Wesprzyj Wolne Lektury 1,5% podatku — to nic nie kosztuje! Wpisz KRS 00000 70056 i nazwę fundacji Wolne Lektury do deklaracji podatkowej. Masz czas tylko do końca kwietnia :)

Przekaż 1,5%

Przekaż 1,5% podatku na Wolne Lektury KRS 00000 70056
Ufunduj darmowe książki dla tysięcy dzieciaków.
WIĘCEJ

Szacowany czas do końca: -
William Shakespeare (Szekspir), Tytus Andronikus
  1. Bóg: 1
  2. Diabeł: 1
  3. Dziecko: 1 2
  4. Grób: 1
  5. Kobieta: 1
  6. Kochanek: 1
  7. Mężczyzna: 1
  8. Mucha: 1
  9. Noc: 1
  10. Obyczaje: 1
  11. Ofiara: 1
  12. Ojciec: 1
  13. Pogrzeb: 1
  14. Polowanie: 1
  15. Przysięga: 1
  16. Rasizm: 1 2 3 4
  17. Sen: 1
  18. Trup: 1
  19. Wiara: 1
  20. Własność: 1
  21. Zdrada: 1
  22. Zło: 1
  23. Żona: 1

Zmiany:

1. I na swej sławie ciężko był dotknięty -> (…) jest dotknięty.

2. Uwspółcześnienie: w swoich ręku -> w swoim ręku.

3. Zapis: Dobre morderstwo -> Dobre Morderstwo (tu: alegoria).

William ShakespeareTytus Andronikustłum. Leon Ulrich

OSOBY:

  1. Saturninus — syn ostatniego cesarza rzymskiego
  2. Basjanus — brat Saturnina
  3. Tytus Andronikus — rzymski patrycjusz
  4. Markus Andronikus — trybun ludu, brat Tytusa
  5. Lucjusz — syn Tytusa
  6. Kwintus — syn Tytusa
  7. Mucjusz — syn Tytusa
  8. Marcjusz — syn Tytusa
  9. Młody Lucjusz — dziecię, syn Lucjusza
  10. Publiusz — syn Marka, trybuna
  11. Emiliusz — znakomity Rzymianin
  12. Alarbus — syn Tamory
  13. Chiron — syn Tamory
  14. Demetriusz — syn Tamory
  15. Aaron — Murzyn
  16. Dowódca
  17. Trybun
  18. Posłaniec
  19. Chłop[1]
  20. Tamora — królowa Gotów
  21. Lawinia — córka Tytusa Andronika
  22. Mamka i dziecko murzyńskie
  23. Krewni Tytusa, senatorowie, trybuni, żołnierze, służba, Goci i Rzymianie.

Rzecz dzieje się w Rzymie i okolicy.

AKT PIERWSZY

SCENA PIERWSZA

Rzym.
Przy odgłosie trąb wchodzą trybuni, senatorowie i zasiadają na wzniesionej galerii; następnie z jednej strony wchodzi Saturninus i jego stronnicy, z drugiej Basjanus ze swoimi stronnikami, przy odgłosie trąb i bębnów, z rozwiniętymi chorągwiami.

SATURNINUS

1
Praw mych obrońco, dostojny senacie,
Poprzyj orężem słuszność mojej sprawy,
A wy, rodacy, drodzy towarzysze,
Szablą utwierdźcie me prawa dziedziczne;
5
Wszak pierworodnym jestem męża synem,
Który ostatni rzymskim był cesarzem;
Honory ojca niech odżyją we mnie,
Niech hańba mego nie skala starszeństwa.

BASJANUS

Bracia Rzymianie, moich praw obrońcy,
10
Jeśli Basjanus, syn Cezara, kiedy
Miał łaskę w oczach królewskiego Rzymu —
Zastąpcie drogę do bram Kapitolu
I nie pozwólcie, żeby bezwstyd zasiadł
Na tronie tylko cnocie poświęconym,
15
Sprawiedliwości i umiarkowaniu.
Niech większość głosów uwieńczy zasługę;
Walczcie za wolność waszego wyboru.
Markus Andronikus pokazuje się na wysokościach sceny, z koroną.

MARKUS

Książęta, chciwi korony i władzy,
Których szukacie w stronników zapasach,
20
Wiedzcie, że ludu rzymskiego wyborem
(Którego jestem tu reprezentantem),
Jednomyślnością na tron wyniesiony,
W nagrodę wielkich i uczciwych zasług,
Tytus Andronik, nazwany Pobożnym!
25
Mąż szlachetniejszy, a dzielniejszy rycerz
W murach naszego nie żyje dziś miasta.
Senat go wezwał, by wracał do Rzymu
Z mozolnych wojen z Gotem barbarzyńskim,
Którego dumny kark pod jarzmo ugiął
30
Z pomocą synów, wrogów naszych strachem.
Dziesięć lat temu, jak pierwszy raz stanął
W obronie Rzymu, jak orężem skarcił
Śmiałego wroga; pięćkroć krwią oblany
Wracał do Rzymu, aby z placu boju
35
Walecznych synów w trumnach przynieść zwłoki;
Teraz na koniec, syt lat i honorów,
Wraca do Rzymu dobry Andronikus,
Wsławiony Tytus, w chwały swojej blasku.
Błagam was teraz, wy, których życzeniem
40
Godnie zastąpić zmarłego cesarza,
Byście przez pamięć czystej jego chwały,
Przez wzgląd na prawa senatu i ludu,
Którym posłuszne oddajecie hołdy,
Zrzekli się waszych uroszczeń i gwałtów,
45
Waszych stronników bandy rozpuścili,
Jak kandydatom przystoi, w pokoju,
Pokornie waszą popierali sprawę.

SATURNINUS

Jak słowa jego koją moje myśli!

BASJANUS

Taką mam ufność, Marku Androniku,
50
W nieskazitelnej twojej uczciwości,
Tak czczę i kocham i ciebie, i twoich,
Brata twojego Tytusa z synami
I tę, przed którą myśl się ma uniża,
Lawinię, Rzymu bogatą ozdobę,
55
Że wszystkich żegnam drogich mych przyjaciół,
A łasce ludu i fortunie mojej
Polecam mojej sprawy rozsądzenie.
Wychodzą stronnicy Basjana.

SATURNINUS

Wy, dotąd wierni praw moich obrońcy,
Dzięki wam składam i żegnam was wszystkich.
60
Moją osobę, me prawa polecam
Mojej ojczyzny miłości i łaskom.
Wychodzą stronnicy Saturnina.
Niech teraz twoja sprawiedliwość, Rzymie,
Dorówna mojej w dobroć twą ufności!
Otwórzcie bramy i wejść mi dozwólcie.

BASJANUS

65
I mnie, biednemu współzawodnikowi.
Przy odgłosie trąb wchodzą do izby senatu.

SCENA DRUGA

Rzym.
Wchodzą Dowódca i inni.

DOWÓDCA

Otwórzcie drogę! Waleczny Andronik,
Cnoty obrońca, dzielny Rzymu rycerz,
Zwycięzca w bitwach przez siebie stoczonych,
Wraca honorem i szczęściem wieńczony
70
Z dalekich krain, w których Rzymu wrogów
Mieczem powstrzymał i pod jarzmo ugiął.
Przy odgłosie trąb i bębnów wchodzą dwaj synowie Tytusa; za nimi dwóch mężów niosących trumnę okrytą kirem; za nimi dwóch innych synów, następnie Tytus Andronikus; za nimi Tamora, królowa Gotów, i dwaj jej synowie: Chiron i Demetriusz, Murzyn Aaron i jeńcy w jak można największej liczbie. Tragarze składają trumnę, a Tytus głos zabiera.

TYTUS

Witaj, zwycięski Rzymie, w swej żałobie!
Jak okręt z brzegów dalekich gościny
Wraca na koniec z bogatym ładunkiem
75
Do opuszczonej przed laty przystani,
Tak dziś, bluszczowym ozdobiony wieńcem,
Wraca Andronik, aby znów pozdrowić
Swoją ojczyznę radości łzą szczerą.
O, ty wszechwładny stróżu Kapitolu,
80
Spojrzyj łaskawie na dzisiejszy obrzęd!
Z dwudziestu pięciu mych walecznych synów
(Połowy króla Priama potomstwa)
Patrzcie na resztki żywe i umarłe!
Żyjącym waszą zapłaćcie miłością,
85
Zwłoki umarłych w przodków złóżcie grobie.
Got mi dozwolił oręż w pochwę schować.
Na własne dzieci niepomny Tytusie,
Niepogrzebanym czy dozwolisz synom
Na pustych brzegach Styksu się wałęsać?
90
Otwórzcie groby! Niech się bracia z bracią
Milcząc pozdrowią umarłych zwyczajem.
Śpijcie w pokoju, za wasz kraj polegli!
Święty przytułku cnoty, szlachetności,
Iluż mych synów w swoim trzymasz łonie,
95
Których już nigdy, nigdy nie zobaczę!

LUCJUSZOfiara, Obyczaje

Najdumniejszego z Gotów daj nam jeńca,
Abyśmy jego posiekali członki,
Ad manes fratrum[2] na stosie spalili
U bram ziemskiego więzienia ich kości,
100
Aby się dusze ich uradowały,
A nas na ziemi nie trwożyły dziwy.

TYTUS

Weźcie z żyjących najszlachetniejszego,
Tej nieszczęśliwej najstarszego syna.

TAMORA

O, stójcie, bracia! Szlachetny zdobywco,
105
Łez się mych zlituj, zwycięzco Tytusie,
Łez biednej matki za synem płaczącej!
Jeśli ci były drogie twoje dzieci,
Pomnij, że syn mój równie mi jest drogi,
Czy nie dość na tym, że nas tu przywiodłeś,
110
Aby ozdobić twój triumf, a zostać
Rzymu i twymi na zawsze jeńcami?
Maż[3] krew mych synów ulice te rosić
Za to, że mężnie bronili swej ziemi?
Jak u was cnotą jest za swego króla,
115
Za kraj swój walczyć — tak cnotą jest u nas.
Nie kal[4] krwią grobu twego, Androniku!
Czy chcesz się zbliżyć do natury bogów?
To zbliż się do nich, pełniąc miłosierdzie,
Bo miłosierdzie bóstwa jest znamieniem.
120
Pierworodnego oszczędź mego syna!

TYTUS

Uzbrój się, pani, w cierpliwość i przebacz!
W wojnie z Gotami poległych rycerzy
Bracia pobożnie ofiary żądają,
By ległych cienie jęczące ukoić;
125
Syn więc twój musi umrzeć jak ofiara.

LUCJUSZ

Precz z nim! Ofiarny przygotujcie ogień,
A my orężem posiekane ciało
W płomieniach stosu na popiół spalimy.
Wychodzą synowie Tytusa i Alarbus.

TAMORA

O, pobożności straszna a bezbożna!

CHIRON

130
Był kiedyż Scyta na pół tak okrutny?

DEMETRIUSZ

Nie stawiaj Scytów przeciw Rzymu dumie.
Alarbus idzie spocząć, my zostajem,
By drżeć pod groźnym Tytusa spojrzeniem.
Cierpliwość, pani, ale i nadzieja,
135
Że bóg, co rękę Hekuby uzbroił
Do krwawej pomsty na trackim tyranie,
Równie i Gotów królowej, Tamorze
(Gdy Got był Gotem, Tamora królową),
Ześle dzień błogi pomsty na jej wrogach.
Wracają synowie Andronika.

LUCJUSZ

140
Ojcze i panie, patrz, jak spełniliśmy
Rzymskie obrzędy; wnętrzności Alarba
I posiekane ciała jego członki
Są teraz strawą ofiarnego ognia,
Którego dymy wznoszą się ku niebu,
145
Jak woń kadzidła. Nic nam nie zostaje,
Jak w grobie złożyć braci naszych zwłoki
I trąb odgłosem w Rzymie ich powitać.

TYTUS

Niechaj tak będzie i niechaj Andronik
Ostatnie duszom ich da pożegnanie.
Przy odgłosie trąb składają trumnę w grobowcu.
150
Śpijcie tu, dzieci, w pokoju i sławie!
Śpijcie tu, Rzymu waleczni rycerze,
Od klęsk i przemian światowych bezpieczni!
Tu zazdrość kona, zdrada tu nie czyha,
Tu się nie rodzą obrzydłe niesnaski,
155
Tu burzy nie ma, wrzawa tu nieznana,
Sen tylko wieczny i wieczne milczenie.
Śpijcie tu, dzieci, w pokoju i sławie!
Wchodzi Lawinia.

LAWINIA

Żyj długo, ojcze, w pokoju i sławie!
Żyj długo w sławie, szlachetny Tytusie!
160
Na braci moich przynoszę grobowiec
Łez mych ofiarę, a u nóg twych klęcząc,
Powrót twój strugą łez witam radosnych.
Zwycięską dłonią błogosław mi, ojcze,
Którego szczęście Rzym podziwia cały.

TYTUS

165
Dzięki ci, Rzymie, żeś czule przechował
Skarb ten na mojej starości pociechę!
Żyj, córko! Przeżyj dni twojego ojca!
A cnoty sławą wieczność całą przeżyj!
Wchodzą Markus Andronikus, Saturninus, Basjanus i inni.

MARKUS

Witaj, Tytusie! Witaj, dzielny bracie,
170
Triumfatorze drogi Rzymu oczom!

TYTUS

Dzięki, mój bracie, szlachetny trybunie!

MARKUS

I wasz z szczęśliwej wojny witam powrót,
Synowcy, żywi albo w chwale śpiący!
We wszystkim równa wszystkich was fortuna,
175
Coście w ojczyzny swej walczyli służbie,
Lecz bezpieczniejsza chwała jest rycerzy,
Którzy dobiegli do szczęścia Solona,
A na honoru spoczywając łożu,
Wszystkie przygody życia zwyciężyli.
180
Teraz, Tytusie, szlachetny lud rzymski,
Którego zawsze byłeś przyjacielem,
Przeze mnie, swego wiernego trybuna,
Śnieżny, bez skazy płaszcz ci ten przysyła,
Współzawodnikiem do tronu mianuje
185
Z tymi zmarłego cesarza synami,
Więc płaszcz ten zarzuć i bądź kandydatem,
Pomóż dać głowę Rzymowi bez głowy.

TYTUS

Wielkiemu ciału lepszej głowy trzeba
Niż ta, od wieku i słabości drżąca.
190
Mamże w tym płaszczu o głosy was prosić,
By, zaszczycony dziś waszym wyborem,
Jutro pożegnać koronę i życie,
Znowu kłopotów ciężkich was nabawić?
Przez lat czterdzieści twym byłem żołnierzem,
195
Szczęśliwym dzieci twych wodzem, o Rzymie!
Dwudziestu jeden pogrzebałem synów,
W ojczyzny służbie poległych walecznie;
Daj mi na starość laskę honorową,
Ale nie berło, aby światem rządzić!
200
Godnie je dzierżył ostatni monarcha.

MARKUS

Zażądaj tylko, a będziesz cesarzem.

SATURNINUS

Śmiesz mówić, dumny, ambitny trybunie…

TYTUS

Cierpliwość, książę!

SATURNINUS

Chcę sprawiedliwości!
205
Dobądźcie mieczy waszych, patrycjusze,
A nim cesarzem zostanie Saturnin,
Niechaj do swoich nie wracają pochew!
Wprzód do Erebu popłyń, Androniku,
Nim mi rzymskiego ludu skradniesz serca!

LUCJUSZ

210
Sam gwałtownością niszczysz dobre chęci,
Które dla ciebie miał szlachetny Tytus.

TYTUS

Ukój się, książę, moją bowiem sprawą[5]
Serca narodu skłonią się ku tobie.

BASJANUS

Nie pochlebstwami łudzę cię, Tytusie,
215
Ale do śmierci będę cię poważał,
Będę ci wdzięczny, jeśli moją stronę
Twoich przyjaciół pokrzepić chcesz głosem;
A dla człowieka wielkiej duszy wdzięczność
Jest najpiękniejszą usługi zapłatą.

TYTUS

220
Rzymski narodzie i ludu trybuni,
Tytus Andronik o głosy was prosi;
Czy chcecie jego kierować się radą?

TRYBUNI

Na znak miłości swej dla Andronika,
By uczcić powrót jego do ojczyzny,
225
Lud i trybuni wybór jego stwierdzą.

TYTUS

Dzięki wam! Teraz upraszam o wybór
Starszego syna zmarłego monarchy,
Bo cnoty jego, niepłonną mam wiarę,
Jak słońce będą Rzymowi przyświecać,
230
A sprawiedliwość w blasku ich dojrzeje.
Jeśli wasz wybór za mą pójdzie radą,
Krzyknijmy społem: «Niech żyje nasz cesarz!».

MARKUS

Za wspólną zgodą wszystkich klas narodu,
Panów i ludu, głoszę Saturnina
235
Imperatorem potężnego Rzymu,
Wołam: «Niech żyje cesarz Saturninus!».
Przy odgłosie trąb schodzą z galerii.

SATURNINUS

Za wyświadczoną łaskę i usługi
W tym dniu naszego wyboru, Tytusie,
Dzięki ci składam, a mojej wdzięczności
240
Uczynkiem także jasny dam ci dowód.
Przed wszystkim, żeby twojemu imieniu
Dorzucić blasku, żeby twój ród wsławić,
Na cesarzową wybieram Lawinię,
Na panią Rzymu i mojego serca,
245
I w Panteonie ją świętym poślubię.
Powiedz, Tytusie, czy to po twej myśli?

TYTUS

Dostojny panie, związek ten uważam
Za wielki zaszczyt dla mojego domu
I tu w obliczu Rzymu cesarzowi
250
Szerokiej ziemi, a naszemu panu,
Poświęcam miecz mój, mój rydwan, mych jeńców,
Ofiary godne wielkiego monarchy;
Przyjmij więc jako należną daninę
Znaki mej chwały u twych stóp złożone.

SATURNINUS

255
Dzięki, Tytusie, ojcze mego życia!
Jak jestem dumny z ciebie, z twoich darów,
Rzym popamięta, a jeśli zapomnę
Z niewysłowionych twych zasług najmniejszą,
Niech lud zapomni swej dla mnie wierności.

TYTUS

do Tamory
260
Cesarza jesteś teraz branką, pani,
Twojej minionej pamiętny wielkości,
Ciebie i twoich szlachetnie opatrzy.

SATURNINUS

na stronie
Prawdziwie, ją bym wybrał na królowę,
Gdyby mi przyszło wybierać na nowo.
głośno
265
Chmurne twe czoło rozjaśń, piękna pani:
Choć cię los wojny z wielkości twej strącił,
Nie pójdziesz w Rzymie na ludzi pogardę,
Ale królewskie znajdziesz w nim przyjęcie.
Ufaj mi, pani, i nie trać nadziei;
270
Ten, co cię słowem swym krzepi, jest zdolny
Większą cię zrobić od Gotów królowej.
Lawinio, czy ci nie wstrętne te słowa?

LAWINIA

Nie, bo szlachetność twa jest mi rękojmią,
Że to monarszej tylko znak dobroci.

SATURNINUS

275
Dzięki, Lawinio. Lecz czas się oddalić.
Jeńcom dajemy wolność bez okupu.
Przy bębnów grzmocie wybór mój ogłoście.
Rozmawia z Tamorą.

BASJANUS

chwytając Lawinię
Tytusie, pozwól, dziewica ta moją.

TYTUS

Co mówisz, książę?

BASJANUS

280
Mówię tylko prawdę,
Przygotowany własną sobie ręką
Wymierzyć, jeśli trzeba, sprawiedliwość.

MARKUS

Suum cuique[6], to rzymskie jest prawo;
Słusznie więc bierze, co mu się należy.

LUCJUSZ

285
I co zatrzyma, póki Lucjusz żyje.

TYTUS

Precz, precz stąd, zdrajcy! Gdzie jest straż cesarska?
Zdrada, mój panie! Lawinia porwana!

SATURNINUS

Przez kogo?

BASJANUS

Tylko przez tego, co może
290
Choćby i ostrzem odebrać bułata
Swą narzeczoną z rąk całego świata.
Wychodzą Markus i Basjanus z Lawinią.

MUCJUSZ

Śpieszcie im w pomoc, bracia, ja z mej strony
Drzwi tej komnaty zamknę mym orężem.
Wychodzą Lucjusz, Kwintus i Marcjusz.

TYTUS

Idźmy, cesarzu, wkrótce ci ją wrócę.

MUCJUSZ

295
Drzwi te zamknięte…

TYTUS

Co? nikczemny chłopcze,
Co? Ty mi w Rzymie drogę chcesz zamykać?

MUCJUSZ

Lucjuszu, ratuj!
Tytus zabija go. Wchodzi Lucjusz.

LUCJUSZ

Jak niesprawiedliwie
300
Zabiłeś syna w niesłusznym zatargu!

TYTUS

Ni on mym synem, ani ty nim jesteś;
Nigdy syn ojca tak by nie zbezecnił.
Zdrajcy, Lawinię zwróćcie cesarzowi!

LUCJUSZ

Gdy chcesz, umarłą, lecz nigdy jak żonę,
305
Bo jest innego prawną narzeczoną.
Lucjusz wychodzi. Cesarz wchodzi na wzniesienie z Tamorą, dwoma jej synami i Murzynem Aaronem.

SATURNINUS

Nie, nie, Tytusie, cesarz jej nie żąda,
Ni jej, ni ciebie, ni żadnego z twoich.
Nie ufam temu, co raz ze mnie szydził;
Nie ufam tobie ni synom twym, zdrajcom,
310
Co się spiknęli na moją niesławę.
Czy na igraszkę nie mogliście w Rzymie
Innego wybrać? Jak ten czyn, Tytusie,
Z zuchwałą twoją zgadza się przechwałką,
Że o cesarstwo u ciebie żebrałem!

TYTUS

315
Co znaczą, przebóg, te krwawe zarzuty?

SATURNINUS

Lecz idź w pokoju, oddaj twą zmiennicę
Temu, co dla niej orężem młynkował.
Znalazłeś sobie walecznego zięcia,
Godnego synów twoich sprzymierzeńca,
320
By kłócić pokój rzeczypospolitej.

TYTUS

Słowa te krwawią serce me jak sztylet.

SATURNINUS

Tamoro, piękna ty Gotów królowo,
Co jak Dyjana w swych nimf jasnym kole
Prześcigasz blaskiem wszystkie damy rzymskie,
325
Jeśli mój nagły wybór ci niewstrętny,
Przyjmij ofiarę, bądź mą narzeczoną,
A ja cię zrobię Rzymu cesarzową.
Królowo Gotów, czy potwierdzasz wybór?
Na wszystkich bogów Rzymu tu przysięgam —
330
Gdy wodę świętą widzę i kapłana,
I blask pochodni, i gotowe wszystko
Do uroczystych Hymenu obrzędów —
Że póty ulic miasta nie powitam,
Mego pałacu nie przestąpię progu,
335
Póki stąd żony z sobą nie powiodę.

TAMORA

A ja w obliczu nieba tu przysięgam,
Że jeśli cesarz Saturnin podniesie
Królowę Gotów do swojej wielkości,
Żądz ona jego będzie służebnicą,
340
Młodości jego i matką, i mamką.

SATURNINUS

Do Panteonu idźmy, o królowo!
A wy, panowie, chciejcie cesarzowi
I narzeczonej towarzyszyć pięknej,
Którą mi niebo zesłało łaskawe,
345
A której losy mądrość ma zmieniła:
Tam święty obrzęd spełni się małżeństwa.
Wychodzą Saturninus i jego orszak, Tamora i jej synowie, Aaron i Goci.

TYTUS

Ja w dziewosłębów koło nie wezwany!
Kiedyż samotnym tak byłeś, Tytusie,
Tak pokrzywdzonym i hańbą okrytym?
Wchodzą Markus, Lucjusz, Kwintus i Marcjusz.

MARKUS

350
O, patrz, Tytusie, o, patrz, co zrobiłeś!
W złej sprawie synaś cnotliwego zabił.

TYTUS

To syn mój nie był, szalony trybunie,
On mi był obcy jak ty i jak wszyscy
W występnym czynie twoi sprzymierzeńcy,
355
By nasze czyste dotąd splamić imię!
Niegodny bracie! Niegodni synowie!

LUCJUSZ

Pogrzeb przynajmniej sprawmy mu uczciwy;
Przy braciach naszych niech Mucjusz spoczywa.

TYTUS

Nie, zdrajcy, w grobie on tym spać nie będzie.
360
Pięć temu wieków grób ten zbudowany,
A odnowiony bogato mym kosztem,
Krył tylko wiernych sług Rzymu, żołnierzy
W boju poległych, nie w ulicznym swarze;
Nie tu dlań miejsce; grzebcie go, gdzie chcecie.

MARKUS

365
Jest to bezbożny z twej strony uczynek;
Przeszłość za moim synowcem przemawia;
Przy swoich braciach on musi spoczywać.

KWINTUS I MARCJUSZ

Musi i będzie lub my za nim pójdziem.

TYTUS

Musi? To słowo który wyrzekł nędznik?

KWINTUS

370
Ten, który wszędzie jest poprzeć je gotów
Wyjąwszy tutaj.

TYTUS

Jak to, wbrew mej woli?

MARKUS

Nie, nie, Tytusie, my tylko błagamy,
Przebacz mu, dozwól w tym grobie go złożyć.

TYTUS

375
I ty, z synami moimi w przymierzu,
Rzuciłeś plamę na czysty mój honor;
W każdym z was tylko wroga mego widzę;
Daremną prośbą nie dręczcie mnie dłużej.

MARCJUSZ

Stracił nad sobą panowanie. Idźmy.

KWINTUS

380
Nie, póki brata nie pogrzebiem kości.
Markus i synowie Tytusa klękają.

MARKUS

Bracie, natura błaga pod tym mianem!

KWINTUS

Ojcze, natura w imieniu tym mówi!

TYTUS

O, milcz, milcz tylko lub wszystkim wam biada!

MARKUS

Więcej niż duszy mej połowo, bracie!

LUCJUSZ

385
Ojcze, nas wszystkich duszo i istności!

MARKUS

Pozwól w tym cnoty gnieździe mi pochować
Mego synowca, co szlachetnie poległ
W obronie siostry Lawinii honoru.
Jesteś Rzymianin, nie bądź barbarzyńcą;
390
Grecy, mądrzejszą kierowani radą,
Nie odmówili grobu Ajaksowi,
Choć samobójcy; mądry syn Laerta
W jego pogrzebu wystąpił obronie,
I ty nie dozwól, aby radość twoja,
395
Aby twój Mucjusz wejścia tam nie znalazł.

TYTUS

Wstań, bracie! Dzień to z mych dni najczarniejszy,
Bo w nim me dzieci skalały mój honor.
Dobrze, w tym grobie złóżcie go — mnie potem.
Wnoszą Mucjusza do grobowca.

LUCJUSZ

Śpij tu, Mucjuszu, z twymi przyjaciółmi,
400
Aż uwieńczymy twój grób trofeami.
Wszyscy klękają.
Niech nikt nie płacze po Mucjusza zgonie,
Bo w sławie żyje, kto za cnotę umarł.
Wychodzą wszyscy prócz Marka i Tytusa.

MARKUS

By myśl odwrócić od bolesnych zdarzeń,
Powiedz mi, jaką sztuki subtelnością[7]
405
Królowa Gotów tak nagle urosła?

TYTUS

Nie wiem; wiem tylko, że jest cesarzową;
Czy w tym subtelność[8] jaka, Bóg wie tylko.
Czy nie jest dłużną wdzięczności mężowi,
Co ją z daleka do tej chwały przywiódł?
410
Z swego się długu szlachetnie uiści.
Wchodzą Cesarz, Tamora i jej dwaj synowie z Murzynem z jednej strony, z drugiej Basjanus i Lawinia z orszakiem.

SATURNINUS

Tak więc, Basjanie, odniosłeś nagrodę;
Z piękną małżonką daj ci Boże radość!

BASJANUS

A tobie z twoją! Nic więcej nie dodam,
A mniej nie życzę; tym żegnam cię słowem.

SATURNINUS

415
Jeśli Rzym prawa, a ja mam potęgę,
Ten gwałt zapłacisz drogo z przyjaciółmi.

BASJANUS

Żona, WłasnośćNazywasz gwałtem zabranie własności,
Mej narzeczonej, a teraz mej żony?
Niech prawa rzymskie tę rozstrzygną sprawę,
420
Tymczasem wziąłem to, co było moje.

SATURNINUS

W krótkich mnie, panie, dzisiaj zbywasz słowach,
Lecz i mój przyjdzie czas, byleśmy żyli.

BASJANUS

Odpowiem, panie, za wszystko, com zrobił,
Wedle sił moich, choćby kosztem życia.
425
Dziś moje względem Rzymu powinności
Jedno mi słowo dodać nalegają.
Ten pan szlachetny, Tytus, na honorze
I na swej sławie ciężko jest dotknięty;
Jednak on własną ręką syna zabił
430
W gorącej chęci oddania ci córki,
Gniewem szalony, że śmiał opór stawić
W szczerości ducha zrobionej ofierze.
Wróć mu więc łaskę twoją, Saturninie,
Bo w każdym czynie swojego żywota
435
Twoim i Rzymu pokazał się ojcem.

TYTUS

Twoich się wstawień nie dopraszam, książę,
Boś z nimi razem sprawcą mej ohydy.
Niech Rzym i niebo świadkami mi będą,
Jak szczerzem kochał i czcił Saturnina.

TAMORA

440
Dostojny panie, jeśli kiedykolwiek
Miała Tamora w oczach twoich łaskę,
We wszystkich sprawie dozwól mi przemówić:
Przebacz im wszystkim przez miłość Tamory.

SATURNINUS

Co? Pani, wobec wszystkich być zelżonym
445
I podle wszystko przebaczyć bez zemsty?

TAMORA

Uchowaj Boże, abym zapragnęła
Być kiedy sprawcą twego poniżenia!
Ale honorem odpowiadam własnym
Za Andronika Tytusa niewinność;
450
Gniew jego świadczy jasno jego boleść[9];
Więc na mą prośbę spojrzyj nań łaskawie,
Dla czczych przypuszczeń nie trać przyjaciela,
Szlachetnej duszy nie smuć gniewnym okiem.
cicho do Cesarza
Słuchaj mej rady, daj się ułagodzić,
455
Skryj gniew i utaj choć słuszną urazę.
Ledwo zasiadłeś na cesarskim tronie,
Strzeż się, ażeby lud z patrycjuszami,
Biorąc w opiekę słuszną jego sprawę,
Nie chciał cię strącić za grzech niewdzięczności,
460
Którą nad wszystkie brzydzi się występki.
Ustąp ich prośbie, a zostaw mi resztę;
Zagłady wszystkich wynajdę godzinę,
Ze stronnikami ten ród cały zmiotę.
Srogiego ojca, zdrajców jego synów,
465
U których darmo żebrałam o życie
Drogiego syna, i wszystkich nauczę,
Jak drogo płaci, kto u nóg swych widzi
Królowę darmo proszącą o łaskę.
głośno
Dobry cesarzu, podnieś Andronika
470
I pokrzep serce uczciwego starca,
W twojego gniewu burzy więdniejące.

SATURNINUS

Wstań, wstań! Przemogły słowa cesarzowej.

TYTUS

Dzięki ci, pani! I tobie, o panie!
Twe słowa, wzrok twój — wróciły mi życie.

TAMORA

475
Tytusie, jestem teraz Rzymu cząstką.
Przybraną córką rzeczypospolitej,
A dobre rady są mą powinnością.
W tym dniu, Tytusie, wszelka niechęć kona.
Niech mi to będzie chlubą, żem cię mogła
480
Pogodzić, panie, z twymi przyjaciółmi.
do Basjana
Za ciebie, książę, dałam cesarzowi
Słowo, że będziesz nadal potulniejszy.
Bądźcie bez trwogi, panowie, Lawinio,
A za mą radą wszyscy na kolanach
485
O przebaczenie błagajcie cesarza.

LUCJUSZ

Czynię to chętnie, bo niebo nam świadkiem,
Żeśmy stanęli bez żadnej złej myśli
W obronie siostry drogiego honoru.

MARKUS

Co ja honorem moim tu poświadczam.

SATURNINUS

490
Skończmy więc na tym, dość już słów natrętnych.

TAMORA

Nie, nie, musimy rozstać się w przyjaźni.
Trybun o łaskę prosi z synowcami,
Daj ją, cesarzu; nie przyjmę odmowy.

SATURNINUS

Przez wzgląd na ciebie i na twego brata,
495
Na przekładania drogiej nam Tamory,
Przebaczam szpetnej młokosów tych winie.
Wstańcie! Lawinio, choć mnie opuściłaś
Jak liche chłopię, przyjaciółkęm znalazł,
Bom na śmierć przysiągł, że od stóp ołtarza
500
Bez poślubionej nie odejdę żony.
Jeśli na dworze cesarskim dość miejsca
Na dwóch małżonek uczciwe przyjęcie,
Lawinio, bądź mym gościem z przyjaciółmi;
Tamoro, dzień ten poświęćmy miłości.

TYTUS

505
Jeśli łaskawie raczysz, panie, jutro
Polować ze mną panterę i łanię,
Z psami i rogiem przyjdziem na dzień dobry.

SATURNINUS

Twe zaprosiny przyjmuję z wdzięcznością.
Wychodzą.

AKT DRUGI

SCENA PIERWSZA

Rzym. Przed pałacem.
Wychodzi Aaron.

AARON

Teraz Tamora do Olimpu szczytów
510
Pnie się, bezpieczna od fortuny ciosów,
Wyżej piorunu grzmotów i błyskawic,
Bladej zazdrości groźbom niedosięgła.
Jak złote słońce pozdrawia poranek,
A promieniami morze ozłociwszy,
515
Pędzi po niebie w błyszczącym rydwanie,
Nad gór najwyższych panuje szczytami,
Tak dziś Tamora.
Jej rozum panem ziemskich jest honorów,
Cnota drży blada na brwi jej zmarszczenie,
520
Uzbrój więc serce i przygotuj myśli,
By z twą cesarską panią i kochanką
Do jej wielkości wznieść się, Aaronie.
Długo ją wiodłem, jak mą niewolnicę
Związaną silnym łańcuchem miłości,
525
Twardziej przykutą do ócz Aarona
Niż Prometeusz do skały Kaukazu.
Precz, niewolnicze myśli i ubranie!
Będę od złota i od pereł świecił,
By godnie nowej służyć cesarzowej.
530
Co? Służyć? Igrać z tą Semiramidą,
Nimfą, syreną, co Rzym oczaruje
I będzie świadkiem rozbicia cesarstwa
Z jego cesarzem. Lecz cóż to za wrzawa?
Wchodzą Chiron i Demetriusz, grożąc sobie wzajemnie.

DEMETRIUSZ

Chironie, dowcip twój jeszcze za młody,
535
Rozum za tępy, aby chciał się wdzierać
Tam, gdzie ja kocham, może i kochany.

CHIRON

Zawsześ zbyt ufał sobie, Demetriuszu,
I teraz myślisz, że groźbą mnie strwożysz.
Nie rok różnicy wdzięk mi odejmuje
540
Albo nade mną triumf ci zapewnia.
Mogę kochance jak ty służyć wiernie
I wierną służbą na miłość zarobić;
Tego w potrzebie szablą ci dowiodę,
Praw moich broniąc do serca Lawinii.

AARON

545
Gdzież straż? Te gaszki chcą pokój zamącić.

DEMETRIUSZ

Dzieciuchu, chociaż w chwili nierozwagi
Matka do boku przypięła ci szpadkę,
To już przypuszczasz, że grozić ci wolno?
Każ ten rożenek w pochwie zalutować,
550
Zanim się lepiej robić nim poduczysz.

CHIRON

Tymczasem, na co z mą małą zręcznością
Mogę się dzisiaj ważyć, wnet zobaczysz.

DEMETRIUSZ

Taki zuch z ciebie?
Dobywają mieczy.

AARON

Co znowu, panowie?
555
Śmiecie tak blisko cesarskiego zamku
Dobywać szabli do otwartej walki?
Wiem dobrze powód waszej nienawiści;
Za skarby świata nie chciałbym, by doszedł
Tych wiedzy, których dotyczy najwięcej;
560
A matka wasza i za więcej nawet
Tej by niesławy nie chciała doczekać
Na rzymskim dworze. Przez wstyd, skończcie swary!

DEMETRIUSZ

Nie, póki w piersiach jego nie utopię
Mego oręża, w gardło mu nie wtłoczę
565
Słów na ohydę moją wyrzeczonych.

CHIRON

Jam na to równie jest przygotowany,
Piorunujący językiem twym tchórzu,
Ale nie śmiący orężem słów poprzeć.

AARON

Na bóstwa Gotów walecznych przysięgam:
570
Wszystkich nas zgubi ta zwada dziecinna!
Skończcie! Nie wiecież[10], jak jest niebezpiecznie
Na prawa księcia zuchwale się ważyć?
Co? Czy Lawinia taką rozpustnicą,
A tak wyrodnym stał się Basyjanus,
575
Że o jej miłość bój możecie zwodzić
Bez sprawiedliwej pomsty za zuchwalstwo?
Panicze, baczność! Gdyby cesarzowa
Tego zatargu usłyszała powód,
Pieśń by ta do jej nie przypadła serca.

CHIRON

580
Mniejsza! Niech ona, niech świat ją usłyszy,
Bo ja Lawinię kocham nad świat cały.

DEMETRIUSZ

Zstąp niżej w twoim wyborze, młokosie,
Ona starszego brata jest nadzieją.

AARON

Co za szaleństwo! Nie wiecież, jak wściekły
585
W wybuchu gniewu swojego Rzymianin,
Jak znieść rywala niezdolny w miłości?
Powtarzam, tylko grób sobie kopiecie
Waszą niesnaską.

CHIRON

Wierzaj, Aaronie,
590
Kobieta, Mężczyzna, KochanekNa tysiąc śmierci polecę szczęśliwy,
Byle ją posiąść.

AARON

Jak? Byle ją posiąść?

DEMETRIUSZ

Czemu cię dziwią tak moje nadzieje?
Wszak to kobieta, wolne zalecanki;
595
Wszak to kobieta, więc ją można zyskać;
Wszak to Lawinia, jakże jej nie kochać?
Ba, więcej wody, niźli młynarz widzi,
Przez młyn przepływa, i wiemy, jak łatwo
Ukraść kromeczkę z zaczętego bochna;
600
Chociaż Basjanus cesarskim jest bratem,
I lepsi godło Wulkana[11] nosili.

AARON

na stronie
Może i tacy jak sam Saturninus.

DEMETRIUSZ

Czemu rozpaczać temu, co się umie
Słowem, spojrzeniem, szczodrotą zalecać?
605
Czy ci się łani nie udało zabić
I unieść nieraz pod leśnego okiem?

AARON

Więc jak się zdaje, to by ci starczyło
I na podkradku?

CHIRON

Przestałbym i na tym.

DEMETRIUSZ

610
Zgadłeś.

AARON

Od razu należało wyznać,
A wszystko byłbym bez hałasu skończył;
Także w was mało rozumu, że o to
Rąbać się chcecie? Czyby was bolało,
615
Gdybyście obaj do celu dobiegli?

CHIRON

Nie mnie, przynajmniej.

DEMETRIUSZ

Ni mnie, bym miał swoje.

AARON

Dobrze więc, zgoda! Łączcie się miast swarzyć.
Musimy sztuką i podstępem działać;
620
Czego nie możem dokonać, jak chcemy,
Konieczność zmusza, jak możem, osiągnąć.
Wierzcie mi tylko, że od tej Lawinii
Lukrecja czystszą nie była matroną.
Tylko nie trzeba w biegu nam omdlewać:
625
Pośpiech jest wszystkim, a znalazłem ścieżkę.
Zapowiedziano łowy uroczyste,
Na które tłumnie zbiegną damy rzymskie;
Leśne chodniki są długie, szerokie,
A nie brak kątów dzikich i samotnych,
630
Jakby stworzonych na spełnienie zbrodni;
Tam waszą łanię przywabcie samotrzeć,
Dopnijcie celu wymową lub gwałtem;
Inaczej marne są wasze nadzieje.
A teraz nasze plany cesarzowej
635
Idźmy wyjawić; dowcip[12] jej piekielny,
Zemście i czarnym poświęcony gwałtom,
Broń naszą dobrą swą zaostrzy radą.
Ona was obu przymusi do zgody
I doprowadzi do szczytu nadziei.
640
Dwory cesarskie są wieści pałacem,
Pełnym języków, ócz, uszów ciekawych;
Lasy są głuche, straszne, bez litości.
Tam, dzielni chłopcy, mówcie i zwyciężcie,
Skryci przed niebem chuć waszą nasyćcie,
645
Karmcie się skarbem Lawinii do syta.

CHIRON

Twa rada, panku, nie grzeszy tchórzostwem.

DEMETRIUSZ

Sit fas aut nefas[13], bylem znalazł źródło,
Które ostudzi serca mego żary,
Per Stygia, per manes vehor[14].
Wychodzą.

SCENA DRUGA

Las w bliskości Rzymu.
Przy odgłosie rogów i szczekaniu psów wchodzą Tytus Andronikus, trzej jego synowie i Markus.

TYTUS

650
PolowanieŁowy zaczęte; jasny jest poranek,
Wonne są pola, a zielone lasy;
Psy rozsforujmy, niechaj dźwięcznym graniem
Zbudzą cesarza z nadobną małżonką,
Wywabią księcia, a strzelecką wrzawą
655
Rozbudzą wszystkie dworu tego echa.
Synowie, waszą jak mą powinnością
Pilną być strażą cesarskiej osoby.
Sen, NocMój sen zmącony groźnym był marzeniem,
Ale niepokój uciekł z nocy cieniem.
Wśród szczekania psów i odgłosu rogów wchodzą Saturninus, Tamora, Basjanus, Lawinia, Chiron, Demetriusz i ich orszak.
660
Tysiąc dzień dobry! mojemu monarsze
I tysiąc tobie, dostojna ma pani.
Głośne strzeleckie przyrzekłem zbudzenie.

SATURNINUS

I dziarsko swego dotrzymałeś słowa;
Trochę za wcześnie jak dla nowożeńców.

BASJANUS

665
Co mówi na to Lawinia?

LAWINIA

Zaprzeczy.
Od dwóch już godzin byłam rozbudzoną.

SATURNINUS

Niech więc zajadą wozy, przyjdą konie
I dalej w pole! Teraz, piękna pani,
670
Zobaczysz nasze rzymskie polowanie.

MARKUS

Psy moje ruszą najdzikszą panterę
I przez najstromsze pogonią urwiska.

TYTUS

Mój koń chyżemu zrówna jeleniowi
I jak jaskółka poleci przez pola.

DEMETRIUSZ

do Chirona
675
Bez psów i koni nasze polowanie;
Ułowim przecie najpiękniejszą łanię.
Wychodzą.

SCENA TRZECIA

Odludna część lasu.
Wchodzi Aaron.

AARON

Mądry by myślał, że straciłem rozum,
Gdy pod tym drzewem tyle złota grzebię,
Które już nigdy do mych rąk nie wróci.
680
Niech jednak o mnie tak licho nie myśli;
Ukuję bowiem z tego złota fortel,
Który przezorną kierowany myślą
Stworzy prawdziwe zbrodni arcydzieło.
Czekaj tu, złoto, na tych, co śmierć dłużną
685
Znajdą z cesarskiej skarbnicy jałmużną.
Wchodzi Tamora.

TAMORA

Czemuś tak smutny, drogi Aaronie,
Gdy ziemia cała jaśnieje weselem?
Szczęśliwe ptaki świergocą w gęstwinie,
Na słońcu wąż się w kłąb zwinął z radością,
690
Zielone listki wiatr wonny kołysze
I cętkowany cień na ziemię rzuca;
W tym cieniu siądźmy, słodki Aaronie.
I gdy psom wtórzy echo gadatliwe,
I szorstkim rogów dźwiękom odpowiada,
695
Jakby podwójne wrzało polowanie,
Słuchajmy dzikiej myśliwców muzyki,
A po utarczce, jaką stoczył niegdyś
Błędny Eneasz z kartagińską panią,
Gdy ich szczęśliwa burza zaskoczyła,
700
A niema grota swym owiła cieniem,
Wzajemnym ramion ściśnieni łańcuchem,
Zamknijmy oczy pod snu złotym skrzydłem,
Gdy psów i rogów, i ptactwa melodia
Będzie nam jakby mamki słodką pieśnią,
705
Do snu niemowlę swoje kołyszącą.

AARON

Pani, jeżeli Wenus teraz włada
Twymi myślami, mymi rządzi Saturn.
Co wzrok mój znaczy dziki, nieruchomy,
Moje milczenie i twarzy pochmurność?
710
Czemu wełnistej głowy mojej runa
Każdy się włosek rozwija jak żmija,
Gdy ma łup zębem jadowitym chwycić?
O, nie miłosnych myśli są to znaki;
Zemsta w mym sercu, śmierć w mojej jest dłoni,
715
A krew w mej głowie kuje zemsty oręż.
Słuchaj, Tamoro, pani mojej duszy,
Dla której niebem twoje towarzystwo,
To dzień ostatni jest życia Basjana;
Język dziś straci jego Filomela[15],
720
Czystość jej twoi zrabują synowie,
Swe ręce we krwi omyją Basjana.
Weź list ten, proszę, a w cesarza ręce
Fatalny zwitek oddaj bez spóźnienia.
Nie pytaj więcej, widzę, że nadchodzi
725
Upragnionego część naszego łupu,
Której o bliskiej śmierci się nie marzy.
Wchodzą Basjanus i Lawinia.

TAMORA

Słodki Murzynie, słodszy mi nad życie!

AARON

Skończ, bo Basjanus przybliża się do nas.
Szukaj z nim zwady; twych przywołam synów,
730
By ją poparli jakkolwiek poczętą.
Wychodzi.

BASJANUS

Kogoż ja widzę? Rzymska cesarzowa
Bez straży swojej świetnego orszaku?
Czy to Dyjana owita jej szatą
Swe poświęcone opuściła gaje,
735
By się w tych lasach przyjrzeć polowaniu?

TAMORA

Tajnych przechadzek mych szpiegu zuchwały,
Gdybym potęgę Dyjany posiadła,
Skroń by się twoja nastrzępiła rogiem,
A twe ogary rozszarpały wściekle,
740
Jak Akteona przemienione członki,
Wstrętny prostaku.

LAWINIA

Wiem, dostojna pani,
Że dar masz wielki ludziom dawać rogi,
I ta samotna z Murzynem przechadzka
745
Jest pewno nową sztuki twojej próbą.
Niech od psów strzeże dziś Bóg twego męża,
Żeby nie chciały wziąć go za jelenia.

BASJANUS

RasizmWierzaj mi, pani, czarny twój towarzysz
Barwę swą daje twemu honorowi,
750
Znaczoną cętkiem wzgardliwej brzydoty.
Czyżbyś, daleko od twego orszaku,
Twego śnieżnego odbiegła rumaka
Pod strażą tylko dzikiego Murzyna,
Gdyby cię szpetna nie pędziła żądza?

LAWINIA

755
A podchwycona nagle w swej zabawie,
Nie bez powodu mojego małżonka
Wstrętnym nazywasz. Oddalmy się, proszę,
Z kruczej ją barwy zostawmy kochankiem:
Trudno dolinę znaleźć przyjaźniejszą.

BASJANUS

760
Cesarz, a brat mój, o wszystkim się dowie.

LAWINIA

Dawno już popadł na ludzkie języki;
Cesarz tak dobry, tak ciężko skrzywdzony!

TAMORA

I jaż to wszystko cierpliwie mam znosić?
Wchodzą Chiron i Demetriusz.

DEMETRIUSZ

Dostojna pani, a łaskawa matko,
765
Co znaczy bladość twojego oblicza?

TAMORA

Alboż bladości tej nie mam powodów?
Ta para w to mnie przywabiła miejsce,
Kąt, jak widzicie, samotny i dziki,
Gdzie drzewa nagie są i karłowate,
770
Mchem i zjadliwą trawione jemiołą;
Tu nigdy jasne nie zagląda słońce;
Tu nie oddycha żaden twór żyjący
Prócz złowróżbnego kruka lub puszczyka.
Gdy mi tę straszną pokazali jamę,
775
Opowiadali, jak w głuchej północy
Tysiąc szatanów i wężów syczących,
Wydętych ropuch i jeżów kolczastych
Takim dolinę napełniają wrzaskiem,
Że byle chwilę śmiertelnik go słyszał,
780
Lub rozum traci, albo nagle kona.
Gdy swą piekielną zakończyli powieść,
Dodali zaraz, że ich było myślą
Tu do czarnego przywiązać mnie cisu
I tej okrutnej śmierci mnie zostawić.
785
Cudzołożnicą nazwali mnie potem,
Rozpustną Gotką i wszystkim, co może
Najsprośniejszego ludzkie słyszeć ucho.
Gdyby nie wasze cudowne przybycie,
Już by swą na mnie nasycili wściekłość;
790
Bądźcie więc matki waszej mścicielami
Lub się przestańcie moimi zwać dziećmi.

DEMETRIUSZ

Oto jest świadek, żem twoim jest synem.
Uderza Basjanusa sztyletem.

CHIRON

A to cios, siły mej dowód skuteczny.
Uderza sztyletem Basjanusa, który umiera.

LAWINIA

Teraz ty przystąp, o Semiramido!
795
Lecz nie: Tamoro! Twej srogiej naturze
Żadne nazwisko lepiej nie przystoi.

TAMORA

Daj mi twój sztylet; ujrzycie, me dzieci,
Jak matki ręka pomści krzywdę matki.

DEMETRIUSZ

Poczekaj, jej tu należy się więcej.
800
Wprzód wymłóć zboże, a potem spal słomę.
Ta się pieszczotka swą puszy czystością
I wiarą ślubnym przysięgom niezłomną,
I z tym przykładem śmie ci czoło stawiać;
Maż[16] je do grobu zabrać także z sobą?

CHIRON

805
To ja bym wolał zostać wprzód rzezańcem.
Do jakiej groty powleczemy męża,
Niech nam trup jego za poduszkę służy.

TAMORA

A kiedy z ula miód już podbierzecie,
Rozdepczcie osę, by nas nie ukłuła.

CHIRON

810
O bezpieczeństwie naszym nie zapomnim.
No, pieścidełko, teraz się nam uda
Wziąć szturmem twoją warowną uczciwość.

LAWINIA

Tamoro! nosisz niewiasty oblicze…

TAMORA

Nie chcę jej słuchać; precz z nią, precz z mych oczu!

LAWINIA

815
Wstawcie się za mną! Jedno tylko słowo.

DEMETRIUSZ

Słuchaj jej, pani, niech twą będzie chwałą,
Że choć widziałaś łzy jej, twoje serce
Było jak krzemień pod kroplami deszczu.

LAWINIA

Odkąd szczenięta tygrysie zaczęły
820
Matki swe uczyć? Nie ucz jej wściekłości,
Od niejś ją dostał; mleko, które ssałeś,
W twoich się żyłach na marmur zmieniło,
I już przy piersi tchnąłeś okrucieństwem[17].
do Chirona
Nie wszystkie dzieci podobne są matkom;
825
Błagaj, niech litość pokaże niewieścią.

CHIRON

Czy chcesz, bym sam się ogłosił bękartem?

LAWINIA

Prawda, skowronków kruk nie wysiadywa,
Słyszałam przecie — bodaj dziś tak było! —
Że lew, litością tknięty, bez oporu
830
Z królewskiej łapy obciąć dał pazury;
Kruk, mówią, karmi opuszczone dziecko,
Własne pisklęta zagładzając w gnieździe;
Nie żądam tyle dobroci od ciebie,
Błagam cię tylko o trochę litości!

TAMORA

835
Wiedźcie ją! Słów jej nie pojmuję wcale.

LAWINIA

To je wyjaśnię. Pomyśl o mym ojcu,
Choć cię mógł zabić, darował ci życie;
Zmiękcz twarde serce, otwórz głuche uszy!

TAMORA

Choćbyś mnie sama nigdy nie skrzywdziła,
840
Przez pamięć ojca będę bez litości.
Pomnijcie, dzieci, płakałam daremno,
By uratować syna od ofiary;
Lecz nieugięty, krwawy był Andronik.
Precz, precz z nią! Rządźcie nią po waszej woli;
845
Tym wdzięczniej dla mnie, im dla niej boleśniej.

LAWINIA

Bądź dla mnie dobrą królową, Tamoro!
I tu twą własną zamorduj mnie ręką!
Bo nie o życie tak długo cię błagam:
Mój duch uleciał już z Basjana duszą.

TAMORA

850
Czego więc żądasz? Odczep się, szalona!

LAWINIA

Śmierci niezwłocznej, a do tego łaski,
Której wymówić niewieści wstyd broni:
Broń mnie od gorszej niż śmierć ich swawoli!
W jaką mnie straszną rzuć jamę, gdzie nigdy
855
Zwłok moich ludzkie nie dojrzą źrenice.
Zrób to! Litośną bądź dla mnie zbójczynią!

TAMORA

Mam okraść synów z należnej im płacy?
Nie, niech na tobie swoją chuć nasycą.

DEMETRIUSZ

Dość straciliśmy czasu, idźmy teraz.

LAWINIA

860
Nic w tej kobiecie nie ma niewieściego!
Szpetna potworo, naszej płci ohydo,
Niech Bóg…

CHIRON

Dość tego; czas zamknąć jej usta.
Knebluje usta Lawinii.
Ty weź jej męża; to właśnie jest jama,
865
W którą Aaron złożyć go polecił.
Rzucają trupa w jaskinię.

TAMORA

Żegnam was, tylko polecam ostrożność.
Demetriusz i Chiron wychodzą, uprowadzając Lawinię.
Radość do serca mojego nie zajrzy,
Póki ostatni nie zginie Andronik.
Powracam teraz do mego kochanka,
870
Gdy synów bawi mych ta imościanka.
Wychodzi.

SCENA CZWARTA

Las.
Wchodzą Aaron, Kwintus i Marcjusz.

AARON

Dalej, panowie, śmiało, lecz ostrożnie,
Już dobiegamy obrzydliwej jamy,
W której panterę śpiącą wytropiłem.

KWINTUS

Nie wiem dlaczego, lecz mi się ćmi w oczach.

MARCJUSZ

875
I ja bym wolał, gdybym się nie wstydził,
Dobrą godzinę snu za polowanie.
Wpada w jamę.

KWINTUS

Zapadłeś? Cóż to za jama subtelna[18]?
Otwór jej siecią jeżyn zasłoniony,
Na których liściu świecą krwi kropelki,
880
Jakby na kwiatach krople rannej rosy.
Straszne to miejsce, ale powiedz, bracie,
Czyś się nie ranił, padając znienacka?

MARCJUSZ

Widok mnie, bracie, ranił najstraszniejszy,
Co kiedykolwiek przez wzrok serca dosiągł.

AARON

na stronie
885
Cesarza teraz przywołam co prędzej;
Ich tu obecność zbudzi podejrzenie,
Że oni brata jego mordercami.
Wychodzi.

MARCJUSZ

Czemu pomocnej nie dajesz mi ręki,
By mnie z przeklętej jamy tej wydobyć?

KWINTUS

890
Jakaś mnie trwoga trzyma niepojęta,
Po drżących członkach zimny pot mi ciecze,
A serce grozy więcej podejrzewa,
Niż widzi oko.

MARCJUSZ

Twój duch jest proroczy.
895
Spójrz z Aaronem na dno tej jaskini,
A ujrzysz śmierci i krwi widowisko.

KWINTUS

Aaron odszedł; serce me wzruszone
Broni mym oczom poglądać na sprawy,
O których myśl już dreszczem mnie przejmuje.
900
Co się to znaczy? Raz pierwszy w mym życiu
Jak dziecko boję się, nie wiedząc czego.

MARCJUSZ

W ciemnej, przeklętej, krwią zbroczonej jamie
Leży bezkształtne ciało Basyjana,
Niby jagnięcia zabitego resztki.

KWINTUS

905
Jak rysy jego w ciemnościach poznałeś?

MARCJUSZ

Na krwawym jego palcu drogi klejnot
Swym ogniem całą rozjaśnia jaskinię
I jak pochodnia w grobowcu płonąca
Świeci nad bladą umarłego twarzą
910
I zdradza hydne jamy tajemnice.
Tak blady księżyc nad Piramem świecił,
Kiedy w dziewiczej krwi skąpany leżał.
Pomóż mi, bracie, chociaż słabą ręką,
Jeśli cię trwoga jak mnie nie zdrętwiła,
915
Z tej się żarłocznej wydobyć kotliny,
Jak mgliste brzegi Kocytu[19] obrzydłej.

KWINTUS

Podaj mi rękę, bym ci zdołał pomóc,
Lub, jeśli moje nie wystarczą siły,
Bym zapadł z tobą w rozdziawioną paszczę
920
Głębokiej jamy, grobu Basyjana.
Sił nie mam dosyć, by cię na brzeg wciągnąć.

MARCJUSZ

Ni ja wydrapać się bez twej pomocy.

KWINTUS

Daj znowu rękę; nie puszczę jej teraz,
Póki ty w górze lub ja tam nie będę,
925
Nie możesz do mnie, ja pójdę do ciebie.
Zapada. Wchodzą Saturninus i Aaron.

SATURNINUS

Za mną! Zobaczę, co to za jaskinia
I co za człowiek rzucił się w nią teraz.
Powiedz, kto jesteś, co przed krótką chwilą
W otwartej ziemi skoczyłeś czeluście?

MARCJUSZ

930
Syn nieszczęśliwy starego Tytusa,
Który w fatalnej przyszedł tu godzinie,
By twego brata martwe znaleźć ciało.

SATURNINUS

Mojego brata ciało? Ty żartujesz.
Brat mój z swą żoną jest teraz w altanie
935
Na lasu tego północnej krawędzi,
Gdziem go zostawił, ledwo jest godzina.

MARCJUSZ

Nie wiemy, gdzieś go zostawił żyjącym,
Lecz myśmy tutaj go zmarłym znaleźli.
Wchodzą Tamora, Tytus Andronikus i Lucjusz.

TAMORA

Gdzie cesarz, pan mój?

SATURNINUS

940
Tu, w czarnej boleści.

TAMORA

Gdzie brat twój?

SATURNINUS

Teraz dosięgłaś dna rany:
Tam biedny brat mój zabity spoczywa.

TAMORA

Ach! Więc za późno list fatalny niosę,
945
Plan tej tragedii, zdziwiona, że może
Ludzkie oblicze tyle okrucieństwa
Osłonić płaszczem słodkiego uśmiechu.
Oddaje Saturninowi list.

SATURNINUS

czyta
„Jeśli go w dobry czas nie napotkamy,
O Basjanusie mówim, drogi strzelcze,
950
Kop dlań mogiłę — myśl naszą rozumiesz.
A twej zapłaty między pokrzywami
U stóp bzu szukaj, którego gałęzie
Właśnie jaskini zasłaniają otwór,
W którą go rzucić naszym jest zamiarem.
955
Zrób tak, a wieczną kupisz naszą przyjaźń”.
Czy podobnego słyszano co kiedy?
To jest ta jama, to bzowe jest drzewo;
Szukajcie, czy się nie kryje gdzie strzelec,
Co miał tu brata mego zamordować.

AARON

960
Łaskawy panie, oto złota worek.

SATURNINUS

do Tytusa
Z twej rasy krwawej krwawe dwa szczenięta
Tu mego brata biednego zagryzły.
Prowadźcie z jamy tej ich do więzienia,
Niech tam czekają, nim dla nich wymyślę
965
Męczarnie dotąd jeszcze niesłychane.

TAMORA

Co? W tej są jamie? O, dziwy; jak prędko
W cudowny sposób odkryte morderstwo!

TYTUS

Panie, na słabych błagam cię kolanach,
Ze łzą niełatwo z mych źrenic płynącą,
970
Aby ta zbrodnia mych przeklętych synów,
Przeklętych, jeśli znajdą się dowody…

SATURNINUS

Dowody! Toż jest sprawa jak dzień jasna.
Kto list ten znalazł? Ty sama, Tamoro?

TAMORA

Własną go ręką podniósł Andronikus.

TYTUS

975
Prawda, cesarzu, lecz przyjm mą rękojmię.
Na moich ojców święty grób przysięgam,
Że na twe pierwsze stawią się wezwanie,
Na podejrzenia gardłem odpowiedzieć.

SATURNINUS

Twojej rękojmi nie chcę — sam idź ze mną.
980
Zabierzcie trupa i jego morderców.
Wzbrońcie im mówić; zbrodnia jest widoczna.
Gdybym znał karę od śmierci straszniejszą.
Tą karą głowy dotknąłbym występne.

TAMORA

Bądź o twych synów bez trwogi, Tytusie,
985
Ja przy cesarzu obrońcą ich będę.

TYTUS

Idźmy, Lucjuszu, mowy ich nie słuchaj.
Wychodzą.

SCENA PIĄTA

Las.
Wchodzą Demetriusz, Chiron i Lawinia, ręce jej i język ucięte.

DEMETRIUSZ

Idź i przed światem rozgłoś, jeśli możesz,
Kto cię tu zhańbił, kto ci język uciął.

CHIRON

Albo przez pismo skargi twe wypowiedz,
990
Jeśli kikutem zdołasz pióro schwycić.

DEMETRIUSZ

Patrz, jak migami jeszcze bazgrać może.

CHIRON

Idź, żądaj wody, białe umyj rączki.

DEMETRIUSZ

Nie ma języka, aby wody żądać,
Ni rączek, by je umyć; więc ją teraz
995
Niemej, samotnej zostawmy przechadzce.

CHIRON

Na jej bym miejscu obwiesić się poszedł.

DEMETRIUSZ

Gdybyś miał ręce na związanie stryczka.
Wychodzą Demetriusz i Chiron. Wchodzi Markus, wracając z polowania.

MARKUS

Kto tam ucieka? Moja synowica?
Kuzynko, słowo. Gdzie twój jest małżonek?
1000
Czy marzę? Skarby me za obudzenie!
Jaż to? Niech jaki skruszy mnie planeta,
Abym na wieki mógł śmierci snem zasnąć!
Mów, synowico, jaka dłoń okrutna
Dwie ciała twego odcięła gałązki,
1005
W objęciu których rozkosznego cienia
Królowie spocząć chcieli[20], a nie mogli
Jak pół twej drogiej otrzymać[21] miłości?
I czemu do mnie nie mówisz? Niestety!
Czerwona rzeka twojej krwi gorącej,
1010
Jak wrzące źródło wiatrem kołysane,
Wzdyma się w twoich ustach i opada
Twoim oddechem kołysana wonnym.
Czy jaki nowy zhańbił cię Tereusz
I język uciął ci dla bezpieczeństwa?
1015
Ze wstydem twoje odwracasz oblicze!
A choć krew trzema ucieka strugami,
Lica się twoje czerwienią jak Tytan,
Gdy na spotkanie chmury się rumieni.
Mamże za ciebie «tak jest» odpowiedzieć?
1020
Gdybym twe myśli mógł przeniknąć! Zgadnąć,
Kto tym nędznikiem, bym go mógł przeklinać!
Smutek tajony, niby piec zamknięty,
Na proch przepala serce, co go chowa.
Tylko straciła język Filomela,
1025
A haftem myśli swe odmalowała;
Ale dla ciebie droga ta zamknięta!
Bo twym był zbójcą Tereusz.
On twoje piękne poodcinał palce,
Co mogły haftem Filomeli sprostać.
1030
Gdyby ten potwór twoje ręce widział
Na lutni drżące jak liść osiczyny,
Gdy je z rozkoszą struny całowały,
Kosztem żywota tknąć by się ich nie śmiał;
Lub gdyby słyszał niebieską melodię
1035
Z twego słodkiego płynącą języka,
Nóż by upuścił, usnął, jak trzygłowy
Potwór przy stopach trackiego poety.
Lecz idźmy ojca twojego oślepić;
Ojcowskie oczy ślepi taki widok.
1040
Godzina burzy topi wonne łąki,
Co z ojca okiem zrobią łez miesiące?
Nie cofaj kroku! Będziem płakać z tobą;
Gdybyśmy mogli ulżyć ci żałobą!
Wychodzą.

AKT TRZECI

SCENA PIERWSZA

Rzym. Ulica.
Wchodzą sędziowie i senatorowie, za nimi Marcjusz i Kwintus przechodzą scenę prowadzeni na śmierć, poprzedza ich Tytus błagając.

TYTUS

Raczcie mnie słuchać, poważni ojcowie,
1045
Wstrzymajcie wyrok przez litość dla starca,
Który swą młodość w krwawych spędził wojnach,
By wam bezpieczny sen w domu zapewnić.
Za krew mą w Rzymu zatargach wylaną,
Za wszystkie mroźne noce przeczuwane
1050
I za łzy gorzkie, co dziś napełniają
Na twarzy mojej stare moje zmarszczki,
Bądźcie dla synów skazanych litośni!
Nie tak, jak mówią, dusze ich popsute.
Dwudziestu i dwóch synów śmierć widziałem
1055
Suchą źrenicą, bom widział ich trupy
Na szczytnym łożu sławy i honoru.
rzuca się na ziemię, gdy sędziowie przechodzą
Za tych, trybuni, żal serca głęboki
I łzy mej duszy w prochu wypisuję.
Niech łzy me ziemi ugaszą pragnienie,
1060
Ich krew rumieńcem powlecze ją wstydu!
Wychodzą senatorowie, trybuni i więźniowie.
Ziemio, bogatszy będzie deszcz dla ciebie,
Który z tych starych dwóch wycieka źródeł,
Niż wszystkie kwietnia młodego ulewy;
Będę cię rosił i wśród lata suszy,
1065
A w zimie stopię śniegi łzą gorącą;
Twe łono wieczną wiosną kwitnąć będzie,
Byleś nie chciała pić krwi synów moich.
Wchodzi Lucjusz z dobytym orężem.
O dobre starce, poważne trybuny,
Wyrok na moich synów odwołajcie!
1070
Bym ja, com nigdy nie płakał, mógł wyznać,
Że łzy są moje dziś najwymowniejsze.

LUCJUSZ

Szlachetny ojcze, skargi twe daremne;
Trybuni wyszli, twych błagań nie słyszą;
Twoje boleści głazom wypowiadasz.

TYTUS

1075
Pozwól mi w synów obronie przemawiać.
Trybuni! Jeszcze raz jeden was błagam!

LUCJUSZ

Mój ojcze, żaden nie słyszy cię trybun.

TYTUS

Cóż mi to znaczy? Gdyby mnie słyszeli,
Nic bym nie wskórał; gdyby mnie słyszeli,
1080
Nie litowaliby się nad mym losem;
Więc głazom żal mój bezcelny wypowiem;
Choć mym niezdolne skargom odpowiedzieć,
Mniej od trybunów będą mi surowe,
W połowie słów mych mowy mi nie przerwą.
1085
One, gdy płaczę, u stóp mych w pokorze
Zdają się płakać ze mną, łzy me pijąc;
Gdybym je ubrał w togę uroczystą,
Nigdy by lepszych nie miał Rzym trybunów,
Bo jak wosk miękki jest kamień i czuły:
1090
Trybunów serce twardsze jest niż kamień;
Głaz milczy, milcząc krzywdy nie wyrządza:
Trybunów język głosi wyrok śmierci.
Lecz czemu stoisz z dobytym orężem?

LUCJUSZ

Chciałem mych braci od śmierci ratować,
1095
A w bezowocnych usiłowań pomście
Jestem na wieczne skazany wygnanie.

TYTUS

Szczęśliwy! Jaką dziś świadczą ci łaskę!
Bo czy nie widzisz, szalony Lucjuszu,
Że Rzym jest tylko jaskinią tygrysów?
1100
Za łupem dyszą, a dziś im innego
Rzym dać nie może prócz mnie i prócz moich.
Lecz z kimże brat mój przybliża się do mnie?
Wchodzą Markus i Lawinia.

MARKUS

Do łez przygotuj szlachetne twe oczy
Lub od boleści serce twoje pęknie,
1105
Bo nieskończoną przynoszę ci boleść.

TYTUS

Co skończy wszystko? Niech ją więc zobaczę.

MARKUS

To była twoja córka.

TYTUS

Czy nią nie jest?

LUCJUSZ

Wszechmocny Boże! Widok mnie zabija.

TYTUS

1110
Lękliwe chłopię, wstań i spojrzyj na nią!
Lawinio, powiedz, jaka dłoń przeklęta
Przed oczy ojca bez rąk cię przysyła?
Jakiż szaleniec morzom daje wodę,
Przyrzuca głownię do płonącej Troi?
1115
Nim przyszłaś, ból mój już dosięgnął szczytu,
Teraz bez granic jak Nil się rozlewa.
Daj oręż, moje utnę także ręce,
Bo w Rzymu darmo walczyły obronie.
Tę wykarmiły rozpacz, karmiąc życie;
1120
Do bezowocnych wznosiłem je błagań
I do jałowej użyłem ich pracy.
Niech mi ostatnią oddadzą usługę:
Niech jedna drugą uciąć mi pomoże.
Lawinio, dziękuj Bogom, że rąk nie masz:
1125
Widzisz, Rzymowi darmo służą ręce.

LUCJUSZ

Kto ci te męki, droga siostro, zadał?

MARKUS

Ach, ten rozkoszny myśli jej instrument,
Co je tak dźwięczną szczebiotał wymową,
Z tej swojej pięknej wyrwany jest klatki,
1130
Gdzie jak ptak śpiewny słodkie nucił pieśni.
Zachwycające swych słuchaczów uszy.

LUCJUSZ

Więc powiedz za nią, kto zbrodni jest sprawcą?

MARKUS

Tak ją znalazłem po lesie błądzącą,
Aby się ukryć jak lękliwa sarna
1135
Nieuleczalną raną zakrwawiona.

TYTUS

To moja sarna, a ten, co ją ranił,
Dotknął mnie ciosem od śmierci straszniejszym,
Bo stoję teraz jak żeglarz na skale,
Co mórz otoczon pustynią bez końca,
1140
Widzi, jak fala po fali się wzdyma,
Czeka co chwila, aż bałwan ostatni
Słoną, łakomą połknie go gardzielą.
Moi synowie na śmierć szli tą drogą,
Wygnany tułacz tu, syn trzeci, stoi,
1145
A tam nad moim losem brat płaczący;
Lecz dla mej duszy boleść nad boleści
Jest ma Lawinia, droższa mi nad duszę.
Gdybym twój obraz w takim ujrzał stanie,
Mógłbym oszaleć, cóż więc ze mną będzie,
1150
Kiedy tak widzę żywe twoje ciało?
Nie masz rąk, żeby łzy otrzeć gorące,
Nie masz języka, by mi wypowiedzieć,
Kto jest męczarni wszystkich twoich sprawcą;
Mąż twój zabity, a za jego życie
1155
Już bracia twoi życiem zapłacili.
Spójrz na nią, bracie, spójrz i ty, Lucjuszu;
Gdym braci wspomniał, świeżych łez kropelki
Spadły na lica jej, jak miodna rosa
Na uszczyknięte, prawie zwiędłe lilie.

MARKUS

1160
Może dlatego płacze, że jej męża
Zabili, może, że zna ich niewinność.

TYTUS

Jeśli zabili męża twego, ciesz się,
Surowe prawo śmierć jego pomściło.
Lecz nie, nie oni morderstwa sprawcami,
1165
Żal siostry świadkiem jest ich niewinności.
Twe drogie usta daj mi pocałować
Lub pokaż, jak ci ulgę przynieść mogę.
Czy chcesz z twym stryjem, z twym bratem i ojcem
Usiąść nad brzegiem krynicy, schylona
1170
Patrzeć na nasze skalane oblicza,
Jak łąka jeszcze z ostatniej powodzi
Nieosuszonym obryzgana mułem?
Czy chcesz tak długo w jej patrzeć zwierciadło,
Aż kryształowa wód jej przezroczystość
1175
Słodycz swą straci, naszych łez goryczą?
Mamyż[22] jak twoje ręce uciąć nasze,
Ugryźć języki i na pantomimach
Przepędzić resztę dni naszych bolesnych?
Co mamy począć? My, co mamy język,
1180
Wymyślmy jakichś nowych cierpień rodzaj,
Aby pokoleń przyszłych dziwem zostać.

LUCJUSZ

Osusz łzy, ojcze, bo patrz, na ich widok
Od łkań nieszczęsna zanosi się siostra.

MARKUS

Osusz łzy, bracie, cierpliwość, Lawinio!
Ociera łzy Tytusa.

TYTUS

1185
Ach, bracie! bracie! Wiem, że twoja chustka
Łzy z mojej twarzy wypić nie potrafi,
Boś ją w twych własnych łez umaczał strudze.

LUCJUSZ

Droga Lawinio, lica otrę twoje.

TYTUS

Słuchaj mnie, bracie; rozumiem jej znaki,
1190
I gdyby język miała, swemu bratu
To by wyrzekła, co ja ci mówiłem:
Chustka twa, bracie, twoją łzą wilgotna,
Nie zdoła lic mych otrzeć bolejących;
Tak od współczucia dalekie ulżenie,
1195
Jak od dnia raju piekielne są cienie.
Wchodzi Aaron.

AARON

Pan mój przez moje ogłasza ci usta,
Że jeśli kochasz synów twych, Tytusie,
Byleś sam albo twój brat lub syn Lucjusz
Odciętą rękę posłał cesarzowi[23],
1200
Ta ręka zbrodni ich będzie okupem.

TYTUS

O drogi pośle! Łaskawy cesarzu!
Kiedyż kruk śpiewał jak słodki skowronek,
Bliski wschód słońca zapowiadający?
Z całego serca rękę moją poślę;
1205
Czy chcesz mi w pomoc przyjść, mój Aaronie?

LUCJUSZ

Wstrzymaj się, ojcze! Twoja dłoń szlachetna,
Co nieprzyjaciół tylu powaliła,
Nie spadnie dzisiaj; i moja wystarczy;
Więcej krwi wylać może moja młodość,
1210
Moja też ręka braci uratuje.

MARKUS

Któraż z rąk waszych nie broniła Rzymu,
Krwawego wojny nie wzniosła topora,
Pisząc zagładę na wrogów puklerzach?
Kosztowne obie, obie są nam drogie.
1215
Lecz moja ręka, ciągle próżnująca,
Niech dziś okupi śmierć moich synowców:
Przynajmniej koniec jej niech będzie godny.

AARON

Zgódźcie się tylko, kto ma rękę posłać,
Aby godzina łaski nie minęła.

MARKUS

1220
Więc ja.

LUCJUSZ

Nie, nigdy, dopóki ja żyję.

TYTUS

Próżne zatargi; zioła, jak to, zwiędłe
Łaską jest wyrwać; więc ja poślę rękę.

LUCJUSZ

Jeśli chcesz, by mnie twym synem świat uznał,
1225
Pozwól mi, ojcze, braci mych okupić.

MARKUS

Przez pamięć ojca, a przez miłość matki,
Pozwól mi dowieść mej bratniej miłości.

TYTUS

Więc ustępuję, wy zgódźcie się tylko.

LUCJUSZ

Przyniosę topór.

MARKUS

1230
Lecz dla mnie on będzie.
Wychodzą Lucjusz i Markus.

TYTUS

Oszukam obu; pożycz mi swej ręki,
Mój Aaronie, a ja dam ci moją.

AARON

na stronie
Jeżeli to się zwać ma oszukaństwem,
Będę uczciwym i jak długo żyję,
1235
Nie chcę na wzór ten ludzi oszukiwać.
Ale ja w inny oszukam cię sposób,
Jak mi to przyznasz sam przed pół godziną[24].
Odcina rękę Tytusowi. Wchodzą Lucjusz i Markus.

TYTUS

Zakończcie spór wasz; wszystko się spełniło.
Ty moją rękę oddaj cesarzowi,
1240
Mów, żem nią tysiąc odbił niebezpieczeństw
Od jego głowy: niechaj ją pogrzebie;
Choć zasłużyła na więcej, niech raczy
Choć to jej przyznać. W moich synach widzę
Dwa małym kosztem nabyte klejnoty,
1245
A jednak drogie, bom swoje odkupił.

AARON

Idę, Tytusie, a za twoją rękę
Za chwilę twoich dwóch powitasz synów.
na stronie
To jest ich głowy. Jakże to łotrostwo
Tuczy mnie samą nawet o nim myślą!
1250
Niech innym cnoty smakują słodycze,
Ja chcę mieć duszę czarną jak oblicze.
Wychodzi.

TYTUS

Tę rękę, niebo, podnoszę do ciebie,
Ku ziemi chylę słabe te ruiny,
I jeśli jakie bóstwo się lituje
1255
Nad łzą niedoli, wznoszę głos do niego.
do Lawinii
Co, drogie serce, chcesz uklęknąć ze mną?
Więc klęknij, niebo naszych próśb wysłucha
Lub westchnieniami zasępimy błękit
I kirem słońce powleczem jak chmury,
1260
Gdy je wilgotnym otulają łonem.

MARKUS

Mów o tym, czego człowiek dopiąć może,
A w tę rozpaczy nie rzucaj się przepaść.

TYTUS

Żal mój bezdenny nie jestże przepaścią?
Niechże i rozpacz ma bezdenną będzie.

MARKUS

1265
Ale rozumem, bracie, rządź twe skargi.

TYTUS

Gdyby niedolą taką rozum rządził
I ja bym boleść mógł w granicach zamknąć.
Gdy niebo płacze, czy nie ma wylewów?
Gdy ryczą wiatry, nie szaleje morze,
1270
Nie grozi niebu wzdętych fal gardzielą?
A ty mą rozpacz chcesz rozumem rządzić?
Ja morzem jestem. Słyszysz jej westchnienia?
Ona płaczącym niebem jest, ja ziemią,
Jej westchnieniami muszę wzdąć me morze,
1275
Zatonąć muszą wszystkie moje ziemie
W potopie gorzkich łez jej nieustannym.
Nie mogą skryć jej cierpień me wnętrzności,
Ale jak pijak muszę je wyrzucić.
Daj mi więc wolność; bo przegrywającym
1280
Wolno gniewowi w gorzkich ulżyć słowach.
Wchodzi Posłaniec z dwiema głowami i ręką.

POSŁANIEC

Źleś zapłacony, dostojny Tytusie,
Za cesarzowi posłaną dłoń dobrą,
Oto są głowy dwóch szlachetnych synów,
Oto twa ręka z wzgardą odesłana;
1285
Z łez się twych śmieją, z męstwa twego szydzą.
Widok twych smutków jest mi boleśniejszy
Niż pamięć śmierci mojego rodzica.
Wychodzi.

MARKUS

Niech teraz Etna ostygnie w Sycylii,
Serce me piekłem będzie gorejącym:
1290
Znieść tyle nieszczęść nad siły człowieka.
Płakać z płaczącym jest ulgą boleści;
Wyśmiana boleść śmiercią jest podwójną.

LUCJUSZ

Możeż[25] ten widok tak głęboko ranić,
A jednak życie nie zgasnąć obrzydłe?
1295
Możeż śmierć życiu imię pozostawić,
Gdy oddech życia jedynym jest skarbem?
Lawinia całuje Tytusa.
Twój pocałunek nie większą mu ulgą
Od zmarzłej wody[26] głodnemu wężowi.

TYTUS

Kiedyż się straszny ten mój sen zakończy?

MARKUS

1300
Żegnaj, pochlebstwo! Konaj, Androniku!
To nie marzenie; patrz na synów głowy,
Twą dłoń waleczną, kalectwo twej córki;
Patrz na wygnańca, z którego oblicza
Straszny ten widok krew całą wygonił;
1305
Patrz na mnie, brata, co stoi przed tobą
Zdrętwiały, zimny jak posąg z kamienia.
Już twej boleści sprzeciwiać się nie chcę:
Rwij włos twój srebrny, pozostałą rękę
Rozdzieraj zębem, niechaj na ten widok
1310
Oczy się moje zamkną nieszczęśliwe!
To czas na burze; czemuś tak spokojny?

TYTUS

Cha, cha, cha!

MARKUS

Jak to? Śmiejesz się, Tytusie?
Nie czas to śmiechu.

TYTUS

1315
Łez już nie mam więcej.
Boleść prócz tego jest nieprzyjacielem,
Co by chciał podbić wilgotne me oczy,
Łzą hołdowniczą chciałby je oślepić,
Aby nie mogły znaleźć grobu zemsty,
1320
A dwie te głowy wołać mi się zdają
Wiecznym przekleństwem, zdają mi się grozić,
Jeżeli wszystkich krzywd tych i tych zbrodni
Nie odwetuję na zbrodniczych gardłach.
Obliczmy teraz nasze powinności;
1325
Wy, nieszczęśliwi, otoczcie mnie kołem,
Niech do każdego zwrócę się koleją,
Krzywd waszych pomstę duszy mej przysięgnę.
Ślub dokonany! Bracie, weź tę głowę,
A ja tę drugą w ręce mej poniosę,
1330
I ty, Lawinio, miej w orszaku udział,
Tę rękę moją w swoich ponieś zębach.
Ty zaś, mój synu, wygnany tułaczu,
Nie możesz zostać, uciekaj z mych oczu!
Śpiesz się do Gotów, rób zaciągi zbrojne,
1335
Jeśli mnie kochasz tak szczerze, jak myślę;
Twym pocałunkiem pozdrów mnie ostatnim
I leć, bo długa czeka na nas praca.
Wychodzą Tytus, Markus i Lawinia.

LUCJUSZ

Bądź zdrów, Tytusie, szlachetny mój ojcze!
Nieszczęśliwszego nie znał Rzym od ciebie.
1340
Żegnam cię, dumny Rzymie, do powrotu,
Droższy nad życie zostawiam ci zakład.
Szlachetna siostro, żegnam cię, Lawinio!
Czemuż nie jesteś, czym niedawno byłaś,
Lecz teraz Lucjusz, Lawinia nie żyją,
1345
Tylko w boleściach, tylko w zapomnieniu.
Lecz Lucjusz pomsty krzywd waszych dożyje,
A dumny cesarz z swoją cesarzową
Żebrać u miasta będą bram, jak niegdyś
Pyszny Tarkwiniusz ze swoją królową.
1350
Do Gotów teraz, by na Gotów czele
Mścić się na Rzymie i na Saturninie!
Wychodzi.

SCENA DRUGA

Pokój w domu Tytusa. Zastawiony bankiet.
Wchodzą Tytus, Markus, Lawinia i Młody Lucjusz, synek Lucjusza.

TYTUS

Tak, tak, siadajcie; niech każdy pożywa
Tylko, co trzeba, by zachować siły,
Co mają pomścić gorzkie te cierpienia.
1355
Rozwiąż smutkami zwity węzeł, bracie,
Ja z synowicą twą biedną nie mamy
Rąk, by wyrazić tysiączne boleści
Ich załamaniem. Ta biedna prawica
Na mojej piersi została tyranem,
1360
Bo gdy me serce, szalone cierpieniem,
Bije w więzieniu pustym mego ciała,
Tak je hamuję.
uderza się w piersi; do Lawinii
Ale ty, obrazie
Wszystkich boleści, co tylko znakami
1365
Przemawiasz do nas o twoich uczuciach,
Gdy serce twoje z gwałtownością bije,
Rąk uderzeniem koić go nie możesz;
Rań je westchnieniem, a zabij łkaniami
Albo zębami uchwyć jaki nożyk
1370
I blisko serca małą wykraj jamę.
W którą by wszystkie biedne łzy twych oczu
Mogły się zlewać, i w tym słonym morzu
Lamentujące utop to głupiątko.

MARKUS

Wstydź się, mój bracie, własne uczysz dziecko,
1375
jak dłoń gwałtowną wznieść na swoje życie.

TYTUS

I tobież boleść rozum zamąciła?
Ja tylko jeden szaleć tu mam prawo.
Jakąż dłoń ona wznieść może gwałtowną?
Czemu wyrazem myśl o rękach budzisz?
1380
Chcesz, by Eneasz powtórzył znów powieść
O Troi ogniu i o swej niedoli?
O, nie mów, nie mów o rękach nam więcej,
Bo nam przypomnisz, że my rąk nie mamy.
Co ja szalony mówię! Mogliżbyśmy
1385
Zapomnieć kiedy, że już rąk nie mamy,
Gdyby z ust brata wyraz «ręka» nie spadł?
Ale siadajmy; jedz to, droga córko.
Nie ma napitku! Czy słyszysz, co mówi?
Mogę tłumaczyć jej znaki męczeńskie:
1390
Mówi, że tylko swe łzy pije własne
Na swoich licach smutkami warzone.
Myśli twe zbadam, niema skarżycielko,
I w twych milczących będę biegły znakach
Jak pustelnicy w swych świętych modlitwach.
1395
Nie westchniesz, w górę nie wzniesiesz ramienia
Nie mrugniesz okiem, głowy nie pochylisz,
Nie ugniesz kolan, ażebym z twych znaków
Nie ukształtował sobie alfabetu,
Który mi twoje wytłumaczy myśli.

CHŁOPIEC

1400
Daj pokój, dziadziu, twym gorzkim lamentom,
Jaką powiastką rozwesel stryjenkę.

MARKUS

Biedne pacholę, wzruszone litością,
Płacze nad dziadka swojego strapieniem.

TYTUS

Ukój się, chłopcze, z łez jesteś lepiony,
1405
We łzach twe życie prędko się rozpłynie.
Markus uderza nożem w talerz.
MuchaNa kogo, bracie, nóż twój wymierzyłeś?

MARKUS

Na to, com zabił, Tytusie, na muchę.

TYTUS

Srogi morderco, serce mi zabijasz!
Widok tyranii przesycił mi oczy;
1410
A na niewinnym spełnione zabójstwo
Bratu Tytusa nie przystoi. Precz stąd!
W mym towarzystwie nie dla ciebie miejsce.

MARKUS

Ach, panie, pomyśl, tylkom zabił muchę.

TYTUS

A gdy ta mucha ojca ma i matkę?
1415
Jak spuszczą złote, przeźrocze skrzydełka,
Brzękiem rozpaczy powietrze napełnią!
Zabić to biedne, niewinne stworzenie!
Słodkim brzęczeniem weselić nas przyszło,
A tyś je zabił!

MARKUS

1420
RasizmO, przebacz mi, bracie,
To było czarne, paskudne muszysko,
Jak Murzyn pani; dlategom ją zabił.

TYTUS

O, o! Więc przebacz mi moje wyrzuty,
Bo miłosierny spełniłeś uczynek.
1425
Daj mi nóż, ja też chcę jej trupa zelżyć,
Ciesząc się myślą, że to jest sam Murzyn,
Który tu przyszedł, ażeby mnie otruć.
Masz! To dla ciebie, a to dla Tamory.
Ha! łotrze! Jednak zdaje mi się, bracie,
1430
Że jeszcze nie tak upadliśmy nisko,
Abyśmy we dwóch nie zdołali zabić
Muchy na obraz czarnego Murzyna.

MARKUS

Biedna, boleścią zamącona głowa
Na rzeczywistość marne zmienia cienie.

TYTUS

1435
Ale czas powstać. Lawinio, chodź ze mną,
W twojej komnacie będę z tobą czytał
Ze starych czasów żałosne powieści.
Chodź i ty, chłopcze; twoje oczy młode,
Ty mnie zastąpisz, gdy wzrok mój zagaśnie.
Wychodzą.

AKT CZWARTY

SCENA PIERWSZA

Przed domem Tytusa.
Wchodzą Tytus i Markus, za nimi Młody Lucjusz, ścigany przez Lawinię, ucieka przed nią z książkami pod pachą.

CHŁOPIEC

1440
Ratuj, dziaduniu! Bo moja stryjenka,
Nie wiem dlaczego, wszędzie za mną goni.
Patrz, stryju Marku, jak spiesznie nadbiega.
Droga stryjenko, nie wiem, czego żądasz.

MARKUS

Stań przy mnie, chłopcze, nie bój się stryjenki.

TYTUS

1445
Nazbyt cię kocha, by cię chciała skrzywdzić.

CHŁOPIEC

Prawda, kochała mnie dawniej, gdy ojciec
Jeszcze był w Rzymie.

MARKUS

Co migi jej znaczą?

TYTUS

Nie bój się, wnuku, chce ci coś powiedzieć.
1450
Patrz, patrz, jak czule pogląda na ciebie;
Pragnie zapewne, byś jej towarzyszył.
Nigdy Kornelia z gorętszą miłością
Swych nie kształciła dzieci, jak Lawinia
Kształciła ciebie, gdy czytała z tobą
1455
Słodkich poetów lub Tuliusza mówcę.
Czy nie zgadujesz, czego chce od ciebie?

CHŁOPIEC

Nic nie zgaduję; zdaje mi się tylko,
Że się obłąkał stryjenki mej rozum,
Bo nieraz z dziadka mego ust słyszałem,
1460
Że zbytek żalu sprowadza szaleństwo;
Czytałem także, że boleść bez granic
Zmąciła rozum trojańskiej Hekuby.
To mnie strwożyło, choć wiem, że stryjenka
Kocha mnie czule, jak kochała matka,
1465
Nie chce mej krzywdy, chyba w obłąkaniu;
Dlatego książki z trwogą porzuciłem
I uciekałem może bez przyczyny.
Daruj mi, pani, wszędzie pójdę z tobą,
Byle stryj Markus chciał nam towarzyszyć.

MARKUS

1470
Idźmy, Lucjuszu.
Lawinia kikutami przewraca karty książek upuszczonych przez Lucjusza.

TYTUS

Cóż to jest, Lawinio?
Czy widzisz, bracie? Szuka jakiejś książki.
Której chcesz? Chłopcze, otwórz je kolejno;
Lecz twa nauka, drogie moje dziecko,
1475
Nad treść tych książek; w mej bibliotece
Wybierzesz sobie dzieła, co potrafią
Ból twój złagodzić, aż niebo łaskawe
Odkryje sprawców tej zbrodni piekielnej.
Co to za książka? Dlaczego do góry
1480
Podnosi razem oba swe ramiona?

MARKUS

Może to znaczy, że więcej niż jeden
Miał w zbrodni udział, a może do nieba
Podnosi ręce i o pomstę błaga.

TYTUS

Co to za książkę przerzuca?

CHŁOPIEC

1485
Nazona
Metamorfozy; dała mi je matka.

MARKUS

Może przez pamięć na drogą umarłą
Między książkami jedną tę wybrała.

TYTUS

Cicho! Jak spiesznie przewraca stronice!
1490
Pomóż jej. Czego szukasz? Mamże czytać?
Ha, to tragiczna powieść Filomeli
O Tereusza zdradzie i zgwałceniu;
Gwałt też podobno twych nieszczęść początkiem.

MARKUS

Patrz, patrz, jak pilnie przegląda stronice.

TYTUS

1495
Droga Lawinio, czy jak Filomela
Nagle porwana byłaś, pohańbiona
W tym wielkim, czarnym, w tym przeklętym lesie?
Patrz, patrz, to miejsce, gdzieśmy polowali
(Bodaj tam noga nasza nie stanęła!),
1500
Skreślił poeta, jakby przez naturę
Stworzone miejsce na gwałt i morderstwo.

MARKUS

Czemu kryjówki takie bogi lepią,
Jeśli tragedie nie są ich rozrywką?

TYTUS

Daj mi znak, córko — to są przyjaciele —
1505
Kto śmiał zbrodniczą wznieść na ciebie rękę?
Czy Saturninus, jak niegdyś Tarkwiniusz,
Czyste Lukrecji łoże śmiał pokalać?

MARKUS

Siądź, synowico; bracie, usiądź przy mnie.
Febie, Minerwo, Jowiszu, Merkury,
1510
Przyjdźcie mi w pomoc, by tę zdradę odkryć!
Zwróćcie tu oczy, bracie i Lawinio.
pisze swoje nazwisko laską, którą kieruje nogą i wargami
Jeżeli możesz, na tablicy z piasku
Moim pisz wzorem; me skreśliłem imię
Bez rąk pomocy. Przeklęte to serce,
1515
Co nas do takich przymusza wybiegów!
Pisz, synowico, objaw nam na koniec,
Co Bóg chce odkryć i naszej dać pomście.
Bodaj twym piórem niebo kierowało,
Byśmy poznali zbrodniarzy i prawdę!
Lawinia bierze laskę w usta, a kierując nią kikutem, pisze.

TYTUS

1520
Czy czytasz, bracie, co nam nakreśliła?
Stuprum[27], Chiron, Demetrius.”

MARKUS

Co? co? Lubieżni synowie Tamory
Tej strasznej, krwawej zbrodni są sprawcami?

TYTUS

Magni dominator poli,
1525
Tam lentus audis scelera? Tam lentus vides[28]?

MARKUS

Miarkuj się, panie, choć wiem, że jest dosyć
Słów na tym piasku przez nią wypisanych,
Aby zbuntować duch najpotulniejszy
I serce nawet niemowląt oburzyć.
1530
Klęknijmy, bracie, Lawinio i chłopcze,
Droga nadziejo rzymskiego Hektora,
I razem świętą zwiążmy się przysięgą —
Jak niegdyś Brutus z bolejącym mężem
I ojcem czystej, zhańbionej Lukrecji —
1535
Że będziem pomstą ścigali śmiertelną
Tych zdrajców Gotów, aż ich krew popłynie
Albo my sami z tą zginiemy hańbą.

TYTUS

Pomścić się! Dobrze, gdybyś miał sposoby;
Lecz niedźwiedzicy polując szczenięta
1540
Obudzisz matkę, a gdy raz cię zwietrzy,
Ona w tak ścisłym jest ze lwem przymierzu,
Że gdy go swymi pieszczotami uśpi,
Wszystko, co zechce, zdolna jest wykonać.
Daj temu pokój; młody z ciebie strzelec;
1545
Mnie rzecz tę zostaw. Na blasze spiżowej
Stalowym rylcem słowa te wypiszę,
By nam zostały; gniewny wiatr północny
Rozwieje piasek jak liście Sybilli,
A wtedy, chłopcze, gdzie będzie twa lekcja?
1550
Co mówisz?

CHŁOPIEC

Mówię, że gdybym był mężem,
Sypialna własnej matki ich komnata
Dość by bezpiecznym nie była schronieniem
Tych złych rzymskiego jarzma niewolników.

MARKUS

1555
Ha, dzielny chłopcze! I ojciec twój nieraz
Tak działał w sprawie niewdzięcznego Rzymu.

CHŁOPIEC

Bylem żył, pójdę za jego przykładem.

TYTUS

A teraz idźmy do mojej zbrojowni,
Tam cię ustroję; a potem, Lucjuszu,
1560
W moim imieniu synom cesarzowej
Poniesiesz dary, które im przeznaczam.
Wszak prawda, mego dopełnisz poselstwa?

CHŁOPIEC

Moim sztyletem w ich piersiach, mój dziadziu.

TYTUS

Nie, chłopcze, inny pokażę ci sposób.
1565
Idźmy, Lawinio; bracie, pilnuj domu,
A ja z Lucjuszem pójdziemy dworować,
Pójdziem, naprawdę, a pójdziem z orszakiem.
Wychodzą Tytus, Lawinia i Chłopiec.

MARKUS

O Boże, cnoty jęk cię dolatuje,
A nad jej losem nie czujesz litości!
1570
Lecz czuwać muszę w jego obłąkaniu
Nad tym, co w sercu więcej ma ran smutku
Niż na swej tarczy cięć nieprzyjacielskich,
A w uczciwości swojej mścić się nie chce.
Ty więc, o Boże, bądź jego mścicielem!
Wychodzi.

SCENA DRUGA

Sala w pałacu.
Wchodzą Aaron, Chiron i Demetriusz z jednej strony, z drugiej Młody Lucjusz i sługa z wiązką oręży, na których stoją wypisane wiersze.

CHIRON

1575
Przychodzi do nas, bracie, syn Lucjusza
I, jak powiada, przynosi poselstwo.

AARON

Jakieś szaleństwo szalonego dziadka.

CHŁOPIEC

Z całą pokorą składam wam, panowie,
Hołd wam należny w imieniu Tytusa.
na stronie
1580
A proszę bogów, by was na proch starli.

DEMETRIUSZ

Dziękujem, miły chłopcze, co za wieści?

CHŁOPIEC

na stronie
Jest wieść, że obu was już odgadniono,
Jak łotrów zbrodnią gwałtu piętnowanych.
głośno
Dziad mój roztropny przez moje wam ręce
1585
Śle z swej zbrojowni najlepsze oręże,
Aby dostojną młodość uczcić waszą,
Rzymu nadzieję; tak mówić mi kazał.
Rozkaz wypełniam, dar jego oddaję,
Byście, panowie, gdy przyjdzie potrzeba,
1590
Rąk waszych godnych władać mogli mieczem.
Żegnam was teraz,
na stronie
krwawe rozbójniki.
Wychodzi ze sługą.

DEMETRIUSZ

Cóż to za papier cały zapisany?
Zobaczmy.
1595
«Integer vitae, scelerisque purus,
Non eget Mauri iaculis, nec arcu.[29]»

CHIRON

To Horacjusza wiersz, jak zapamiętam,
Który czytałem niegdyś w gramatyce.

AARON

Wiersz Horacjusza, zgadliście poetę.
na stronie
1600
Co to jest jednak być osłem! To nie żart.
Starzec, jak widzę, już zbrodnię ich odkrył
I śle im miecze w te owite słowa
Ciężko raniące, choć nie czują rany;
Lecz gdyby matka ich przy zdrowiu była,
1605
Poklask by myśli oddała Tytusa;
Lecz niech spoczywa na bezsennym łożu.
głośno
Młodzi panowie, jak szczęśliwa gwiazda
Nas cudzoziemców, co gorsza, nas jeńców,
Wiodła do Rzymu, do tej wysokości!
1610
Z jaką rozkoszą pod pałacu bramą
Lżyłem trybuna w przytomności brata!

DEMETRIUSZ

Ja z większą widzę tak wielkiego pana
Z podłą pokorą ślącego nam dary.

AARON

Słuszne do tego nabyliście prawo,
1615
Z taką dobrocią traktując mu córkę.

DEMETRIUSZ

O, jakże pragnę, by tysiąc dam rzymskich
Kolejno naszej służyło rozkoszy!

CHIRON

Życzenie pełne względów i miłości.

AARON

Brak tylko matki, by amen dorzekła.

CHIRON

1620
A ona chętnie dorzekłaby: amen,
Zmieniając jeden tysiąc na dwadzieścia.

DEMETRIUSZ

Lecz idźmy teraz wszystkich błagać bogów
Za drogą matkę naszą w jej boleściach.

AARON

na stronie
Błagajcie diabłów, bo Bóg nas opuścił.
Słychać odgłos trąb.

DEMETRIUSZ

1625
Co trąb cesarskich znaczyć może odgłos?

CHIRON

Może radości znak — cesarz ma syna.

DEMETRIUSZ

Cicho! Kto idzie?
Wchodzi Mamka z czarnym dzieckiem, które na widok Demetriusza i Chirona spiesznie przykrywa płaszczem.

MAMKA

Dzień dobry, panowie,
Mówcie, czy widział kto i tu Aarona?

AARON

1630
Mniej albo więcej lub raczej nic wcale
Oto Aaron, czego chcesz od niego?

MAMKA

O Aaronie, wszyscyśmy zginęli!
Ratuj co prędzej albo giń na wieki!

AARON

Co za harmider! Co wrzaski te znaczą?
1635
Co tam owijasz i mniesz w swoim ręku?

MAMKA

Co bym przed okiem nieba chciała ukryć:
Wstyd cesarzowej, Rzymu upodlenie.
Już rozwiązana.

AARON

Czy była związana?
1640
Kiedy? Przez kogo?

MAMKA

Chcę mówić, już zległa.

AARON

Więc szczęść jej Boże! A co jej Bóg zesłał?

MAMKA

Diablę.

AARON

Diablicy rozkoszne potomstwo!

MAMKA

1645
Rasizm, Zdrada, DzieckoCzarne, okropne, złowrogie potomstwo!
Oto niemowlę szpetne jak ropucha
Wśród pięknych dzieci pięknej naszej ziemi.
Twój stempel, pieczęć śle ci cesarzowa,
Byś go sztyletu twego końcem ochrzcił.

AARON

1650
Alboż to czarny kolor tak jest szpetny?
Piękny kwiat z ciebie, pyzaty kopciuszku!

DEMETRIUSZ

Co ty zrobiłeś, podły niewolniku?

AARON

To, czego nigdy nie zdołasz odrobić.

CHIRON

Tyś matkę naszą zgubił.

AARON

1655
Jam ją znalazł.

DEMETRIUSZ

Tymeś ją właśnie zgubił, psie piekielny!
Przeklęte diabła szpetnego potomstwo[30]!

CHIRON

Żyć też nie będzie.

AARON

A przecie nie umrze.

MAMKA

1660
A umrzeć musi, to wola jest matki.

AARON

Co, umrzeć musi? Niechże ja sam będę
Mojego ciała i krwi mojej katem.

DEMETRIUSZ

Na mojej szabli zatknę tę kijankę;
Daj mi ją, mamko; krótka będzie sprawa.

AARON

1665
Wprzód miecz ten w twoich utonie wnętrznościach.
bierze dziecko od Mamki
Dziecko, Ojciec, RasizmStójcie, mordercy! Chcecie brata zabić?
Klnę się na niebios te wieczne pochodnie,
Co jasno jego świeciły poczęciu,
Że na mej szabli ostrzu skona śmiałek,
1670
Co trąci mego syna i dziedzica.
Ani Encelad z całą groźną bandą
Dzieci Tyfona, ni wielki Alcydes,
Ni sam bóg wojny wydrzeć nie potrafi
Z ojcowskiej ręki tego niemowlęcia.
1675
Jak to? Wy krwiste, płytkich serc młokosy,
Wiechy szynkowne, mury pobielane,
Czy nie wierzycie, że węgla jest czarność
Z wszystkich kolorów farbą najpiękniejszą,
Bo wszelkim innym gardzi malowidłem?
1680
Nigdy też woda wszystkich oceanów
Czarnej łabędzia nogi nie pobieli,
Choć ją falami swymi wiecznie myje.
Powiedzcie matce, że jestem dość stary,
Bym swego bronił; niech mi więc przebaczy.

DEMETRIUSZ

1685
Chcesz więc tak zdradzić szlachetną twą panią?

AARON

Ma pani panią jest moją, mną samym
Jest to niemowlę, obraz mej młodości
Nad świat mi droższy; na przekór też światu
Będę od wszelkiej zasłaniał je krzywdy,
1690
Jak to niebawem który z was poczuje.

DEMETRIUSZ

To będzie wieczną matki naszej hańbą.

CHIRON

Rzym nią pogardzi za tę szpetną słabość.

MAMKA

A na śmierć cesarz w swej pośle wściekłości.

CHIRON

Na myśl tej hańby rumienię się cały.

ARON

1695
Oto jedyny zysk waszej piękności.
Zdradziecka farbo, objawiasz rumieńcem
Serca tajemne ruchy i rozmysły.
Inaczej ten jest zuch pomalowany.
Do ojca czarny uśmiecha się łotrzyk,
1700
Jakby chciał mówić: stary mój kamracie,
Twoim ja synem. On bratem jest waszym,
W jednej połowie krew jego ta sama,
Która w zawiązku życia was karmiła,
Z tego samego na świat wyszedł łona,
1705
Które i waszym było wprzód więzieniem;
Z pewniejszej nawet strony jest wam bratem,
Choć moją pieczęć na swej nosi twarzy.

MAMKA

Jakąż odpowiedź dać mam cesarzowej?

DEMETRIUSZ

Radź, Aaronie, co nam trzeba robić,
1710
A wszyscy zdanie twoje podpiszemy.
Ocal to dziecko, byleś nas ocalił.

AARON

A więc zasiądźmy do wspólnej narady.
Bezpiecznym od was z moim chcę być synem;
To wasze miejsce; a teraz możecie
1715
O ocaleniu waszym śmiało prawić.

DEMETRIUSZ

Jak wiele niewiast dziecko to widziało?

AARON

Brawo, panowie! Gdy radzimy zgodnie,
Jestem barankiem; ale rozdrażniony
Jestem groźniejszy od szczwanego dzika,
1720
Od głodnej lwicy, od burz oceanu.
Lecz ile niewiast widziało to dziecko?

MAMKA

Oprócz Kornelii, położniczej babki,
Ja tylko sama jedna z cesarzową.

AARON

Ty, cesarzowa, babka położnicza;
1725
Dwie mogą sekret bez trzeciej zachować;
Idź, cesarzowej powiedz, żem to mówił!
zabija ją Kwik, kwik, jak prosię na rożen sadzane.

DEMETRIUSZ

Co robisz? Jaka myśl twa, Aaronie?

AARON

O panie, jest to manewr polityczny.
1730
Chcecież, by żyjąc sekret nasz zdradziła
Z długim językiem szczebiotliwa kmoszka?
Nie, nie, panowie. A teraz słuchajcie,
Jakie stanowcze moje są zamiary:
Blisko stąd żyje pewien Muliteusz,
1735
A mój spółrodak, właśnie że mu wczora
Żona powiła syna, a niemowlę
Jest do swej matki podobne i białe;
Śpieszcie tam, złoto szczodrą sypcie ręką,
Całą im sprawę wyłóżcie dowodnie,
1740
Do jakiej syn ich urośnie wielkości,
Będzie dziedzicem rzymskiego cesarza
Na miejsce mego syna podstawiony,
Aby tę dworską ukołysać burzę.
Niech się z nim cesarz jak z swym cacka synem.
1745
Słuchajcie teraz.
wskazując Mamkę
Jam dał jej lekarstwo.
Waszą jest rzeczą pogrzeb jej wyprawić.
Pola są blisko, a z was krzepkie zuchy.
Po tym obrzędzie nie marnujcie czasu,
1750
Ale mi babkę przyślijcie co prędzej;
Bo kiedy babkę i mamkę wyprawim,
Niech sobie damy, co chcą, potem gwarzą.

CHIRON

Nie chcesz tajemnic twoich wiatrom zwierzać.

DEMETRIUSZ

Za tę troskliwość o Tamory honor,
1755
Jak ona, wdzięczni są ci jej synowie.
Demetriusz i Chiron wychodzą, zabierając z sobą Mamkę.

AARON

Do Gotów teraz szybszy niż jaskółka;
Ten skarb mych ramion bezpiecznie tam złożę,
Tajnie pozdrowię pani mej przyjaciół.
Mój grubowargi niewolniku, w drogę,
1760
Bo ty fortelów tych wszystkich przyczyną.
Będę cię karmił jagodą, korzonkiem,
Mlekiem, serwatką, a będziesz ssał kozę,
W jaskini mieszkał, lecz urośniesz mężem,
I, rycerz, będziesz rycerzom dowodził.
Wychodzi.

SCENA TRZECIA

Publiczny plac w Rzymie.
Wchodzą Tytus, Markus, Młody Lucjusz. Publiusz i inni panowie z łukami; Tytus niesie strzały, na których końcach przytwierdzone są listy.

TYTUS

1765
Bracie, panowie, idźmy! Tędy droga.
Paniczku, pokaż, co za łucznik z ciebie;
A naciągajcie i celujcie dobrze!
Terras Astraea reliquit[31]; pomnijcie,
Że już od dawna odbiegła, uciekła.
1770
Teraz do sprzętów! Wy, mości panowie,
Sieć zarzucicie w głębie oceanu,
A może na dnie morskim ją znajdziecie;
Lecz tam nie większa niż tu sprawiedliwość.
Ty znów, Publiuszu, i ty, Semproniuszu,
1775
Musicie kopać rydlem i motyką
Aż do samego środka twardej ziemi,
A gdy w królestwie Plutona staniecie,
W moim imieniu złożycie mu prośbę.
Mówcie: przysyła stary nas Andronik,
1780
Sprawiedliwości i pomocy żąda,
Przejęty bólem na niewdzięczność Rzymu.
Ach, Rzymie! Ja cię zrobiłem nędzarzem,
Gdy ludu głosy temu wyjednałem,
Co dziś żelazną przycisnął mnie ręką,
1785
A teraz idźcie; baczność wam zalecam.
Wszystkie mi pilnie przetrząście okręty,
Bo zły ją cesarz gotów tam władować,
A wtedy możem za sprawiedliwością
Świstać, panowie.

MARKUS

1790
Czy nie gorzki widok
Takiego męża w takim obłąkaniu?

PUBLIUSZ

Naszą też świętą jest dziś powinnością
We dnie i w nocy pilnie nad nim czuwać,
Jak można, schlebiać jego przywidzeniom,
1795
Aż czas sprowadzi ulgę i lekarstwo.

MARKUS

Nie ma lekarstwa na jego boleści.
W związku z Gotami skarćmy Rzym niewdzięczny,
Na Saturninie pomścijmy się zdrajcy!

TYTUS

No co, Publiuszu? No i cóż, panowie,
1800
Czyście spotkali ją gdzie?

PUBLIUSZ

Nie, mój panie,
Lecz ci przynoszę słowo od Plutona:
Jeśli chcesz zemsty, piekło dać ją może;
Lecz sprawiedliwość, jak myśli, jest teraz
1805
Z Jowiszem w niebie lub może gdzie indziej
Tak zatrudniona, że musisz poczekać.

TYTUS

Krzywdzi mnie, próżną karmić chcąc nadzieją.
Sam w płomieniste rzucę się jezioro,
Z dna ją Kocytu za pięty wyciągnę.
1810
Krzaki z nas tylko, mój Marku, nie cedry
Ani olbrzymy z kościami cyklopów;
Metal nasz jednak, choć silnego hartu,
Krzywd nie wytrzyma, które na nas padły.
Sprawiedliwości gdyśmy nie znaleźli
1815
Ni tu, ni w piekle, musim bogów prosić,
By ją nam z nieba przysłali na krzywdy
Naszej mścicielkę. A więc do roboty!
rozdaje strzały zależnie od adresu na listach
Tobie, dobremu łucznikowi, Marku,
Daję tę strzałę ad Jovem[32], a tobie
1820
Ad Apollinem[33], ad Martem[34] — ta dla mnie,
Dla Pallas, chłopcze. — Ta dla Merkurego[35].
Ta do Saturna, nie do Saturnina;
Baczność, Kajusie, w takim bowiem razie
Lepiej byś zrobił, gdybyś na wiatr strzelił.
1825
No, chłopcze, żwawo! Marku, na znak strzelaj!
Udało mi się pismo, daję słowo;
Nie ma jednego boga bez supliki.

MARKUS

Wypuśćmy wszystkie strzały ku dworowi,
To w jego dumie ubodzie cesarza.

TYTUS

1830
Strzelajcie teraz.
Strzelają.
Brawo, mój Lucjuszu!
Na łono Panny, niech odda Palladzie.

MARKUS

Jam milę dalej za księżycem mierzył;
W tej chwili list twój u stóp jest Jowisza.

TYTUS

1835
Cha, cha, Publiuszu, a co ty zrobiłeś?
Toć odstrzeliłeś jeden róg Bykowi.

MARKUS

To były żarty; od Publiusza strzały
Byk ranny w gniewie tak kolnął Barana,
Że oba jego rogi na dwór spadły;
1840
A kto je znalazł? Sługa cesarzowej;
Ona z uśmiechem każe Murzynowi
Ponieść je panu swojemu w prezencie.

TYTUS

To bardzo dobrze; daj mu Boże zdrowie!
Wchodzi Chłop z koszykiem, w którym są dwa gołębie.

TYTUS

Nowiny z nieba! Marku, przyszła poczta!
1845
Co nam przynosisz? Czy masz jakie listy?
Czyli na koniec znajdę sprawiedliwość?
Co mówi Jowisz?

CHŁOP

1848

Ho! Cieśla szubieniczny? Mówi, że znowu rozebrał swoją machinę, bo człowiek ma być powieszony dopiero na przyszły tydzień.

TYTUS

Lecz ja się pytam, co Jowisz powiedział?

CHŁOP

1850

Ach, panie, ja nie znam Jowisza. Jeszcze jak żyję, nie wychyliłem z nim kieliszka.

TYTUS

Jak to, hultaju, czy nic nie przynosisz?

CHŁOP

1852

Przynoszę, panie, parę gołąbków, ale nic więcej.

TYTUS

Więc nie przychodzisz z nieba?

CHŁOP

1854

Z nieba, panie? Ach, nigdy tam moja nie postała noga. Uchowaj Boże, żebym tak był śmiały i pchał się do nieba w moich młodych latach. Idę z moimi gołąbkami do trybunału Plebs, żeby zagodzić kłótnię mojego stryja z cysarskim człowiekiem.

MARKUS

1855

Najdoskonalsza, jaka być może, sposobność do przesłania twojej supliki. Niech odda cesarzowi gołąbki w twoim imieniu.

TYTUS

1856

Powiedz, czy możesz oddać cesarzowi suplikę z gracją?

CHŁOP

1857

Nie, panie, na uczciwość, nie; nigdym w życiu gratias wyrecytować nie mógł.

TYTUS

Skończ, skończ, mopanku, dość tych ceregieli;
Gołąbki twoje oddaj cesarzowi;
1860
Dzięki mym wpływom znajdziesz sprawiedliwość.
Czekaj! Tymczasem weź to za fatygę.
Dajcie mi teraz pióro i kałamarz.
Czy możesz z gracją wręczyć mu suplikę?

CHŁOP

1864

Mogę, panie.

TYTUS

1865

Zabierz więc tę suplikę. A jak przyjdziesz do cesarza, musisz najprzód klęknąć, potem w nogi go pocałować, potem oddać twoje gołąbki, a potem czekać na nagrodę. Ja będę niedaleko, daj baczność, żeby wszystko odbyło się uczciwie.

CHŁOP

1866

Bądź spokojny, panie, zostaw mi tę sprawę.

TYTUS

Czy masz nóż? Pokaż, niech mu się przypatrzę.
Weź go, mój bracie, i w suplikę zawiń,
Boś jak pokorny pisał ją suplikant.
1870
A kiedy wszystko oddasz cesarzowi,
Do drzwi mych stuknij, aby mi powtórzyć,
Co ci powiedział.

CHŁOP

1873

Zrobię wszystko, panie.

Wychodzi.

TYTUS

Czas nam iść, Marku, śpiesz za mną, Publiuszu.
Wychodzą.

SCENA CZWARTA

Przed pałacem.
Wchodzą Saturninus, Tamora, Chiron, Demetriusz i panowie. Cesarz niesie w ręku strzały wypuszczone przez Tytusa.

SATURNINUS

1875
Patrzcie, panowie, na ciężką obelgę!
Powiedzcie sami, czy był kiedy cesarz
Tak poniżony, tak lekceważony,
Z taką pogardą za to traktowany,
Że wszystkim równą sprawiedliwość mierzył?
1880
Wam to i bogom wiadomo, panowie —
Mimo pokoju państwa burzycieli
Szeptów[36] na ucho wiernego mi ludu —
Że tylko prawo skarciło surowo
Zuchwałych synów starego Tytusa.
1885
A jeśli smutki zmąciły mu głowę,
Mamże być jego przywidzeń ofiarą,
Jego szaleństwa i jego goryczy?
Teraz do nieba swe posyła skargi,
To do Jowisza, to do Merkurego,
1890
To do Apolla, to do boga wojny;
Świstki właściwe dla ulicznej rzeszy!
Czy to senatu nie jest szkalowaniem,
Trąbieniem naszej niesprawiedliwości?
Żart wyśmienity! To jakby kto mówił:
1895
Sprawiedliwości darmo w Rzymie szukać.
Lecz póki żyję, udane szaleństwo
Żadną obroną obelg tych nie będzie.
On i ród jego dowiedzą się wkrótce,
Że sprawiedliwość w Saturninie żyje;
1900
Jeśli usnęła, tak dobrze ją zbudzę,
Że we wściekłości swojej na proch zgniecie
Najdumniejszego w Rzymie buntownika.

TAMORA

Łaskawy panie, drogi Saturninie,
Mojego życia i myśli mych władco,
1905
Ukój się, przebacz winom Andronika,
Skutkom żałoby po walecznych synach,
Których śmierć ciężko przeszyła mu serce.
Pokrzep go raczej w jego utrapieniach
Miast karcić za te obelgi pierwszego
1910
Lub ostatniego z twych wiernych poddanych.
na stronie
Tak mówić mądrej przystoi Tamorze:
Lecz cię do głębi dotknęłam, Tytusie;
Twa krew popłynie, a byle Aaron
Był mądry, okręt do portu zawinie.
Wchodzi Chłop.
1915
Dobry człowieku, czy mówić chcesz z nami?

CHŁOP

1916

A jużci, jeśli wasza pańskość jest cesarska.

TAMORA

Ja cesarzowa, lecz tam siedzi cesarz.

CHŁOP

1918

To on. klęka Niechże wam Pan Bóg i święty Szczepan dobry dadzą zdrowie. Przyniosłem wam list i parę gołąbków.

Saturninus czyta list.

SATURNINUS

Tego mi człeka powiesić natychmiast!

CHŁOP

1920

Ile dostanę w brzęczącej monecie?

TAMORA

Na szubienicy dostaniesz postronek.

CHŁOP

1922

Postronek? A to na śliczny, jak widzę, koniec przyniosłem tu moje gardło.

Wychodzi pod strażą.

SATURNINUS

Oburzające i nieznośne krzywdy!
Mamże potworne znosić obelgi?
1925
Wiem, w czyjej głowie myśl ta się wylęgła.
Ścierpięż to, jakby zdrajcy, jego syny,
Skarani prawa mieczem za morderstwo,
Występnie byli przeze mnie zarżnięci!
Idźcie, za włosy przywleczcie go do mnie;
1930
Ni wiek, ni słowa tarczą mu nie będą.
Za to szyderstwo znajdziesz we mnie kata,
Zdrajco, coś pomógł mi do mej wielkości.
Myśląc, że będziesz Rzymem i mną rządził!
Wchodzi Emilusz.
Jakie przynosisz wieści, Emiliuszu?

EMILIUSZ

1935
Do broni! Nigdy czas więcej nie naglił.
Got podniósł głowę, niezliczone tłumy
Odważnych, łupu chciwych wojowników
Ciągną do Rzymu pod wodzą Lucjusza,
Syna Tytusa, który zemstą grozi,
1940
Koriolana odnowić chce dzieje.

SATURNINUS

Waleczny Lucjusz Gotów naczelnikiem?
Dreszcz mnie przechodzi i pochylam głowę
Jak kwiat od mrozu, jak wśród burzy trawa.
Teraz się zbliża smutków naszych chwila.
1945
Lud pospolity tak kocha go w Rzymie!
Często zwiedzając ulice, przebrany,
Słyszałem tłumy po kątach szemrzące,
Że krzywdą było wygnanie Lucjusza,
Którego ujrzeć chcieliby cesarzem.

TAMORA

1950
Czego się lękasz? Miasto masz obronne.

SATURNINUS

Ale mieszkańców serca są z Lucjuszem
I bunt podniosą, aby przyjść mu w pomoc.

TAMORA

Bądź dziś cesarzem myślą jak nazwiskiem.
Czy słońce ćmi się, że w jego promieniach
1955
Kołują stada brzęczących komarów?
I orzeł śpiewać ptaszętom nie broni
Ani się troszczy, co śpiew ten ma znaczyć,
Wie bowiem dobrze, że swych skrzydeł cieniem
Może te wszystkie uciszyć pisklenia;
1960
Równą masz władzę nad szaloną tłuszczą.
Pokrzep więc ducha! Wiedz bowiem, cesarzu,
Że oczaruję starego Tytusa
Zaklęciem słodszym, lecz niebezpieczniejszym
Niż rybom nęta lub owcom miodunka,
1965
Gdy pierwsza haczyk śmiertelny osłania,
A druga strawą zabija rozkoszną.

SATURNINUS

Lecz on nie pójdzie syna za nas błagać.

TAMORA

Pójdzie, cesarzu, na Tamory prośbę;
Słów bowiem moich złotą obietnicą
1970
Tak stare jego uszy opanuję,
Że choćby nawet z kamienia miał serce,
Choćby był głuchy, i serce, i ucho
Będą posłuszne memu językowi.
do Emiliusza
Lecz ty idź pierwszy i bądź naszym posłem,
1975
Powiedz, że cesarz z walecznym Lucjuszem
Chce się rozmówić; a miejscem zebrania
Niechaj dom będzie starego Tytusa.

SATURNINUS

Dopełń poselstwa twojego z honorem.
Jeżeli będzie zakładników żądał
1980
Dla bezpieczeństwa, na wszystko pozwalam.

EMILIUSZ

Co każesz, panie, wykonam bez zwłoki.
Wychodzi.

TAMORA

A teraz idę odwiedzić Tytusa,
Sztuk moich siłą skłonić, aby syna
Wyrwał z pośrodka dzielnych Gotów armii.
1985
Teraz, cesarzu, rozjaśń znowu czoło,
Trwogę twą całą w mych pogrzeb fortelach.

SATURNINUS

Idź, a niech twoim szczęści się zamysłom!
Wychodzą.

AKT PIĄTY

SCENA PIERWSZA

Przy odgłosie trąb i bębnów wchodzi Lucjusz na czele armii Gotów.

LUCJUSZ

Dzielni rycerze, wierni przyjaciele,
Oto list z Rzymu, w którym mi donoszą,
1990
Jak wszystkich serca brzydzą się cesarzem,
A jak wzdychają, żeby nas zobaczyć.
Z dumą, do jakiej męstwo daje prawo,
Pomścijcie niegdyś poniesione klęski,
Za każdą krzywdę przez Rzym wyrządzoną
1995
Potrójną dzisiaj odpłaćcie mu krzywdą.

GOT

Wielkiego męża dzielna latorośli,
Niegdyś postrachu, dziś nadziejo nasza,
Którego chwałę, którego zasługi
Śmiał Rzym występną zapłacić pogardą,
2000
Licz na nas; pójdziem, gdzie nas poprowadzisz,
Jak rój pszczół leci w gorących dniach lata
Za swą królową na kwieciste pola,
I na przeklętej pomścim się Tamorze.

KILKU GOTÓW

Co on powiedział, wszyscy potwierdzamy.

LUCJUSZ

2005
Dzięki ci, mówco, i dzięki wam wszystkim.
Lecz kto się zbliża pod Gota przewodnią?
Wchodzi Got prowadząc Aarona z dzieckiem na ręku.

GOT

Słynny Lucjuszu, kiedym się oddalił
Gruzom starego przyjrzeć się klasztoru,
Ledwom ciekawe moje oczy wlepił
2010
W murów zwaliska, nagle niemowlęcia
Kwilenie uszu moich doleciało;
Kiedym się zbliżył, słowam te usłyszał
Do płaczącego wymówione dziecka:
«Milcz, niewolniku czarny, ulepiony
2015
Pół na mój obraz, pół na twojej matki!
Gdyby twój kolor ojca nie rozgłaszał,
Gdyby ci tylko matki los dał farbę,
Mógłbyś cesarski wdziać płaszcz, mój łotrzyku;
Ale gdy mleczna jest krowa, byk mleczny,
2020
Tam nigdy czarne cielę się nie rodzi.
Nie płacz! Wiernemu oddam cię Gotowi,
Gdy powiem, żeś jest cesarzowej synem,
Będziesz mu drogim przez miłość twej matki».
Z dobytym mieczem wpadłem niespodzianie
2025
I przyprowadzam jeńca, byś z nim, wodzu,
Jak w twej mądrości uznasz, mógł postąpić.

LUCJUSZ

Dzielny mój Gocie, to wcielony diabeł,
Co odciął rękę waleczną Tytusa.
Ta perła oczy pani swej olśniła,
2030
A to jest owoc szpetnej ich rozpusty.
Mów, rybiooki nędzniku, gdzie niosłeś
Ten żywy obraz twej diabelskiej twarzy?
Dlaczego milczysz? Czyś głuchy? Ni słowa?
Żołnierze, na tym powieście go drzewie.
2035
A przy nim owoc jego bezecności.

AARON

Szanujcie dziecko, krew jego królewska!

LUCJUSZ

Zbyt ci podobny na co uczciwego.
Powieście dziecko, niech ojcowską duszę
Wierzgania jego rozedrą katusze.
2040
Dajcie drabinę!

AARON

Lucjuszu, ocal dziecko,
W mym je imieniu oddaj cesarzowej,
A na zapłatę opowiem ci sprawy,
Które niemałą przyniosą ci korzyść.
2045
Nie chcesz? Zamilknę, niech się, co chce, dzieje,
A na was wszystkich niech zemsty duch wieje!

LUCJUSZ

Mów, jeśli słowa są twe po mej myśli;
Pod mą opieką żyć będzie twe dziecko.

AARON

Po twojej myśli? Wierzaj mi, Lucjuszu,
2050
Słowa me duszy twej będą męczarnią,
Bo muszę mówić o gwałtach, morderstwach,
Obrzydłych sprawach, czynach jak noc czarnych,
Występnych spiskach, zdradach, nikczemnościach,
O dokonanych bez litości zbrodniach;
2055
Wszystko to z sobą do grobu poniosę,
Jeśli mi łaski dziecka nie przysiężesz.

LUCJUSZ

Mów, a powtarzam, twe dziecko żyć będzie.

Przysięga, Wiara, BógAARON

Przysięgnij wprzódy, a wszystko opowiem.

LUCJUSZ

Na co mam przysiąc? Ty w Boga nie wierzysz,
2060
Jakżebyś mojej uwierzył przysiędze?

AARON

Nie wierzę w Boga; lecz cóż to dla ciebie?
Wiem, że ty wierzysz, że w twoim masz sercu
To, co u ludzi sumieniem się zowie,
I tysiąc innych popich zabobonów,
2065
Które z pobożną chowałeś pokorą;
Dlatego twej się domagam przysięgi.
Wiem, że z swych cacek głupcy Boga robią
I dotrzymują w Boga tego imię
Danej przysięgi; ty mi więc przysięgnij,
2070
Na tego Boga, którego czcisz w sercu
(A niechaj sobie ten Bóg, czym chce, będzie),
Że dziecko moje ocalisz, wychowasz,
Inaczej słowa jednego nie powiem.

LUCJUSZ

Więc ci na Boga mojego przysięgam.

AARON

2075
Wiedz naprzód, że to syn mój z cesarzową.

LUCJUSZ

Nienasycona, rozpustna niewiasto!

AARON

Ba, ba, Lucjuszu! To był czyn pobożny
Przy tym, co teraz usłyszysz ode mnie.
Jej dwaj synowie zabili Basjana,
2080
Zgwałconej siostrze twej ucięli język,
Ucięli ręce i tak ustroili,
Jak sam widziałeś.

LUCJUSZ

O przeklęty łotrze!
To ustrojeniem nazywasz?

AARON

2085
Toć była
Umytą, dobrze przykrajaną, strojną,
A dla strojących rozkoszną zabawą.

LUCJUSZ

O krwawe łotry, do ciebie podobne!

AARONZło

Prawda, ja byłem ich nauczycielem,
2090
Swoją gorącość dostali od matki
Tak pewno, jakby wygrali ją w karty.
Lecz krwawych myśli ja ich nauczyłem,
Jak dobry brytan, co za gardło chwyta.
Niech moje czyny wartość moją świadczą.
2095
Jam braci twoich do jamy sprowadził,
W której Basjana trup spoczywał martwy,
Ja list pisałem, który podjął Tytus,
Jam złoto grzebał, o którym list mówił,
W zmowie z królową i z królowej dziećmi;
2100
Gdzie czyn spełniony na wasze strapienie,
W którym by dłoń ma nie zadała ciosu?
Ja ojca twego wyłudziłem rękę,
A gdy ją miałem, odszedłem, by śmiać się,
Że mało w piersiach serce mi nie pękło.
2105
Przez szparę słodkie miałem widowisko,
Gdy synów głowy za rękę odebrał;
Łzym jego widział z śmiechem tak serdecznym,
Że i me oczy łzą jak jego zaszły.
Gdym o tych figlach cesarzowej prawił,
2110
Mdlała z radości, dając mi w nagrodę
Dwadzieścia swoich gorących całusów.

LUCJUSZ

I nie rumieniąc się mówić to możesz?

AARON

Jak czarny kundel, jak mówi przysłowie.

LUCJUSZ

I za te zbrodnie nie czujesz zgryzoty?

AARON

2115
Żem jeszcze tysiąc więcej nie mógł spełnić.
I teraz dzień ten przeklinam — choć myślę,
Że na niewiele klątwa moja spadnie —
Któregom jaką zbrodnią nie zaznaczył:
Lub śmiercią męża, przynajmniej zamachem,
2120
Gwałtem dziewicy lub przygotowaniem,
Krzywoprzysięstwem, niewinnego skargą,
Starych przyjaciół śmiertelnym rozbratem,
Skręceniem karku krowie biednej wdowy,
Stodół lub stogów nocnym podpaleniem,
2125
By je właściciel łzami gasił swymi;
Nieraz umarłych dobywałem z grobów
I u drzwi drogich stawiałem przyjaciół,
Gdy już o stracie prawie zapomnieli,
A na ich skórach, jak na drzewa korze,
2130
Nożem rzymskimi ryłem literami:
«Choć ja umarłem, niechaj smutek żyje».
Tysiąc okrutnych dokonałem czynów
Chętnie, jak inny mógłby zabić muchę,
I nic mnie teraz nie dręczy boleśniej,
2135
Jak że nie mogę dokonać ich więcej.

LUCJUSZ

Ściągnijcie diabła z drabiny, bo stryczek
Byłby dla niego zbyt łagodną śmiercią.

AARON

DiabełJeśli są diabły, chciałbym diabłem zostać,
By żyć i gorzeć w wiekuistym ogniu,
2140
Bo byłbym w piekle waszym towarzyszem
I mym palącym dręczył was językiem.

LUCJUSZ

Żeby raz skończył, zaknebluj mu gębę.
Wchodzi Got.

GOT

Wodzu mój, poseł rzymskiego cesarza
Przybył i prosi o twe posłuchanie.

LUCJUSZ

2145
Niechaj więc przyjdzie.
Wchodzi Emiliusz.
Witaj, Emiliuszu,
Jakie nowiny z Rzymu mi przynosisz?

EMILIUSZ

Panie, książęta gockiego narodu,
Wszystkich was cesarz przeze mnie pozdrawia.
2150
Na wieść, że ciągniesz zbrojnie, Saturninus
Chce mówić z tobą w domu twego ojca,
A zakładników twego bezpieczeństwa
Na twoje pierwsze wyprawi żądanie.

GOT

Co wódz nasz mówi?

LUCJUSZ

2155
Niechaj zakładników
Da cesarz ojcu memu i stryjowi,
A do żądanej staniemy rozmowy.
Idźmy!
Wychodzą przy odgłosie trąb.

SCENA DRUGA

Przed domem Tytusa.
Wchodzą Tamora, Chiron i Demetriusz przebrani.

TAMORA

Tak więc w tym dziwnym, żałobnym ubraniu
2160
Ujrzę Tytusa, aby mu powiedzieć,
Że jestem Pomstą, z dna piekieł przysłaną,
By z nim naprawić ciężkie jego krzywdy.
Stuknij w drzwi izby, gdzie samotnie marzy
O dziwnych planach swojej krwawej zemsty,
2165
Powiedz, że Pomsta przychodzi do niego
Na wszystkich jego wrogów zatracenie.
Stukają. Tytus otwiera drzwi swojej izby.

TYTUS

Kto śmie przerywać moje rozmyślania?
Pragniecie chytrze, abym drzwi otworzył,
By uleciały me postanowienia,
2170
Zmarniały moje zachody i prace?
Lecz się mylicie: wszystkie moje plany
Są tu spisane krwawym charakterem,
A co tu stoi, będzie wykonane.

TAMORA

Przyszłam naradzić się z tobą, Tytusie.

TYTUS

2175
Nie, ani słowa; nie pragnę rozmowy,
Bo nie mam ręki, by wdzięku jej dodać;
Ty masz więc górę; nie nalegaj próżno.

TAMORA

Radziłbyś ze mną, gdybyś znał mnie lepiej.

TYTUS

Znam ja cię dobrze, nie jestem szalony;
2180
Świadkiem ten kikut, te linie czerwone,
Te bruzdy smutkiem i troską orane,
Dni bez pociechy, noce bez wytchnienia,
Świadkiem me wszystkie boleści, że znam cię,
Groźna Tamoro, dumna cesarzowo.
2185
Czy nie przychodzisz po drugą mą rękę?

TAMORA

Nie, smutny mężu, nie jestem Tamorą,
Ona twym wrogiem, ja twą przyjaciółką.
Ja jestem Pomstą z piekieł tu przysłaną,
By sępa czarnych myśli twych nasycić
2190
Okrutną zemstą na twych prześladowcach.
Więc zejdź na dziennym powitać mnie świetle
I radzić ze mną o mordach i śmierci.
Nie ma jaskini, jamy dość głębokiej,
Nie ma dość ciemnych, dość mglistych wądołów,
2195
W których Morderstwo krwawe, Gwałt przeklęty
Skryć by się chciały, bym ich nie dosięgła,
Mego strasznego nie rzekła nazwiska —
Pomsta — na które wszyscy drżą zbrodniarze.

TYTUS

Więc jesteś Pomstą? A przychodzisz do mnie
2200
Ażeby moich męczyć nieprzyjaciół?

TAMORA

Tak, jestem Pomstą, więc zejdź mnie pozdrowić.

TYTUS

Małą mi oddaj przysługę, nim zejdę;
Gwałt i Morderstwo przy twym widzę boku,
A więc na dowód, że ty jesteś Pomstą,
2205
Zakłuj je, rozgnieć twego wozu kołem,
A ja przybędę i jak twój woźnica
Będę po światach z tobą galopował.
Nabądź dwa czarne jak smoła rumaki,
Żeby twój mściwy wóz szybko uniosły,
2210
Zbójców odkryły w zbrodniczych jaskiniach,
A gdy już głów ich twój wóz będzie pełny,
Zsiądę, przy kołach jak pieszy niewolnik
Będę dzień cały bez znużenia bieżał,
Aż do bram wschodu Tytan gorejący
2215
Dosięgnie mety zachodniego morza.
Z dnia na dzień służbę tę ciężką podejmę,
Byleś zakłuła ten Gwałt i Morderstwo.

TAMORA

To mych rozkazów sługi pełniciele.

TYTUS

To sługi twoje? Jakież ich nazwiska?

TAMORA

2220
Gwałt i Morderstwo, dlatego tak zwane,
Że winnych zbrodni tych katują ludzi.

TYTUS

Ach, dobry Boże, jak do cesarzowej
Jesteś podobna, oni do jej synów!
Ale my ludzie, ziemi tej mieszkańcy,
2225
Mamy szalone i omylne oczy.
O słodka Pomsto, śpieszę więc do ciebie;
Jeśli ci starczy jednej ręki uścisk,
Uścisk ten wkrótce chętnym dam ci sercem.
Zamyka drzwi.

TAMORA

Jego szaleństwu dogadzać nam trzeba.
2230
Co bądź wymyślę, aby szał ten karmić,
Nie zaniedbujcie waszym poprzeć słowem.
On mnie za Pomstę wziął teraz naprawdę,
A utwierdzony w tej szalonej myśli,
Na prośby moje syna tu przywoła.
2235
Gdy na wspaniałej zatrzymam go uczcie,
Albo wynajdę fortel, który zdoła
Rozproszyć zastęp jego zmiennych Gotów,
Lub ich przynajmniej na wrogów mu zmienię.
To on. Mą rolę dalej będę grała.
Wchodzi Tytus.

TYTUS

2240
Jak długie czasy darmo cię szukałem!
Witaj mi teraz w mym domu żałoby!
Was także witam, Gwałcie i Morderstwo!
Jakie w was dziwne widzę podobieństwo
Do cesarzowej i do dwóch jej synów!
2245
Murzyna tylko brak wam do kompletu.
Czy w piekle diabła takiego nie było?
Wiem, że nie stawia kroku cesarzowa,
Jeśli jej Murzyn nie jest towarzyszem;
Więc żeby obraz przedstawić jej wierny,
2250
Byłoby dobrze takiego mieć diabła.
Lecz jak jesteście, witam was! — Co robić?

TAMORA

Jakiej usługi chcesz od nas, Tytusie?

DEMETRIUSZ

Wskaż mi mordercę, ja się z nim rozprawię.

CHIRON

Wskaż łotra, który gwałtu się dopuścił,
2255
Bom jest przysłany, by się na nim pomścić.

TAMORA

Wskaż nam tysiące twoich krzywdzicieli,
A my na wszystkich pomścim się za ciebie.

TYTUS

Dobre Morderstwo, zbież[37] ulice grzeszne,
A jeśli spotkasz podobnego sobie,
2260
Zakłuj go, proszę, bo to jest morderca.
I ty, mój dobry Gwałcie, idź z nim razem,
A jeśli schwytasz swoje podobieństwo,
Zabij je śmiało, bo to jest gwałciciel.
I ty idź trzecia: na cesarskim dworze
2265
Znajdziesz królowę, a przy niej Murzyna;
Łatwo ją poznasz, bo od stóp do głowy
Jest twej postaci żywym powtórzeniem;
Śmierć jaką srogą wymyśl dla nich, proszę,
Bo byli srodzy dla mnie i dla moich.

TAMORA

2270
Wszystkie rozkazy twoje wykonamy.
Ty z twojej strony, dobry Androniku,
Przywołaj syna trzykroć walecznego,
Który prowadzi na Rzym dzielnych Gotów,
A wydaj bankiet w twym domu wspaniały.
2275
Do uroczystej gdy siądziecie uczty,
Mą sprawą cesarz z swoją cesarzową
I jej synami, w twych wrogów orszaku,
Przyjdą, uklękną u twych nóg w pokorze,
A ty nasycisz na nich gniewne serce.
2280
Co na ten projekt powie mi Andronik?
Wchodzi Markus.

TYTUS

Bracie mój, Marku, spełń prośbę Tytusa.
Idź do twojego synowca Lucjusza,
W obozie Gotów łatwo go wynajdziesz.
Niech przyjdzie do mnie, a niech z sobą razem
2285
Przywiedzie wybór gockich naczelników.
Niech armia jego, gdzie jest, obozuje,
Powiedz, że ucztę w mym domu wydaję
Cesarskiej parze, jego też zapraszam.
A dodaj, bracie, niech mi nie odmawia,
2290
Jeśli starego ojca życie ceni.

MARKUS

Śpieszę natychmiast twój rozkaz wykonać.
Wychodzi.

TAMORA

Ja także śpieszę w moich sług orszaku
Zająć się sprawy twojej dokonaniem.

TYTUS

Nie, nie, Morderstwo i Gwałt zostaw przy mnie
2295
Albo mojego brata znów przywołam,
A zemstę tylko synowi zostawię.

TAMORA

na stronie
Czy chcecie przy nim zostać, dzieci moje,
Gdy ja pośpieszę donieść cesarzowi,
Jak nasz zabawny ułożyłam spisek?
2300
Schlebiajcie wszystkim jego przywidzeniom.
Łudźcie go słowem do mego powrotu.

TYTUS

na stronie
Znam ich, choć myślą, że jestem szalony,
I w zastawione przez nich złapię sidła
Tę psów piekielnych sforę z matką razem.

DEMETRIUSZ

2305
Idź, gdzie chcesz, pani, my tu zostaniemy.

TAMORA

Bądź zdrów, Tytusie! Pomsta teraz leci
Na nieprzyjaciół twych zastawiać sieci.
Wychodzi.

TYTUS

Wiem o tym, żegnaj mi więc, słodka Pomsto!

CHIRON

A od nas jakiej wymagasz usługi?

TYTUS

2310
Bądźcie spokojni, mam dla was robotę.
Hej, Walentynie, Publiuszu, Kajusie!
Wchodzą Publiusz i inni.

PUBLIUSZ

Czego chcesz, panie?

TYTUS

Czy znacie tych ludzi?

PUBLIUSZ

To cesarzowej, zda mi się, synowie.

TYTUS

2315
Ach, mój Publiuszu, jak grubo się mylisz!
Morderstwo imię tego, Gwałt tamtego,
Dlatego zwiąż ich, mój dobry Publiuszu,
A wy mu w sprawie tej bądźcie pomocą.
Jak długo do tej wzdychałem godziny!
2320
Przyszła na koniec; więc zwiążcie ich silnie,
Kneblujcie gęby, jeśli zechcą krzyczeć.
Wychodzi Tytus. Publiusz i inni chwytają Chirona i Demetriusza.

CHIRON

Precz! Cesarzowej jesteśmy synami.

PUBLIUSZ

Dlatego pełnim, co nam nakazano.
Knebluj im gęby, skoro milczeć nie chcą.
2325
A tylko baczność, by ich dobrze związać.
Wchodzi Tytus Andronikus z nożem i Lawinia z miednicą.

TYTUS

Patrz, patrz, Lawinio, wrogi twe związane!
Zamknąć im gęby, niech nie mówią do mnie,
Lecz milcząc, strasznych słów moich słuchają.
Łotry nikczemne, oto czyste źródło,
2330
Którego wody zmąciliście błotem;
To lato z waszą pomieszane zimą;
Zbójcy jej męża, za tę waszą zbrodnię
Dwóch jej niewinnych braci głowy spadły,
Jak moja ręka — wam na pośmiewisko.
2335
Jej ręce, język i niepokalaną
Czystość jej, droższą nad język i ręce,
Wyście jej, zdrajcy bez serca, wydarli.
Gdybym wam mówić pozwolił, nędznicy,
Wstyd by wam bronił przebaczenia żebrać.
2340
Słuchajcie teraz, jak was męczyć będę:
Mam jedną ręką gardła wam poderznąć,
A w swych kikutach miednicę potrzyma
Lawinia, by w nią krew winnych spłynęła,
Matka tu wasza ma przyjść bankietować,
2345
Pomstą się mieni, myśli, żem szalony;
Słuchajcie, łotry, kości wasze zmielę,
Krwią potem waszą mąkę tę zagniotę[38]
I dwa pasztety z dwóch głów waszych zlepię,
A matce waszej wszetecznej nakażę,
2350
Żeby jak ziemia swój owoc połknęła.
Na tom ja święto zaprosił ją do mnie,
Tą ją potrawą bankiet mój przesyci;
Od Filomeli gorszy los mej córki,
Zemsta też moja niż Prokny straszniejsza.
2355
Zbliż się, Lawinio, przygotuj miednicę
Na krew z gardzieli łotrów tych płynącą;
Kości ich potem na drobny proch zmielę,
Tym szpetnym płynem mąkę tę zarobię
I w tym pasztecie upiekę ich głowy.
2360
Niech teraz każdy z was mi dopomoże
Przyrządzić bankiet, który w mej jest myśli,
Straszniejszy, krwawszy od centaurów uczty.
podrzyna im gardła
A teraz idę w kucharza się zmienić,
Na ich przybycie wszystko przygotować.
Wychodzą.

SCENA TRZECIA

Dom Tytusa. Pawilon.
Wchodzą Markus, Lucjusz z Gotami i Aaronem.

LUCJUSZ

2365
Skoro to wolą ojca mego, stryju,
Bym wszedł do Rzymu, wolę jego pełnię.

GOT

My twą fortunę bez wahania dzielim.

LUCJUSZ

Tego Murzyna, przeklętego diabła,
Zamknij w bezpiecznym miejscu, dobry stryju,
2370
Niech tam w łańcuchach i o głodzie czeka,
Aż go w obliczu cesarzowej stawim
Na świadka wszystkich czynów jej występnych.
A trzymaj silną przyjaciół zasadzkę,
Bo nic dobrego cesarz nam nie myśli.

AARON

2375
Diabeł mi jakiś klęcia podszeptuje
I nagli, żeby język mój wyplunął
Jad złości, serce moje wzdymającej.

LUCJUSZ

Precz, psie nieludzki, podły niewolniku!
Pomóżcie łotra tego wyprowadzić,
2380
Bo trąby orszak cesarski zwiastują.
Goci wyprowadzają Aarona. Trąby. Przy odgłosie trąb wchodzą Saturninus i Tamora z trybunami i orszakiem.

SATURNINUS

Jak to? Dwa słońca na naszym są niebie?

LUCJUSZ

Słońcem się mienić na co się przyda?

MARKUS

Panie, z synowcem mym zacznij układy,
Wszystko złagodzi spokojna rozmowa.
2385
Przezorny Tytus przygotował ucztę
W uczciwej myśli; dla związku, pokoju,
Zgody, miłości i dla szczęścia Rzymu.
Raczcie się zbliżyć i zasiąść.

SATURNINUS

Siadamy.
Trąby. Wchodzi Tytus, przebrany za kucharza, stawia potrawę na stole; Lawinia zakwefiona, Młody Lucjusz i inni.

TYTUS

2390
Witam cię, panie, witam cię, królowo!
Ciebie, Lucjuszu, i was, dzielne Goty,
Witam was wszystkich! Choć biedna biesiada,
Na głód wystarczy; więc raczcie pożywać.

SATURNINUS

Czemu ten ubiór wziąłeś, Androniku?

TYTUS

2395
Chciałem być pewny, że bankiet mój będzie
Godny cesarza i jego małżonki.

SATURNINUS

Wdzięczni ci za to jesteśmy, Tytusie.

TYTUS

Byłbyś nim, panie, gdybyś znał me serce.
Racz mi, cesarzu, trudność tę rozwiązać:
2400
Czy dobrze zrobił Wirginiusz, gdy córkę
W zbytniej krewkości własną ręką zabił,
Kiedy gwałt czystość dziewiczą jej skalał?

SATURNINUS

Dobrze.

TYTUS

Cesarzu, dla jakich powodów?

SATURNINUS

2405
Dziewka honoru nie powinna przeżyć,
By obecnością wciąż smutki odnawiać.

TYTUS

Powód to silny, potężny, stanowczy,
A dla mnie żywy przykład i zachęta,
Bym w równej doli równe spełnił dzieło.
2410
Giń, giń, Lawinio, a hańba twa z tobą,
A z twoją hańbą ojca twego smutek!
Zabija ją.

SATURNINUS

Coś zrobił, ojcze srogi i wyrodny?

TYTUS

Tęm zabił[39], która zrobiła mnie ślepym
Przez łzy wylane nad jej nieszczęściami.
2415
Jak Wirginiusza, los mój opłakany,
A tysiąc więcej niż on mam powodów
Dokonać czynu, którym teraz spełnił.

SATURNINUS

Gwałt jej honoru? Kto gwałtu był sprawcą?

TYTUS

Jedz, jedz łaskawie, dostojna ma pani.

TAMORA

2420
Dlaczego własną córkę twą zabiłeś?

TYTUS

Nie ja, Demetriusz z Chironem ją zabił;
Po gwałcie oni język jej ucięli,
Oni to, oni jej krzywd są sprawcami.

SATURNINUS

Natychmiast stawcie ich obu przede mną!

TYTUS

2425
Już w tym pasztecie stoją upieczeni,
Który ich matce smakował, jak widzę,
Gdy jadła mięso, które wykarmiła.
To prawda, prawda, świadkiem nóż mój ostry.
Zabija Tamorę.

SATURNINUS

Giń, wściekły zbójco, za ten czyn przeklęty!
Zabija Tytusa.

LUCJUSZ

2430
Możeż syn patrzeć na krew swego ojca?
Krew za krew, miarę równą płacę miarą.
Zabija Saturnina. Lud rozbiega się w przestrachu.

MARKUS

Od trwogi blade, smutne Rzymu dzieci,
Nieprzewidzianą rozegnane burzą,
Jak stado ptaków wichru powiewami,
2435
Słuchajcie, ja was nauczę, jak znowu
W snop jeden związać kłosy rozproszone,
Z rozdartych członków jedno zlepić ciało,
By Rzym swą własną nie został ruiną,
By ten, któremu hołdują królestwa,
2440
Jakby wyrzutek rozpaczą miotany,
Sam przeciw sobie nie podniósł prawicy.
Lecz jeśli siwe te włosy, te zmarszczki,
Poważne świadki doświadczenia wieku,
Waszej nie mogą zjednać mi baczności,
do Lucjusza
2445
Przemów ty do nich, Rzymu przyjacielu,
I mów, jak niegdyś przodek nasz Eneasz
Uszom zbolałej miłością Dydony
Bolesne dzieje w słowach uroczystych
Prawił o strasznych nocy tej płomieniach,
2450
W której Grek chytry zdradą podszedł Troję,
Jaki nam Synon uszy zaczarował
I kto fatalną wprowadził machinę,
Co pierś zakrwawia Rzymu, naszej Troi.
Serce me nie jest z kamienia ni stali,
2455
I gdy o naszych mówić chcę goryczach,
W łez moich morzu toną moje słowa
I milknę właśnie w chwili, w której miałem
Obudzić w waszych sercach miłosierdzie.
Niech wódz ten mówi, niech na jego słowa
2460
Serca wam biją i łzy wasze płyną[40].

LUCJUSZ

Wiedzcie więc, moi szlachetni słuchacze,
Że krwawą ręką Chiron i Demetriusz
Zamordowali cesarskiego brata;
Oni mej siostry są gwałcicielami;
2465
Braci mych głowy za ich zbrodnię spadły,
Łzy mego ojca były pogardzone
I wierna była odcięta mu ręka,
Którą tak długo walczył w sprawie Rzymu;
Ja sam na koniec srogom był wygnany,
2470
Płacząc, ojczyste opuściłem mury.
Poszedłem żebrać u wrogów litości;
Oni gniew stary w mych łzach utopili,
Jak przyjaciela do serc przycisnęli;
Wiedzcie też o tym, że ja, ja wygnaniec,
2475
Ja Rzymu wielkość krwią mą okupiłem,
Gotowy własne ofiarować piersi
Mieczom od łona Rzymu odwróconym.
Wiecie, żem nigdy samochwalcą nie był,
Niech świadki moje nieme, moje szramy,
2480
Słów moich wiernej dowiodą wam prawdy,
Ale przebaczcie, że się zapominam,
Że sam się chwalę: kto przyjaciół nie ma,
Musi sam własne rozgłaszać zasługi.

MARKUS

Ma kolej teraz. Widzicie to dziecię?
2485
Dziecię to na świat wydała Tamora,
A ojcem jego bezbożny jest Murzyn,
Główny tych wszystkich podżegacz boleści.
Jeszcze w Tytusa domu podlec żyje,
Aby przed śmiercią słów tych stwierdzić prawdę.
2490
A teraz sądźcie, czy miał Tytus powód
Mścić się za krzywdy i ludzką cierpliwość,
I wszelkie ludzkie siły przechodzące.
Obywatele, wiecie teraz prawdę,
Sądźcie nas: jeśli czyn nasz jest występkiem,
2495
Z miejsca, na którym widzicie nas teraz,
My, biedne resztki domu Androników,
Dłoń w dłoni, rzucim się z tej wysokości
Głowy na twardych potrzaskać kamieniach
I tak naszego rodu dzieje skończyć.
2500
Mówcie, Rzymianie; jedno wasze słowo
Znajdzie w nas obu ofiarę gotową.

EMILIUSZ

Dostojny mężu, zejdź, łagodną ręką
Poprowadź z sobą naszego cesarza,
Bo wiemy dobrze, że ludu jest wolą
2505
Naszym cesarzem ogłosić Lucjusza.

WSZYSCY

Niech żyje Lucjusz, pan i cesarz Rzymu!

MARKUS

do sług
Idźcie do domu żałoby Tytusa
I niewiernego przywiedźcie Murzyna,
By śmiercią straszną, na jaką skazany,
2510
Grzeszne swe życie, jak zasłużył, skończył.
Wychodzą słudzy.

WSZYSCY

Niech żyje Lucjusz, łaskawy pan Rzymu!

LUCJUSZ

Dzięki, Rzymianie! Bodaj moje rządy
Mogły pocieszyć Rzym po tylu klęskach!
Ale wytchnienia wprzód dajcie mi chwilę;
2515
Natura ciężką wkłada mi powinność.
Ustąpcie! Stryju, zbliż się, aby razem
Łzy świętobliwe nad tym wylać trupem.
całuje Tytusa
Na zimne usta przyjm ten pocałunek,
Te krople smutku na twarz twą skrwawioną,
2520
Ostatni szczery hołd twojego syna!

MARKUS

Łzę za łzę brat twój i za pocałunek
Na twoje usta pocałunek składa;
Choćbym był dłużny liczbę nieskończoną
I tak bym pragnął wszystkie ci zapłacić.

LUCJUSZ

2525
Zbliż się, mój synu, i naucz się od nas
W łzach się rozpływać. Dziadek twój cię kochał,
Kołysał nieraz na swoich kolanach
I do snu śpiewał na swoich ci piersiach,
Dzieje ci nieraz opowiadał dziwne,
2530
Które rozkoszą twych lat były młodych;
A więc jak wdzięczne, kochające dziecię,
Z małego źródła wysącz kilka kropli,
Tak chce natura: zawsze przyjaciele
Powinni dzielić smutki i wesele.
2535
Ponieś go razem z nami do grobowca
I tam ostatnie daj mu pożegnanie.

CHŁOPIEC

O dziadziu, dziadziu, jakże z duszy pragnę,
Abym ja umarł, a ty znowu ożył!
O Boże! Łzy mi zabraniają mówić,
2540
Łzy mnie uduszą, bylem otwarł usta.
Wchodzą stróże z Aaronem.

EMILIUSZ

Przestańcie płakać, smutni Andronicy!
Wydajcie wyrok przeciw nędznikowi,
Który był twórcą tych wszystkich wypadków.

LUCJUSZ

Po pierś go wkopcie; pożerany głodem
2545
Niechaj szaleje, próżno o chleb woła,
Bo kto litośną poniesie mu rękę,
Ten losu jego będzie towarzyszem.
Oto nasz wyrok; spełnić go natychmiast.

AARON

Czemuż szaleństwo i wściekłość są nieme!
2550
Nie jestem dzieckiem, bym podłą chciał prośbą
Za dokonane czyny żal objawiać;
Tysiąc bym więcej popełnił okrucieństw,
Gdybym miał siły odpowiednie woli.
Jeślim się w ciągu mojego żywota
2555
Jednego czynu dobrego dopuścił,
Żałuję tego z całej teraz duszy.

LUCJUSZ

Trup, Grób, PogrzebDłoń przyjacielska niechaj w przodków grobie
Zwłoki cesarza uczciwie pochowa,
Jak my w rodzinnym zamkniemy pomniku
2560
Resztki naszego ojca i Lawinii.
Lecz tygrysicy tej wściekłej trupowi
Żałobny orszak niech nie towarzyszy,
Niech dzwon pogrzebny nad nią nie zapłacze;
Ptactwu i zwierzom na pastwę ją rzućcie.
2565
Jak dzikie zwierzę, bez litości żyła,
Niech też[41] po śmierci nie znajdzie litości[42].
Murzyn Aaron, naszych klęsk początek,
Niech głodem ginie wedle słów wyroku.
Obmyślim potem prawa, by ich siła
2570
Podobne klęski uniemożebniła.
Wychodzą.

Przypisy

[1]

Chłop — w tłumaczeniu Leona Ulricha postać ta występuje jako Pajac. [przypis edytorski]

[2]

ad manes fratrum (łac.) — duchom (manom) braci. [przypis edytorski]

[3]

maż — konstrukcja z partykułą -że, skróconą do -ż; znaczenie: czy ma, czyż ma. [przypis edytorski]

[4]

kal — dziś popr. forma trybu rozkazującego 1 os.lp: kalaj. [przypis edytorski]

[5]

moją (…) sprawą — tu: za moją sprawą, tj. z moją pomocą. [przypis edytorski]

[6]

suum cuique (łac.) — każdemu co mu się należy. [przypis edytorski]

[7]

subtelność — tu: wyrafinowanie, przemyślność, przebiegłość, chytrość. [przypis edytorski]

[8]

subtelność — tu: przebiegłość. [przypis edytorski]

[9]

gniew jego świadczy (…) jego boleść — tzn. jego gniew poświadcza jego boleść; jego gniew świadczy o boleści. [przypis edytorski]

[10]

nie wiecież — konstrukcja z partykułą -że, skróconą do -ż; znaczenie: czy nie wiecie. [przypis edytorski]

[11]

godło Wulkana — tj. znak zdradzanego męża; Wulkan (w mit. gr. Hefajstos) był mężem bogini miłości, Wenery (w mit. gr. Afrodyty). [przypis edytorski]

[12]

dowcip (daw.) — rozum, spryt, inteligencja. [przypis edytorski]

[13]

sit fas aut nefas (łac.) — niech to będzie godziwe lub niegodziwe. [przypis edytorski]

[14]

per Stygia, per manes vehor (łac.) — przez manowce Stygii mnie prowadzą; przen.: jestem w piekle. [przypis edytorski]

[15]

Filomela (mit. gr.) — kobieta uwiedziona przez Tereusa, męża swej siostry Prokne, który następnie uciął jej język, by rzecz nie wyszła na jaw; Filomela utkała jednak peplos (płaszcz), na którym zapisała, co się stało, i przesyłając tkaninę w darze, dała znać siostrze o wszystkim; następnie wspólnie zabiły następnie syna Tereusa, Itysa, i podały ojcu jego ciało w potrawce; bogowie uratowali siostry przed zemstą Tereusa, zmieniając je w ptaki: w wersji z Metamorfoz Owidiusza Filomela stała się słowikiem, Prokne jaskółką, a Tereusz dudkiem; historia Lawinii w Tytusie Andronikusie stanowi przetworzenie mitu o Flomeli. [przypis edytorski]

[16]

maż — konstrukcja z partykułą -że, skróconą do -ż; znaczenie: czy ma, czyż ma. [przypis edytorski]

[17]

już przy piersi tchnąłeś okrucieństwem — w późn. wyd. popr. tłumaczenie: „już z jej piersi ssałeś okrucieństwo”. [przypis edytorski]

[18]

subtelny — tu: wymyślny; wykonany według wyrafinowanego (przemyślnego) planu. [przypis edytorski]

[19]

Kocyt (mit. gr.) — jedna z rzek w Hadesie, krainie zmarłych. [przypis edytorski]

[20]

Królowie spocząć chcieli (…) miłości — w późn. wyd. tłumaczenie poprawiono: „Królowie spocząć chcieli, darmo marząc,/ By choć pół twojej otrzymać miłości. [przypis edytorski]

[21]

nie mogli jak pół (…) otrzymać — nie mogli otrzymać więcej niż pół. [przypis edytorski]

[22]

mamyż — konstrukcja z partykułą -że, skróconą do -ż; znaczenie: czy mamy, czyż mamy. [przypis edytorski]

[23]

Odciętą rękę posłał cesarzowi — po tym wersie w późn. wyd. uzupełniono tekst, dodając: „W zamian ci odda twoich synów żywych”. [przypis edytorski]

[24]

przed pół godziną — tu: zanim upłynie pół godziny. [przypis edytorski]

[25]

możeż — konstrukcja z partykułą -że, skróconą do -ż; znaczenie: czy może. [przypis edytorski]

[26]

nie większą mu ulgą od zmarzłej wody — nie większą jest mu ulgą niż zmarzła woda. [przypis edytorski]

[27]

stuprum (łac.) — zhańbienie, nierząd; tu: gwałt. [przypis edytorski]

[28]

Magni dominator (…) tam lentus vides? — władco wielkiego nieba, czy jesteś tak chętny, by słuchać o zbrodniach, by je oglądać? (Seneka, Fedra). [przypis edytorski]

[29]

Integer vitae (…) nec arcu — człowiek uczciwy w życiu i zbrodnią nieskalany nie potrzebuje oszczepu ni łuku Maura (Horacy, Ody I, 22). [przypis edytorski]

[30]

Przeklęte diabła szpetnego potomstwo — w późn. wyd. tłumaczenie uzupełniono wstawiając przed tym wersem: „Biada jej doli! Przeklęty jej wybór!”. [przypis edytorski]

[31]

terras Astraea reliquit (łac.) — Astrea opuściła ziemię (Owidiusz, Metamorfozy I, 150); Astrea: bogini sprawiedliwości. [przypis edytorski]

[32]

ad Jovem (łac.) — do Jowisza. [przypis edytorski]

[33]

ad Apollinem (łac.) — do Apollina. [przypis edytorski]

[34]

ad Martem (łac.) — do Marsa. [przypis edytorski]

[35]

a tobie ad Apollinem (…) ta dla Merkurego — tłumaczenie uzupełnione wg późniejszego wydania o te dwa fragmenty. [przypis edytorski]

[36]

mimo pokoju państwa burzycieli Szeptów — szyk przestawny; inaczej: mimo szeptów burzycieli pokoju państwa; w późn. wyd. poprawiono tłumaczenie dwóch wersów: „Chociaż pokoju państwa burzyciele/ Złe plotki szerzą wśród wiernego ludu”. [przypis edytorski]

[37]

zbież — tu: przebież; przemierz. [przypis edytorski]

[38]

Krwią potem waszą mąkę tę zagniotę — w późn. wyd. uzupełniono tłumaczenie, dodając po tym wersie: „I górę ciasta z tych waszych ciał wzniosę”. [przypis edytorski]

[39]

tęm zabił — konstrukcja z ruchomą końcówką czasownika; inaczej: tę zabiłem. [przypis edytorski]

[40]

Niech wódz ten mówi (…) łzy wasze płyną — w późn. wyd. zweryfikowano tłumaczenie w tym miejscu: „Niech wódz ten młody opowie wam wszystko,/ Ja, stojąc obok, gorzko będę płakał”. [przypis edytorski]

[41]

niech też — tu właśc.: niech więc. [przypis edytorski]

[42]

Niech też po śmierci nie znajdzie litości — w późn. wyd. tłumaczenie zweryfikowano w tym miejscu: „Niech się nad trupem jej ptaki litują”. [przypis edytorski]

x