Przypisy

wierszów — dziś popr. forma D. lm: wierszy. [przypis edytorski]

wierszów — dziś popr.: forma D. lp: wierszy. [przypis edytorski]

wierszokleta — słaby poeta. [przypis edytorski]

wiersz „Piesek” — to rozbudowana wersja wierszyka o psie o imieniu Yap; autorką tłumaczenia jest Maria Kamińska. [przypis edytorski]

wiersz Symonidesa w Termopilach — upamiętniający heroiczną walkę Spartan aforystyczny tekst: ὦ ξεῖν', ἀγγέλλειν Λακεδαιμονίοις ὅτι τῇδε κείμεθα τοῖς κείνων ῥήμασι πειθόμενοι, tj. dosł. „O cudzoziemcze, powiedz Lacedemończykom, że wierni ich prawom, tu leżymy” (tłumaczony też: „Przechodniu, powiedz Sparcie, tu leżym jej syny, wierni jej prawom do ostatniej godziny”). [przypis edytorski]

Wiersz ten nawiązuje swą metaforyką i sposobem ujmowania pewnych idei (ludu, rewolucji i in.) do wizji Z. Krasińskiego przedstawionej w Nie-Boskiej komedii oraz w Niedokończonym poemacie. [przypis edytorski]

wiersz też skończy marnie, gdzieś w jakimś piecu czy klozecie — podczas Zagłady wiele osób dokumentowało los własny, bliskich czy swojej społeczności w poczuciu obowiązku zachowania pamięci o zamordowanych i z nadzieją, że sprawcy zostaną ukarani. Pamiętniki, wiersze, listy były ukrywane w najróżniejszy sposób: niektóre osoby stworzyły ukryte schowki w ścianach, podłogach lub meblach, zakopywały je w pobliżu budynków. Inni wszywali swoje pisma w podszewki odzieży, pościel, materace lub powierzali na przechowanie innym osobom. W ten sposób, gdyby zostali odkryci lub deportowani, ich twórczość wciąż miała szansę na przetrwanie. Jednak pomimo tych środków ostrożności naziści znajdowali i zniszczyli wiele ukrytych dokumentów. Część wierszy i piosenek przetrwała jedynie dlatego, że została zapamiętana. [przypis edytorski]

wiersz — tu: wers. [przypis edytorski]

wierszyć się (neol.) — wznosić się jak szczyt. [przypis edytorski]

wierszyk — tu: wzniesienie, wierzchołek pagórka. [przypis edytorski]

wiertałka — okółek, obwódka. [przypis edytorski]

Wiertz, Antoine Joseph (1806–1865) — belgijski artysta okresu romantyzmu, malarz, rzeźbiarz, grafik i rysownik, w swoich pracach dawał wyraz fascynacji śmiercią, erotyką i przemocą; 18 lutego 1848 r. wziął udział w eksperymencie mającym sprawdzić, czy odcięta głowa nadal pozostaje świadoma po zgilotynowaniu; wprowadzony w stan hipnozy Wiertz miał wczuć się w stan skazańca (włamywacza François Rosseela) w chwili śmierci; swoje hipnotyczne wrażenia zapisał w formie trzecioosobowej narracji, relacjonującej odczucia (szok, cierpienie, zapadanie w mrok) zgilotynowanego w ciągu trzech minut po oddzieleniu głowy od tułowia, a także stworzył malarski tryptyk pt. Ostatnie myśli i wizje ściętej głowy (1853). [przypis edytorski]

Wiertz, Antonie (1806–1865) — belgijski malarz okresu romantyzmu. [przypis edytorski]

wierutny (daw.) — istny; odznaczający się jakąś ujemną cechą rozwiniętą w najwyższym stopniu. [przypis edytorski]

wierutny (daw.) — tu: prawdziwy, istotny. [przypis edytorski]

wierutny — prawdziwy, całkowity, odznaczający się daną cechą w najwyższym stopniu. [przypis edytorski]

wierutny — prawdziwy, całkowity, odznaczający się daną cechą (zwykle negatywną) w najwyższym stopniu. [przypis edytorski]

wierutny — prawdziwy, całkowity, odznaczający się daną cechą (zwykle negatywną) w najwyższym stopniu. [przypis edytorski]

Wier (Weyer), Johannes (1515–1588) — niemiecki demonolog. [przypis edytorski]

wierżch — dziś: wierzch. [przypis edytorski]

wierzajcie (daw.) — wierzcie. [przypis edytorski]

wierzaj — dziś popr. forma 2 os. lp tr.rozkaz.: wierz. [przypis edytorski]

wierzaj — dziś popr. forma 2 os. lp tr. rozkaz.: wierz. [przypis edytorski]

wierzaj — dziś popr. forma 2 os. lp tr. rozkaz.: wierz. wierzaj mi pan — dziś popr. forma grzecznościowa: proszę mi wierzyć a. niech mi pan wierzy. [przypis edytorski]

wierzaj — dziś popr. forma: wierz. [przypis edytorski]

wierzaj mi — dziś popr.: wierz mi. [przypis edytorski]

Wierzaj… — w dalszych słowach Byron pokazuje, że bardziej ceni angielskich poetów przedromantycznych. [przypis edytorski]

wierzba czarna, Salix nigra (bot.) — gatunek wierzby pochodzący ze wsch. części Ameryki Płn. [przypis edytorski]

wierzba purpurowa, Salix purpurea — wiklina, gatunek krzewu z rodziny wierzbowatych, tworzący zarośla nad brzegami rzek i potoków, występujący w Europie, Azji i Afryce Północnej. [przypis edytorski]

wierzba — w daw. przypisywanych roślinom symbolice oznaczała niespełnioną miłość. [przypis edytorski]

wierzbiny — drzewa, krzewy wierzby. [przypis edytorski]

wierzbówka — wysoka roślina o wąskich liściach, podobnych do liści wierzby, i o purpurowych kwiatach z fioletowym odcieniem. [przypis edytorski]

Wierzbołów (lit. Virbalis) — miasto w płd.-zach. części Litwy, na linii kolei do Królewca (Kaliningradu), wówczas przy granicy rosyjsko-pruskiej, dziś litewsko-rosyjskiej. [przypis edytorski]

wierzbownica — drobnokwiatowa roślina wieloletnia z rodziny wiesiołkowatych.. [przypis edytorski]

wierzby Wirgiliusza — nawiązanie do Bukolik Wergiliusza (sic!), w których takie elementy krajobrazu jak wierzba stanowiły rozpoznawalny atrybut sielankowego nastroju. [przypis edytorski]

wierzchenek (gw.) — pokrywka. [przypis edytorski]

wierzchne — górne, znajdujące się na piętrze. [przypis edytorski]

wierzchówka — klacz używana do jazdy wierzchem. [przypis edytorski]

Wierzchosławice — wieś położona w województwie małopolskim, w powiecie tarnowskim. [przypis edytorski]

wierzch — tu: szczyt. [przypis edytorski]

Wierzę w Boga a. Credo — najwcześniejsze wyznanie wiary Kościoła katolickiego. [przypis edytorski]

wierzeje (daw.) — wrota. [przypis edytorski]

wierzeje — drzwi. [przypis edytorski]

wierzeje — drzwi, zazwyczaj potężne; wrota. [przypis edytorski]

wierzgać przeciw ościeniowi — wyrażenie biblijne z Dziejów Apostolskich (26, 14): stawiać bezcelowy opór, skazany na niepowodzenie; oścień: zaostrzony kij do popędzania bydła. [przypis edytorski]

wierzone ledwie (starop.) — takie, w które z trudem można uwierzyć. [przypis edytorski]

wierzta (gw.) — wierzcie. [przypis edytorski]

wierzyć też i diabeł (starop.) — konstrukcja z partykułą wzmacniającą ci, skróconą do -ć; inaczej: wierzy ci też i diabeł; znaczenie: przecież i diabeł wierzy. [przypis edytorski]

wierzyć — tu: powierzać. [przypis edytorski]

wierzyciel — osoba, która pożyczyła pieniądze, ktoś, u kogo został zaciągnięty dług. [przypis edytorski]

wierzyciel — osoba, której jest się dłużnym pieniądze. [przypis edytorski]

wierzy gardła swego (starop.) — powierza swoje życie. [przypis edytorski]

Wierzymy, Panie, o! wierzymy mocno… — Kornel Ujejski, Akt wiary, z tomu Skargi Jeremiego. [przypis edytorski]

Wierzyński, Kazimierz (1894–1969) — poeta, prozaik i eseista polski; pochodził z Drohobycza, podczas I wojny światowej walczył w Legionie Wschodnim gen. Hallera i dostał się do niewoli ros.; znalazłszy się w Warszawie, zaczął współpracować z pismem młodzieży akademickiej „Pro Arte et Studio”, dołączył do grupy poetów urządzających w l. 1918–1919 wieczory w kawiarni Pod Picadorem i wraz z Julianem Tuwimem, Antonim Słonimskim, Janem Lechoniem i Jarosławem Iwaszkiewiczem był współtwórcą grupy poetyckiej Skamander; debiutował tomikiem Wiosna i wino (1919). Radosny, lekki ton właściwy dla pierwszej fazy dwudziestolecia między wojennego, obecny jeszcze w zbiorze Wróble na dachu (1921) i w wierszach dotyczących sportu (Laur olimpijski 1927, złoty medal Amsterdam 1928), porzucił wkrótce, jak wielu innych, na rzecz katastrofizmu (np. w tomach Rozmowa z puszczą 1929, Pieśni fanatyczne 1929, Gorzki urodzaj 1933). Sam najwyżej cenił zbiór utrzymanych w tonie romantycznym poematów Wolność tragiczna (1936), których tematem jest postać marszałka Piłsudskiego oraz poczucie groźby wiszącej nad niedawno odzyskaną wolnością Polski. [przypis edytorski]

Wierzyński, Kazimierz (1894–1969) — poeta, współzałożyciel grupy poetyckiej Skamander, od 1939 na emigracji. [przypis edytorski]

Wierzynek, Mikołaj (niem. Nikolai Wirsing a. Werzig, łac. Verincus, zm. 1368) — zw. Wierzynkiem młodszym; średniowieczny kupiec, patrycjusz, bankier, ławnik i rajca krakowski, syn Mikołaja Wierzynka (starszego). Wg Jana Długosza w 1364 zorganizował ucztę dla gości zjazdu monarchów zorganizowanego przez Kazimierza Wielkiego. W sławnej „uczcie u Wierzynka” uczestniczył m.in. cesarz Karol IV Luksemburski, król Ludwik Węgierski oraz wielu innych królów i książąt. [przypis edytorski]

wierzyszli (daw.) — czy uwierzysz. [przypis edytorski]

wierzyszli (daw.) — konstrukcja z partykułą -li w funkcji wzmacniającej i pytającej; znaczenie: czy wierzysz. [przypis edytorski]

wierzyż — uwierz; uwierzże. [przypis edytorski]

wierzże (starop.) — konstrukcja z partykułą wzmacniającą -że. [przypis edytorski]

wieść (daw.) — prowadzić. [przypis edytorski]

Wieść (mit. rzym.) — Fama, bogini szybko rozchodzącej się pogłoski; odpowiednik Feme w mit. gr., przedstawianej niekiedy z wieloma parami oczu i ust. [przypis edytorski]

wieść obiesić (starop.) — prowadzić na szubienicę; prowadzić, żeby go powiesić. [przypis edytorski]

wieść — prowadzić. [przypis edytorski]

wieść prym — być w czymś pierwszym, przewodzić. [przypis edytorski]

wieść — tu: przewodzić. [przypis edytorski]

wieść — tutaj: prowadzić. [przypis edytorski]

wieście — forma zarchaizowana; dziś popr.: wieści. [przypis edytorski]

Wieści od wnuka Kupida odbiera. — w późn. wyd. tłum. te słowa Marii mówi Katarzyna. [przypis edytorski]

wieści o gwałceniach (…) — nawiązanie do wątków powieści Stefana Żeromskiego (wyd. 1902–1904). [przypis edytorski]

wieś do przeżycia — tu: dożywotnia dzierżawa wsi. [przypis edytorski]

wieś G. — zapewne: Giełgudyszki. [przypis edytorski]

wieśniactwo (daw.) — wieśniacy jako zbiorowość; chłopstwo. [przypis edytorski]

wieśniakom — Horacy podkreśla swoje pochodzenie z prowincji. [przypis edytorski]

wieśnie — dziś popr.: wiośnie. [przypis edytorski]

wieśny (daw.) — wiejski. [przypis edytorski]

wieś zaciszna (…) wieś spokojna — parafraza słów Panny XII z Pieśni świętojańskiej o Sobótce Jana Kochanowskiego: „Wsi spokojna, wsi wesoła, / Który głos twej chwale zdoła?”; w dialogu Czepca z Dziennikarzem nawiązanie to ma wydźwięk ironiczny: wyraża marzenie szlachty o wsi, z pominięciem istotnych potrzeb i pragnień jej mieszkańców. [przypis edytorski]

Wie się ona przeznaczoną Do noszenia tu korony… — Zygmunt Krasiński, Psalm miłości. [przypis edytorski]

wiesiele (starop.) — wesele. [przypis edytorski]

wiesioł był (starop.) — był wesoły. [przypis edytorski]

wieskie i miesckie — wiejskie i miastowe. [przypis edytorski]

Wiesław — imię jest nawiązaniem do poematu Kazimierza Brodzińskiego Wiesław (1820). [przypis edytorski]

wie süss (niem.) — jak słodko. [przypis edytorski]

wiesza a śmieje się, a szumi, a szczebiocze (daw.) — konstrukcja z „a” w funkcji spójnika łącznego, dziś: wiesza i śmieje się, i szumi, i szczebiocze. [przypis edytorski]

wieszadło (daw.) — wieszak, mebel z kołkami a. haczykami do zawieszania ubrań. [przypis edytorski]

wieszadło (pot.) — wieszak. [przypis edytorski]

wiesza — tu w znaczeniu: wiesza na nas psy, oczernia. [przypis edytorski]

wieszczba (daw.) — proroctwo, wróżba. [przypis edytorski]

wieszczba — wróżba. [przypis edytorski]

wieszczek-ewangelista z wyspy Patmos — tradycyjnie uważa się św. Jana Ewangelistę i autora Apokalipsy według św. Jana za tę sama osobę. [przypis edytorski]

wieszczek — tu: Helenus. [przypis edytorski]

wieszczek — wróżbita. [przypis edytorski]

wieszcz — genialny, natchniony poeta, zwłaszcza romantyczny. [przypis edytorski]

wieszczka — czarodziejka, wróżka. [przypis edytorski]

wieszczka — tu: wróżka. [przypis edytorski]

wieszczkiem — augurem. [przypis edytorski]

wieszcz — tu: wróżbita. [przypis edytorski]

wieszcz — wróżbita, czytający znaki dane od bogów. [przypis edytorski]

wieszcz — w tym tekście konsekwentnie: poeta. [przypis edytorski]

wieszczym zdjęty duchem — sens (iron.): w natchnieniu prorockim. [przypis edytorski]