poddaństwo chłopów (reformy lat 1787, 1788). [przypis redakcyjny]

w dawnej trwać kolei — iść utartym szlakiem, od dawna wytyczoną drogą. Koleją dawniej nazywano ślad (koleinę) zostawiony na drodze przez jadący wóz. [przypis redakcyjny]

w dezertej (z łac.) — w pustynnej. [przypis redakcyjny]

w długą iść (daw.) — w odwlokę. [przypis redakcyjny]

w długą (starop.) — daleko; w długą biegła uciekając: biegiem uciekała daleko. [przypis redakcyjny]

w długą uciekać (daw.) — wzdłuż, tj. prosto przed siebie uciekać („Jedni w długą, a drudzy poprzek uciekają”). [przypis redakcyjny]

w długą uciekać (daw.) — wzdłuż, tj. prosto przed siebie uciekać. [przypis redakcyjny]

w długą uciekać — wzdłuż, tj. prosto przed siebie uciekać. [przypis redakcyjny]

w dni naszych połowie — Poeta naznaczając zwyczajną normę wieku człowieka na lat 70, sam w 35 roku życia swojego zstępuje do piekła, w roku 1300, w Wielki Piątek przed Wielką Nocą; a wszystkie jego kręgi w ciągu dwudziestu czterech godzin przebiega. [przypis redakcyjny]

w dniu, kiedy zawalił się dom na ulicy Wspólnej… — 27 listopada 1878 r. zawaliła się ściana frontowa domu budowanego przy ul. Wspólnej 36. Jeden robotnik został zabity, pięciu ciężko rannych. [przypis redakcyjny]

w dole — w podziemiu zmarłych, królestwie Persefony. [przypis redakcyjny]

w dom sie mój noście — zmierzajcie, przybywajcie do mojego domu. [przypis redakcyjny]

w domu (…) Januszewskich — informacje na ten temat znaleźć można w biografii autora Marii: J. Ujejski, Antoni Malczewski. Poeta i poemat. Warszawa 1922. [przypis redakcyjny]

Wdowią zasłonę już zrzuciła (…) — Wdowa sędziego Nina powtórnie poszła za mąż. Mężem jej drugim był Galeazzo Viskonti, który w herbie familijnym miał węża, a herb Gallury koguta. Nino niezadowolony z postępowania żony swojej, która wkrótce po owdowieniu ponowiła zamęście, nadmienia Dantemu, ażeby nie do niej, ale do córki jego Joanny udał się z prośbą o modlitwę, która by tu czas jego oczekiwania skróciła. [przypis redakcyjny]

w Dreźnie — gdzie miał się odbyć ślub Poety. [przypis redakcyjny]

w drożkę — w nogi. [przypis redakcyjny]

w drugą sferę biegła nasza jazda (…) — Tą drugą sferą jest planeta Merkury. Gwiazda ta świeci jaśniej w blasku Beatrycze, blask jej stopniowo się powiększa, im wyżej, szczeblując z gwiazdy na gwiazdę, zbliża się do Boga. [przypis redakcyjny]

w drugiej pieśni — w innej pieśni. [przypis redakcyjny]

w drużbie — w parze (zob. Słownik Lindego). [przypis redakcyjny]

wdrużyć (daw.) — wdrążyć. [przypis redakcyjny]

W Dwóch i Trzech Jedność (…) — Przenajświętsza Trójca. [przypis redakcyjny]

w dwóch rankach zasmarowałam kilka arkuszy — szkic do wspomnianej wprzód autobiograficznej powieści. Znalazłem wśród listów Narcyzy do Wandy rękopis tego szkicu i zamieściłem go przy nowym wydaniu Czy to powieść? (1929) w pełniejszym niż wprzód tekście. [przypis redakcyjny]

w dyskursie — w mowie. [przypis redakcyjny]

w dyskurs — w rozmowę. [przypis redakcyjny]

wdzięczniejsza (…) z ust pańskich niżeli przez kanclerzów — kanclerz dawał odpowiedzi w imieniu króla; kanclerz tu przen.: pośrednik. [przypis redakcyjny]

wdzięczniejszy* (starop.) — milszy. [przypis redakcyjny]

wdzięczność — tu: uprzejmość. [przypis redakcyjny]

wdzięczności — tu: wdzięki. [przypis redakcyjny]

wdzięczny* — miły, przyjemny. [przypis redakcyjny]

wdzięczny* (starop.) — miły, przyjemny. [przypis redakcyjny]

wdzięczny* (starop.) — miły. [przypis redakcyjny]

wdzięka (daw.) — ozdoba, chwała. [przypis redakcyjny]

Wdzięk boskiej, wonnej i gęstej dąbrowy — Poeta na wierzchołku góry czyśćcowej raj nam ziemski przedstawia i słusznie; albowiem tam tylko zupełnie doskonała ludzka szczęśliwość miejsce mieć może, gdzie oczyszczenie z namiętności i grzechów jest wypełnione. [przypis redakcyjny]

W dziedzinach Wizygotów kompilacja kodeksu Teodozjusza, sporządzona na rozkaz Alaryka, rozstrzygała spory między Rzymianami — W dwudziestym roku pasowania tego monarchy i wydana w dwa lata później przez Aniena, jak się okazuje z przedmowy do tego kodeksu. [przypis redakcyjny]

w dziele pt. O przywróceniu dawnego rządu według pierwiastkowych Rzeczypospolitej ustaw, ogłoszonym w r. 1775 — współcześnie wyszło w języku francuskim pt.: Essai sur le rétablissement d'ancienne, forme du gouvernement de Pologne, Londyn 1775. O Wielhorskim pisali: K. Hoffman, Historia reform politycznych w dawnej Polsce, Lipsk 1867, str. 277–294; Józef Szujski, Stare książki i dawni ludzie, Dzieła, seria III, tom I, Kraków 1885; Tenże: Dzieje Polski według ostatnich badań, Tom IV, Lwów 1866), str. 550–551; Wł. Konopczyński, Geneza i ustanowienie Rady Nieustającej, Kraków 1917, str. 139–141; Tenże: Liberum veto. Studium porównawczo-historyczne, Kraków 1918, str. 406–407; Marian Szyjkowski, Myśl Jana Jakóba Rousseau w Polsce XVIII wieku Kraków 1913, str. 60 i 69–101; Wł. Smoleński, Szkoły historyczne w Polsce, Pisma historyczne, Tom III, Kraków 1901, str. 234–236. [przypis redakcyjny]

w dzień sądu staną przed nim — Kiedyś, w dzień Sądu Ostatecznego, kiedy źli i dobrzy rozdzieleni będą przez tych pogan, którzy sprawiedliwie i bez zmazy żyli i osiągną wieczną szczęśliwość, jasno objawi się przyczyna, dla której niesprawiedliwi i nie z ducha, ale z imienia tylko chrześcijanie potępieni będą. [przypis redakcyjny]

w dzień wielki zabłyśnie tak świetna — Przez „dzień wielki” poeta wyraża Sąd Ostateczny. [przypis redakcyjny]

w dzikich sardyńskich górach (…) niewiasty więcej wstydliwe i skromne niż tam — W okolicy górzystej wyspy Sardynii za czasów Dantego mieszkańcy, a szczególnie kobiety, odznaczały się dzikością i bezwstydem obyczajowym. Podobny zarzut robi poeta swoim florentynkom, między którymi po śmierci męża swojego żona Forezego mieszkała. [przypis redakcyjny]

W (…) dzikim świecie wiatr pociechę wodzi — tzn. żadna pociecha nie jest stałą. [przypis redakcyjny]

w dzisiejszych okolicznościach ma Polska do wyboru Dom Saski, Dom Hanowerski, Dom Brunświcki: w nim gotowy bohater — Karol Wilhelm ks. Brunświcki (1735–1806), słynny z waleczności, po śmierci swego mistrza Fryderyka II cieszył się opinią najlepszego wodza w Europie; w r. 1789 mówiono wiele w kołach politycznych polskich o wezwaniu go na tron w razie odmowy króla saskiego. [przypis redakcyjny]

w dziwny Labirynt — fraszki przyrównane są tu do labiryntu. [przypis redakcyjny]

Węclewski, Zygmunt (1824–1887) — filolog, tłumacz Aischylosa i Eurypidesa. [przypis redakcyjny]

wędlarnia — wędzarnia. [przypis redakcyjny]

wędrówkę do miejsc rodzinnych — podobne wrażenia spotykamy także w I części Listów z Szwajcarii Goethego. [przypis redakcyjny]

wędzidła — tu w znaczeniu: kije od wędek. [przypis redakcyjny]

węgierskie dukaty — monety złote o wysokiej, gwarantowanej zawartości złota. [przypis redakcyjny]

węgrzynek — służący przy koniach ubrany z węgierska. [przypis redakcyjny]

Węgrzynowice — wieś pod Rawą dzierżawiona przez ojca Paska. [przypis redakcyjny]

węgrzyn — tu: imię pospolite zam. hajduk, zwykle Słowak węgierski; tu „węgrzyn” mówi po rusku. [przypis redakcyjny]

wecować (daw.) — ostrzyć. [przypis redakcyjny]

wecować demesze (daw.) — ostrzyć szable. [przypis redakcyjny]

we czwał — szybko, co sił. [przypis redakcyjny]

według asygnacji fundatorskiej — według wyznaczenia przez fundatora. [przypis redakcyjny]

Według jednego z mniej znanych podań greckich, Orfeusz zginął od pioruna za zdradzenie tajemnicy bogów. [przypis redakcyjny]

według Makrobiusza mógł być Pisander tym starszym źródłem — [zob.] Saturnalia, lib. V, cap. 2. (F). [przypis redakcyjny]

według Pewn[ika] 3 — Autor skreślił ten Pewnik na początku Cz. IV i tutaj zachowała się jego treść. [przypis redakcyjny]

według przepomożenia — stosownie do możności. [przypis redakcyjny]

według Tw. 11 — Raczej: Dod. do Tw. 11. [przypis redakcyjny]

wedle Hieronima — Święty Hieronim przypuszczał, że aniołowie zostali stworzeni na wiele wieków przed stworzeniem reszty świata. [przypis redakcyjny]

we dni chmurne księżyca pewnego — (…) pewnego miesiąca. [przypis redakcyjny]

Wega — gwiazda pierwszej wielkości w gwiazdozbiorze Lutni. [przypis redakcyjny]

w egzystymacji — w szacunku, w opinii. [przypis redakcyjny]

Weil — Veile, miasto w Szlezwiku nad zatoką o tej samej nazwie. [przypis redakcyjny]

wejść w paragon (daw.) — mierzyć się, równać się. [przypis redakcyjny]

weksa (z łac.) — dokuczanie, chłosta. [przypis redakcyjny]

weksa (z łac.) — dokuczanie. [przypis redakcyjny]

wełnić się — falować. [przypis redakcyjny]

welinowy papier — biały gładki papier, wysokiego gatunku. [przypis redakcyjny]

we mnie się „nigdy nikt” nie kochał (…) żeby sobie i mnie powiedzieć: „Niech będzie żoną moją — o ile wiemy, był taki: astronom Jan Baranowski, przed którego konkurami Narcyza uciekła była z Warszawy do Poznania. [przypis redakcyjny]

wena — tu: żyła. [przypis redakcyjny]

wena (z łac.) — usposobienie, skłonność, ochota. [przypis redakcyjny]

wendeta (daw., z wł.) — targ. [przypis redakcyjny]

weneckie farby — luksusowe kosmetyki sprowadzane z Wenecji. [przypis redakcyjny]

Wenera — u Rzymian bogini miłości. [przypis redakcyjny]

wenerować (z łac.) — czcić. [przypis redakcyjny]

Wenery ofiara — obraz przedstawiający boginię miłości, Wenerę, składającą parę gołębi na ofiarę. [przypis redakcyjny]

Wenus, jako faworytka Marsa — Wenus: bogini miłości u Rzymian, Mars: bóg wojny. [przypis redakcyjny]

Wenus (…) kołując sama przez epicykl trzeci — Epicyklem, wedle Ptolomeusza, nazywano w języku astronomicznym małe kręgi, w których krążyły planety oddzielnie od wszystkich innych ciał niebieskich. W trzecim z tych epicyklów planetarnych, świat starożytny wierzył, jak się tu poeta wyraża, że widział Wenerę w gwieździe nazwanej od jej imienia i nadto jeszcze błąd starożytny ubóstwił jej matkę Dydonę i jej syna Kupida. [przypis redakcyjny]

Wenus milońska — słynna rzeźba starożytna przedstawiająca boginię miłości Afrodytę, rzymską Wenus. Wykopana na wyspie Milos w r. 1820, znajduje się w muzeum Louvre'u. [przypis redakcyjny]

Wenus z Milo — starożytna rzeźba marmurowa z końca II w. p.n.e., przedstawiająca grecką boginię miłości Afrodytę (rzymska Wenus), znaleziona na wyspie Milo w r. 1820. Obecnie znajduje się w słynnym muzeum paryskim — Luwrze [przypis redakcyjny]

w Eoi — na wschodzie. [przypis redakcyjny]

Werandy odpatrzeć się nie można — weranda jest tak ładna, że nie można się na nią napatrzeć. [przypis redakcyjny]

werbel — bęben wojskowy, tryl na bębnie. [przypis redakcyjny]

werblik — haczyk żelazny, mały łańcuszek. [przypis redakcyjny]

werbunek — zaciąg, pobór. [przypis redakcyjny]

Werdo? (z niem.) — kto tam; kto idzie. [przypis redakcyjny]

Wergiliusza „pontem indignatus Araxes — [patrz:] Eneida, VIII, w. 725; Polymetis. Dialog, XIV, p. 230. [przypis redakcyjny]

Wernyhora — por. objaśnienie „Dekoracji” na pocz. aktu I. Charakterystyczne jest tu pojawienie się Wernyhory jako „Polaka”, więc w stroju „polskim”, zapewne szlacheckim, wita wszakże Gospodarza na sposób ukraiński: sława. [przypis redakcyjny]

Weronka — Weronika da Gambara, małżonka hrabiego Giberto Corregio, jedna z pierwszych poetek włoskich. [przypis redakcyjny]

Werres — Gaius Verres (ok. 119—ok. 43 p. n. e.) jako wysoki urzędnik w Rzymie i prowincjach rzymskich zasłynął z nadużyć i gwałtów; „[…] przeciw niemu o zdzierstwa stawał Cicero imieniem miast i obywatelów Sycylii, oracje, które miał, powszechnym nazwiskiem mianują się Verrinae”. (Zbiór potrzebn. wiad.) [przypis redakcyjny]

Wersal — wspaniały pałac i park pod Paryżem, z epoki Ludwika XIV, stanowił do r. 1789 rezydencję królów fr.; od czasów Ludwika Filipa znajduje się tam muzeum historyczne. [przypis redakcyjny]

Wersy 61–65 przypominają balladę Goethego Der Fischer. [przypis redakcyjny]