Przypisy

sanskryt — język indoaryjski z rodziny indoeuropejskiej, używany w staroż. Indiach; później jako język liturgiczny i literacki pełnił funkcję podobną do łaciny w Europie. Jako jeden z najstarszych utrwalonych języków indoeuropejskich (zapisane w sanskrycie wedyjskim partie Rigwedy z ok. 1500–1200 p.n.e.) odgrywa ważną rolę w studiach nad tą grupą języków. [przypis edytorski]

sanskryt — język indoaryjski z rodziny indoeuropejskiej, używany w staroż. Indiach, później jako język liturgiczny i literacki pełnił funkcję podobną do łaciny w Europie. [przypis edytorski]

sans le savoir (fr.) — nie wiedząc o tym, nieświadomie. [przypis edytorski]

sans mademoiselle (fr.) — bez panienki. [przypis edytorski]

sans peur et sans reproche (fr.) — bez strachu i bez wymówki. [przypis edytorski]

sans peur ni reproche (fr.) — bez trwogi ani skazy. [przypis edytorski]

sans rire pince, własc. pince sans rire (od fr. pincer: szczypać i sans rire: bez śmiechu) — [tu wym.: sã rir pęsy] rodzaj humoru, bliski ironii, polegający na wypowiadaniu twierdzeń przesadzonych, często w stylu czarnego humoru, z poważnym wyrazem twarzy. Może się wiązać z ośmieszeniem rozmówcy, jeśli ten nie zrozumie, że to żart. Określenie pince sans rire pochodzi od nazwy zabawy, opisanej w XVII w., w której prowadzący szczypał twarz „ofiary” palcami ubrudzonymi w sadzy do momentu, kiedy ktoś z obecnych nie wytrzymał i wybuchnął śmiechem na widok takiego „makijażu”; śmiejący się zajmował wówczas miejsce „ofiary”. [przypis edytorski]

sans son galant (fr.) — bez swego amanta. [przypis edytorski]

Sans souci (fr.) — bez trosk; nazwa na wzór Schloss Sanssouci, rokokowej letniej rezydencji królów pruskich, wybudowanej w II poł. XVIII w. w Poczdamie pod Berlinem. [przypis edytorski]

Sanssouci (z fr. sans souci: beztroski) — rokokowy pałac Hohenzollernów w Poczdamie, w pobliżu Berlina, wzniesiony w latach 1745–1747 jako letnia rezydencja króla Prus Fryderyka II Wielkiego. [przypis edytorski]

Sanszo-Panszo — właśc. Sancho Pansa, postać z powieści Don Kichote Miguela Cervantesa. [przypis edytorski]

Santa Catalina di Chewing Gum! (hiszp. i ang.) — Święta Katarzyna od Gumy do Żucia. [przypis edytorski]

Santa Catharina, właśc. Santa Catarina — jeden ze stanów Brazylii ze stolicą w Joinville. W tekście nazwa ta często bywa spolszczana do formy Św. Katarzyna. [przypis edytorski]

Santa Cruz de Tenerife — największe miasto Teneryfy. [przypis edytorski]

Santa-Fé — miasto położone 10 km na zach. od Grenady; zbudowane w 1491, podczas oblężenia Grenady przez armie katolickie, w miejscu umocnionego obozu wojskowego. W Santa-Fé 25 listopada 1491 podpisano traktat uzgadniający warunki kapitulacji Grenady, zaś 17 kwietnia 1492 umowę pomiędzy Kolumbem a Ferdynandem Aragońskim i Izabelą Kastylijską, dotyczącą warunków sfinansowania wyprawy w poszukiwaniu drogi do Indii. [przypis edytorski]

Sant Agata — prawdopodobnie chodzi o wieś Sant'Agata sui Due Golfi w okolicy Sorrento, obecnie wchodzącą w skład gminy Massa Lubrense. [przypis edytorski]

Santa Isabel — ob. Malabo, miasto portowe na wyspie Bioko (daw. Fernando Poo) w Zat. Gwinejskiej, stolica Gwinei Równikowej. [przypis edytorski]

Santa Lucia a. Borgo Santa Lucia — historyczna dzielnica Neapolu. [przypis edytorski]

Santa Lucia — pieśń sławiąca nadmorską dzielnicę Neapolu, Santa Lucia. [przypis edytorski]

Santa Margueritta! San Giorgio! Diffendete mi! (wł.) — święta Małgorzato, święty Jerzy, ratujcie mnie. [przypis edytorski]

Santa Maria! (hiszp.) — Święta Mario! [przypis edytorski]

Santa Maria Maggiore — rzymska bazylika Najświętszej Marii Panny. [przypis edytorski]

Santa Virgen del Pilar! (hiszp.) — Święta Dziewico z Kolumny; wezwanie Matki Boskiej z Bazyliki Nuestra Señora del Pilar w Saragossie, gdzie znajduje się kolumna, na której wg tradycji aniołowie nieśli Maryję, objawiającą się w ten sposób apostołowi Jakubowi, prowadzącemu ewangelizację tych okolic. [przypis edytorski]

Santiago di Compostella — miasto w miasto w płn.-zach. Hiszpanii, od średniowiecza ośrodek kultu i cel pielgrzymek do grobu św. Jakuba. [przypis edytorski]

Santificetur nomen tuum (łac.) — święć się imię Twoje. [przypis edytorski]

Santissima Madre (hiszp.) — Najświętsza Matka (Maryja). [przypis edytorski]

Santok — gród u ujścia Noteci, obecnie wieś. [przypis edytorski]

Santok — miasto u ujścia Noteci do Warty. [przypis edytorski]

santon — tu: mnich muzułmański. [przypis edytorski]

Santos, José Antunes dos — konsul generalny Brazylii w Portugalii. [przypis edytorski]

Santos — miasto w płd.-wsch. Brazylii, w stanie São Paulo, nad Oceanem Atlantyckim. [przypis edytorski]

Santos — miasto w południowo-wschodniej Brazylii, w stanie São Paulo, nad Oceanem Atlantyckim. [przypis edytorski]

Santos — miasto w stanie São Paulo w Brazylii. [przypis edytorski]

san żardę (zniekszt. fr. sans jardin) — bez ogrodu; tu: przetłumaczone dosł. dla efektu komicznego wyrażenie „bez ogródek” (właśc. fr. sans ambages a. sans détours). [przypis edytorski]

Sanzio Rafaello (1483–1520) — Rafael Santi, wł. malarz renesansowy. [przypis edytorski]

sa patience de supporter une âme (fr.) — cierpliwość we wspieraniu duszy. [przypis edytorski]

sa patience… (frz.) — seine Geduld, eine Seele zu ertragen. [przypis edytorski]

saperlipopette (fr.) — do kaduka! [przypis edytorski]

saper — osoba, najczęściej wojskowa, zajmująca się materiałami wybuchowymi, dziś głównie ich rozbrajaniem, ale w czasie wojny także zaminowywaniem terenów, budynków czy wysadzaniem mostów i torów kolejowych. [przypis edytorski]

Sapete, Thomaseo-Avesano… sapete, sottoprefetto… (wł.) — Zna pan (pani) Thomaseo-Avesano… zna pan (pani), zastępcę prefekta… [przypis edytorski]

Sapetto, Marek (ur. 1939) — malarz i grafik, profesor malarstwa na warszawskiej Akademii Sztuk Pięknych. [przypis edytorski]

saphiry (starop.) — szafiry. [przypis edytorski]

Sapieha, Jan Piotr (1569–1611) — pochodzący z potężnego rodu magnackiego Sapiehów herbu Lis; hetman Dymitra Samozwańca II, uczestnik Dymitriad, rotmistrz królewski od 1605, starosta uświacki od 1606, dowódca polskiej załogi na Kremlu, zwany „hetmanem Maryny Mniszchówny i Dymitra Samozwańca II”; zm. 15 października w Moskwie. [przypis edytorski]

Sapiens, ubicunque est, peregrinatur; fatuus, semper exulat (łac.) — Mądry wszędzie jest podróżnikiem, głupiec zawsze wygnańcem. [przypis edytorski]

sapientem solum felicem esse (łac.) — tylko mądry jest szczęśliwy; tylko mądry potrafi być szczęśliwy. [przypis edytorski]

sapientia (łac.) — mądrość. [przypis edytorski]

sapienti sat (łac.) — mądremu wystarczy; fragm. z Persa Plauta: dictum sapienti sat est: mądremu wystarczy to, co powiedziano. [przypis edytorski]

sapienti sat (łac.) — mądremu wystarczy; mądrej głowie dość dwie słowie. [przypis edytorski]

sapienti sat (łac.) — mądremu wystarczy; odpowiednik przysłowia: „mądrej głowie dość dwie słowie”. [przypis edytorski]

sapienti sat (łac.) — mądremu wystarczy. [przypis edytorski]

sapienti sat (łac.) — sentencja łac. mądremu wystarczy, w znaczeniu: „mądrej głowie dość dwie słowie”. [przypis edytorski]

sapieżanka — odmiana gruszek. [przypis edytorski]

sapieżanka — odmiana gruszy. [przypis edytorski]

sapieżanka — rodzaj gruszy. [przypis edytorski]

sapi (gw.) — sapie. [przypis edytorski]

sapoga (ros.) — buty. [przypis edytorski]

sapogi butyłkami (z ros.) — buty z cholewami. [przypis edytorski]

sapory (daw.) — wonne przyprawy stosowane do potraw. [przypis edytorski]

sapotilhas (port., lm) — owoce tropikalnej sapodilli, czyli pigwicy właściwej (Manilkara zapota). [przypis edytorski]

sapotylla a. sapodilla (Manilkara zapota) — także: pigwica właściwa, sączyniec właściwy; gatunek wiecznie zielonego drzewa z rodziny sączyńcowatych (Sapotaceae); w jego korze, gałęziach i młodych owocach znajduje się sok mleczny zawierający 25–50% gumy (lateksu) zw. „chicle”, służącej do wyrobu gumy do żucia; materiał ten pozyskuje się z roślin dziko rosnących, gł. w Meksyku i Gwatemali. [przypis edytorski]

sapowaty — bagnisty, wilgotny. [przypis edytorski]

sapowaty — błotnisty, bagnisty. [przypis edytorski]

sapowaty (daw.) — bagnisty. [przypis edytorski]

Sappho (c. 612 BC–c. 570 BC) — a female Greek lyric poet. [przypis edytorski]

sapristi (fr.) — dobre nieba, do licha itp. (emocjonalny wykrzyknik). [przypis edytorski]

Sapristi! (fr.) — Do diabła! [przypis edytorski]

sapristi — fr. przekleństwo; etymologicznie od łac.: Sacrum Corpus Christi. [przypis edytorski]

sapristi! (fr. przestarz.) — coś podobnego! [przypis edytorski]

sapristi — przekleństwo, prawdop. z fr. Sacre Christ. [przypis edytorski]

sapy (zwykle w lm) — podmokłe piaszczyste gleby. [przypis edytorski]

sarabanda — hiszpański taniec dworski, emanujący erotyzmem. [przypis edytorski]

sarabanda — szybki taniec hiszpański. [przypis edytorski]

sarabanda — szybki taniec hiszpański, zakazany pod koniec XVI w. w Hiszpanii jako wyuzdany. [przypis edytorski]

sarabanda — szybki taniec hiszp., zakazany pod koniec XVI w. w Hiszpanii jako wyuzdany, w XVII w. przeniknął do Włoch oraz do Francji, gdzie stał się powolnym, ceremonialnym tańcem dworskim. [przypis edytorski]

sarabanda — taniec hiszpański charakteryzujący się szybkim tempem. [przypis edytorski]

Sara bat Aser — również Serach; córka Asera (Rdz 46, 17; 1Krn 7,30). W biblijnej przypowieści opowiadającej tę historię, nie pojawia się Sara bat Aser, a nienazwana z imienia kobieta (2Sm 20,1–22). [przypis edytorski]

saraceńskiej (…) ukrócą dumy — dziś popr.: saraceńską ukrócą dumę. [przypis edytorski]

Saraceni — Arabowie, muzułmanie, przen. poganie; w czasie opisywanym w powieści w Hiszpanii trwała rekonkwista, to jest odbijanie ziem zajętych przez Saracenów. Tu ogólnie o poganach. [przypis edytorski]

Saraceni — jedno z daw. plemion arabskich; w średniowieczu nazwa odnosiła się do wszystkich muzułmanów, a w szczególności do tych, którzy walczyli z chrześcijanami. [przypis edytorski]

Saraceni — nazwa używana przez staroż. Greków i Rzymian w odniesieniu do koczowniczych plemion zamieszkujących Arabię; następnie, w średniowieczu, określenie Arabów i muzułmanów w ogóle (szczególnie stawiających odpór wyprawom krzyżowym). [przypis edytorski]

Saraceni — w średniowiecznej Europie: muzułmanie, wyznawcy islamu, zwłaszcza walczący z chrześcijanami; przen. poganie, niewierni. [przypis edytorski]

Saraceni — w średniowieczu: muzułmanie, w szczególności ci, którzy walczyli z chrześcijanami. [przypis edytorski]

Saracenka — tu: Arabka. [przypis edytorski]

Saracen — Maur; przen. też: poganin, niewierny; w europejskich sztukach wizualnych popularny motyw orientalny. [przypis edytorski]

sarafan (z pers. sarapa: od stóp do głów; uroczysta szata) — daw. długi kaftan męski bez rękawów; dziś: rosyjski kobiecy strój ludowy, rodzaj długiej sukni z wysoką talią, bez rękawów a. z wszytymi rękawami z tkaniny bieliźnianej. [przypis edytorski]

sarafan (z pers. sarapa: od stóp do głów; uroczysta szata) — daw. długi, rozszerzający się ku dołowi kaftan męski bez rękawów. [przypis edytorski]

sarafan (z ros.) — długa suknia z podwyższonym stanem, rozszerzająca się ku dołowi, najczęściej bez rękawów. [przypis edytorski]

Saragossa — miasto w płd.-wsch. Hiszpanii. [przypis edytorski]

Sara (hebr. שָׂרָה) — postać biblijna, bohaterka Księgi Rodzaju, żona Abrahama, matka Izaaka. [przypis edytorski]

Saraj — pierwotne imię żony patriarchy Abrachama, później zmienione przez Boga na Sara (Rdz 17:15); por. Sara. [przypis edytorski]

Sara — postać z biblijnej Księgi Rodzaju, żona Abrahama; do bardzo późnego wieku była bezpłodna; Bóg zawierając przymierze z Abrahamem, obiecał mu syna, którego miała urodzić Sara; urodziła Izaaka, mając 90 lat. [przypis edytorski]

Sara (rel.) — postać z Księgi Rodzaju, żona Abrahama i matka Izaaka. [przypis edytorski]

Sarawak — największy stan Malezji znajdujący się w północnej części wyspy Borneo. [przypis edytorski]

Sara — żona Abrahama, matka Izaaka. Sara pierwotnie nosiła imię Saraj, które zostało zmienione przez Boga w czasie drugiego objawienia, którego doświadczył Abraham. Sara była kobietą bezpłodną, zatem zgodnie z panującym zwyczajem, zaproponowała Abrahamowi swoją niewolnicę Hagar, która urodziła Abrahamowi syna Izmaela (Rdz 16,1–4). Bóg zawierając przymierze z Abrahamem, obiecał mu syna, którego miała urodzić Sara (Rdz 17,15–16). Sara urodziła syna Izaaka w wieku 90 lat (Rdz 21,1–3). Zmarła w wieku 127 lat i została pochowana w Kiriat-Arba (Rdz 23,1–2). [przypis edytorski]

Sarbiewski, Maciej Kazimierz (1595–1640) — polski poeta barokowy piszący po łacinie, zyskał w swoim czasie światową sławę dzięki nagrodzie w dziedzinie literatury, którą został wyróżniony przez papieża Urbana VIII (był to tzw. laur, a poetę nią odznaczonego nazywano poeta laureatus, czyli laureatem); jezuita, kaznodzieja nadworny króla Władysława IV. [przypis edytorski]

Sarcey, Francisque (1827–1899) — dziennikarz i krytyk teatralny. [przypis edytorski]

Sarcey, Francisque (1827–1899) — francuski krytyk i dziennikarz. [przypis edytorski]

Sarcopsylla penetrans (biol.) — pchła piaskowa, gatunek pchły spotykany w tropikalnych i subtropikalnych rejonach Ameryk i Afryki. [przypis edytorski]

Sardanapal (gr.) — postać znana z tragedii gr., symbol władcy zniewieściałego i żyjącego w przepychu; prototypem tej postaci był Aszurbanipal, król Asyrii, który panował w latach 669–631 p.n.e. i założył bibliotekę w Niniwie. [przypis edytorski]

Sardanapal — legendarny ostatni król Asyrii, żyjący w przepychu zniewieściały i dekadencki władca, który swymi działaniami doprowadził do upadku państwa. [przypis edytorski]