Przypisy

zaznaczone na s. 181/182 — [autor w ten sposób opatrzył odsyłaczami wewnątrztekstowymi pierwodruk swej powieści; tu na odnośnej stronie znajduje się fragment zaczynający się od słów]: „Strumieński budował kościół (…)”. [przypis edytorski]

zazula (gw.) — kukułka. [przypis edytorski]

zazula (z ukr.) — kukułka. [przypis edytorski]

Zazwyczaj wierzy człowiek, gdy usłyszy słowa… — słowa Mefistofelesa z dramatu Goethego Faust, część pierwsza, w. 2565–2566 (scena u czarownicy), tłum. E. Zegadłowicz. [przypis edytorski]

zbądź (daw.) — pozbądź się, porzuć. [przypis edytorski]

zbądź — pozbądź się [przypis edytorski]

Zbąszyn — ob. Zbąszyń, miasto w woj. wielkopolskim; w okresie międzywojennym graniczna stacja kolejowa Polski. [przypis edytorski]

Z baczeniem — z uwagą. [przypis edytorski]

zbadywać — dziś: badać, wypytywać. [przypis edytorski]

zbajać się (daw.) — zbłaźnić się, skompromitować się; okazać się kłamcą. [przypis edytorski]

zbakierowany — tu: wykolejony. [przypis edytorski]

zbałamucić (daw.) — uwieść. [przypis edytorski]

zbałucczony — przypominający komedie Bałuckiego. [przypis edytorski]

zbankretowany — zrujnowany. [przypis edytorski]

zbanyszek (gw.) — dzbanuszek. [przypis edytorski]

Zbaraż — miasto w zach. części Ukrainy, ok. 20 km na płn. wschód od Tarnopola. [przypis edytorski]

Zbaraż — miasto w zach. części Ukrainy, ok. 20 km na płn. wschód od Tarnopola; w 1649, podczas powstania Chmielnickiego, miała miejsce słynna obrona Zbaraża: 14-tysięczny oddział polski bronił się przez 43 dni przed naporem liczącej 100–200 tys. żołnierzy armii kozacko-tatarskiej. [przypis edytorski]

Zbaraż — miasto w zach. części Ukrainy, ok. 20 km na płn. wschód od Tarnopola; w 1649 r., podczas powstania Chmielnickiego, miała miejsce słynna obrona Zbaraża: 14-tysięczny oddział polski bronił się przez 43 dni przed naporem liczącej 100–200 tys. żołnierzy armii kozacko-tatarskiej. Oblężenie to zostało opisane w powieści historycznej Henryka Sienkiewicza Ogniem i mieczem. [przypis edytorski]

Zbaraż — miasto w zach. części Ukrainy, rezydencja rodowa książąt Zbaraskich. [przypis edytorski]

Zbaraż — miasto w zachodniej części Ukrainy, ok. 20 km na płn. wschód od Tarnopola; w obronie Zbaraża (1649) przed Kozakami Chmielnickiego i Tatarami brały udział wojska polskie pod komendą trzech regimentarzy i księcia Jeremiego Wiśniowieckiego. [przypis edytorski]

z barszczowych uszów — z pierożków, por. barszcz z uszkami; uszów — dziś popr. forma D. lm: uszu. [przypis edytorski]

Z batem do kobiety — por. F. Nietzsche, Tako rzecze Zaratustra, Mowy Zaratustry: O starej i młodej kobiecie. [przypis edytorski]

zbawiać (daw.) — tu: pozbawić. [przypis edytorski]

zbawić (daw., gw.) — tu: pozbawić. [przypis edytorski]

zbawić — dziś: pozbawić. [przypis edytorski]

zbawić się — uratować od czegoś, wyzwolić; pozbyć się czegoś. [przypis edytorski]

zbawić (starop.) — pozbawić. [przypis edytorski]

zbawić (tu daw.) — pozbawić. [przypis edytorski]

zbawić — tu: pozbawić. [przypis edytorski]

zbawić — tu: uratować. [przypis edytorski]

zbawić żywota (starop.) — pozbawić życia. [przypis edytorski]

Zbawicielów (starop. forma) — dziś popr. D.lp: Zbawiciela (grób). [przypis edytorski]

zbawił (daw.) — pozbawił. [przypis edytorski]

zbawion — pozbawiony. [przypis edytorski]

zbawiony (tu daw.) — pozbawiony. [przypis edytorski]

zbawiony — tu w znaczeniu: pozbawiony. [przypis edytorski]

zbawiż ich kto — konstrukcja z partykułą wzmacniającą -że, skróconą do -ż; znaczenie: czy ich ktoś zbawi. [przypis edytorski]

zbaw mnie tej — pozbaw mnie tej a. zbaw mnie od tej. [przypis edytorski]

zbaw swe wierne, a nawiedź je — dziś popr. forma: zbaw swych wiernych, nawiedź ich (tu archaiczna forma, nawiązująca do języka starych przekładów Biblii, np. Jakuba Wujka). [przypis edytorski]

z bębny — dziś popr. forma N.lm: z bębnami. [przypis edytorski]

zbędzie malowania — straci barwy. [przypis edytorski]

z bebryckiej Amyka krwi — ze szczepu Bebryków, Traków w Bitynii, ich królem był Amykus, sławny pięściarz. [przypis edytorski]

zbełtany (pot.) — zmącony. [przypis edytorski]

zberczeć a. zbyrczeć (gw.) — dzwonić. [przypis edytorski]

zbereźnik (daw.) — osoba mówiąca lub zachowująca się w sposób nieprzyzwoity (przeważnie w sferze seksualnej). [przypis edytorski]

zberknięcie — tu: chrzęst, szczęknięcie. [przypis edytorski]

z berły — dziś popr. forma N. lm: z berłami. [przypis edytorski]

zbestwiony (daw.) — rozbestwiony; zamieniony w bestię; zdziczały. [przypis edytorski]

zbesztać kogoś — surowo kogoś zganić. [przypis edytorski]

zbezcześnić — dziś zbeszcześcić. [przypis edytorski]

zbezsławienie — pozbawienie sławy, zniesławienie. [przypis edytorski]

zbezwładniony — taki, który stał się bezwładnym. [przypis edytorski]

zbić kogoś z terminu (daw.) — zbić kogoś z tropu, zdezorientować kogoś. [przypis edytorski]

zbić z pantałyku — zbić z tropu. [przypis edytorski]

zbiedzony — dziś popr.: zabiedzony. [przypis edytorski]

zbiegać ziemie (daw.) — przebiegać przez ziemie, wędrować. [przypis edytorski]

zbiegi — dziś popr. forma M.lm: zbiegowie. [przypis edytorski]

zbiegłe lubości — przemijające przyjemności. [przypis edytorski]

zbiegł — tu: zdążył. [przypis edytorski]

zbiegłych skazańców — od końca XVIII wieku Wielka Brytania traktowała Australię głównie jako miejsce zsyłki więźniów, gdyż brytyjskie więzienia były przepełnione. Do roku 1868, kiedy tego zaprzestano, wysłano do kolonii karnych w Australii ok. 160 tysięcy skazanych. [przypis edytorski]

zbierać sprzęty — tu: zbierać plon. [przypis edytorski]

zbierać wzorki (daw. pot.) — przyglądać się i zapamiętywać przykłady typowych zachowań osób, z którymi się obcuje. [przypis edytorski]

zbierać wzorki (z kogoś) (daw. pot.) — dopatrywać się czyichś wad, niestosowności, drobiazgowo krytykować, obgadywać. [przypis edytorski]

zbiera — dziś popr.: wzbiera. [przypis edytorski]

zbierała szyszki — dawniej ubodzy ludzie zbierali suche szyszki na opał do pieca. [przypis edytorski]

zbieranie — tu: majątek. [przypis edytorski]

zbierema się (gw.) — zbierzemy się. [przypis edytorski]

z bieżącym kołem — sens: w miarę kolejnych obrotów koła garncarskiego. [przypis edytorski]

zbieżał (daw.) — zbiegł, tu: upłynął, przeminął. [przypis edytorski]

zbież — tu: przebież; przemierz. [przypis edytorski]

Zbigniewa, syna, którego miał z łoża bocznego, panujący książę Władysław — Zbigniew (ok. 1070/1073–1113), pierworodny syn Władysława Hermana z Przecławą z niedynastycznego rodu Prawdziców, książę Wielkopolski, Mazowsza i Kujaw w l. 1102–1107. Małżeństwo Władysława z Przecławą, choć zawarte w obrządku słowiańskim, miało moc prawną: dopiero pod koniec XII w. legat papieski Piotr Capuano, przebywając w Księstwie Polskim w 1197 r. nakazał zawieranie ślubów kościelnych. [przypis edytorski]

Zbigniew Jasiński ps. „Rudy” (1908–1984) — dziennikarz, poeta, żołnierz AK, autor słynnego wiersza Żądamy amunicji! uważanego za najpopularniejszy w czasie powstania, po wojnie na emigracji. [przypis edytorski]

Zbigniew (…) wyznaczoną sobie mając dzielnicę stykającą się o granicę z ziemią pogan — Wielkopolskę; Mazowsze zachował Władysław Herman. [przypis edytorski]

Zbigniew — Zbigniew Oleśnicki (1389–1455), biskup krakowski, pierwszy kardynał narodowości polskiej, doradca Władysława II Jagiełły i Władysława III Warneńczyka; przeciwny koronowaniu Witolda. [przypis edytorski]

Zbigniew z Brzezia (1360–1425) — marszałek wielki koronny, przez pewien czas również starosta krakowski. [przypis edytorski]

Zbigniew Zieliński ps. „Sęk” (1927– ) — żołnierz AK, uczestniczył również w konspiracji antykomunistycznej po wojnie, zdołał uniknąć wykrycia i aresztowania, w latach 1991–1992 Kierownik Urzędu ds. Kombatantów i Osób Represjonowanych. [przypis edytorski]

Zbigniew z Oleśnicy (1389–1455) — biskup krakowski (1423–1455), w 1449 został pierwszym kardynałem polskiego pochodzenia; jego karierę wydatnie przyspieszyło uratowanie życia Władysława Jagiełły podczas bitwy pod Grunwaldem. [przypis edytorski]

zbijać z terminu — zbijać z tropu. [przypis edytorski]

zbiór pieśni galicyjskich — chodzi o dzieło Wacława Zaleskiego (1799–1849) Pieśni polskie i ruskie ludu galicyjskiego z muzyką instrumentowaną przez Karola Lipińskiego. Zebrał i wydał Wacław z Oleska, opublikowane w 1833 r. [przypis edytorski]

zbiór — tu: zebranie. [przypis edytorski]

zbiornik, który Homer poetycznie nazywa kotliną pośród gór — por. Homer, Iliada IV 453 (porównanie zwarcia i zmieszania się nacierających wojsk trojańskich i achajskich oraz towarzyszącego temu zgiełku z mieszaniem się spływających w jedną dolinę rwących wód potoków). [przypis edytorski]

zbirać (starop.) — zbierać. [przypis edytorski]

zbira (gw.) — zbiera. [przypis edytorski]

zbir (daw.) — członek straży. [przypis edytorski]

zbir — tu: zabójca. [przypis edytorski]

zbiry (daw.) — członkowie straży; w innym wyd. tegoż tłumaczenia: łucznicy. [przypis edytorski]

zbiry — daw. nazwa członków straży. [przypis edytorski]

zbiry — daw. określenie członków straży; gwardia. [przypis edytorski]

zbiry — daw. określenie członków straży; w innym oprac. tegoż tłumaczenia: alguacilowie. [przypis edytorski]

zbiry Świętej Hermandady — członkowie hermandady; od hiszp.: hermandad: bractwo, powstałe w średniowieczu bractwa, rodzaj samoobrony czy milicji miejskich mających początkowo bronić pielgrzymów i tras ich wędrówek (miast i osad słynących cudami itp.) przed bandytami, ale także samowolą najemnych żołnierzy czy szlachty, właścicieli ziemskich; z czasem bractwa podporządkowane zostały władzy centralnej i służyły do ściągania podatków oraz egzekwowania poboru do wojska; instytucja zrzeszająca bractwa Santa Hermandad (hiszp.: święte bractwo) istniała do 1835 r. [przypis edytorski]

z bisurmańskiej na grecką wiarę przechrzczony — tzn. zmienił wyznanie, przechodząc z islamu na prawosławie. [przypis edytorski]

zbite bogi — tj. stłuczone posążki bóstw. [przypis edytorski]

zbite mury (starop.) — tu: rozbite mury. [przypis edytorski]

z błękitną wstęgą orderową przez plecy — na błękitnej wstędze orderowej (Cordon bleu) noszony był Order Ducha Świętego, najwyższe odznaczenie królestwa Francji, ustanowione w 1578 przez Henryka III Walezego. [przypis edytorski]

zblakły (gw.) — pobladły. [przypis edytorski]

zblakować (daw.) — zblaknąć; zblednąć. [przypis edytorski]

zblamować się (daw.) — skompromitować się, ośmieszyć się. [przypis edytorski]

zblamować się — skompromitować się. [przypis edytorski]

zblatować (gw. środ.) — zgodzić się, dogadać się. [przypis edytorski]

zblatować (gw. środ.) — zgodzić się, dogadać się; tu: opłacić, dać łapówkę. [przypis edytorski]