Przypisy

Skarga, Piotr (1536–1612) — jezuita, kaznodzieja, czołowy przedstawiciel polskiej kontrreformacji; autor Kazań sejmowych. [przypis edytorski]

Skarga, Piotr (1536–1612) — jezuita, kaznodzieja, czołowy przedstawiciel polskiej kontrreformacji; autor Kazań sejmowych. [przypis edytorski]

Skarga, Piotr (1536–1612) — jezuita, kaznodzieja, czołowy przedstawiciel polskiej kontrreformacji; autor Kazań sejmowych. [przypis edytorski]

Skarga, Piotr (1536–1612) — jezuita, kaznodzieja nadworny i spowiednik Zygmunta III, czołowy przedstawiciel pol. kontrreformacji, zwolennik ograniczenia uprawnień sejmu i umocnienia władzy królewskiej; piętnował wady polskiej szlachty; autor Żywotów świętych i Kazań sejmowych. [przypis edytorski]

Skarga, Piotr (1536–1612) — jezuita, kaznodzieja nadworny i spowiednik Zygmunta III, czołowy przedstawiciel pol. kontrreformacji, zwolennik ograniczenia uprawnień sejmu i umocnienia władzy królewskiej; piętnował wady polskiej szlachty; autor Kazań sejmowych. [przypis edytorski]

Skarga Piotr (1536–1612) — jezuita, kaznodzieja nadworny Zygmunta III, czołowy przedstawiciel kontrreformacji, zwolennik ograniczenia uprawnień sejmu i umocnienia władzy królewskiej; piętnował wady polskiej szlachty. [przypis edytorski]

Skarga, Piotr (1536–1612) — polski jezuita, teolog, pisarz i kaznodzieja, czołowy przedstawiciel kontrreformacji. [przypis edytorski]

Skargi Jeremiego — cykl wierszy Kornela Ujejskiego, powstały pod wrażeniem klęski powstania krakowskiego i chłopskiej rabacji galicyjskiej (1846), wydany w 1847. [przypis edytorski]

Skargów i Modrzewskich — dwoje najwybitniejszych polskich kaznodziejów: Piotr Skarga (1536–1612) i Andrzej Frycz Modrzewski (1503–1572), często i chętnie poruszających tematy polityczne. [przypis edytorski]

skarkąć (reg.) — przemarznąć, zdrętwieć z zimna. [przypis edytorski]

skarlać (rzad.) — sprawiać, że coś karleje, maleje a. traci zdolność wzrostu. [przypis edytorski]

skarogniady — o maści konia: ciemnogniady, ciemnobrunatny. [przypis edytorski]

skarogniady — o maści konia: ciemny gniady, ciemnobrunatny z czarną grzywą i czarnym ogonem. [przypis edytorski]

skarosowany (techn.) — o samochodach: wyposażony w odpowiedni typ karoserii. [przypis edytorski]

skarpa (archit.) — przypora, rozszerzający się ku dołowi mur odchodzący na zewnątrz od ściany budynku, mający za zadanie wzmacniać ścianę i przenosić ciężar sklepienia budowli na podłoże. [przypis edytorski]

skarp — inaczej turbot; flądrokształtna (ciało bocznie spłaszczone) ryba morska. [przypis edytorski]

skartabella — szlachcic ex carta belli (łac.: prawem wojny), bez pełni praw stanowych. [przypis edytorski]

Skartabellus — nowo kreowany szlachcic, prawdopodobnie od łac. ex charta bellicus (tzn. z karty walczący); skartabellat (scartabellat) stanowił instytucję niepełnego szlachectwa; skartabellowie funkcjonowali w Polsce średniowiecznej jako niższa szlachta, nazywani także świerczałkami; z czasem część z tej grupy uzyskało paritas (łac.: równość) ze szlachtą właściwą, a część spadła do warstwy sołtysów. [przypis edytorski]

skarulį — skarelę. [przypis edytorski]

Skarus, właśc. Marek Emiliusz Skaurus ( I w. p.n.e.) — rzymski polityk, syn Mucji, byłej żony Pompejusza Wielkiego, przyrodni brat Sekstusa Pompejusza; związany politycznie z Sekstusem, towarzyszył mu w ucieczce na Wschód, w 35 p.n.e. zdradził go jednak i wydał go w ręce dowódców Marka Antoniusza; po bitwie pod Akcjum skazany przez Oktawiana, uniknął śmierci dzięki wstawiennictwu matki. [przypis edytorski]

Skaryszewska — ulica w dzielnicy Praga-Południe w Warszawie. [przypis edytorski]

Skarżyński, Kazimierz — właściciel majątku ziemskiego Rybienko Leśne. [przypis edytorski]

skarży się — w innym wyd.: skarzy. [przypis edytorski]

skarzyć (daw.) — skarżyć się. [przypis edytorski]

skatina (z ros.) — bydlak. [przypis edytorski]

skating (ang.) — łyżwiarstwo. [przypis edytorski]

skatologiczny — związany z odchodami bądź z wydzielinami ludzkiego ciała. [przypis edytorski]

Skaurus, właśc. Marcus Aemilius Scaurus (I w. p.n.e.) — dowódca i polityk rzymski, w czasie trzeciej wojny z Mitrydatesem podległy Pompejuszowi. [przypis edytorski]

skaut — członek organizacji stanowiącej odpowiednik harcerstwa. [przypis edytorski]

skauting — system wychowania chłopców i dziewcząt oraz ruch młodzieżowy zapoczątkowany na pocz. XX w. w Wielkiej Brytanii przez generała R. Baden-Powella, zainspirowanego popularnością wśród chłopców swojego podręcznika do szkolenia zwiadowców (ang. scouts); polską odmianą skautingu jest harcerstwo. [przypis edytorski]

skautowski — przym. od skaut: członek organizacji stanowiącej odpowiednik harcerstwa. [przypis edytorski]

skażu (z ukr.) — powiem. [przypis edytorski]

skaży (białorus.) — powiedz. [przypis edytorski]

Skażyte ditki, wże je Demianiwka? (ukr.) — Powiedzcie, dzieci, to już Demianówka? [przypis edytorski]

Skaży tomu, kto tebe prysław, szczo kniaź Jewstafij Czetwertynskij didycz Kitajgorodu, a połkownyk korola i Riczypospolitoj Polskoj tobi skazaw, szczo maty persze pobje, a potim pomyłuje, a matczycha persze pomyłuje, a potim pobje (daw. gw. ukr.) — Powiedz temu, kto cię przysłał, że kniaź Eustachy Czetwertyński, dziedzic Kitajgorodu, a pułkownik króla i Rzeczpospolitej Polskiej, powiedział ci, że matka najpierw zbije, a potem ukocha, a macocha najpierw ukocha, a potem zbije. [przypis edytorski]

skaży (z ukr.) — powiedz (raczej). [przypis edytorski]

skazać (daw.) — powiedzieć. [przypis edytorski]

skazać na gardło (daw.) — skazać na śmierć. [przypis edytorski]

skazać (starop.) — tu: wskazać. [przypis edytorski]

skazać (z ros.) — powiedzieć. [przypis edytorski]

skazanam — skrót od: skazana jestem. [przypis edytorski]

Skazano, sdiełano (ros. przysł.) — powiedziano, zrobiono. [przypis edytorski]

skaza — tu: skażenie. [przypis edytorski]

Skazi-ka (…) kakije — nieco zniekształcony początek wiersza Michaiła Lermontowa Бородино (Borodino): „Скажи-ка, дядя, ведь не даром/ Москва, спалённая пожаром,/ Французу отдана?/ Ведь были ж схватки боевые?/ Да, говорят, еще какие!” [„Powiedz, dziaduniu, nie na darmo Moskwę, spaloną pożarem, Francuzom oddaliśmy? Wszak były wojenne potyczki? I, powiadają, jeszcze jakie!”; tłum. red. WL]. [przypis edytorski]

skazka (daw., z ros.) — baśń, klechda, podanie. [przypis edytorski]

skazka — opowieść (szczególnie przekazywana ustnie). [przypis edytorski]

skazka (z ros.) — bajka. [przypis edytorski]

skazówka — dziś: wskazówka. [przypis edytorski]

skazywać (starop.) — ukazywać; w tym skazuję swoje siły: poprzez to ukazuję swoją siłę. [przypis edytorski]

skędzierzawić się — poskręcać się, pozwijać się. [przypis edytorski]

skėreliai — laumžirgai. [przypis edytorski]

skeła (gw. środ.) — policjant. [przypis edytorski]

skepetas — audinio gabalas. [przypis edytorski]

skeptras — lazda, ženklas karališkos galybės; iš graikiško oatjmoov — lazda. [przypis edytorski]

sketch (fr., ang.) — skecz, scenka komiczna. [przypis edytorski]

skiba — część ziemi odkrojona i odrzucona na bok przez pług. [przypis edytorski]

skiba — dziś: część ziemi odrzucona na bok przez pług. [przypis edytorski]

skiba — kawałek gleby podcięty w czasie orki. [przypis edytorski]

skiba — pas ziemi odkładany przez pług podczas orki. [przypis edytorski]

skibka (gw.) — tu: mała kromka chleba. [przypis edytorski]

skibka — odkrojony kawałek chleba, kromka. [przypis edytorski]

ski (daw.) — narty. [przypis edytorski]

Skidel — niewielkie miasteczko na Grodzieńszczyźnie, ok. 35 km na wsch. od Szczuczyna, w XIX w. podupadłe. [przypis edytorski]

skiedyno — vieta, kur daug skiedrų, kur kapojamos malkos. [przypis edytorski]

skiełczeć (gw.) — wyschnąć. [przypis edytorski]

skieł — łapacz. [przypis edytorski]

skiełzać się (daw.) — ześlizgnąć się. [przypis edytorski]

skiełznąć (daw.) — ześlizgnąć się. [przypis edytorski]

skiełznąć się — nie udać się; tu: pośliznąć się, przewrócić się. [przypis edytorski]

skiełznąć się — ześliznąć się, spłynąć. [przypis edytorski]

skiela (gw.) — skąd. [przypis edytorski]

skielet — dziś: szkielet. [przypis edytorski]

skiereszowałem — pokiereszowałem, pokaleczyłem. [przypis edytorski]

skierowywa — dziś popr. 3os. lp.: skierowuje. [przypis edytorski]

skierowywa — dziś popr. forma 3 os. lp. cz.ter.: skierowuje. [przypis edytorski]

skije — narty. [przypis edytorski]

skikać (gw.) — skakać. [przypis edytorski]

Skilla — Scylla, potwór morski opisany w Odysei Homera. [przypis edytorski]

skilvys — pilvelis, skrandis. [przypis edytorski]

skinąć (gw.) — zrzucić, zdjąć. [przypis edytorski]

skir (daw.) — ciężka choroba degeneracyjna: rak. [przypis edytorski]

skir (daw.) — rak, nowotwór złośliwy. [przypis edytorski]

Skirgiełł — brat Władysława Jagiełły, panował w latach 1387–1392. [przypis edytorski]

Skirgiełło a. Świdrygiełło (ok. 1370–1452) — najmłodszy brat Jagiełły, przeciwnik unii polsko-litewskiej, często spiskujący z Krzyżakami. [przypis edytorski]

Skirgiełło (ok. 1355–1394) — brat i bliski współpracownik Jagiełły, z jego ramienia namiestnik Litwy. [przypis edytorski]

Skirmunt, Konstanty (1866–1949) — polski polityk i dyplomata, minister spraw zagranicznych (1921–1922), poseł RP w Londynie (1922–1929), po podniesieniu rangi tej placówki ambasador RP (do 1934). [przypis edytorski]

Skiron (mit. gr.) — bandyta, który czatował na wędrowców na skale przy ścieżce nad stromym brzegiem morza; przechodzących zmuszał do umycia sobie nóg, a kiedy się pochylali, kopniakiem strącał z urwiska, na pożarcie olbrzymiemu żółwiowi morskiemu; ateński bohater Tezeusz odmówił umycia nóg Skironowi i zrzucił go do morza. [przypis edytorski]

Skiron, Rarion, Buzygion — w tradycji uznawane za miejsca pierwszej orki i siewu: Skiron: w pobliżu Aten, przy drodze do Eleusis; Rarion: zachodnia część równiny, na której leży Eleusis; Buzygion: u podnóża ateńskiego Akropolu. [przypis edytorski]

skityjski brzeg — Scytia; kraj zamieszkały od VII w. p.n.e. przez koczownicze ludy irańskie, rozciągający się na północ od wybrzeży Morza Czarnego i gór Kaukazu. [przypis edytorski]

skiwnąć — dziś: skinąć. [przypis edytorski]

Skiwski, Jan Emil (1894–1956) — pisarz i publicysta. [przypis edytorski]

Skiwski, Jan Emil (1894–1956) — pisarz, publicysta, krytyk literacki; przed wojną początkowo związany z obozem sanacyjnym (BBWR i OZN), następnie oscylował ku nacjonalizmowi endecji; w czasie II wojny światowej współpracy politycznej i wojskowej z Niemcami, przede wszystkim dla przeciwdziałania wpływom komunizmu ze strony ZSRR; współwydawca i redaktor gadzinówek „Ster” i „Przełom”. Wraz z Ferdynandem Goetlem i Józefem Mackiewiczem został użyty przez Niemców, by wykorzystać zbrodnię katyńską do celów propagandy antykomunistycznej i tuszowania ludobójstwa hitlerowskiego: wszyscy trzej publicyści i literaci uczestniczyli w kwietniu 1943 r. przy ekshumacji polskich oficerów zamordowanych na rozkaz władz sowieckich przez NKWD w Katyniu. [przypis edytorski]

składać coś (daw.) — stanowić coś, tworzyć coś; składać się na coś. [przypis edytorski]

składać (tu daw.) — tworzyć, stanowić, składać się na coś. [przypis edytorski]

składać — tu: stanowić. [przypis edytorski]

składać większość — tworzyć większość. [przypis edytorski]

składała się z pięćdziesiąt żołnierza (daw.) — dziś: składała się z pięćdziesięciu żołnierzy. [przypis edytorski]

składały prowincją — tworzyły prowincję. [przypis edytorski]

składały — tu: stanowiły. [przypis edytorski]

Składam… ciebie gwoli — składam dla ciebie. [przypis edytorski]