Przypisy

Jawohl, herzbewegend Festtag. Hier fühle ich mich heimisch (niem.) — Tak jest, wzruszające święto. Tu czuję się swojsko. [przypis edytorski]

jawohl, herzbewegend Festtag (niem.) — tak jest, wzruszające święto. [przypis edytorski]

jawohl, je eher, je lieber (niem.) — tak jest, im większe, tym lepiej. [przypis edytorski]

Jawohl, mein Schatz, es kam mir in den Sinn (niem.) — Tak jest, mój skarbie, przyszło mi do głowy… [przypis edytorski]

Jawohl! (niem.) — tak jest! [przypis edytorski]

jawohl (niem.) — tak jest. [przypis edytorski]

jawor, co w piosence „tam na polu stoi” — zapewne chodzi o: „Tam na górze jawor stoi, jawor zielonieńki”, pierwsze słowa pieśni Kozak, z muzyką Stanisława Moniuszki i tekstem Jana Czeczota. [przypis edytorski]

jawor — rzadko obecnie spotykany gatunek klonu. [przypis edytorski]

Jaworski, Roman (1883–1944) — prozaik i dramaturg, którego utwory cechowały się ekspresjonizmem i groteską. [przypis edytorski]

Jaworzno — podobóz KL Auschwitz-Birkenau. [przypis edytorski]

Jaworzyna Kamienicka — drugi pod względem wysokości po Turbaczu szczyt Gorców. [przypis edytorski]

Ja w tym, że te dwa wesela (…) będą — Ja tego dopilnuję, żeby te dwa wesela się odbyły. [przypis edytorski]

jawu — dziś: jawy. [przypis edytorski]

Ja wunderschönen Monat Mai, Als alle Knospen sprangen (niem.) — jakże piękny jest miesiąc maj, gdy strzelają wszystkie pączki. [przypis edytorski]

Ja wydam Tobie krwawszą bitwę (…) tylko dymi niekiedy przez słowa — cytaty z Wielkiej improwizacji z Dziadów cz. III Mickiewicza. [przypis edytorski]

Jaxa-Marcinkowski, Kajetan (1788–1832) — poeta uważany za grafomana. [przypis edytorski]

jaź — ryba z rodziny karpiowatych. [przypis edytorski]

jaźwiec — borsuk. [przypis edytorski]

jaźwiec (łac. Meles meles) — borsuk europejski, gatunek ssaka drapieżnego z rodziny łasicowatych. [przypis edytorski]

jażbym (…) miał — konstrukcja z ruchomą końcówką czasownika w trybie przypuszczającym oraz partykułą -że, skróconą do -ż- w funkcji wzmacniającej i pytającej; znaczenie: czy ja miałbym, czy ja bym miał. [przypis edytorski]

jażbym miał (…) wiązać — przykład konstrukcji z ruchomą końcówką czasownika oraz partykułą wzmacniającą -że-, skróconą do -ż-; inaczej: jaż miałbym wiązać; czy miałbym wiązać. [przypis edytorski]

jaż bym mógł — (daw.) — konstrukcja z partykułą -że skróconą do -ż; znaczenie: czy ja mógłbym, czyż ja mógłbym. [przypis edytorski]

jaż bym się zemścił — czyż ja bym się zemścił. [przypis edytorski]

Jaż bym (…) zakrwawił — konstrukcja z partykułą -że, skróconą do -ż; znaczenie pytania retorycznego: czy ja bym zakrwawił; czyż ja bym zakrwawił. [przypis edytorski]

jaże (gwar.) — aż. [przypis edytorski]

jaże (gw.) — aż, dopiero. [przypis edytorski]

jaże (gw.) — aż. [przypis edytorski]

jaże — tu: konstrukcja z partykułą wzmacniającą -że. [przypis edytorski]

jaż (gw.) — aż. [przypis edytorski]

jaż — ja z partykułą wzmacniającą -ż. [przypis edytorski]

jaż — konstrucja z partykułą -że, skróconą do -ż; znaczenie: czy ja. [przypis edytorski]

Jaż — konstrukcja z partykułą -że, skróconą do -ż, o funkcji pytajnej; znaczenie: czy ja. [przypis edytorski]

jaż — konstrukcja z partykułą -że, skróconą do -ż, o funkcji wzmacniającej. [przypis edytorski]

jaż — konstrukcja z partykułą -że, skróconą do -ż; znaczenie: czy ja, czyż ja. [przypis edytorski]

jaż — konstrukcja z partykułą -że, skróconą do -ż; znaczenie: czy ja. [przypis edytorski]

jaż — zaimek osobowy „ja” z partykułą wzmacniającą -ż. [przypis edytorski]

Ja zatwardzę serce jego, iż nie usłucha ani prawej pokuty czynić będzie — por. Wj 10, 1; dodana druga część zdania. [przypis edytorski]

jazda wierzchem — jazda na grzbiecie zwierzęcia. [przypis edytorski]

jazek (gw.) — ja żem. [przypis edytorski]

Ja, Zeusa syn, Dionizos, ongi urodzony / Z Semeli, latorośli Kadmowego domu, / Co zległa, rozwiązana błyskawicą gromu. — Semele, córka króla Kadmosa, była kochanką Zeusa. Pragnęła zobaczyć boga w całej jego potędze, ale spalił ją blask boskiego pioruna. Zeus zabrał płód, który nosiła, i ukrył w swoim biodrze, a następnie urodził. Tak powstał Dionizos. [przypis edytorski]

jaz — niewielka zapora rzeczna. [przypis edytorski]

Jazon, arcykapłan (II w. p.n.e.) — arcykapłan jerozolimski, narzucał rodakom grecki sposób życia; uzyskał stanowisko dzięki zaoferowaniu królowi Antiochowi IV Epifanesowi dodatkowych wpływów do skarbca królewskiego, zapewne z części ofiar dla Świątyni, oraz przeprowadzenie hellenizacji Jerozolimy (2 Mch 4, 7–15); po 3 latach utracił urząd, bezskutecznie próbował odzyskać je siłą, co spowodowało atak Antiocha na Jerozolimę. [przypis edytorski]

Jazon (mit. gr.) — heros, przywódca wyprawy Argonautów. [przypis edytorski]

Jazon (mit. gr.) — heros, syn Ajzona, króla Tesalii, przywódca Argonautów w wyprawie po Złote Runo. [przypis edytorski]

Jazon (mit. gr.) — heros z Tesalii, przywódca wyprawy po złote runo. [przypis edytorski]

Jazon (mit. gr.) — przywódca wyprawy Argonautów (od nazwy statku „Argo”) po złote runo do Kolchidy (płd.-wsch. wybrzeże Morza Czarnego). [przypis edytorski]

Jazon (mit. gr.) — przywódca wyprawy Argonautów (od nazwy statku „Argo”) po złote runo do Kolchidy. W zdobyciu złotego runa pomogła córka króla Kolchidy, Medea, która następnie uciekła z Grekami na ich statku i poślubiła Jazona. [przypis edytorski]

Jazon (mit. gr.) — przywódca wyprawy po złote runo. [przypis edytorski]

Jazowsko — wieś w województwie małopolskim, w powiecie nowosądeckim. [przypis edytorski]

Ja z Połtawszczyny (…) A ty zwitki tut wziałsia? (ukr.) — Ja z Połtawszczyzny (region miasta Połtawa w środkowo-wschodniej części Ukrainy). A ty skąd się tu wziąłeś? [przypis edytorski]

jazyjskie Argos — chodzi o miasto Argos na Peloponezie. [przypis edytorski]

Jazykow, Mikołaj Michajłowicz (1803–1847) — ros. poeta z kręgu literackiego Puszkina. [przypis edytorski]

jazzband — z ang. jazz band: zespół wykonujący muzykę jazzową; tu w znaczeniu używanym dawniej: jazz. [przypis edytorski]

jazzy — dziś: jazz. [przypis edytorski]

J. B. O. — Józefat Bolesław Ostrowski (1805–1871), krytyk, uczestnik estetyczno-literackiego sporu klasyków z romantykami, przebywający na emigracji w Londynie. [przypis edytorski]

jęczyć — dziś: jęczeć. [przypis edytorski]

jędor (daw., gw.) — indor. [przypis edytorski]

jędyk (gw.) — indyk. [przypis edytorski]

jędza — Eris, w mit. gr. bogini kłótni i chaosu. To ona rzuciła między trzy boginie, Herę, Atenę i Afrodytę, złote jabłko przeznaczone dla najpiękniejszej, co doprowadziło ostatecznie do wojny trojańskiej, kiedy Parys rozstrzygnął, że jabłko należy się bogini miłości. Personifikacja ta występowała również w Monachomachii. [przypis edytorski]

jędza niezgody — Eris, w mit. gr. bogini kłótni i chaosu. To ona rzuciła między trzy boginie, Herę, Atenę i Afrodytę, złote jabłko przeznaczone dla najpiękniejszej, co doprowadziło ostatecznie do wojny trojańskiej, kiedy Parys rozstrzygnął, że jabłko należy się bogini miłości. Personifikacja ta występowała również w Monachomachii. [przypis edytorski]

jędza — tu: śmierć. [przypis edytorski]

jędza z wężami — Erynia, jedna z bogiń zemsty. [przypis edytorski]

Jędze a. Erynie (mit. gr.) — boginie zemsty. Ich zadaniem jest także pilnowanie, by nic nie przekraczało praw natury, dlatego nie pozwoliły koniowi dalej mówić. [przypis edytorski]

Jędze a. Erynie (mit. gr.) — boginie zemsty, uosobienie wyrzutów sumienia. [przypis edytorski]

Jędze (mit. gr.) — Erynie, boginie zemsty. [przypis edytorski]

jędze — tu: Erynie (mit. gr.) a. Furie (mit. rzym), boginie zemsty, uosobienie wyrzutów sumienia, bóstwa pilnujące, aby czyny nie przekraczały praw natury. [przypis edytorski]

jędze — w innym wyd.: żądze. [przypis edytorski]

jędzon (daw.) — potwór. [przypis edytorski]

jędzon — potwór, upiór. [przypis edytorski]

jęke — złodziejaszek. [przypis edytorski]

jęki cierpiących i nieszczery śmiech ludzki — Juliusz Słowacki, Godzina myśli; cytat ze zmienionym szykiem wyrazów. [przypis edytorski]

jęki swemi — dziś popr. forma N.lm: jękami. [przypis edytorski]

jękła — dziś popr. forma: jęknęła. [przypis edytorski]

jękła — dziś popr.: jęknęła. [przypis edytorski]

jękło — dziś raczej: jęknęło. [przypis edytorski]

jękły (daw., gw.) — dziś: jęknęły. [przypis edytorski]

jękły — dziś popr.: jęknęły. [przypis edytorski]

jękóm — dziś popr. forma C. lm: jękom; tu popr.: do jęków. [przypis edytorski]

jęła (daw.) — zaczęła. [przypis edytorski]

jęła — daw. zaczęła. [przypis edytorski]

jęła się — zaczęła się. [przypis edytorski]

Jélyotte, Pierre (1713–1797) — śpiewak opery paryskiej (tenor), uważany za najświetniejszego w swoich czasach. [przypis edytorski]

Jérôme Paturot à la recherche de la position sociale — właśc. Jérôme Paturot à la recherche d'une position sociale, powieść satyryczno-obyczajowa autorstwa Louise'a Reybauda (1799–1879), francuskiego pisarza i polityka. [przypis edytorski]

jętka — uskrzydlony owad, który w postaci larwalnej zamieszkuje strumienie, a po wykluciu do postaci dorosłej żyje bardzo krótko, czasem jeden dzień (stąd: jętka jednodniówka). [przypis edytorski]

jętki — rząd uskrzydlonych owadów, zwykle związanych ze środowiskiem wodnym, żyjących w postaci dorosłej bardzo krótko, czasem jeden dzień, mimo że okres życia larw trwa nawet do kilku lat i obejmuje 20–30 linień. [przypis edytorski]

język „brazylijski” — w Brazylii, dawnej kolonii portugalskiej, językiem urzędowym, obecnie ojczystym dla większości mieszkańców, jest brazylijska odmiana języka portugalskiego, różniąca się od standardu europejskiego nieco odmienną fonetyką oraz dużym procentem słownictwa zapożyczonego z lokalnych języków indiańskich. [przypis edytorski]

języki nieprzyjacielskie — tj. jeńców, których można wypytać o stan nieprzyjacielskich sił. [przypis edytorski]

język — jeniec, od którego można wydobyć informacje. [przypis edytorski]

język — jeniec schwytany dla uzyskania informacji o siłach przeciwnika. [przypis edytorski]

język latyński — język łaciński. [przypis edytorski]

Język swój, w którym samym to królestwo miedzy wielkimi onemi słowieńskimi wolne zostało — ponieważ państwem moskiewskim rządzą tyrani (zob. Kazanie wtóre), Słowianie mieszkający na Bałkanach podlegają tyranii sułtana tureckiego, a Czesi nie mają własnego państwa, podlegają władzy austriackich Habsburgów. [przypis edytorski]

język — tu: informator, żołnierz nieprzyjacielski, wzięty do niewoli w celu przesłuchania i zasięgnięcia informacji o wojskach wroga, ich liczebności, rozmieszczeniu i zamiarach. [przypis edytorski]

język — tu: wiadomość. [przypis edytorski]

język — tu: żołnierz nieprzyjacielski, wzięty do niewoli w celu przesłuchania i zasięgnięcia informacji o wojskach wroga, ich liczebności, rozmieszczeniu i zamiarach. [przypis edytorski]

Język tylko przysięgał — Eurypides, Hippolytos uwieńczony, w. 612. [przypis edytorski]

język wężów — przen. jadowita krytyka. [przypis edytorski]

Jean-Baptiste Duvoisin (1744–1813) — fr. dostojnik kościelny, autor m.in. Szkiców o tolerancji, cieszył się zaufaniem Napoleona I. [przypis edytorski]

Jean Baptiste Racine (1639–1699) — fr. poeta i dramaturg; autor m.in. Andromachy i Fedry. [przypis edytorski]

Jean Charlier Gerson — Theologieprofessor, Prediger, Pfarrer von Paris (1363–1429). [przypis edytorski]

Jean de La Bruyère (1645–1696) — fr. pisarz, autor Charakterów (Les Caractères ou les Mœurs de ce siècle), dzieła opisującego postaci i obyczaje XVII-wiecznej Francji. [przypis edytorski]