Potrzebujemy Twojej pomocy!

Na stałe wspiera nas 474 czytelników i czytelniczek.

Niestety, minimalną stabilność działania uzyskamy dopiero przy 500 regularnych darczyńców. Dorzucisz się?

Przekaż 1,5%

Przekaż 1,5% podatku na Wolne Lektury KRS 00000 70056
Ufunduj darmowe książki dla tysięcy dzieciaków.
WIĘCEJ

Szacowany czas do końca: -
Fryderyk Schiller, Oblubienica z Messyny

Fryderyk Schiller

Oblubienica z Messyny

tłum. Michał Budzyński

Spis treści

    1. Bogactwo: 1
    2. Brat: 1 2 3
    3. Córka: 1
    4. Dar: 1
    5. Dziecko: 1
    6. Kondycja ludzka: 1
    7. Konflikt: 1
    8. Krew: 1
    9. Los: 1 2 3 4
    10. Matka: 1 2 3
    11. Miłość: 1 2 3
    12. Morderstwo: 1
    13. Morze: 1
    14. Nienawiść: 1 2
    15. Obowiązek: 1
    16. Omen: 1 2
    17. Pan: 1
    18. Piękno: 1
    19. Polowanie: 1 2
    20. Prawo: 1
    21. Proroctwo: 1 2 3
    22. Przekleństwo: 1 2
    23. Religia: 1
    24. Samobójstwo: 1
    25. Sen: 1 2
    26. Siostra: 1
    27. Sługa: 1 2 3
    28. Tajemnica: 1
    29. Ucieczka: 1
    30. Walka: 1 2
    31. Wojna: 1
    32. Żałoba: 1

    Uwspółcześnienia:

    Poprawiono interpunkcję, dwukropki w większości zastępując przecinkami.

    Pisownia łączna/rozdzielna, np.: niemogli -> nie mogli, nieuczyni -> nie uczyni, niedosyć -> nie dosyć, niema -> nie ma, skąd innąd -> skądinąd, przedemną -> przede mną, odemnie -> ode mnie, bezustanku -> bez ustanku, nakoniec -> na koniec, dla tego -> dlatego, w koło -> wkoło, na około -> naokoło, w tenczas -> wtenczas.

    Pisownia spółgłosek dźwięcznych i bezdźwięcznych, np.: zkąd -> skąd, ztąd -> stąd, blizko -> blisko, świętokradzca -> świętokradca.

    Inne: probójmy -> probujmy, skąd innąd -> skądinąd, imie -> imię, plemie -> plemię, dziecie -> dziecię, kradzierz -> kradzież.

    Ujednolicenie pisowni: Beatryxa -> Beatrixa.

    Poprawione błędy źródła: przad -> przed, niezawiścią -> nienawiścią Fleksja: mię-> mnie, jednem -> jednym okrótne -> okrutne.

    Fryderyk SchillerOblubienica z MessynyTragedia z chóramitłum. Michał Budzyński

    OSOBY:

    1. Donna Izabella, księżna Messyny.
    2. Don Manuel, jej syn.
    3. Don Cezar, jej syn.
    4. Beatrixa.
    5. Diego.
    6. Posłańce.
    7. Chór złożony z przybocznej świty dwóch braci.
    8. Najstarsi Messyny. Osoby nieme.

    Scena przedstawia salę z kolumnami. Po obu stronach drzwi — a wielkie środkowe podwoje prowadzą do kaplicy

    Donna Izabella w grubej żałobie. Najstarsi Messyny otaczają ją.

    IZABELLA

    1
    Mężowie starzy mądrością i laty
    Nie z własnej woli, lecz dla spraw ojczyzny
    Opuszczam niewiast milczące komnaty
    I twarz odsłaniam przed wzrokiem męczyzny.
    5
    Bo wdowie smutnej po małżonka stracie
    Co był jej życia i światłem, i chwałą,
    Posępne lice w pogrzebowej szacie
    I w cichych marach ukrywać przystało.
    Ale tej chwili stanowczej głos tajny
    10
    Niepowstrzymanie, potężnie mnie woła
    Od niewiast domu samotnego koła,
    Na świat wzrokowi memu niezwyczajny.
    Księżyc dwa razy zmienił się od chwili
    Jakeśmy męża popioły książęce
    15
    Do ostatniego spoczynku złożyli.
    On rządy miasta trzymał w silnej ręce,
    W jego obronie stawiał mężne czoło
    Przeciwko światu grożącemu wkoło.
    Król wasz i władca leży w przodków grobie,
    20
    Ale duch jego żyje okazały
    Brat, NienawiśćW dwóch synach pełnych bohaterskiej chwały,
    Waszego miasta dumie i ozdobie.
    Wyście widzieli, jak dzieci wzrastały,
    Lecz razem z nimi, z tajemniczej woli,
    25
    Niezrozumienie wzrastało powoli,
    Węzłów braterskich rozrywając zgodę,
    Trując igraszek dziecinnych swobodę,
    Aż się w nienawiść zamieniło z wiekiem.
    Obydwóch pierś ta wykarmiła mlekiem,
    30
    Tkliwość matczyna jednakową była,
    Jednako matkę obydwa kochali
    I gdy we wszystkim walka ich dzieliła,
    W tym jednym czuciu razem się spotkali.
    Wprawdzie gdy ojciec dzierżył kraju rządy,/
    35
    Jego straszliwe, ale słuszne sądy
    Trzymały w karbach surowych zarówno
    Obydwóch braci porywczość gwałtowną.
    On jarzmem silnym w milczenie pokorne
    Naginał synów umysły niesforne.
    40
    Zbrojni nie mogli zbliżać się ku sobie
    Ani pod jednym noc przepędzać dachem.
    Tak surowością mądrą w każdej próbie
    Straszliwy wybuch opóźnił w nich strachem.
    Ale nienawiść, tak dawno poczęta
    45
    W dzikim ich łonie, została nietknięta.
    Potężny siłą nie uczyni kroku
    Żeby odwrócić cichy bieg strumienia,
    Kiedy on mocą swojego ramienia
    Może zatrzymać groźny pęd potoku.
    50
    Co miało wypaść, wypadło niebawem:
    Gdy głowa ojca w grobie się układła
    I dłoń potężna bezsilnie opadła,
    Dawny gniew braci ożył w boju krwawym,
    Tak jak zarzewie chwilę przytłumione
    55
    Wybucha w ogniu wiatrem rozniecone.
    Powtarzam, czego nikt z was nie ukrywa;
    Niezgoda braci Messynę rozdziela,
    Najświętsze związki natury rozrywa,
    Do krwawej walki mieszkańców ośmiela.
    60
    Miecz na miecz pada, miasto placem bojów,
    Krew zlała nawet ściany tych pokojów.
    Wy prawa kraju zgwałcone widzicie,
    Mnie męki serca zatruwają życie.
    Wy tylko ludu czujecie niedolę,
    65
    A nie zważacie na matczyne bole —
    Oto jest mowa, z jaką przychodzicie:
    „Widzisz, że długo twoich synów zwada
    Walkę domową śle do naszych progów.
    Kraj zagrożony od złego sąsiada
    70
    Jednością tylko może wyprzeć wrogów.
    Ty jesteś matką, więc tobie przystoi
    Wynaleźć sposób przywrócenia zgody.
    Po co nas, cichych mieszkańców zagrody,
    Długa nienawiść panów niepokoi?
    75
    Czyliż my zgubne mamy znosić szkody,
    Że twoje dzieci nie ustają w sporze? —
    My sami bez nich radę sobie damy;
    Innemu panu otworzymy bramy,
    Który nas zbawić i zechce, i może”.
    80
    Takąście mową, ludzie skamieniali,
    Troskliwi tylko o wasz byt i całość
    Trudy krajowe na to serce zdali —
    Jak gdyby długie cierpienia i żałość,
    Jak gdyby matki tęskne niepokoje
    85
    Nie dosyć łono obciążały moje! —
    W zamiarach moich bez wielkiej nadziei
    MatkaRzucam się z matki piersią zakrwawioną
    W walkę pomiędzy synami wznieconą
    Zgody wołając — błagam po kolei
    90
    Niepowstrzymana bez trudu i strachu
    Aż uprosiłam matczynym wołaniem:
    Że tu, w Messynie, ojcowskim ich gmachu
    Witać się będą przyjaznym spotkaniem.
    Tego nie było od śmierci książęcia.
    95
    Dzisiaj co chwila czekam, by mi posły
    O wjeździe synów obydwóch doniosły;
    Bądźcie gotowi do panów przyjęcia
    Ze czcią należną dla synów książęcia.
    Miejcie powinność tylko na pamięci,
    100
    Waszymi sprawy my będziem zajęci.
    Zgubne krajowi i wam, Messeńczykom,
    Niszczące walki moich synów były —
    Dziś zgodni znajdą w sobie dosyć siły
    Przeciw całego świata najezdnikom
    105
    W obronie kraju waszego uderzyć
    I słuszność sobie z was samych wymierzyć.
    Starce odchodzą w milczeniu z ręką na piersiach. Izabella daje znak staremu słudze.
    Izabella, Diego.

    IZABELLA

    Diego!

    DIEGO

    Co księżna rozkaże?

    IZABELLA

    Mój sługo,
    110
    Przybliż się do mnie, sługo mój poczciwy,
    Ty ból mój, cierpienia podzielałeś długo,
    Podzielże dzisiaj i szczęście szczęśliwy. —
    Jam twojej wiernej piersi powierzyła
    Bolesną, słodką tajemnicę świętą;
    115
    Dzisiaj szczęśliwa chwila się zbliżyła,
    Że z niej zasłona może być odjętą.
    Długom ja silne natury wzruszenie
    We wnętrzu łona mojego tłumiła,
    Bo mi groziło straszne przeznaczenie.
    120
    Dziś wolnym głosem odezwać się mogę
    I uspokoić serce bolejące;
    Pokoje długo pustkowiem stojące
    Obejmą dzisiaj wszystko, co mi drogie.
    Obróć więc prędzej krok twój ciężki laty
    125
    Do ścian klasztoru znajomego tobie,
    Gdzie przechowany był skarb mój bogaty.
    Tyś go sam ukrył ku szczęśliwej dobie,
    Smutną przysługę oddając stroskanej.
    Pospiesz więc teraz i powróć bez zwłoki
    130
    Zakład od serca tak długo czekany.
    Słychać głos trąby.
    Spiesz; niechaj radość odmłodni twe kroki —
    Słyszę już brzmienie wojennego rogu,
    Co mi oznajmia powrót moich dzieci.
    Diego odchodzi. Słychać z przeciwnej strony coraz głośniejszą muzykę.
    Messyna w ruchu — słuchaj, od bram progu
    135
    Zmieszanych głosów dziki szmer tu leci.
    To oni — piersi macierzyńskiej bicia
    W krew swą przyjmują bliskość ich przybycia.
    To oni sami! Dzieci moje, dzieci!
    Wychodzi spiesznie.

    CHÓR

    Składa się z dwóch półchórów, które w tej samej chwili wchodzą z dwóch przeciwnych stron, okrążają scenę, a potem szykują się w szereg po tych stronach, skąd weszli. Jeden półchór złożony jest ze starszych, drugi z młodszych — obaj znakami i odzieniem się różnią. Skoro dwa chóry ustanowią się na przeciwko siebie. — Muzyka ustaje a naczelnicy chórów mówią. (Chór ten podług nadesłanej uwagi autora do dyrekcji teatralnej złożony jest z Kajetana, Manfreda, Tristana i ośmiu rycerzy Don Manuela. Drugi z Bohemunda, Rogera, Hippolita i dziewięciu rycerzy Don Cezara. — W nawiasach oznaczone, kiedy każda z tych osób ma mówić).

    1. CHÓR (KAJETAN)

    Bądź nam pozdrowiona
    140
    Budowo gościnna,
    Naszych możnych panów
    Kolebko rodzinna
    Na licznych kolumnach wspaniale wzniesiona!
    W pochwie schowany
    145
    Niech się oręż skrywa;
    Przed bramą spętany
    Niechaj odpoczywa
    Wężowłosego boju skrwawiony mord srogi;
    Bo sal tych gościnnych
    150
    Święte dla nas progi
    Strzeże przysięga, syn Eryniona,
    Bóg najstraszniejszy piekielnego łona.

    2. CHÓR (BOHEMUND)

    Gniewne się w piersiach serce moje wzdyma,
    Pięście bez walki nie mogą się ostać;
    155
    Bo łeb Meduzy widzę przed oczyma,
    Mojego wroga nienawistną postać.
    Zaledwie w żyłach krew się wrząca trzyma;
    Mamże przyjaznym uczcić jego słowem,
    Czy pójść za moim popędem bojowym?
    160
    Ale mnie tylko bojaźliwym czyni
    Tych gmachów świętych potężna władczyni,
    Straszna Eumenida[1], pokoju bogini.

    1. CHÓR KAJETAN

    Mędrszy stan duszy przystoi wiekowi;
    Najrozumniejszy najpierwej pozdrowi.
    Do drugiego Chóru.
    165
    Wam więc pozdrowienie
    Co dzielicie razem
    Braterskim obrazem
    Jednakie wzruszenie.
    Wam, co tego gmachu
    170
    Bogom opiekuńczym
    Kłaniacie się w strachu.
    Gdy się przyjaźnie witają książęta,
    Niech i nam słowa zamienić pokoju
    Pozwoli zgoda dla obu stron święta,
    175
    Słowa przyjazne słodkie są po znoju;
    Lecz gdy na wolnym spotkamy się razem
    Niech krwawa zawiść odnowi się w boju,
    Naszą odwagę probujmy żelazem.

    CAŁY CHÓR

    Lecz gdy na wolnym spotkamy się razem
    180
    Niech krwawa zawiść odnowi się w boju,
    Naszą odwagę probujmy żelazem.

    Walka, Sługa, Obowiązek1. CHÓR (BERENGAR)

    Nie tobie gniew mój, tyś nie moim wrogiem;
    Jedno nam miasto jest rodzinnym progiem,
    Oni skądinąd wiodą imię swoje.
    185
    Lecz gdy ród książąt na siebie nastawa,
    Słudzy iść muszą na mordercze boje —
    Tak chce porządek, tak chcą ludów prawa.

    2. CHÓR (BOHEMUND)

    Niechaj brat bratu przyczynę wywodzi,
    Czemu na siebie wiodą szyki zbrojne
    190
    Do krwawej walki — mnie to nie obchodzi;
    Ale my za nich prowadzimy wojnę —
    Bo ten nie mężny, ten się hańbą kala
    Kto pana swego znieważać pozwala.

    CAŁY CHÓR

    Ale my za nich prowadzimy wojnę —
    195
    Bo ten nie mężny, ten się hańbą kala
    Kto pana swego znieważać pozwala.

    JEDEN Z CHÓRU (BERENGAR)

    Słuchajcie, jakie miałem myśli nowe,
    Kiedym przeciągał, w wolnej od prac chwili,
    Między szumiące ulice zbożowe.
    200
    Gdy bez ustanku grał w nas boju gniew,
    My między sobą nigdy nie radzili;
    Bo nas głuszyła wrząca w żyłach krew.
    Czyż to nie nasze te zboża zasiane?
    Te wiązy winnym liściem oplatane
    205
    Nie sąż naszego słońca dzieci drogie?
    Czemuż radosne spokoju użycie
    Nie ma nam uprząść dnie ciche i błogie,
    Wolne od trosków[2] śmiejące się życie?
    Czemuż szalonych dzieli walka krwawa
    210
    Za plemię obce, nieznanego rodu?
    Oni nie mają do tej ziemi prawa;
    Gdzieś od czerwonych obłoków zachodu
    Morska ich do nas przypłynęła nawa[3]
    Przodkowie nasi, bo temu czas długi,
    215
    Wzięli przybyszów w gościnne schronienia;
    A dziś my z wolnych najemnicze sługi,
    Poddani nędzni obcego plemienia!

    DRUGI (MANFRED)

    Prawda — mieszkamy na szczęśliwej ziemi
    Gdzie słońce, nieba przebiegając kraje,
    220
    Złoci jej niwy promieńmi[4] jasnemi
    I nam bogactwa do użycia daje.
    Ale wał żaden brzegów nie zamyka —
    A wzdęte morza sęsiedniego fale
    Dają nas często na łup rozbójnika,
    225
    Co wyspę naszą pustoszy zuchwale.
    Domowa kosa co roku uderza
    O zgubny oręż obcego żołnierza.
    My niewolniczą nosimy obrożę,
    A kraj swych synów zasłonić nie może.
    230
    Nie stąd, gdzie złota Ceres[5] się uśmiecha
    I Pan[6] dostrzega bujną w kwiaty ziemię,
    Lecz skąd żelazo warstwy gór napycha,
    Wychodzi groźne panujących plemię.

    1. CHÓR (KAJETAN)

    Nierówno skarby rozdzielone w dani
    235
    Pomiędzy ludzi gromadą przechodną;
    Ale natura, sprawiedliwa pani,
    Nam dała w dziale pełność zawsze płodną,
    Im moc potężną i wolę wszechrodną.
    Zbrojni w potęgę straszną majestatu
    240
    Namiętnej duszy nasycają szały
    I grzmotem władzy zagrażają światu.
    Ale z wierzchołka olbrzymiego chwały
    W przepaść głęboką upada zuchwały —
    Dlatego lepiej, że na tym padole
    245
    Mogę się ukryć w moją cichą dolę.
    Te groźne, burzą zrodzone potoki
    Wylęgłe z gradu ziarek niezliczonych,
    Z czarnych obłoków w deszcze rozpuszczonych
    Posępnym szumem grzmią z góry wysokiej.
    250
    Woda ich w groźne wały[7] się nadyma,
    Mosty i groble razem z nimi płyną;
    Nic tych potężnych władców nie zatrzyma.
    Lecz jedna chwila zawiodła ich w życie;
    Ślady potoku straszne przed godziną
    255
    Po drobnych piaskach karłowato giną,
    Ruiny tylko świadczą o ich bycie.
    Zdobywce wchodzą, potem idą dalej —
    My, ich poddani, będziem w miejscu stali.
    Tylne drzwi otwierają się, pomiędzy Don Manuelem a Don Cezarem ukazuje się Izabella.

    OBYDWA CHÓRY (KAJETAN)

    Pokłon ci i chwała:
    260
    Żeś nam zajaśniała
    Jak słońce wschodowe.
    Na kolanach czcimy pysznę twoją głowę.

    1. CHÓR

    Piękna jest księżyca
    Jasność łagodniejsza
    265
    Między gwiazd gromadą co nocy przyświeca.
    Lecz matka piękniejsza
    Miłością przeczystą
    Między dwóch synów potęgą ognistą.
    Takiego obrazu
    270
    Na kuli ziemskiej nie znajdziesz i razu.
    Na żywota szczycie
    Wznosząc jasne czoło
    Ona piękności zamyka koło.
    Bo matka tkliwa i ród jej młodzieńczy
    275
    Doskonałości koroną świat wieńczy.
    Kościół nie mówi w przedwiecznym zakonie
    O nic piękniejszym[8] na niebieskim tronie:
    A taż sztuka płodna,
    Od nieba pochodna,
    280
    Czy coś wyższego ma w swojej krainie
    Jak matkę przy synie[9].

    2. CHÓR (BOHEMUND)

    MatkaPatrzy szczęśliwa, jak rośnie z jej łona
    Kwitnące drzewo, na którego szczycie
    Jaśnieje wiecznej płodności korona;
    285
    Bo pokoleniu ona dała życie,
    Co z słońcem razem czasom się ostoi
    I wiek bieżący w imię swe ustroi.

    (ROGER)

    Przejdą pokolenia,
    Przebrzmią imiona;
    290
    Noc zapomnienia
    Skrzydła roztoczy
    Na ludzkie plemiona. —
    Królów tylko głowy
    Przybiorą blask nowy,
    295
    Uderzy w nie słońce
    Złotym swym promieniem
    Jakby w wierzchołki świata sterczące.

    IZABELLA

    wychodząc naprzód z synami.
    Pojrzyj, królowo w niebieskiej koronie,
    Do tego serca przyłóż twoje dłonie —
    300
    Nie, to nie duma tak w nim bić zaczyna;
    Matka o szczęściu własnym zapomina,
    Gdy się przegląda w świetnym blasku syna.
    Pierwszy raz, odkąd zawiodłam was w życie,
    Mogę się całym sercem rozweselić;
    305
    Bo dotąd każdej radości użycie
    Musiałam z żalem na dwie części dzielić
    I zapominać jedno moje dziecię,
    Gdy mi się przyszło przy drugim weselić.
    O! miłość moja była zawsze jedna,
    310
    Choć się synowie niezgodą dwoili!
    Mówcie, czy dzisiaj mogę, matka biedna,
    Oddać się sercem upojenia chwili?
    Gdy brata twego ściskam dłoń przyjaźnie
    Czy tym zazdrości twojej nie rozdrażnię?
    Do Don Cezara.
    315
    Na nim gdy spocznie tęskne oko moje,
    Czyż to nie kradzież wyrządzona tobie?
    Moją miłością, ja się nawet boję,
    Czy nienawiści większej nie sposobię.
    Po krótkiej chwili patrząc na obu.
    Mówcie: co wasze oznajmia przybycie?
    320
    W jakich uczuciach przyszliście w te progi?
    Czy z nienawiścią, tak jak dawniej wrogi,
    Do ojcowskiego domu przychodzicie?
    Miałażby wojna u miasta podwojów,
    Na krótką chwilę wstrzymana przysięgą,
    325
    Zgrzytać zębami do dawnych rozbojów,
    Żeby wybuchnąć z straszniejszą potęgą,
    Skoro z matczynych wyjdziecie pokojów?

    CHÓR (BOHEMUND)

    Wojna czy pokój? — nikt się nie dowie,
    Co kryją ciemne przyszłych zdarzeń fale!
    330
    Lecz nim wyjdziemy, przeważą się szale,
    My na oboje zbrojni i gotowi.

    IZABELLA

    oglądając się naokoło.
    Wkoło mnie widok przedstawia się strachu;
    Co ma oznaczać ta gromada zbrojna?
    Czy na tym miejscu, w macierzyńskim gmachu
    335
    Za waszą sprawą wytoczy się wojna?
    Po co zuchwale obcy tłum się zbiera,
    Gdzie matka serce przed dziećmi otwiera?
    Czy i tu nawet, przy matczynym łonie,
    Śmiecie się lękać podejścia i zdrady,
    340
    Że plecy wasze stawiacie w obronie?
    Te się za wami snujące gromady,
    Waszego gniewu skorzy wichrzyciele,
    Nie są, o wierzcie, wasi przyjaciele.
    Oni zbawiennej nie podadzą rady;
    345
    Bo jak by mogli serce swe darować
    Obcych przychodniów natrętnej rodzinie,
    Co dom obrała w ich ojców dziedzinie
    I nad synami zaczęła panować?
    Wierzcie mi, wolnym chce być każdy z ludzi
    350
    I pod własnymi prawami się chować;
    Rząd cudzoziemca zazdrość w sercu budzi.
    W waszej potędze, w poddanych bojaźni
    Leży rękojmia[10] wątłej ich przyjaźni.
    Znajcie to plemię chytre i okrutne:
    355
    Gdy nas przygody dotykają smutne,
    Oni radości mszczą się śmiechem skrytym
    Nad naszym szczęściem i potężnym bytem.
    Upadek władców, zgon wysokiej głowy
    Treścią ich piosnek, przedmiotem rozmowy
    360
    Która od synów wnukom przekazana,
    Zimowe noce zajmuje do rana.
    Synowie moi! Ziemia ta fałszywa
    Nie ma przyjaźni — każdy sobie sprzyja,
    A kruche, wiotkie są wszystkie ogniwa
    365
    Które przelotna chwila szczęścia zbija.
    Kaprys rozplata, co sam kaprys zwija,
    Natura tylko jedna jest prawdziwa;
    Ona się trzyma na wieczystej osi
    Gdy resztę burza żywota unosi.
    370
    Uczucie serca daje przyjaciela,
    Jeżeli przyjaźń korzyści udziela.
    BratSzczęśliwy, komu wśród samotni świata
    Traf urodzenia dał czułego brata.
    Dar ten od chimer szczęścia nie pochodzi;
    375
    Jemu przyjaciel z kolebki się rodzi
    I przeciw ziemi pełnej kłamstw i wojny,
    Staje dwoistym pośrednictwem zbrojny.

    CHÓR (KAJETAN)

    Szlachetne słowa! Ja uwielbiać muszę
    Duch, co napełnia jej królewską duszę.
    380
    Zamiar człowieczy i człowiecza sprawa
    Przed jej myślami w jasnym świetle stawa. —
    Nas tylko pędzi dzikie przeznaczenie
    Na życia puste, bezcelne przestrzenie.

    IZABELLA

    do Don Cezara.
    Ty, co na brata dobywasz oręża,
    385
    Patrzaj: czy jeden pomiędzy tą zgrają
    Ma tak szlachetną, jak on, postać męża?
    Do Don Manuela.
    Któryż z przyjaciół, co cię otaczają,
    Z twoim się bratem porównać odważy?
    Każdy jest lat swych wzorowym obliczem,
    390
    Jeden drugiemu niepodobny z twarzy,
    Jeden drugiemu nie ustąpi w niczem
    A żaden z wami nie zechce się spierać. —
    O dumo próżna, zazdrości szalona!
    Gdyby z tysiąca przyszło ci wybierać,
    395
    Jego byś tylko wziął za przyjaciela,
    Jego jednego przycisnął do łona —
    Dziś, gdy go tobie natura udziela,
    Za towarzysza przeznacza od młodu,
    Ty, świętokradca krwi własnego rodu,
    400
    Dar nieba dumną odpychasz odmową
    I gorszych ludzi otaczasz się zgrają,
    Ludzi, co ciebie za obcego mają.

    DON MANUEL

    Słuchaj mnie, matko!

    DON CEZAR

    Ja ci powiem słowo.

    IZABELLA

    405
    Smutna się zwada nigdy nie oddali
    Wołając zawsze: to moje, to twoje;
    Winę i zemstę kładąc w jednej szali.
    Kto wie, skąd przyszły siarkowate zdroje
    W strumień ognisty wylane obficie?
    410
    Ogniów podziemnych wszędzie znajdziesz życie,
    Lawa na zdrowej ziemi się układa,
    Kto po niej chodzi, zniszczeniu podpada.
    Jeszcze wam jedno do serca przełożę:
    Dziecko, KonfliktZłe, które człowiek dojrzałego wieku
    415
    Rozważnie zrządza na drugim człowieku,
    Ciężko się zatrzeć i przebaczyć może;
    Bo on chce zemstę swoją uspokoić —
    I chęć tę, dzieło rozważonej rady,
    Czas długoletni nie potrafi zgoić.
    420
    Lecz pierwsze źródło waszej ciężkiej zwady
    Zasięga pory igraszek dziecinnych,
    I to was właśnie powinno rozbroić.
    Pytajcie tylko, co was poróżniło? —
    Nie wiecie pewnie — a choćby tak było,
    425
    Wstydzić się uraz wypadnie niewinnych.
    Lecz pierwsza zwada, gdyście dziećmi byli,
    Mnożąc się ciągle w łańcuchu zwad innych
    Niezrozumienie sprowadza tej chwili —
    Bo dotąd wszystkie sprawy między wami
    430
    Są podejrzenia i zemsty synami.
    Dziś, gdy jesteście w dojrzałych lat porze,
    Czyż kłótnia dzieci przeciągać się może?
    biorąc obydwóch za ręce.
    Moi synowie! niechaj ta godzina
    Ukończy spory w źródle swoim ciemne;
    435
    Bo jednakowa z obu stron jest wina.
    W wspaniałomyślnej i szlachetnej dumie
    Puśćcie w niepamięć urazy wzajemne;
    Ten jest zwycięzca, kto przebaczać umie.
    W grobie ojcowskim schowajcie od świata
    440
    Starą nienawiść dziecinnego lata;
    Niech życie wasze, zgodą odnowione,
    Będzie miłości pięknej poświęcone.
    Ustępuje o jeden krok, jakby dać im sposobność zbliżenia się do siebie — ale bracia ze spuszczonymi oczyma nie śmią pojrzeć na siebie.

    CHÓR (KAJETAN)

    SługaZdrowej od matki posłuchajcie rady;
    Z jej ust wychodzi dobroczynne słowo.
    445
    Dosyć już, dosyć, skończcie długie zwady,
    Albo gdy chcecie, wiedźcie bój na nowo.
    Co wam przyjemne, mnie się słusznym zdaje;
    Bo wy panami, ja sługą zostaję.

    IZABELLA

    Długo czekając zbliżenia się braci, w milczeniu stała, na koniec odzywa się z bolesnym uczuciem.
    Już nie wiem — próżne słowa mowy mojej
    450
    I siła błagań moich wyczerpnięta[11];
    W grobie ten leży, co na was kładł pęta
    Matka bezwładnie między dziećmi stoi.
    Idźcie — otwarta chęciom waszym droga
    Zły duch was woła do zgubnej topieli —
    455
    Kalajcie ołtarz domowego Boga!
    Niech te sklepienia, gdzieście życie wzięli,
    Morderczych mieczów odbijają szczęki.
    Tu, przed moimi, przed matki oczyma
    Gińcie nie z cudzej, ale z własnej ręki.
    460
    Ciało o ciało, ramię pod ramieniem,
    Sprężystość w ruchach, zajadłość w źrenicy
    Jako Tebańscy dawni zapaśnicy
    Ściskajcie siebie zawziętym ściśnieniem.
    Życie za życie wydzierając sobie,
    465
    Piersi nawzajem przeszyjcie żelazem,
    Żeby niezgoda trwała jeszcze w grobie:
    Niech płomień krwawy, gdy będziecie razem
    Na jednym stosie pogrzebnym leżeli,
    Na dwa oddzielne słupy się rozdzieli
    470
    I płonie życia waszego obrazem.
    Odchodzi — Bracia w jednakim zawsze stoją oddaleniu.
    Dwaj bracia — i dwa Chóry.

    CHÓR (KAJETAN)

    Te słowa tylko z ust jej wyleciały;
    One jednakże w piersi moje z lodu
    Brzmieniem swym raźne uczucie wstrzymały.
    Ja nie przelałem krwi własnego rodu,
    475
    Nic nie przelałem, ręce na krzyż kładę —
    Ale wy, bracia, skończcie krwawą zwadę.

    DON CEZAR

    nie patrząc na Don Manuela.
    Ty jesteś starszy — zacznij mówić do mnie,
    Pierw rodzonemu ustąpię bez wstydu.

    DON MANUEL

    w podobnej postawie.
    Daj dobre słowo — pójdę za przykładem
    480
    Szlachetnym, który poda mi brat młodszy.

    DON CEZAR

    Nie dla przyczyny, żebym się winniejszym,
    Lub słabszym sądził w przekonaniu moim.

    DON MANUEL

    Kto zna Cezara, podłym go nie nazwie,
    Gdyby był słabszym, przemawiałby dumniej.

    DON CEZAR

    485
    Czy tak istotnie sądzisz o twym bracie?

    DON MANUEL

    Ty się uniżyć, ja kłamać nie umiem.

    DON CEZAR

    Pogardy serce moje nie wytrzyma;
    Lecz w walek[12] naszych najżywszym zapędzie
    Umiałeś godnie pamiętać o bracie.

    DON MANUEL

    490
    Mam dowód jawny, żeś nie chciał mej śmierci;
    Mnich się najmował zabić mnie kryjomo,
    Tyś go odepchnął i ukarał zdrajcę.

    DON CEZAR

    przystępując bliżej.
    Gdybym cię wprzódy znał tak doskonale
    Wiele by złego nie przyszło do skutku.

    DON MANUEL

    495
    Gdybym był zgłębił twoje serce zgodne,
    Niejedną boleść oszczędziłbym matce.

    DON CEZAR

    Mnie przedstawiano ciebie dumnym wielce.

    DON MANUEL

    To jest przekleństwo wysoko stojących:
    Że słuch ich niższym łatwo się otwiera.

    DON CEZAR

    żywo.
    500
    Tak jest, na sługi pada zawsze wina.

    DON MANUEL

    Oni to serca oddalili nasze.

    DON CEZAR

    Słowa jednego szeptali drugiemu.

    DON MANUEL

    Truli czyn każdy fałszywym wykładem.

    DON CEZAR

    Żywili rany, miasto[13] je zagoić.

    DON MANUEL

    505
    Wzniecali płomień, miasto go ugasić.

    DON CEZAR

    Nas oszukano, uwiedziono obu.

    DON MANUEL

    Ich namiętności byliśmy narzędziem.

    DON CEZAR

    Jestże to prawda, że oni niewierni?

    DON MANUEL

    I fałszu pełni — zawierz słowom matki.

    DON CEZAR

    510
    Niechaj więc ścisnę tę braterską rękę.
    Podaje rękę.

    DON MANUEL

    żywo ją obejmując.
    Ona najbliższą będzie mi na święcie.

    DON CEZAR

    Patrzę na ciebie i w zdziwieniu cały
    Odkrywam rysy naszej drogiej matki.

    DON MANUEL

    I ja w twym licu widzę podobieństwo,
    515
    Które mnie jeszcze cudowniej uderza.

    DON CEZAR

    Jestże to prawda, żeś przyjaznym słowem
    Do mnie, młodszego brata, chciał przemówić?

    DON MANUEL

    W tobież ja, cichym, łagodnym młodzieńcu,
    Nienawistnego uważałem[14] brata?
    Krótkie milczenie.

    DON CEZAR

    520
    Arabskie konie po ojcu zostałe
    Chciałeś zatrzymać — ja ci odmówiłem.

    DON MANUEL

    Jeśli je lubisz, nie chcę o nich myśleć.

    DON CEZAR

    O nie! weź konie, weź powóz ojcowski —
    Zabierz je — błagam, zaklinam cię bracie.

    DON MANUEL

    525
    Chętnie je wezmę, jeśli zechcesz przyjąć
    Zamek na morzu — przedmiot naszych sporów.

    DON CEZAR

    Dla siebie nie chcę — lecz obadwa razem
    Wspólnie, bratersko mieszkajmy w tym miejscu.

    DON MANUEL

    Niechaj tak będzie, po co nam oddzielne
    530
    Trzymać własności, gdy serca są zgodne.

    DON CEZAR

    Po co osobno mamy żyć od siebie,
    Kiedy w jedności każdy jest bogatszy.

    DON MANUEL

    Już nic osobno, lecz razem żyjemy.
    Spieszy w jego objęcie.

    1. CHÓR (KAJETAN)

    do Drugiego
    Czego się okiem mierzymy złowrogim,
    535
    Gdy już książęta przyjaźń sobie dali?
    Idźmy co prędzej za przykładem błogim,
    Niech między nami pokój się ustali.
    Będziemyż z sobą wiecznie się ścierali?
    Oni są braćmi, związani krwią rodu,
    540
    A my synowie jednego narodu!
    Obadwa Chóry ściskają się.

    GONIEC

    zbliża się.

    2. CHÓR (BOHEMUND)

    do Don Cezara
    Goniec się zbliża do drzwi pałacowych,
    Ciesz się Cezarze, bo z jasnego lica
    Wieść pożądana dla ciebie przyświeca.

    GONIEC

    Bądź pozdrowiony — i niech pozdrowione
    545
    Będzie to miasto z przekleństw uwolnione.
    Radością moje oko się weseli,
    Że książąt, których jak nieprzyjacieli[15]
    Widziałem wprzódy w morderczej pogoni,
    Dziś przyjaźń święta wiąże dłoń do dłoni.

    DON CEZAR

    550
    Miłość powstała z zażartej niezgody
    Jak z płomienistych ogniów Feniks[16] młody.

    GONIEC

    Do tego szczęścia nowe ci przynoszę;
    Kij mój poselski rozpuścił liść wiosny.

    DON CEZAR

    biorąc go na stronę.
    Mów — co przynosisz?

    GONIEC

    555
    Jeden dzień radosny
    Wszystkie dla ciebie zgromadził rozkosze.
    Ta, którąś stracił, którąś szukał długo,
    Wynaleziona w bliskości przebywa.

    DON CEZAR

    Wynaleziona? — gdzie? Mów, wierny sługo?

    GONIEC

    560
    W Messynie — w środku miasta się ukrywa.

    DON MANUEL

    pół obrócony do pierwszego Chóru.
    Żywym rumieńcem lice czerwienieje
    I oko jego płomieniem jaśnieje —
    Nie wiem[17] przyczyny — lecz ten znak wesela
    I mojej duszy radości udziela.

    DON CEZAR

    do Gońca.
    565
    Chodź ze mną — prowadź — bądź zdrów, Manuelu,
    W objęciach matki znowu się znajdziemy;
    Mnie droga wiedzie do ważnego celu.
    Chce odchodzić.

    DON MANUEL

    Idź — nie odwlekaj; szczęścia ci na drogę.

    DON CEZAR

    po namyśle wraca jeszcze.
    Don Manuelu! Ta radosna chwila
    570
    Więcej mnie, cieszy niż wymówić mogę.
    Z drżącego serca słodka wróżba strzela,
    Że po bratersku kochać się będziemy.
    Popęd przyjaźni, tak długi czas niemy,
    Nowego słońca nowe światło zrodzi
    575
    I utracone dnie życia nagrodzi.

    DON MANUEL

    Piękny kwiat piękne owoce wyrodzi.

    DON CEZAR

    To nie jest dobrze, uznaję mą winę,
    Że się tak prędko z objęć twych wyrywam —
    Lecz nie mniej czuję, chociaż tę godzinę
    580
    Wzniosłą i piękną gwałtownie przerywam.

    DON MANUEL

    Idź za tą chwilą, która ciebie czeka;
    Bo takie chwile, co miłości płyną,
    Na całe życie wpływają człowieka.

    DON CEZAR

    Opowiem tobie, co mnie z tych miejsc woła.

    DON MANUEL

    585
    Zostaw mi serce, zabierz tajemnicę.

    DON CEZAR

    Nas tajemnica rozdzielić nie zdoła,
    Wkrótce ci ciemność ostatnią wyświecę.
    Do Chóru.
    Wam oznajmuję, żebyście wiedzieli,
    Na wieki zwada nasza pojednana.
    590
    Uważać będę za nieprzyjacieli
    I nienawidzić jak piekieł szatana
    Tych, co zarzewie przygaszone zgodą
    W nowego sporu płomienie rozwiodą.
    Mojej wdzięczności pewnie nie pozyska
    595
    Kto mi złe słowo przyniesie od brata.
    Źle zrozumiana usłużność od świata
    Do serca gorycz słów przelotnych ciska.
    Słowo porywcze wyrzeczone w gniewie
    Jadu zgubnego w duszę nie wkorzenia;
    600
    Ale złowione uchem podejrzenia
    Czołga się długo jak powoju krzewie,
    Póki tysiącem zrodzonych gałęzi
    W ramiona swoje serca nie uwięzi.
    Takim sposobem zamieszanie dzieli
    605
    Najlepszych ludzi, czułych przyjacieli.
    Ściska brata i odchodzi w towarzystwie drugiego Chóru.
    Don Manuel i Chór pierwszy

    CHÓR (KAJETAN)

    Widząc cię, Panie, zdziwionym być muszę
    I ledwie poznać mogę twoją duszę.
    Twojego brata miłość taka szczera
    Zaledwie skąpą nagrodzona mową,
    610
    On ci swe serce przyjaźnie otwiera
    Ty stoisz niemy, otwierasz powieki
    Jako lunatyk z pochyloną głową,
    Obecny ciałem, a duszą daleki.
    Kto cię obaczy, serce twe oskarży
    615
    O obojętność i chęci złowrogie;
    Lecz ja nieczułym nazwać cię nie mogę,
    Bo uśmiech wdzięczny gra na twojej twarzy
    I oko szczęściem niezwyczajnym żarzy.

    DON MANUEL

    Co odpowiedzieć mam na twoją mowę?
    620
    Brat mój przyjazne mógł znaleźć wyrazy;
    W nim nienawiści zniknęły obrazy
    I serce uczuć zmieniło osnowę.
    Ale ja gniewu nie czułem i chwili,
    Ledwie wiem, o co walkęśmy toczyli,
    625
    Ponad znikome poziomości świata
    Skrzydłem wesela dusza moja wzlata;
    W otaczającym mnie blasku swobody
    Zniknęły chmury minionego lata,
    Zniknęły życia ponure przygody.
    630
    Patrzę na gmach ten, na pyszne sklepienie
    I w myślach moich wystawiam zdziwienie
    I miły przestrach narzeczonej mojej,
    Gdy ją do zamku wprowadzę podwoi,
    W najpierwszą panię i księżnę zamienię.
    635
    Piękno, BogactwoDziś jeszcze we mnie uwielbia kochanka,
    Obcego w swoje przyjęła objęcia
    I nie czekała weselnego wianka
    Od Manuela, Messyny książęcia.
    Jak słodko duszy, swoją ulubioną
    640
    Uwieńczyć jasną wielkości koroną.
    Dawno pragnąłem tego zachwycenia,
    A choć jej urok nigdy się nie zmienia,
    Niech jednak piękność wielkością się zdobi —
    Złota oprawa droższym brylant robi.

    CHÓR (KAJETAN)

    645
    Pierwszy raz twoje wyznanie słyszałem;
    Bo już od dawna badawcze źrenice
    Pragnęły poznać twoje tajemnice;
    Lecz co ty kryłeś, ja pytać nie śmiałem.
    Ciebie nie nęcą ani żwawe łowy,
    650
    Ani bieg konia, ani lot sokoła.
    Skoro przygaśnie promień zachodowy
    Ty się wymykasz od dworzanów koła
    I żaden z Chóru, co był z tobą zbrojny
    W niebezpieczeństwach i łowów, i wojny,
    655
    Nie śmie ci w skrytej drodze towarzyszyć.
    Czemuż nie mamy o twym szczęściu słyszeć?
    Co potężnego do tajemnic zmusza?
    Wszak od bojaźni wolna twoja dusza.

    DON MANUEL

    Szczęście ma skrzydła i prędko ulata,
    660
    Skoro przed okiem nie zamkniesz go świata.
    Milczenie stanąć powinno na straży;
    Bo szczęście długo zatrzymać nie można
    Jeśli przed czasem szczebiotliwość próżna
    Jego zasłonę podnieść się odważy.
    665
    Lecz dzisiaj, celu mego niedaleki
    Nie chcę was dłuższym udręczać milczeniem.
    Z najpierwszym słońca rannego promieniem
    Już ona moją zostanie na wieki.
    Zazdrość szatana czoło swe uchyli —
    670
    Nie będę do niej ukradkiem przybywać,
    Owoc miłości tajemniczo zrywać,
    W ucieczce szukać szczęścia mego chwili.
    Odtąd w mem życiu dzień jutra nadobny
    Będzie do dzisiaj pięknego podobny.
    675
    Nie tak mi szybko dzień słodki upłynie
    Jak błyskawica, co w ciemności ginie,
    Ale powolnie, jako piasek drobny
    W czystej klepsydrze lub strumyk w dolinie.

    CHÓR (KAJETAN)

    Niech nasze ucho nazwisko usłyszy
    680
    Tej, co twe serce uszczęśliwia w ciszy,
    Byśmy zazdroszcząc, los twój uwielbiali
    I narzeczonej księcia cześć oddali.
    Powiedz nam, w jakiej kryjesz ją ustroni?
    Myśmy w wesołej, myśliwskiej pogoni
    685
    Wzdłuż i wszerz wyspę całą przebiegali,
    A nigdzie słychu nie powzięli o niej,
    Tak że mi wkrótce mogło przyjść do głowy,
    Że ją skrył obłok czarownej osnowy.

    DON MANUEL

    Co było skrytym, dziś przyjdzie do wieści.
    690
    Słuchajcie tylko przygód moich treści:
    Polowanie, UcieczkaByło to w czasie, temu pięć miesięcy,
    Gdy jeszcze ojciec w tym kraju panował
    I mocą groźnej potęgi książęcej
    Młodzież uporną niewolą krępował.
    695
    Innej na świecie nie znałem zabawy
    Jak szczękać bronią, zarzucać obławy.
    Jużeśmy podłuż górzystego lasu
    Do wieczornego polowali czasu,
    Gdy mnie gonitwa jednej łani białej
    700
    Z dala od świty odłączyła całej.
    Trwożne zwierzątko ucieka przez jary,
    Bezdrożne krzaki i długie obszary;
    Na jeden pocisk bieży wciąż przede mną
    Ale gdy strzała celu nie dotyka
    705
    Rumak go dobiec kusi się daremno,
    Łania u bramy ogrodowej znika.
    Skaczę na ziemię, nie żałuję kroku,
    Już ręka moja ostrą dzidę mierzy
    Gdy oto dziwny cud się zjawia oku:
    710
    Zwierzątko u nóg zakonnicy leży,
    A ona dłonią białą i pieszczoną
    Tuli do siebie łanię przelęknioną.
    Niemy, poglądam na widok uroczy
    Bezwładnie ostrej dobywając strzały;
    715
    Ale dziewica wznosi wielkie oczy,
    Żebrząc litości dla swej łani białej.
    W tej chwili sobą staliśmy zajęci —
    Jak długo? Nie wiem — czas wypadł z pamięci.
    Ale jej oczy głęboko utkwione
    720
    Na serce moje rzuciły zasłonę.
    Com ja jej mówił, co ona odrzekła,
    Darmo ode mnie opisu czekacie;
    Bo ta rozmowa w czas przeszły uciekła,
    Jak snów dziecinnych szarawe postacie.
    725
    Gdy przytomności odzyskałem siły
    Drżące jej piersi przy piersiach mych biły.
    Wtem dzwonek głosu uroczystym brzmieniem
    Do wieczornego pacierza przyzywa,
    Dziewica niknie przed moim spojrzeniem
    730
    Jak duch, co w lekkich wiatrach się rozpływa,
    Daremnie gonię za jej błędnym cieniem.

    CHÓR (KAJETAN)

    Bojaźnią, panie, bije nasze łono:
    Rabunkiem grzesznym ręce masz dotknięte;
    Chciałeś posiadać Boga narzeczoną,
    735
    A śluby mniszek straszne są i święte.

    DON MANUEL

    Odtąd przed sobą miałem jedną drogę;
    Żądze niestałe weszły w ciasne koło
    I życie było w treści nieubogie.
    Jak pielgrzym na wschód zwraca swoje czoło
    740
    Gdzie mu ma błysnąć słońce wybawienia,
    Tak ja zwracałem chęci i spojrzenia
    W jeden punkt jasny górnego sklepienia.
    Słońce nie weszło, nie zapadło w morze
    Żeby kochanki nie widział kochanek:
    745
    Cicho spleciony był serc naszych wianek,
    I tylko wszystko widzące przestworze
    Nasze tajniki wypowiedzieć może.
    To były chwile szczęściem malowane!
    Grzeszny rabunek ode mnie daleki,
    750
    Serce jej żadnym ślubem niezwiązane,
    Mnie się pierwszemu oddała na wieki.

    CHÓR (KAJETAN)

    Więc klasztor miejscem był tylko ukrycia
    Cichej młodości — a nie grobem życia?

    DON MANUEL

    Jak zakład święty przyjął ją dom Boży
    755
    I kiedyś znowu w prawe ręce złoży.

    CHÓR (KAJETAN)

    Z jakiego rodu krew swoją wywodzi?
    Bo od szlachetnych szlachetne pochodzi.

    DON MANUEL

    Zakryta sobie samej w tajemnice,
    Rosła nie znając, gdzie dom i rodzice.

    CHÓR (KAJETAN)

    760
    Czyli wskazówka jaka nie zawiodła
    Do jej początku nieznanego źródła?

    DON MANUEL

    Jedyny człowiek, powiernik rodzinie,
    Zaświadcza, że w niej szlachetna krew płynie.

    CHÓR (KAJETAN)

    Kto jest ten człowiek? — nie taj nic przede mną,
    765
    Inaczej rada zostanie daremną.

    DON MANUEL

    To sługa stary, czasem wysyłany
    Skrycie do córki od matki nieznanej.

    CHÓR (KAJETAN)

    Nic że od starca wybadać nie można?
    Starość lękliwa, w mowie nieostrożna.

    DON MANUEL

    770
    Nie śmiałem mojej wiedzy zaspokoić,
    Żeby harmonii szczęścia nie rozbroić.

    CHÓR (KAJETAN)

    Gdy on dziewicę nawiedza w klasztorze,
    Jego rozmowy jaka treść być może?

    DON MANUEL

    Rok w rok zanosi pocieszenie do niej,
    775
    Że przyjdzie chwila, co ciemność odsłoni.

    CHÓR (KAJETAN)

    Tej chwili, co ma wszystko wytłomaczyć,
    Czy nie mógł starzec wyraźnie oznaczyć?

    DON MANUEL

    Od kilku czasów zagraża dziewicy,
    Że już jest bliski koniec tajemnicy.

    CHÓR (KAJETAN)

    780
    Jak to zagraża? — czy rozumiesz, panie,
    Że niepomyślne przyjdzie rozwiązanie.

    DON MANUEL

    Zmiana szczęśliwych nigdy nie zbogaci,
    Gdzie zysku nie ma, tam się często traci.

    CHÓR (KAJETAN)

    Odkrycie może być zbawienne tobie.

    DON MANUEL

    785
    Może pogrążyć szczęście moje w grobie,
    Dlatego prędko zaszedłem mu drogę.

    CHÓR (KAJETAN)

    Jak to, o panie, w piersi rzuczasz trwogę —
    Prędkiego kroku przypuścić nie mogę.

    DON MANUEL

    W przyszłym miesiącu wymówił się sługa
    790
    Słówkiem mówiącym jasno do pojęcia,
    Że czas się zbliża i chwila niedługa
    Wróci ją znowu w rodziny objęcia;
    Ale z wyraźnej wczorajszej rozmowy
    Wiem, że ze wschodem dzisiejszego słońca
    795
    Los jej tajemny miał stanąć u końca.
    Dlatego prędko zamiar był gotowy,
    Wpadłem do bramy o nocnej godzinie
    I uwiezioną ukryłem w Messynie.

    CHÓR (KAJETAN)

    Straszna, zuchwała, zabójcza godzina!
    800
    Przebacz mi, panie, naganę surową,
    Lecz starość mądra musi karać mową,
    Gdy się gwałtowna młodość zapomina.

    DON MANUEL

    Blisko klasztoru panien miłosiernych,
    W ciszy ogrodu zakrytej przed światem,
    805
    Właśnie z jej objęć wyrwałem się wiernych,
    Żeby przyspieszyć zgodę z moim bratem.
    W tęsknocie pędząc samotne godziny,
    Nigdy lękliwej nie przyjdzie do głowy
    Wyjść z tego miejsca księżniczką Messyny,
    810
    I na wspaniałej podstawie tronowej
    Ukazać się wśród zebranej drużyny.
    Ale inaczej nie ujrzy mnie ona,
    Jak w pysznych szatach, z wielkością na czole
    I w waszym, chóru rycerskiego, kole.
    815
    Nie chcę, ażeby moja narzeczona
    Z wstydem sieroty, z pokorą klasztoru
    Do matki mojej przychodziła dworu.
    Więc ją jak córę książęcego rodu
    Do ojców moich zaprowadzę grodu.

    CHÓR (KAJETAN)

    820
    Powiedz, czekamy twojego rozkazu.

    DON MANUEL

    Gdy mnie te chwile z objęć jej wyrwały,
    Nią tylko jedną chcę się zająć cały.
    Spieszcie więc ze mną do miasta bazarów.
    Gdzie Maurytanin na sprzedaż wyścieła
    825
    Zbiór najbogatszy ze wschodu towarów
    Drogie materie i sztuk arcydzieła.
    Wybierzcie naprzód trzewiki złocone,
    Ozdobę stroju i nogi ochronę;
    Na suknią, żeby odbijała świetnie,
    830
    Weźcie tkaninę indyjskiego kraju
    Jasno błyszczącą jak śniegi na Etnie,
    Jak światło dzienne pogodnego maju —
    Niech ona członków dziewiczych budowę
    Owiewa lekko jak wiatry rankowe.
    835
    Pasek co ciało w samym stanie ściska
    I skromnym piersiom daje kształt powabny,
    Uszyty gładko z purpury jedwabnej
    Deseniem złotych niteczek niech błyska.
    U szyi droga zatrzyma cykada
    840
    Płaszcz, który z ramion w gęstych fałdach pada:
    Niech i on blaskiem świeci się purpury!
    O bransoletkach pomnijcie gustownych,
    Wybierzcie pereł i koralów sznury
    Najpierwsze z morza podarków cudownych.
    845
    Niech się we włosach promieni korona
    Z drogich kamieni sztucznie wyrobiona,
    Gdzie by harmonii składając budowę
    Szmaragd krzyżował rubiny ogniowe.
    Mglista zasłona, spadając od czoła,
    850
    Niech na kształt jasnej chmurki porankowej
    Lekką jej postać owionie dokoła.
    Do ukończenia weselnego stroju
    Włóżcie jej wianek mirtowego zwoju.

    CHÓR (KAJETAN)

    Wszystko się stanie, jak książę rozkaże,
    855
    Bo strój gotowy znajdziemy w bazarze.

    DON MANUEL

    Najpiękniejszego co żywo rumaka
    Ze stajni mojej wyprowadzić trzeba,
    Niech się maść biała łyszczy na nim taka,
    Jak na dwóch koniach słonecznego Feba[18].
    860
    Czaprak[19] pąsowy niech pod siodłem będzie
    A drogi kamień na cuglach[20] i rzędzie[21],
    Bo na nim moja królowa usiędzie.
    Wy, obleczeni w rycerskie ubranie,
    Bądźcie gotowi, przy odgłosie rogów,
    865
    Księżnę wprowadzić do zamkowych progów.
    Spieszmy urządzić wszystko na spotkanie
    Dwóch pójdzie za mną — reszta tu zostanie
    Pomnijcie jeszcze: o naszej rozmowie,
    Bez mojej woli niech się nikt nie dowie.
    Odchodzi, a za nim dwóch z Chóru.

    CHÓR (KAJETAN)

    870
    Gdy już książęta skończyli wojnę
    Powiedz: co teraz stanie się z nas?
    Trzeba zapełnić chwilę spokojne
    I zabić długi bez końca czas.
    Każdego ranku człek się kłopota,
    875
    Marzy w nadziei, lub w strachu drży,
    Żeby znieść łatwiej ciężar żywota,
    Męczącą duszę jednakość dni
    I co dzień innym wiatru powiewem
    Kołysać życia nietrwałym drzewem.

    JEDEN Z CHÓRU (MANFRED)

    880
    Piękny jest pokój — jak chłopczyk młody
    Leży nad strugiem[22] spokojnej wody,
    Przy nim owieczki raźnie skaczące
    Szczypią od słońca trawki błyszczące.
    Słodka melodia jego flecika
    885
    Przerywa echem samotną ciszę;
    Przy zachodzącym blasku promyka
    Jego szmer wody do snu kołysze.
    WojnaAle i wojna, co los człowieka
    Na tę i ową stronę porusza,
    890
    Winnego hołdu od ludzi czeka;
    Bo lubi czynny ruch moja dusza —
    Lubi to wieczne chwianie, drżenie, chybotanie
    Na drzemiącym, huczącym szczęścia oceanie.
    Człowiek w pokoju troski podziela,
    895
    Bezczynne życie jest męstwa grobem.—
    PrawoPrawo w lękliwym ma przyjaciela,
    I jakim można szuka sposobem
    Na niewieściuchów pozamieniać ludzi.
    Dopiero wojna śpiącą siłę budzi,
    900
    Z jej łona czyny niezwyczajne stają
    I moc odwagi bojaźliwym dają.

    DRUGI Z CHÓRU (BERENGAR)

    MiłośćCzyliż nie mamy Wenery[23] kościoła?
    Piękność świat cały do piersi swej wola.
    W niej się nadzieja, w niej strach rodzi skryty,
    905
    Król ten, kto umie wpaść w oko kobiety!
    Miłość porusza, napawa rozkoszą,
    Tak że się żywe rumieńce podnoszą.
    Upodobana córa upojenia
    Zwodzi powabnie młodociane lata,
    910
    I snuje złote obrazy marzenia
    W zwyczajne życie i w byt smutny świata.

    TRZECI Z CHÓRU (KAJETAN)

    Niech kwiat zielonej rozwija się wiośnie,
    Niech piękność wieńce wesołe uplata
    Takim, u których włos młodzieńczy rośnie.
    915
    Ale z siwizną my, ludzie wiekowi
    Poważniejszemu dajmy cześć Bogowi.

    PIERWSZY Z CHÓRU (MANFRED)

    PolowanieNiech nas Dyjana[24], przyjaciółka łowów,
    W bory i gąszcze zawiedzie zdziczałe,
    Szukajmy w lasach cienistych parowów
    920
    Skaczmy ochotnie ze skały na skałę.
    Bo polowanie podobne do bojów,
    Jest smutnej wojny wesołym kochankiem;
    Budzi cię ze snu szarawym porankiem,
    A gdy grzmot huknie z myśliwskich obojów,
    925
    Lecisz co żywo w doliny mgliste,
    W góry, przepaście, lasy cieniste,
    I wywleczone członki z pościeli
    Nurzasz w świeżego wiatru kąpieli.

    DRUGI (BERENGAR)

    MorzeNiechaj się dola powierzy nasza
    930
    Wiecznie szumiącej błękitów Pani,
    Co zwierciadłami wody zaprasza
    Do nieskończonej swojej otchłani.
    Na oceanie fali tańczącej
    Budujmy żywo zamek płynący.
    935
    Kto kryształowe zielone pole
    Uprawia wartkim okrętu spodem,
    Poślubił sobie szczęśliwą dolę,
    Świat zrobił swojej własności grodem.
    On bez zasiewu zbiera plon obfity;
    940
    Bo sine morze jest nadziei domem,
    Królestwem trafów z chimerą kobiety.
    Żebrak się spotka z bogactwa ogromem,
    Bogacz siermięgą powróci okryty.
    Jak groźna burza szybkim myśli lotem
    945
    Kompas wiatrowy przebiega w około,
    Tak się przemiennym los kręci obrotem
    I chmurzy szczęścia rozjaśnione czoło.
    Na falach wszystko podobne do fali,
    Kto dzisiaj zyskał, jutro strat się żali.

    TRZECI Z CHÓRU (KAJETAN)

    950
    LosAle nie tylko na fal krainie,
    Nie tylko w morzu szumnej dziedzinie,
    Na ziemi nawet, co mocno stoi
    Na dawnych, starych słupach wieczności,
    Niestałe szczęście długo nie gości.
    955
    Ta zgoda braci mnie niepokoi,
    Ani jej wierzyć serce się ośmiela.
    Na lawie, która szczyty gór rozdziela
    Budować chatę uchowaj mnie Boże!
    Dawna nienawiść zagłębiła szpony
    960
    I czyn niejeden został popełniony,
    O którym serce zapomnieć nie może.
    Końca wypadków nie widziałem jeszcze,
    A już mnie trapią przeczucia sny wieszcze.
    Nie chcę zgadywać, ale mnie przeraża
    965
    Ta tajemnica, ten związek złowrogi,
    Miłości kręte, nieznajome drogi,
    Grzeszny rabunek świętego ołtarza.
    Człek sprawiedliwy prostą drogą chodzi;
    Zły tylko zasiew złe owoce rodzi.

    (BERENGAR)

    970
    PrzekleństwoWszystkim wiadomo, że nasz książę stary,
    Podejściem[25] związek zawarł z swoją żoną,
    Bo ona ojcu była przeznaczoną.
    Toteż zwiedziony wołał bożej kary,
    W gniewie na łoże grzesznego małżeństwa
    975
    Rzucił okropne nasienie przekleństwa.
    Zbrodnie nieznane, przejmujące strachem
    Pod tego domu skrywają się dachem.

    CHÓR (KAJETAN)

    Źle się zaczęły dzieje tej rodziny,
    I ze złym, wierzcie, spotkają się końcem,
    980
    Bo namiętności zaślepionej czyny
    Krwawo skarane zostaną pod słońcem.
    To nie przypadek, ani ślepy los
    Że bracia ręce podnosili zbrojne:
    Na matki łono spadł przekleństwa cios,
    985
    Musiała zrodzić nienawiść i wojnę.
    Ale niech wszystko noc pokryje głucha,
    Bo bożek zemsty rozmowy podsłucha.
    Płakać nieszczęścia będzie dosyć pory,
    Gdy je na scenę wywiedzie czas skory.
    Chór odchodzi.
    Scena zmienia się w ogród, z którego widok wychodzi na morze — z przylegającej ogrodowej sali ukazuje się Beatrixa.

    BEATRIXA

    przebiega na jedną i na drugą stronę sceny jakby szukając kogo — nagle staje i przysłuchuje się.
    990
    To nie on idzie — wiatr tylko swawolny
    Szeleszcząc jodły po wierzchołkach bodzie;
    Słońce przechyla głowę na zachodzie;
    Leniwym krokiem bieży czas powolny —
    I mnie przejmuje straszliwe wzruszenie
    995
    Bezfarbne nawet przeraża milczenie.
    W całej przestrzeni wzrok nic nie obaczy —
    Ach! 0n mnie samą zostawił w rozpaczy.
    W bliskości słyszę jakby szczęk oręża,
    Miasto szumiące mieszkańców natłokiem;
    1000
    Tam dalej wielkie morze się wytęża
    I w brzegi bije fali swoich skokiem.
    W sercu mym burza strachów się rozlewa —
    Wirem rzucona jako listek drzewa
    Gubię się drobna w niezmiernej przestrzeni.
    1005
    Czemu z klasztorną rozstałam się chatą? —
    Tam niestęskniona w objęciach swobody,
    Miałam pierś cichą jak łąk jasne wody.
    W życzenia próżną, lecz w radość bogatą,
    Teraz na fale żywota porwana
    1010
    Biegnę w olbrzymim uściśnieniu świata.
    Zerwałam węzły dziecinnego lata,
    Ufając lekkim przysięgom młodziana.
    Ach! com ja poczęła?
    Czym zmysły zajęła?
    1015
    Czy napad szalony
    Wziął mnie w swoje szpony?
    Rozdarłam zasłonę
    Skromności dziewiczej;
    Wybiłam bramy klasztoru święcone!
    1020
    Czy mnie oślepił piekła czar zwodniczy?
    W grzesznej ucieczce od klasztornych krat
    Za zwodzicielem śmiałym poszłam w świat.
    O przyjdź, mój kochanku!
    Nieś ulgę sumieniu;
    1025
    Pierś drży bez ustanku
    W bólu i cierpieniu.
    Gdzie tak długo bawisz[26]?
    O chodź, mój kochanku
    Pokój sercu sprawisz!
    1030
    Czyż nie pokładać ufności w człowieku,
    Co jeden w świecie przytulił mnie biedną?
    Bo jeszcze w dziecka chwiejącym się wieku
    Los mnie surowy wyrwał samą jedną
    Od matki mojej tkliwego objęcia.
    1035
    Pamiętam tylko w igraszkach dziecięcia
    Tę, co mi dała ujrzeć światło dzienne;
    Ale jej obraz znikł jak mary senne.
    Wzrastałam pośród głuchego zacisza
    W samotnych ścianach mając towarzysza;
    1040
    Aż oto stanął u bramy kościelnej
    Jak bożek piękny, jak bohater dzielny!
    O, moich uczuć nie oddadzą słowa —
    Z obcego świata przyszedł mi nieznany
    I węzeł stanął niczym niezerwany,
    1045
    Jakby znajomość była już wiekowa.
    Przebacz ty, przebacz, coś mi życie dała,
    Że nie czekając przeznaczonej doli
    Samam bez ciebie los mój obierała;
    Lecz on mnie znalazł, nie miałam swej woli.
    1050
    Bóg się przeciśnie w zamknięte podwoje;
    On znalazł drogę Perseusza[27] wieży,
    Zły duch ofiarę umiał dostać swoję.
    Niechaj na pustych skałach ona leży,
    Niech się przywiąże do kolumn Atlasu,
    1055
    Rumak skrzydlaty i tam ją dobieży.
    Nie chcę wspominać ubiegłego czasu,
    Nie mam ojczyzny, żeby tęsknić do niej;
    A więc kochając chcę w kochanej dłoni
    Złożyć me szczęście — bo gdzież szczęście gości
    1060
    Czystsze, piękniejsze, jeśli nie w miłości?
    Nie znam i nie chcę nigdy się weselić
    Z tymi, przez których życie we mnie bije,
    Jeśli mnie mają z kochankiem rozdzielić —
    Niechaj mnie wieczna zagadka pokryje,
    1065
    Wiem tylko o tym: że dla ciebie żyję.
    Przysłuchując się.
    Ot lubego głosu dźwięk
    — Nie, to echa smutny jęk
    Co powtarza szumy morza,
    Bijącego w skał podnóża,
    1070
    Nie lubego to jest dźwięk.
    Biada, biada, gdzie on bawi,
    Mnie dreszcz zimny piersi trawi!
    Coraz głębiej słońce tonie,
    Coraz pustsze to ustronie,
    1075
    Coraz ciężej serce bije —
    Gdzie on bawi, gdzie się kryje?
    Z niespokojnością przechodzi się.
    Za ogrodu tego mury
    Nic mnie więcej nie powoła.
    Mnie przenika żal ponury
    1080
    Żem wejść śmiała do kościoła;
    Lecz na jutrznię gdy wołali,
    Z głębi piersi mej głębokiej
    Jakaś siła wiodła kroki
    Do przybytku świętej sali,
    1085
    Tam upadłam na kolana
    Cześć oddała matce pana.
    Gdyby odkrył mnie ciekawy?
    Świat ten pełny tajnych wrogów,
    Chytrość czyha u drzwi progów
    1090
    I zastawia swoje sprawy,
    Młode dziewczę żeby zdradzić,
    W sidła zguby zaprowadzić.
    Wiem jak w ten czas strach się budzi,
    Jeszcze pomnę owe chwile
    1095
    Gdym śmiałości miała tyle
    Wejść pomiędzy tłumy ludzi.
    Tam w kościele w dniu parady
    Gdy grzebali księcia ciało:
    Od niechybnej mej zagłady
    1100
    Niebo tylko zachowało.
    Młodzian stanął przy mym boku
    Z płomienistym żarem w oku,
    Spojrzeniami, co wraziły
    Strach we wszystkie ciała żyły
    1105
    Pojrzał w serca głąb najskrytszą.
    Dziś gdy wspomnę, strach przeszywa
    Piersi moje bez ustanka;
    Cichej winy bojaźliwa
    Nie śmiem pojrzeć w twarz kochanka.
    Przysłuchując się.
    1110
    Głosy się rozchodzą;
    Teraz mnie nie zwodzą
    Błędne marzenia,
    To jego tchnienia,
    Kochanka mojego.
    1115
    Coraz bliżej biegą,
    Lecę stęskniona
    W jego ramiona,
    Do piersi jego.
    Z wyciągniętymi rękami bieży w głąb ogrodu i spotyka wchodzącego Don Cezara.
    Chór, Don Cezar, Beatrixa.

    BEATRIXA

    Cofając się ze strachem.
    Biada, o biada, co mi się przedstawia?
    W tej chwili wchodzi Chór.

    DON CEZAR

    1120
    Nie bój się, piękna!
    Do Chóru.
    Brzęk wojennej stali
    Tkliwą dziewicę bojaźnią nabawia —
    Ustąpcie zaraz i czekajcie w dali!
    Do Beatrixy.
    Nie bój się — piękność i wstyd dla mnie święty.
    Chór się oddalił — Don Cezar zbliża się do niej i porywa za rękę.
    1125
    Gdzie byłaś? jaki bożek niepojęty
    Tak ciebie długo ukrywał przede mną?
    Ja cię szukałem, śledziłem daremno.
    Odkąd raz pierwszy na księcia pogrzebie
    Stanęłaś przy mnie w anioła postawie,
    1130
    W głębi mej duszy miałem tylko ciebie
    Czym marzył we śnie, czym czuwał na jawie.
    Ty wiesz, jak straszną dotknęłaś mnie męką —
    Zdradziłem miłość niemym ust szeptaniem,
    Oka mojego płomienistym graniem
    1135
    I w twojej ręce drżącą moją ręką.
    Dnia uroczystość zatrzymała mowę,
    W cichej modlitwie pochyliłem głowę —
    Ale gdy kapłan skończył mszę pobożną,
    Jam szukał ciebie i szukał na próżno.
    1140
    Twojego czaru siła niepojęta
    Na serce moje nałożyła pęta.
    Odtąd za tobą biegłem, moja droga,
    Wszędzie, gdzie wolno wejść skromnej dziewicy;
    Do bram pałaców, do świątyni Boga,
    1145
    Do miasta cichej i hucznej ulicy.
    Daremna praca, daremny trud długi!
    Aż oto dzisiaj Bóg mi dał wesele;
    Stokroć szczęśliwsza czujność mego sługi
    Odkryła ciebie w sąsiednim kościele.
    Beatrixa, która przez cały czas drżąca i z odwróconą twarzą słucha Don Cezara, daje w tej chwili znak zadziwienia.
    1150
    Mam ciebie znowu — i niech życie skończę
    Wprzód niźli kiedy z tobą się rozłączę.
    Żebym z szczęśliwych korzystał wypadków,
    Zniszczył od piekła zazdrość nastawioną,
    Oto w obliczu tych rycerskich świadków
    1155
    Ogłaszam ciebie prawą moją żoną.
    Przedstawia ją Chórowi.
    Nie chcę wyśledzać twego urodzenia —
    Skoro cię wolnym wyborem posiędę
    O ród i miano pytać się nie będę.
    Mnie przekonały oczów twych spojrzenia
    1160
    Ze ród twój świetny i dusza twa taka —
    A choćbyś wyszła z lepianki żebraka,
    Jesteś władczynią życia mego doli
    Bo odkąd ciebie widzę — nie mam woli.
    Losami mymi mogę rozporządzić —
    1165
    Żebyś o władzy mojej mogła sądzić,
    Żebyś wiedziała, że wysoko stoję
    I mam potęgę w olbrzymim ramieniu
    Aż do mnie podnieść ulubioną moję:
    Dość, gdy usłyszysz o moim imieniu.
    1170
    Jestem Don Cezar i wśród tego grodu
    Nikogo nie ma świetniejszego rodu.
    Beatrixa daje znak przestrachu — Don Cezar postrzega i mówi po krótkicm milczeniu.
    Chwalę cię widząc, jak drżysz przestraszona:
    W cichej skromności jest wdzięków korona —
    Bo piękność sama przed sobą ukryta
    1175
    W własnej potędze zgubę swoją czyta.
    Ja stąd odchodzę — zostawiam cię, żeby
    Z bojaźni twoja ocknęła się dusza:
    Nowość, choć błoga, zawsze strachem wzrusza.
    Do Chóru.
    Wy zaś pospieszcie pokłon złożyć w dani
    1180
    Mojej małżonce i was wszystkich pani.
    Głoście jej przyszłą wielkość i swobodę —
    Ja wkrótce wracam i w kole rycerzy
    Żonę do domu ojców mych powiodę,
    Jak mnie przystoi i jak jej należy.
    Odchodzi.
    Beatrixa i Chór.

    CHÓR (BOHEMUND)

    1185
    Cześć ci dziewico
    Księżniczek perło,
    Tobie się świecą,
    Tryumf i berło.
    Pokłon należy
    1190
    Kwitnącej matronie
    Która pocznie w łonie
    Ród przyszłych rycerzy!

    (ROGER)

    Cześć ci troista!
    Z gwiazdą wróżby błogiej
    1195
    Wchodzisz promienista
    W domu tego progi
    Gdzie gości Boga dłoń błogosławiona,
    Gdzie wieńce sławy wiją się na ścianie;
    Gdzie berło złote i państwa korona
    1200
    Z ojca na syna idą nieprzerwanie.

    (BOHEMUND)

    Twoje przybycie
    Da szczęścia życie
    Bogom domowym,
    Ludziom wiekowym
    1205
    Szanowanym w kraju.
    U drzwi cię powita
    Hebe[28] okryta
    Zielenią maju —
    I władczyni świata
    1210
    Wiktoria[29] skrzydlata,
    Co na ojcowskiej dłoni wisząca
    Trzepocze skrzydłem do zwycięstw słońca.

    (ROGER)

    W książąt naszych rodzie
    W niezmiennej pogodzie
    1215
    Błyszczy rozjaśniona
    Piękności korona.
    Idąc do wieczności
    Stara daje młodej
    Zasłonę skromności,
    1220
    Przepaskę urody.
    Ale cud natury
    Dziś nawiedził nas:
    Widzim kwiatek córy,
    Nim kwiat matki zgasł.

    BEATRIXA

    ocucając się z przestrachu.
    1225
    O biada mi, biada!
    Do jakiego domu
    Beatrixa wpada?
    Między wszystkimi,
    Co żyją na ziemi
    1230
    Tego najwięcej lękam się rodu!
    Teraz pojąć muszę
    To straszne wzruszenie,
    Tajemnicze drżenie
    Trapiące duszę
    1235
    Skorom usłyszała
    Imię tej rodziny,
    Co jadem gadziny
    Przeciw swoim pała
    Niszczy własną krew.
    1240
    Gdy o braciach mi mówiono,
    Strach przeszywał drżące łono —
    A dziś losu mego gniew
    Rzuca biedną, opuszczoną
    W nienawiści wiecznej wir
    1245
    Pod nieszczęścia zgubny styr[30].
    Wybiega do ogrodowej sali.

    CHÓR (BOHEMUND)

    Zadroszczę tobie, Bogom miły synie,
    Władco szczęśliwy w potęgi dziedzinie!
    Najcudowniejsze jest twoim udziałem —
    Wszystko, co ziemia nazywa wspaniałem,
    1250
    Musi ci kwiatek przynieść w daninie.

    (ROGER)

    Z pereł, co nurek w morzu wygrzebie,
    On najpiękniejszą niesie dla siebie.
    Zysk odniesiony za wspólną pracą
    Władcy największą przynosi płacę!
    1255
    Gdy los na sługi zdobycz rozdaje,
    Największy udział jemu zostaje.

    (BOHEMUND)

    Najdroższy klejnot dziś mu daje świat —
    Niech do wszystkiego prawo sobie rości,
    W tym tylko jednym serce mu zazdrości:
    1260
    On w dom swój wiedzie kobiet naszych kwiat,
    I tę, co wszystkich zachwycała oczy,
    On sam ramieniem miłości otoczy.

    (ROGER)

    Zuchwały korsarz na brzegi wysiada
    Wyspę spokojną żelazem napada,
    1265
    Zabiera z sobą i męże, i żony;
    Lecz w namiętności dzikiej nasycony
    Nie śmie dotykać najpiękniejszej twarzy,
    Bo ona tylko królowi się żarzy.

    (BOHEMUND)

    Chodźmy przy wejściu stanąć na straży,
    1270
    Pilnować świętych progów tego domu
    Do tajemnicy nie dać wejść nikomu —
    Żeby pan sługę swego pochwalił,
    Że mu najdroższe dobro ocalił.
    Chór oddala się w głąb sceny.
    Pokój w pałacu.
    Donna Izabella pomiędzy Don Manuelem i Don Cezarem.

    IZABELLA

    Cieszmy się długo pożądaną dobą,
    1275
    Co dziś nam blaskiem uroczystym świeci:
    Jak ja te ręce łączę razem z sobą,
    Tak połączone serca moich dzieci.
    Pierwszy raz w kole prawdziwej przyjaźni
    Matka przemówić może bez bojaźni.
    1280
    Tłum obcych świadków już nas nie podsłucha,
    Szczęk zbroi mego nie uderzy ucha.
    Jak sowy nocne, smutnej wróżby gońce,
    Z pogorzeliska długiej ich siedziby
    Wzlatują gwarnie, chmurząc jasne słońce,
    1285
    Skoro do pustej przez czas długi skiby
    Wraca wesołych mieszkańców gromada
    I nowych domów posadę zakłada:
    Tak z tego grodu do strasznego piekła
    Stara nienawiść dwóch braci uciekła,
    1290
    I prędkim za nim popędziły krokiem
    Trup podejrzenia z wydrążonym okiem,
    Złość zezowata i zazdrość zaciekła.
    W ich miejsce pokój z ufnością i zgodą
    Radosny uśmiech w progi nasze wiodą.
    Wstrzymuje się.
    1295
    SiostraDzień ten nie tylko szczęście nam uplata,
    Że z was każdemu wraca znowu brata,
    Ale i siostra przybędzie do domu.
    Zwracacie na mnie oczy zadziwione?
    Tak z tajemnicy nieznanej nikomu
    1300
    Czas jest, ażebym odjęła zasłonę.
    Siostra wam żyje — ja memu mężowi
    Najmłodsze jeszcze urodziłam dziecię —
    Nim się przybliży dzień ten ku końcowi,
    Do braterskiego serca ją przyjmiecie.

    DON CEZAR

    1305
    Co mówisz, matko? Siostra nasza żyje
    I dotąd jeszcze przed nami się kryje?

    DON MANUEL

    Wprawdzie mówiono, gdyśmy dziećmi byli,
    O siostrze, która umarła w powiciu.

    IZABELLA

    Źle wam mówiono, ona jest przy życiu.

    DON CEZAR

    1310
    Czemuż ją do tej ukrywałaś chwili?

    IZABELLA

    Córka, Proroctwo, SenPowiem przyczynę mojego milczenia;
    Słuchajcie tylko przeszłych lat zdarzenia:
    Byliście dziećmi, a już was dzieliła
    Niezgoda, która bogdaj nie wróciła.
    1315
    Rodzice, patrząc na zwady codzienne,
    Strapionym sercem nad wami boleli.
    W tym ojciec dziwne miał zjawisko senne,
    Jemu się zdało, że z ślubnej pościeli
    Rosły dwa laury, a pomiędzy nimi
    1320
    Lilia schylała listki swe do ziemi.
    Dziwnym sposobem kwiatek się zapalił,
    Płomień ogarnął i drzewa, i ściany,
    I rosnąc w pożar wichrem podniecany
    Wszystko pod domu gruzami zawalił.
    1325
    Przejęty strachem książę się zapytał
    Araba, który biegle w gwiazdach czytał,
    Jakie znaczenie to zjawisko kryje?
    Arab wyłożył: jeśli moje brzemię
    Urodzi córkę, ona mu zabije
    1330
    Synów i zniszczy rodu jego plemię.
    Gdy córka przyszła, ojciec wasz niedługo
    Rozkazał w morze rzucić biedne dziecię.
    Zamiar był krwawy, lecz ja z wiernym sługą
    Mojej dziewczynie zachowałam życie.

    DON CEZAR

    1335
    Cześć mu, że wstrzymał dziecięcia zagładę —
    Miłość matczyna znajdzie zawsze radę!

    IZABELLA

    Nie tylko w sercu miałam powód silny
    Zachować córkę od zguby niemylnej,
    I mnie, skorom ją na świat urodziła,
    1340
    Sen, ProroctwoDziwna wyrocznia w śnie się objawiła:
    Na łące pośród pogodnego czasu
    Igrało dziecię anielskiej postawy,
    Lew groźny wybiegł z sąsiedniego lasu
    W wściekłej paszczęce niosąc połów krwawy.
    1345
    Ułaskawiony dziecięcia widokiem,
    Łaszcząc się, zdobycz kładzie mu na łonie;
    W tej samej chwili orzeł pod obłokiem
    Wzlatywał z sarną uwięzioną w szponie —
    Ledwie na łąkę pojrzał bystrym okiem
    1350
    Sarna leżała na dziecięcia łonie —
    I lew, i orzeł, niegdyś tak zajadli
    W nogach dzieciny cicho się układli.
    Pobożny kapłan, ulubieniec nieba,
    Przy którym serce miało pocieszenie
    1355
    Skoro go ziemska dotknęła potrzeba,
    Tak wytłumaczył senne objawienie:
    Urodzę córkę, której przeznaczenie
    Będzie wojenny szał braci złagodzić
    I ich niesnaski miłością pogodzić.
    1360
    Zamknęłam w sercu słowa przepowiedni
    I wierząc więcej objawieniu Boga
    Niźli kłamliwej zabobonów bredni,
    Sprawiłam tyle, że mi córka droga,
    Zakład nadziei i niebieskiej łaski,
    1365
    Została wasze pogodzić niesnaski.

    DON MANUEL

    Myśmy bez siostry serca pogodzili;
    Lecz przez nią miłość nasza się usili[31].

    IZABELLA

    Biedną sierotę, od matki daleko,
    Cudza dłoń i cudze wykarmiło mleko.
    1370
    Bojąc się gniewu waszego rodzica
    Nie mogłam nawet obaczyć jej lica;
    Bo on, dręczony podejrzenia snami,
    Wszystkie me drogi zastawiał szpiegami.

    DON CEZAR

    Ale już trzeci miesiąc nam upływa,
    1375
    Jak ojciec w cichym grobie odpoczywa,
    Jakaż ci, matko, stawała przeszkoda
    Wydobyć córkę z cichego ukrycia,
    Pociechę rozlać w tęskne chwile życia?

    IZABELLA

    I cóż, jeżeli nie wasza niezgoda?
    1380
    Zaledwie ojca zanieśli do grobu,
    Ona zaczęła wasze serca trawić
    I pojednania nie dała sposobu.
    Czyż mogłam siostrę między wami stawić?
    Wśród waszych sporów burzliwej godziny
    1385
    Was nie dochodził głos mowy matczynej.
    I jakbym śmiała spokojną dziewicę,
    Mojej nadziei ostatnią kotwicę,
    Rzucać na wściekłość niezgodnej rodziny?
    Wprzód chciałam widzieć pojednanych braci,
    1390
    A potem, szczęście uwieńczając błogie,
    Przywieść im siostrę w anioła postaci.
    Dzisiaj wy zgodni, dziś ją wrócić mogę.
    Sługa, któremu znajome ukrycie,
    Przyjdzie oznajmić radosne przybycie.
    1395
    Dzisiaj ją matka przytuli do łona,
    Dziś ją braterskie uścisną ramiona.

    DON MANUEL

    Ale nie tylko naszej siostry samej
    Przyjdzie się cieszyć matczynym uściskiem —
    Szczęście przez wszystkie wejdzie do nas bramy,
    1400
    I opuszczone tak długo pokoje
    Będą wesela kwitnącem siedliskiem.
    Usłyszysz matko tajemnice moje.
    Dałaś mi siostrę, a ja dziś w zamianę
    U twego progu z drugą córką stanę.
    1405
    O matko moja! Pobłogosław syna,
    Bo serce jego znalazło nagrodę:
    Zanim wieczorna zbliży się godzina
    Małżonkę moją do nóg ci przywiodę.

    IZABELLA

    Do matczynego przycisnę objęcia
    1410
    Wybór mojego starszego dziecięcia.
    Niech na jej ścieżkach złota radość wschodzi,
    Niech kwiatem szczęścia życie uwieńczone
    Przywiązanemu synowi nagrodzi
    Za najpiękniejszą dla matki koronę.

    DON CEZAR

    1415
    Nie zlewaj matko, łask twoich szczodrotę
    Tylko na syna najstarszego głowę;
    Bo jeśli miłość w serce wlewa cnotę,
    To i ja w twoje progi pałacowe
    Przywiodę córkę, co mnie nauczyła
    1420
    Znać, jak potężna miłości jest siła.
    Nim więc wieczorna zbliży się godzina,
    Powitasz matko żonę twego syna.

    DON MANUEL

    Miłości, mocą uzbrojona bożą!
    Słusznie cię zowią królową przyrody.
    1425
    Przed tobą groźne żywioły się korzą,
    Ty nieprzyjaznych łączysz węzłem zgody.
    Któż twej wielkości nie ujrzał wśród świata?
    Niepokonany przez nikogo wprzódy
    Wzięłaś w okowy dziki umysł brata.
    ściskając Don Cezara.
    1430
    Dziś wierzę sobie — i z nadzieją całą
    Do braterskiego przyciskam cię łona.
    Niechaj wątpliwość w duszy mojej skona,
    Bo twoje serce miłość już poznało.

    IZABELLA

    Błogosławiona ta chwila szczęśliwa,
    1435
    Co piersi mojej, brzemiennej cierpieniem,
    Pozwala zagrać wolnym odetchnieniem —
    Ród mój na silnych kolumnach spoczywa
    I ducha mego jaśniejące oko
    Patrzy spokojnie na przyszłość szeroką.
    1440
    Ja wczoraj w wdowy pogrzebowej szacie
    Jak pustelnica samotna, bez dzieci,
    Po głuchej, tęsknej chodziłam komnacie —
    A dzisiaj dla mnie blask młodzieńczy świeci,
    W rozkwitającym piękności uroku
    1445
    Trzy córki staną przy matczynym boku.
    Ze wszystkich niewiast na świata obszarze
    Niechaj choć jedna matka się pokaże
    Jak ja szczęśliwa z przeznaczeń wyroku.
    Lecz jakich książąt królewskie dziewice
    1450
    Jaśnieją w kraju tego okolice,
    O których matce waszej nie mówiono?
    Bo wiem, że moich dwóch synów wyborem
    Świetność krwi naszej nie będzie splamioną.

    DON MANUEL

    Dziś tylko nie chciej domysłem za skorym
    1455
    Rozdzierać szczęścia mego tajemnicy;
    Później ci wszystko wiadomym zostanie.
    Najlepiej, matko, od oblubienicy
    Usłyszeć możesz o rodzie i mianie;
    Lecz wierz, że skoro przybędzie do dworu,
    1460
    Uznasz ją godną mojego wyboru.

    IZABELLA

    Widzę, że ojca umysłem i duchem
    Syn mój najstarszy został obdarzony —
    I tamten w swoich myślach zagłębiony
    Krył się przed ludzi spojrzeniem i słuchem;
    1465
    Lubił tajemne wysnuć przedsięwzięcie
    I w głębi duszy zachować go święcie.
    Żądana zwłoka w niczym nie zawadzi;
    Lecz syn mój Cezar w matczyne objęcie
    Zapewne córkę królów przyprowadzi?

    DON CEZAR

    1470
    Nie mam zwyczaju kryć się w tajemnicy,
    Jak oko moje swobodnie spoziera,
    Tak dusza moja otwarta i szczera.
    Chcesz matko wiedzieć nazwisko dziewicy?
    Wyznam ci z całą duszy mej szczerotą[32],
    1475
    Żem jeszcze siebie nie zapytał o to.
    Kto pyta słońca, skąd blask jego lica?
    Co wszystkim świeci i siebie oświeca.
    Z jasności, którą oko jej rozwodzi,
    Widać, że ona od światła pochodzi.
    1480
    Na wzrok dziewicy pojrzałem mroczy
    W serce jej serca utopiłem oczy —
    Z czystego blasku ja perłę ocenię,
    Lecz jej nazwiska nigdy nie wymienię.

    IZABELLA

    Jak to, mój synu? — wyświeć to zdarzenie;
    1485
    Pierwszemu silnych uczuć popędowi
    Posłuszny byłeś jak Boga głosowi.
    Przebaczę żywość młodzieńczego wieku,
    Lecz nie szaleństwo w dojrzałym człowieku.
    Mów, co twój wybór wytłumaczyć może?

    DON CEZAR

    1490
    Mówisz mi, matko, o moim wyborze?
    Jestże to wybór, kiedy gwiazd opieka
    W chwili przeznaczeń wyprzedza człowieka?
    Nie za kochanką wyszedłem tej doby[33],
    W domu umarłych, w świątyni żałoby
    1495
    Taka poziomość od myśli ucieka.
    Jednak gdy w modłach pogrążony stałem
    Już ona była, choć jej nie szukałem.
    Mnie obojętne, bez żadnej zasługi
    Było białogłów szczebiotliwe koło;
    1500
    Bo oprócz ciebie nie znalazłem drugiej
    Która by moje pochyliła czoło.
    W dniu tym, gdy zwłoki ojcowskie grzebali,
    Idąc za twojej mądrości wyrokiem
    My, między ludu ukryci natłokiem,
    1505
    W nieznanych szatach na uboczy[34] stali —
    Żeby gwałtowność swarnego zapędu
    Nie śmiała przerwać świetności obrzędu.
    Żałoba, MiłośćCzarną krepą obito przybytek kościoła;
    Dwadzieścia geniuszów świecąc pochodniami
    1510
    Przy środkowym ołtarzu stanęło do koła.
    Trumna na katafalku wspartym kolumnami
    Pokryta była kirem krzyżowanym biało —
    Na niej złożyli berło piastowane z chwałą,
    Naszych książąt koronę, rycerskie ostrogi
    1515
    I miecz ojca z temblakiem sutym w kamień drogi.
    Gdy wszyscy w cichych modłach szukali pociechy,
    Niewidzianych organów zahuczały miechy
    Echo budząc sklepienia — z wysokiego chóru
    Śpiew dobranych stu głosów ozwał się do wtóru.
    1520
    Tymczasem pośród dźwięków pogrzebnej żałoby
    Trumna z ciałem w podziemne zapadła się groby:
    Na ziemi tylko ziemskie zostały oznaki
    I kir czarny w szerokie rozciągnięty szlaki.
    Ale duch uwolniony od świata poziomu,
    1525
    Leciał na białych skrzydłach anielskiego brzmienia,
    Chcąc się dostać co prędzej do wieczności domu,
    Do łaski zbawienia.
    To wszystko, matko, zbieram do pamięci:
    Żebyś uznała, czy w tej chwili świętej
    1530
    Mogły światowe zajmować mnie chęci.
    A jednak życia władca niepojęty
    W owej godzinie pobożnie zaczętej
    Promień miłości chciał zapalić we mnie —
    Jakim sposobem — pytać się daremnie.

    IZABELLA

    1535
    Dokończ, mój synu! niech wszystko usłyszę.

    DON CEZAR

    Skąd ona przyszła, z jakiego wyroku
    Przerwała mojej pobożności ciszę,
    Tego ci matko, nigdy nie opiszę —
    Lecz ledwiem postrzegł ją przy moim boku,
    1540
    Już jej bliskości nieznajoma siła
    Do głębi duszę moją poruszyła.
    Nie ust różowych uśmiech czarowniczy,
    Nie cudne wdzięki na twarzy grające,
    Nie postać w kształty ulana wabiące;
    1545
    To byt jej matko, mroczny, tajemniczy
    Skrytych wyroków rozkładając księgę,
    I myśl, i serce wziął w swoją potęgę.
    Gdym dech mój wmieszał w jej tchnienia czarowne
    Dusze się nasze dotknęły bezmowne;
    1550
    Obcą mi była, a jednakże znana!
    W piersiach mych jasność błysła dobroczynna:
    Ach! Rzekłem wtenczas padłszy na kolana,
    Ona jest dla mnie albo żadna inna.

    DON MANUEL

    W mowie twej boski miłości jest promień
    1555
    Co wpada w duszę, wznieca żar i płomień.
    Gdy zgodne serca łączą się do siebie
    Próżny tam opór i wybór daremny,
    Człek nie rozwiąże, co Bóg związał w niebie.
    Zgadzam się z bratem — jego los tajemny
    1560
    Mojego losu opowiedział dzieje.
    Z tego uczucia zdjąłeś obłok ciemny,
    Co duszy mojej ożywia nadzieje.

    IZABELLA

    Tak chcą wyroki, żeby moje dzieci
    Odrębną drogą przeszli życia morze.
    1565
    Wezbrany potok gdy z gór szczytnych leci
    Sam bieg wybiera, sam uścieła łoże
    I w wściekłym pędzie nie uważa drogi
    Którą roztropne udeptały nogi.
    Gdy więc tak każe niezmienna potrzeba,
    1570
    Z pokorą serca poddaję się woli
    Niepowstrzymanej, silnej władzy nieba
    Co snuje ciemną przędzę naszej doli.
    W uczuciach synów nadzieję mieć muszę —
    Jak ród ich świetny, tak wielkie ich dusze.
    Ciż i Diego.

    IZABELLA

    1575
    Patrzaj — ot sługę postrzegam wiernego —
    Bliżej tu, bliżej poczciwy Diego!
    Gdzie córka moja? Oni już słyszeli!
    Milczenie twoje na nic nie posłuży,
    Powiedz, gdzie ona, nie ukrywaj dłużej;
    1580
    Niech nas największe szczęście rozweseli.
    Chce wyjść z nim.
    Jak to? Wstrzymujesz? Nie masz w ustach mowy?
    Wzrok twój zbłąkany nieszczęście ogłasza!
    Co tobie? — mnie dreszcz ziębi gorączkowy.
    Gdzie ona? — gdzie jest Beatrixa nasza?

    DON MANUEL

    uderzony nazwiskiem na stronie.
    1585
    Co? Beatrix!

    DIEGO

    wstrzymując chcącą wychodzić Izabellę.
    Zostań!

    IZABELLA

    Och! Mnie trwoga
    W ściśnionych piersiach dech zaparty trzyma.

    DIEGO

    Nie ma jej ze mną — córki twojej nie ma.

    IZABELLA

    1590
    Mów, co się stało? Mów, na imię Boga!

    DON CEZAR

    Mów? Nieszczęśliwy, gdzie siostra przebywa?

    DIEGO

    Korsarze siostrę waszą pochwycili!
    Bogdaj bym nigdy nie dożył tej chwili!

    DON MANUEL

    Ucisz się, matko!

    DON CEZAR

    1595
    Matko, bądź cierpliwa
    Aż on ci wszystko do końca opowie!

    DIEGO

    Szedłem posłuszny na twoje rozkazy,
    Ku znajomemu dobrze klasztorowi
    Po ścieżce, którąm chodził tyle razy.
    1600
    Po raz ostatni wyprawiony w posły
    Skrzydła radości szybko mnie uniosły.

    DON MANUEL

    Do rzeczy!

    DON CEZAR

    Prędzej!

    DIEGO

    Gdym klasztor powitał
    1605
    I o księżniczkę co żywo zapytał,
    W oczach przytomnych[35] widzę przerażenie
    I słyszę z dreszczem straszne wydarzenie.
    Izabella blada i drżąca upada na krzesło — Don Manuel bieży ją cucić i ciągle przy matce zostaje.

    DON CEZAR

    Maury porwali, powiadasz Diego?
    Kto widział Maurów, kto był świadkiem tego?

    DIEGO

    1610
    Okręt zbójecki zarzucił kotwicę
    Tam, gdzie klasztoru leżą okolice.

    DON CEZAR

    Wiele się statków w nasze porty chroni,
    Żeby ujść wichrów burzliwych pogoni.
    Gdzie jest ten okręt?

    DIEGO

    1615
    Skoro błysła zorza,
    Już go widziano w dalekości morza.

    DON CEZAR

    Czy mówią jeszcze o jakiej łupieży?
    Maurom nie dosyć na jednej kradzieży.

    DIEGO

    Zabrali woły trzodą się pasące
    1620
    Na niedalekiej od tej strony łące.

    DON CEZAR

    Jak mogli zbójce wziąć ją bez oporu
    Z opasanego murami klasztoru?

    DIEGO

    Mury klasztorne łatwo przebyć można
    Po gęstych szczeblach sznurowej drabiny.

    DON CEZAR

    1625
    Jakże do celi weszli bez przyczyny?
    Surowe prawa ma mniszka pobożna.

    DIEGO

    Nie wdziawszy jeszcze zakonniczej szaty,
    Mogła na wolne wychodzić zza kraty.

    DON CEZAR

    Czy siostra nasza, powiedz mi Diego,
    1630
    Zwykła używać często prawa tego?

    DIEGO

    Często ją w ciszy widziano ogrodu —
    Dzisiaj raz pierwszy znikła bez powodu.

    DON CEZAR

    po namyśle.
    Gdy zbójca do niej tak się zbliżył wolno,
    To ona była do ucieczki zdolną.

    IZABELLA

    powstając.
    1635
    Nie — to rabunek, to przemoc zuchwała,
    Znane jej były obowiązki ostre,
    Żeby się uwieść dobrowolnie dała.
    Synowie moi! chciałam wam dać siostrę
    A teraz od was wyglądam nadziei —
    1640
    Pod siłą waszą niech się wszystko zgina;
    Wy nie ścierpicie, żeby ta dziewczyna
    Miała być łupem zuchwałych złodziei.
    Chwyćcie za bronie, żagle rozwijajcie,
    Na całą wyspę baczność waszą rzućcie;
    1645
    Za rozbójnikiem morza przebiegajcie,
    Wywalczcie siostrę, a mnie córkę wróćcie!

    DON CEZAR

    Dalej do zemsty, dalej do dzieła.
    Odchodzi — Don Manuel zaś budząc się z głębkiego roztargnienia zwraca się niespokojny do Diega.

    DON MANUEL

    Od kiedy, mówisz, z klasztoru zniknęła?

    DIEGO

    Już jej nie mogli wyszukać dziś rano.

    DON MANUEL

    do matki
    1650
    I Beatrixą córkę twoją zwano?

    IZABELLA

    Tak — to jej imię — nie pytaj o więcj.

    DON MANUEL

    O matko! Jeszcze jedno wiedzieć muszę.

    IZABELLA

    Spiesz się za brata przykładem co prędzej.

    DON MANUEL

    Gdzie ona była? Zaklinam na Boga!

    IZABELLA

    zmuszając go do odejścia.
    1655
    Patrz na łzy moje, na moje katusze!

    DON MANUEL

    Mów, jaka do niej prowadziła droga?

    IZABELLA

    Przecież nie w ziemi była pochowana.

    DIEGO

    O! Teraz straszna przejmuje mnie trwoga.

    DON MANUEL

    Trwoga? Skądże trwoga niespodziana?

    DIEGO

    1660
    Tego porwania ja przyczyną całą.

    IZABELLA

    O nieszczęśliwy! Odkryj, co się stało?

    DIEGO

    Jam nic nie mówił — bo nie chciałem ciebie
    Może zbytecznym troszczyć niepokojem;
    Ale na księcia naszego pogrzebie,
    1665
    Gdy lud ciekawy gromadził się rojem,
    Księżniczka ze łzą błagała mnie w oku
    Żeby być świadkiem smutnego widoku —
    Ja, nieszczęśliwy, uprosić się dałem
    I żałobnymi przyodziawszy szaty
    1670
    Zaprowadziłem na obchód bogaty.
    Tam między ludu tłumnym zgromadzeniem,
    Chociaż ją suknia skrywała żałobna,
    Może ją zbójca wyśledził spojrzeniem —
    Bo jej piękności ukryć niepodobna.

    DON MANUEL

    na stronie.
    1675
    Teraz pierś moja z bólu uwolniona;
    Z tego, co mówi, to nie była ona.

    IZABELLA

    Starcze, tyś twoją oszukał władczynię.

    DIEGO

    Pani! Jam myślał, że dobrze uczynię.
    Głos ja natury, potęgę krwi rodu
    1680
    Ujrzałem w chęci widzenia obchodu.
    Mnie się zdawało, że nieba wyroki
    Chciały tym dziwnym, tajemnym sposobem
    Córkę postawić nad ojcowskim grobem.
    A tak pobożne wypełniając dzieło
    1685
    Szlachetne czucie zły skutek poczęło.

    DON MANUEL

    na stronie.
    Czego tu stoję w udręczeniu krwawem? —
    Wnet ja rozproszę tę niepewność ciemną.

    DON CEZAR

    który powrócił.
    Przebacz mi bracie, pospieszę niebawem.

    DON MANUEL

    Ze mną nie pójdziesz, nikt nie pójdzie ze mną.
    Odchodzi.

    DON CEZAR

    z zadziwieniem patrząc na odchodzącego
    1690
    Powiedz mi, matko, co się bratu stało?

    IZABELLA

    Takim go nigdy serce me nie znało.

    DON CEZAR

    Powracam znowu, bo w żarliwej chęci,
    Może daleką wybierając drogę,
    Zapytać ciebie wyszło mi z pamięci
    1695
    O znak, po którym siostrę poznać mogę,
    Jak dojdę śladu, gdy mi nikt nie powie
    Skąd rozbójnicy porwali niebogę?
    Naucz mnie, matko, jak się klasztor zowie.

    IZABELLA

    Klasztor ma świętej Cecylii nazwisko —
    1700
    On jak milczących dusz ciche siedlisko
    Stoi za borem, którego gęstwina
    Po grzbietach Etny powoli się wspina.

    DON CEZAR

    Ufaj nam, matko, weź uśmiech pogodny,
    Córka powróci w objęcia matczyne,
    1705
    Choćbym jej szukał przez ziemie i wody.
    Tylko się, matko, troszczę o jedyne:
    U obcych moją zostawiam dziewczynę,
    W twojej opieki bezpiecznym siedlisku
    Niechaj się zakład mego szczęścia mieści —
    1710
    W jej troskliwości, w jej serca uścisku
    Zapomnisz smutku, zapomnisz boleści.
    Odchodzi.

    IZABELLA

    Kiedyż przekleństwo rozwiąże się stare,
    Co nad tym domem ma wypełnić karę?
    Zły duch z nadziei mojej się naśmiewa,
    1715
    W zazdrości wściekłej nigdy nie spoczywa.
    Tak bliską byłam bezpiecznego brzegu,
    Tak zaufaną w szczęścia słodkim biegu!
    Wiatr do cichego układł się noclegu,
    Blaskiem wieczora zachodowe słońce
    1720
    Pokryło lądy w dali migające,
    Aż oto wicher z obłoków wysłany
    Porwał mnie znowu na morza bałwany.
    Odchodzi.
    Scena przedstawia ogród jak wprzódy.
    Obadwa Chóry, potem Beatrixa.
    Chór Don Manuela wchodzi w szatach uroczystych z przypiętemi wiankami — chłopcy wnoszą podarki ślubu opisane wyżej. Chór Don Cezara chce wstępu zabronić.

    PIERWSZY CHÓR (KAJETAN)

    Dobrze uczynisz, gdy stąd pójdziesz precz.

    DRUGI CHÓR (BOHEMUND)

    Jak mi kto lepszy przełoży tę rzecz.

    PIERWSZY CHÓR (KAJETAN)

    1725
    Widzisz, żeś przyszedł w niepotrzebny czas.

    DRUGI CHÓR (BOHEMUND)

    Właśnie zostanę, żeby dogryźć was.

    PIERWSZY CHÓR (KAJETAN)

    Tu moje miejsce — kto mnie wyprze stąd?

    DRUGI CHÓR (BOHEMUND)

    Ja to uczynię, mnie tu dano rząd.

    PIERWSZY CHÓR (KAJETAN)

    Jeśli tu jestem, Don Manuel tak chciał.

    DRUGI CHÓR (BOHEMUND)

    1730
    A mnie Don Cezar ten sam rozkaz dał.

    PIERWSZY CHÓR (KAJETAN)

    Starszemu młodszy ustępuje brat.

    DRUGI CHÓR (BOHEMUND)

    Kto pierwszy wchodzi, ten zabiera świat.

    PIERWSZY CHÓR (KAJETAN)

    Obrzydły wrogu! Oddal się stąd precz.

    DRUGI CHÓR (BOHEMUND)

    Nie wprzód, aż z mieczem spróbuje się miecz.

    PIERWSZY CHÓR (KAJETAN)

    1735
    Mamże u wszystkich spotykać cię dróg?

    DRUGI CHÓR (BOHEMUND)

    Zajdę ci w oczy, skoro będę mógł.

    PIERWSZY CHÓR (KAJETAN)

    Co tu masz słuchać, co pilnować masz?

    DRUGI CHÓR (BOHEMUND)

    Czego tu szukasz, czego pana grasz?

    PIERWSZY CHÓR (KAJETAN)

    Moja odpowiedź nie dla ciebie, nie —

    DRUGI CHÓR (BOHEMUND)

    1740
    Ja jednym słówkiem nie zaszczycę cię.

    PIERWSZY CHÓR (KAJETAN)

    Hardy młodzieńcze! Stary szanuj wiek.

    DRUGI CHÓR (BOHEMUND)

    W męstwie ja równie doświadczony człek.

    BEATRIXA

    wpadając.
    Biada mi! Czego chcą te dzikie tłumy?

    PIERWSZY CHÓR (KAJETAN)

    do drugiego.
    Pogardzam tobą, szydzę z twojej dumy.

    DRUGI CHÓR (BOHEMUND)

    1745
    Ten pan mężniejszy, który nami włada.

    BEATRIXA

    Jeśli on przyjdzie, o biada mi, biada!

    PIERWSZY CHÓR (KAJETAN)

    Kłamiesz — Don Manuel wszędzie go zwycięża.

    DRUGI CHÓR (BOHEMUND)

    Don Cezar zawsze miał chwałę oręża.

    BEATRIXA

    Teraz on przyjdzie, to jest jego czas.

    PIERWSZY CHÓR (KAJETAN)

    1750
    Gdyby nie pokój, pognębiłbym was.

    DRUGI CHÓR (BOHEMUND)

    Bojaźń, nie pokój zatrzymuje bój.

    BEATRIXA

    Bogdaj by on był tysiąc mil daleko.

    PIERWSZY CHÓR (KAJETAN)

    Prawo mnie lęka, nie groźny wzrok twój.

    DRUGI CHÓR (BOHEMUND)

    Prawo jest zawsze lękliwych opieką.

    PIERWSZY CHÓR (KAJETAN)

    1755
    Zacznij, ja gotów.

    DRUGI CHÓR (BOHEMUND)

    Nagie miecze nasze.

    BEATRIXA

    Stoją do boju, dobyte pałasze.
    Wstrzymajcie jego, wy potęgi nieba!
    Niechaj przeszkody zajdą mu u drogi,
    1760
    Nałożą sidła, łańcuchy na nogi
    Żeby zapomniał, że mu przyjść tu trzeba.
    Wy, aniołowie których jam prosiła
    Przywieść go prędzej pod waszą opiekę —
    Nie pamiętajcie, o com się modliła,
    1765
    Weźcie go raczej daleko, daleko!
    Wybiega do sali ogrodowej — gdy Chóry napadają na siebie, ukazuje się Don Manuel.
    Don Manuel, Chór.

    DON MANUEL

    Co widzę? Stójcie!

    PIERWSZY CHÓR (KAJETAN, BERENGAR, MANFRED)

    do drugiego.
    Chodźcie do mnie, do mnie.

    DRUGI CHÓR (BOHEMUND, ROGER, HIPOLIT)

    Niechaj ich na śmierć pałasze zasieką.

    DON MANUEL

    Staje pomiędzy nimi z dobytym orężem.
    Stójcie!

    PIERWSZY CHÓR (KAJETAN)

    1770
    Książę!

    DRUGI CHÓR (BOHEMUND)

    Brat, trzymajcie się skromnie!

    DON MANUEL

    Kto pierwszy mrugnie zajadłą powieką,
    Lub zechce groźbą wzywać przeciwnika,
    Ten trupem padnie wśród tego trawnika.
    1775
    Jaki duch wściekły, jaka myśl szalona
    Każe wam dawne wzniecać niepokoje?
    Pomiędzy nami wojna ukończona;
    Mówcie: kto pierwszy śmiał rozpocząć boje?

    PIERWSZY CHÓR (KAJETAN, BERENGAR)

    Oni tu stali…

    DRUGI CHÓR (ROGER, BOHEMUND)

    przerywając.
    1780
    Oni się zbliżyli…

    DON MANUEL

    do pierwszego Chóru.
    Ty mów!

    PIERWSZY CHÓR (KAJETAN)

    Mój książę! Właśnieśmy tej chwili
    Przynieśli twoje podarki weselne,
    Jak widzisz, w szaty ubrani weselne,
    1785
    Ufni świętości przymierza, spokojnie
    Wiedliśmy drogę, nie myśląc o wojnie —
    Aż oto oni stanęli u wchodu,
    Chcąc nam zabronić wejścia do ogrodu.

    DON MANUEL

    Wściekli! Od waszej rozbójniczej broni
    1790
    Nie ma bezpiecznej i wolnej ustroni —
    Tu, w niewinności zacisze spokojne,
    Chcieliście nawet zanieść spór i wojnę.
    Do drugiego Chóru
    Wyjdzie stąd zaraz — mam tu tajemnice
    Których niegodne są wasze źrenice.
    Gdy ten się ociąga.
    1795
    Wyjdź rozkazuję w miejscu twego pana;
    Bo my jak bracia — jesteśmy od rana —
    Myślą i sercem połączeni razem,
    Rozkaz ode mnie jest jego rozkazem..
    Do pierwszego Chóru.
    Tv masz tu zostać i pilnować bramy.

    DRUGI CHÓR (BOHEMUND)

    1800
    Pan, Sługa, WalkaCo my począć mamy?
    Prawda, że nasi książęta są w zgodzie —
    A chciej się tylko w wielkich panów rodzie
    Do sporów mieszać, do niezgody wciskać,
    Zamiast wdzięczności karę możesz zyskać.
    1805
    Gdy możnym walka naprzykrzy się długa,
    Płaszcz winowajcy nosi zawsze sługa;
    Na nich nie spadnie ni wina, ni zdrada —
    Niech się więc skończy przez nich samych zwada,
    Wy posłuchajcie, taka moja rada!
    Drugi Chór oddala się, pierwszy odchodzi w głąb sceny. — W tej chwili wpada Beatrixa i rzuca się w objęcia Don Manuela.
    Beatrixa, Don Manuel.

    BEATRIXA

    1810
    Wracasz na koniec, okrutny kochanku,
    Tak długo bawisz — a ja bez ustanku
    Ku tobie moje wyciągając ręce
    Oddaną byłam bojaźni i męce.
    Lecz nic już o tym — u twojego łona
    1815
    Moja opieka i moja obrona.
    Oni już poszli, możemy uciekać.
    Chodź, już nie można jednej chwili zwlekać.
    Chcąc go pociągnąć za sobą, przypatruje się bliżej jego twarzy.
    Co twemu sercu? — cichy, zadumany,
    Tak mnie przyjmujesz poważnie, tajemnie.
    1820
    Gdy ja cię ściskam, uciekasz ode mnie —
    Czyż to Don Manuel, mój mąż, mój kochany?

    DON MANUEL

    Beatrixo!

    BEATRIXA

    Nie — teraz nie mów słowa,
    Nie w porę nasza przyszłaby rozmowa.
    1825
    Spieszmy się, spieszmy — każda chwila drogą.

    DON MANUEL

    Stój i odpowiadaj.

    BEATRIXA

    Do ucieczki, dalej,
    Zanim nadejdą ci ludzie zuchwali.

    DON MANUEL

    Czekaj, ci ludzie szkodzić ci nie mogą.

    BEATRIXA

    1830
    O! Ty ich nie znasz — uciekaj daleko.

    DON MANUEL

    Nie miej bojaźni pod moją opieką.

    BEATRIXA

    Wierz mi, tu możni ludzie się mieszają.

    DON MANUEL

    Kochanko! Nie ma możniejszych ode mnie.

    BEATRIXA

    Cóż ty sam poczniesz z taką zbrojnych zgrają?

    DON MANUEL

    1835
    Sam! Ludzie, co cię trwożą nadaremnie…

    BEATRIXA

    Nie znasz ich, nie wiesz, komu oni służą.

    DON MANUEL

    Mnie oni służą, ja jestem ich panem.

    BEATRIXA

    Ty? Serce moje drży przestrachu burzą.

    DON MANUEL

    TajemnicaZ kochanka twego obeznaj się stanem:
    1840
    Ja tym nie jestem, czym ci byłem rano,
    Biednym rycerzem z nieznajomą zbroją
    Który przez miłość zyskał miłość twoją.
    Ród mój wysoki — potęgę i miano
    Kryłem dotychczas przed moją kochaną.

    BEATRIXA

    1845
    Ty nie Don Manuel? Któż ty jesteś taki?

    DON MANUEL

    Jestem Don Manuel; ale nikt w tym mieście
    Wyższych dostojeństw nie nosi oznaki —
    Księcia Messyny znaj we mnie nareszcie.

    BEATRIXA

    Jak to, ty byłbyś Don Cezara bratem?

    DON MANUEL

    1850
    Jam brat Cezara.

    BEATRIXA

    Cezar tobie bratem?

    DON MANUEL

    I w tym znajdujesz bojaźni przyczynę?
    Czy znasz Cezara, znasz moją rodzinę?

    BEATRIXA

    Toż Don Manuela widzą moje oczy,
    1855
    Brata, co z bratem długą walkę toczy?

    DON MANUEL

    Od dzisiaj zgodą połączeni razem
    Jesteśmy braćmi sercem i wyrazem.

    BEATRIXA

    Od dzisiaj braćmi!

    DON MANUEL

    Powiedz, co to znaczy,
    1860
    Co te na licu wzruszenie tłomaczy?
    O moim rodzie czy wiesz jeszcze więcej
    Niżeli imię i tytuł książęcy?
    Jam ci się odkrył, bądźże mi wzajemną,
    Czy nic tajnego nie miałeś przede mną?

    BEATRIXA

    1865
    Co myślisz? — jakież ja mam tajemnice?

    DON MANUEL

    O matce twojej nic jeszcze nie słyszę —
    Powiedz, kto ona? — czy poznasz jej lice
    Gdy go pokażę lub słowem opiszę?

    BEATRIXA

    Zna moją matkę i nic nie powiada?

    DON MANUEL

    1870
    Jeśli znam, biada tobie i mnie biada!

    BEATRIXA

    W tej chwili pamięć moja ożywiona
    Woła jej postać z głębokości łona.
    Widzę ją, widzę jak bóstwo nadobną,
    W dobroci słońca jasności podobną.
    1875
    Włos hebanowy spadając w pierścienie
    Na śnieżną szyję rzuca lekkie cienie,
    Oko jej wielką zamknięte oprawą
    Pod kształtnym czołem czerni się jaskrawo,
    A głos harmonią duszy napełniony
    1880
    Trąca o śpiące serca mego strony
    I budzi we mnie…

    DON MANUEL

    O biada mi, biada!
    Poznaję matkę z tego co powiada.

    BEATRIXA

    Uciekłam od niej, gdy tego poranku
    1885
    Los mnie na wieki miał do matki wrócić.
    Wszystko dla ciebie mogłam, mój kochanku,
    Wszystko ja mogłam, nawet matkę rzucić.

    DON MANUEL

    W księżnie Messyny znajdziesz matkę twoją,
    Pójdziemy do niej, ona czeka ciebie.

    BEATRIXA

    1890
    Do matki twojej, do Cezara matki?
    O nigdy, nigdy — przez Boga na niebie!

    DON MANUEL

    Drżysz Beatrixo? Mów, z jakiej przyczyny,
    Co ten strach znaczy; znasz księżnę Messyny?

    BEATRIXA

    O nieszczęśliwe, o straszne odkrycie;
    1895
    Bogdaj bym wprzódy utraciła życie!

    DON MANUEL

    Skąd w ciebie biją te przestrachu gromy?
    Wprzód nieznanego, dziś mnie witasz księciem.

    BEATRIXA

    O! Bądź mi znowu, jak wprzód, nieznajomy,
    Na puszczę, pójdę za twoim objęciem.

    DON CEZAR

    za sceną.
    1900
    Skąd tu te tłumy ludu zgromadzone?

    BEATRIXA

    Ten głos! Mój Boże, w jaką skryć się stronę?

    DON MANUEL

    Znasz, Beatrixo, głos tego rycerza?
    Nie — on raz pierwszy ucho ci uderza.

    BEATRIXA

    O, prędzej uciekaj — chwili tu nie czekaj.

    DON MANUEL

    1905
    Jak to? uciekać? — to głos mego brata!
    Szukając za mną w tę ustroń przylata.
    Dziwi mnie tylko, jak mógł wiedzieć o niej.

    BEATRIXA

    Uciekaj prędzej od jego pogoni,
    Przez wszystkich świętych, przez Boga na niebie,
    1910
    Niech on w tym miejscu nie zastanie ciebie.

    DON MANUEL

    Moja kochanko! Szalejesz z bojaźni;
    Mówię, że węzeł złączył nas przyjaźni.

    BEATRIXA

    Od tej godziny zbaw mnie, dobry Boże!

    DON MANUEL

    Czy to podobna? Jaka myśl straszliwa
    1915
    W tej chwili drżącą pierś moją przeszywa!
    Głos mego brata znajomy ci może?
    O Beatrixo! nie śmiem pytać ciebie,
    Powiedz: ty byłaś na ojca pogrzebie?

    BEATRIXA

    Biada mi, biada!

    DON MANUEL

    1920
    Byłaś tam przytomna[36]?

    BEATRIXA

    Nie swarz się na mnie.

    DON MANUEL

    Byłaś, nieszczęśliwa?

    BEATRIXA

    Byłam.

    DON MANUEL

    Okropność.

    BEATRIXA

    1925
    Przebacz mi, mój miły,
    Zgłuszyć ciekawość nie miałam dość siły.
    Tyś słyszał moje gorące błagania!
    Lecz twoja cichość, posępność dumania
    Przerwały mowę, usta oniemiły,
    1930
    Odtąd złe gwiazdy ciągle mi w pamięci
    Stawiały serca niezgłuszone chęci.
    Sługa mi swojej udzielił pomocy —
    A tak, mój miły, nie słuchając ciebie,
    Mimo twej woli byłam na pogrzebie.
    Wiesza mu się na szyi — a wtem wchodzi Don Cezar od całego Chóru towarzyszony.
    Dwaj Bracia, Dwa Chóry i Beatrixa.

    DRUGI CHÓR (BOHEMUND)

    do Don Cezara.
    1935
    Nie chcesz nam wierzyć — patrz na własne oczy!

    DON CEZAR

    wchodzi szybkim krokiem i na widok brata cofa się z przerażeniem.
    Złudo piekielna! Ściska go za szyję.
    Przystępując bliżej, do Don Manuela.
    MorderstwoWężu! Czy taka w tobie miłość bije?
    Na to ci zgody braterskiej potrzeba?
    O! Ta nienawiść była głosem nieba!
    1940
    Idź w piekło, duszo jadowitej żmije!
    Przebija go.

    DON MANUEL

    Umieram — moja Beatrixo! — bracie!
    Pada — Beatrixa omdlewa.

    PIERWSZY CHÓR (KAJETAN)

    Zabójstwo! Spieszcie, porwijcie za bronie!
    We krwi niech zemsta za czyn krwawy tonie!
    Dobywają mieczów.

    DRUGI CHÓR (BOHEMUND)

    Chwała nam, chwała, zakończona zwada.
    1945
    W Messynie jeden tylko książę włada.

    PIERWSZY CHÓR (KAJETAN, BERENGAR, MANFRED)

    Zemsta! Zabójca niech poniesie karę!
    Niech zabitemu idzie na ofiarę!

    DRUGI CHÓR (BOHEMUND, ROGER, HIPOLIT)

    My z tobą, panie, nie bój się niczego.

    DON CEZAR

    dumnie między nich wchodząc.
    Precz stąd, ja wroga zabiłem mojego.
    1950
    On szczerość serca oszustwem zakrwawił,
    Sidła z braterskiej miłości nastawił.
    Okropne czynu mojego spojrzenie;
    Ale tak chciało niebios przeznaczenie.

    PIERWSZY CHÓR (KAJETAN)

    Biada ci, biada, o moja Messyno!
    1955
    W murach twych strugi krwi niewinnej płyną.
    Biada wam starce, młodzieńce i matki,
    Biada wam, jeszcze niezrodzone dziatki.

    DON CEZAR

    Skarga za późna — tu bieżcie z pomocą
    wskazując na Beatrixę.
    Ocućcie biedną z głuchego omdlenia.
    1960
    Do zamku matki zanieście co prędzej,
    Niechaj nie patrzy na miejsce zniszczenia.
    Ja biegnę siostrę wynaleźć straconą.
    Powiedźcie matce, że ja ją przysyłam.
    Odchodzi. Drugi Chór wynosi omdlałą Beatrixę na krześle. Pierwszy Chór zostaje przy zwłokach, które w półkole otoczone są przez chłopców przybyłych z podarkami ślubnymi.

    CHÓR (KAJETAN)

    Ja wytłomaczyć i pojąć nie mogę
    1965
    Jak się tak prędko spełniły wyroki.
    Widziałem w myślach podwojone kroki
    Mary zniszczenia, co usłała drogę
    Czynowi strachu i krwawej posoki.
    Bojaźń po ciele rozlewa się całem,
    1970
    Gdy widzę jak się bieg przeznaczeń toczy,
    Jak na spełnienie patrzą moje oczy
    Tego, co tylko w przeczuciu widziałem.
    Pomnąc na straszne obecności dzieje
    Trętwieją[37] członki, krew lodowacieje.
    1975
    Drzewo, co niosło ofiarę zbroczoną,
    Niech nigdy życia nie błyszczy koroną,
    Niech nie rozwija wiosennej zieleni
    Ani użycza podróżnemu cieni,
    Bo to, co pokarm bierze z krwawej strugi
    1980
    Martwym powinno oddawać posługi.

    PIERWSZY Z CHÓRU (KAJETAN)

    Biada, o biada zbrodniarzowi będzie
    Co się dał uwieść w szalonym zapędzie.
    Za chwilę w ziemskie czeluście i szpary
    Wsięknie bez znaku krew twojej ofiary;
    1985
    Ale pod ziemią w głębinie grobowej,
    Bez blasku słońca, bez śpiewu, bez mowy
    Córki Temidy[38] zasiadły wspaniale
    W ręku trzymając nieomylną szalę,
    A w czarnych kotłach pracowicie żwawo
    1990
    Za zbrodnię zemstę przyrządzają krwawą.

    DRUGI (BERENGAR)

    Z tej ziemi, blaskiem oświeconej słońca,
    Prędko przepada każdy czyn zbrodniarzy
    Jak gest przelotny rozlany na twarzy;
    Ale w wyrokach rządzących bez końca
    1995
    Ciemno i skrycie czynem śmiertelnika,
    Bez śladu nic się nie gubi, nie znika.
    Czas jest kwitnącą wiecznie doliną,
    Natura wielką życia krainą,
    A wszystko, co się w ich łonie znachodzi
    2000
    Zasiewa ziarno albo owoc rodzi.

    TRZECI (KAJETAN)

    Biada zabójcy, co na tym padole
    Morderczym ziarnem zasiał swoje pole!
    Czyn rozbójniczy inne ma w marzeniu
    A inne oczy po swoim spełnieniu.
    2005
    Gdy w piersiach zemsty uczucia się warzą
    On śmiało mężnie przychodzi do łona —
    Ale gdy padnie ofiara zbroczona
    Zachodzi drogę z pobielałą twarzą.
    Te same furie, co zjadliwe żmije
    2010
    Pozawieszały na Oresta[39] szyję,
    Kusiły syna do zabójstwa matki.
    Przez słodkie słowa, przez śmiech w ustach gładki
    Tak jego serce umiały otoczyć,
    Że poszedł ręce w krwi matczynej broczyć.
    2015
    Ale jak tylko uderzać przestała
    Pierś, co mu życie, co pokarm dawała,
    Te same dziewice
    Do jego zagłady
    Zawołały gady.
    2020
    Syn poznał ich lice,
    Poznał uśmiech gładki
    Co go zachęcał do zabójstwa matki
    I co na wieki od owej godziny
    Szczypie mu ciało żądłami gadziny;
    2025
    Pędzi przez morza, w pogoni nie spocznie
    Aż do kościoła delfickiej wyroczni.
    Chór odchodzi, na marach niosąc ciało Don Manuela.
    Sala w zamku.
    Noc — Scena oświecona wiszącą pośrodku lampą.
    Izabella i Diego.

    IZABELLA

    Od synów moich czy nie przyszły posły,
    Co by o córce straconej doniosły?

    DIEGO

    Nie jeszcze, pani, lecz miej zaufanie,
    2030
    Że śmiałość braci siostrę wydostanie.

    IZABELLA

    O, jak się serce moje niepokoi!
    Cios ten odwrócić stało w mocy mojej.

    DIEGO

    Niechaj ten wyrzut serca ci nie rani —
    Czyliż co uszło twej baczności, pani?

    IZABELLA

    2035
    Bogdaj bym wcześniej wzięła ją do siebie
    Jak mi tajemna doradzała trwoga.

    DIEGO

    Tyś pani, mądrej uległa potrzebie,
    Skutek był w ręku potężnego Boga.

    IZABELLA

    Mnie każdą radość cierpienie pokrywa —
    2040
    Gdyby nie zbójcy, byłabym szczęśliwa!

    DIEGO

    Spoźnione szczęście jaśniej ci zaświeci —
    Tymczasem, pani, ciesz się zgodą dzieci.

    IZABELLA

    Przed moim okiem brat brata uścisnął —
    Jeszcze mi widok taki nie zabłysnął.

    DIEGO

    2045
    Z serca pochodzi ta braterska zgoda,
    Bo sztuki fałszu nie zna pierś ich młoda.

    IZABELLA

    Z radością widzę, że ich tkliwa dusza
    Łagodnych uczuć przyjmuje wrażenia
    I że ten przedmiot, co w nich miłość wzrusza
    2050
    Jest razem celem czci i uwielbienia.
    Ustawy prawa mając na pamięci,
    Umieją w karbach trzymać dzikie chęci,
    Namiętność nawet młodzieńczego łona
    Świeci skromnością cichą osłoniona.
    2055
    Diego, szczerą prawdę ci wynurzę,
    Gdy serc ich pączek rozkwitać zaczynał
    Strach nieraz bólem piersi moje ścinał;
    Bo miłość w serca gwałtownej naturze
    Często grożące nagromadza burze.
    2060
    Gdyby w niezgody żary niebezpieczne
    Płomień zazdrości miał jeszcze ugodzić,
    Gdyby ich czucia zawsze z sobą sprzeczne
    W jednej miłości miały się znachodzić…
    Myśl sama budzi w sercu bole wieczne!
    2065
    Szczęściem tę nawet chmurę piorunową
    Czarnym obłokiem wiszącą nad głową
    Anioł dobroci przeprowadził z cicha,
    I dał, że wolno pierś moja oddycha.

    DIEGO

    Ciesz się twym dziełem. Ty uczuciem tkliwem,
    2070
    Cichym rozsądkiem dokazałaś więcej
    Niż ojciec władzą potęgi książęcej.
    Tobie i razem cześć gwiazdom szczęśliwym.

    IZABELLA

    Wiele ja, więcej szczęście dokazało.
    Niełatwo było taką tajemnicę
    2075
    Tak długo chować przed Messyną całą,
    Niełatwo było oszukać źrenice
    Podejrzliwego małżonka i księcia
    I tłumić w sercu ten popęd matczyny,
    Co jak zamknięty ogień, co godziny
    2080
    Chciał wzlecieć wolno z niewoli objęcia.

    DIEGO

    Ta łaska szczęścia robi ci nadzieje
    Że wszystko podług życzeń zajaśnieje.

    IZABELLA

    LosNie chcę wychwalać gwiazdy przeznaczenia,
    Aż ujrzę koniec całego zdarzenia.
    2085
    Bo córki mojej ucieczka ostrzega
    Że mnie zły geniusz jeszcze nie odbiega.
    Zgań mnie lub pochwal — lecz dla ciebie, sługo
    Znany z wierności, nie mam tajemnicy —
    Gdy oni służą straconej dziewicy,
    2090
    Bezczynnie czekać nie mogłam tak długo.
    Gdzie sztuka ludzi nie jest dostateczna,
    Często nam radzi potęga przedwieczna. —

    DIEGO

    Powiedz mi pani, co mi wiedzieć wolno.

    IZABELLA

    Na Etnie mieszka pustelnik pobożny
    2095
    Z dawna u ludu zwany Starcem góry —
    On od plemienia człowieczego różny,
    Mieszkając bliżej nieba i natury
    Umysł swój ziemski z poziomego grzechu
    Oczyścił w lekszym powietrza oddechu,
    2100
    I patrzał długo z górnego ukrycia
    Na niepojętą grę ludzkiego życia.
    Znane mu domu naszego zdarzenia,
    Jego gorące i pobożne modły
    Niejedne niebios przekleństwo odwiodły.
    2105
    Do samotnego na górach schronienia
    Wyszedł posłannik młodym wiekiem hoży,
    Żeby o córce dowiedział się skorzej.
    Jego powrotu wyglądam co chwili.

    DIEGO

    Jeśli mnie, pani, stary wzrok nie myli,
    2110
    Wraca już spiesznie twój wysłannik młody.
    Jego usłużność godna jest nagrody.
    Goniec i Poprzedzający.

    IZABELLA

    Czy złe, czy dobre przynosisz mi wieści,
    Niechaj się wszystko na ustach twych wieści.
    Jaką odpowiedź dał ci Starzec góry?

    GONIEC

    2115
    Kazał oznajmić powrót waszej córy.

    IZABELLA

    Szczęśliwe usta! Pociechy aniele,
    Ty zawsze radość niosłeś mi do łona.
    Przez kogóż córka była znaleziona?

    GONIEC

    Syn twój najstarszy dostał los ten w dziele.

    IZABELLA

    2120
    Don Man'el matce taką radość sprawił!
    Bóg mi to dziecię zawsze błogosławił.
    DarStarzec czy raczył wziąć gromnicę w darze,
    Żeby świętego przystroić ołtarze? —
    Bo darów, które cieszą umysł próżny,
    2125
    Nie chce przyjmować pustelnik pobożny.

    GONIEC

    OmenW milczeniu przyjął przysłaną gromnicę,
    Lecz na ołtarzu ledwie ją zapalił,
    Płomień gwałtowny ogarnął kaplicę,
    Gdzie starzec Boga blisko sto lat chwalił.

    IZABELLA

    2130
    Co mówisz? — jakie okropne zjawisko!

    GONIEC

    Pustelnik, biada, wołając trzy razy
    Ustąpił z góry — a mnie dał rozkazy:
    Nie iść za śladem samotnego kroku
    I poza siebie nie obracać wzroku.
    2135
    Posłuszny jemu, gnany widmem strachów,
    Przybyłem spiesznie do zamkowych gmachów.

    IZABELLA

    Śpieszność tak wielka rzuca moją duszę
    W nową wątpliwość i w nowe katusze.
    Pustelnik mówił, że córka stracona
    2140
    Przez Don Man'ela była znaleziona:
    Jakąż mi radość ta wieść przynieść może,
    Gdy wspomnę straszny wypadek na górze?

    GONIEC

    Obróć się, pani — obaczysz tej chwili,
    Że słowo Starca sprawdzać się zaczyna,
    2145
    Ot twoja córka, lub mnie oko myli
    Wraca z rycerską świtą twego syna.
    Chór drugi wchodzi i stawia na przodzie sceny krzesło, na którym Beatrixa bez życia i ruchu złożona.
    Izabella, Diego, Goniec, Beatrixa, Chór. (Bohemund, Roger, Hipolit i innych dziewięciu rycerzy Don Cezara).

    CHÓR (BOHEMUND)

    Pana naszego spełniając rozkazy,
    Do nóg twych, pani, dziewica przybyła,
    Tak nam polecił i te rzekł wyrazy:
    2150
    Powiedzcie, że ją Don Cezar przysyła.

    IZABELLA

    z wyciągniętymi rękami spieszy do córki i cofa się z przestrachu.
    O Boże! Ona blada i bez tchnienia!

    CHÓR (BOHEMUND)

    Nie — ona żyje, zbudzi się powoli —
    Czekajmy, aż się ocknie z przerażenia
    Trzymającego zmysły jej w niewoli.

    IZABELLA

    2155
    Znowuż cię widzieć mogę, dziecię moje,
    Trosków matczynych i boleści dziecię!
    Tak że powracasz w rodzinne podwoje? —
    Ja moim życiem przywołam ci życie,
    Do matczynego cisnąć będę łona,
    2160
    Aż krew od zimna śmierci uwolniona
    Sercu twojemu da gorętsze bicie.
    Do Chóru.
    Opowiedz! Powiedz, co to wszystko znaczy?
    Gdzie ją znalazłeś, jaki strach ją trzyma
    W tym stanie cierpień i niemej rozpaczy?

    CHÓR (BOHEMUND)

    2165
    Mnie nie zapytuj — u mnie mowy nie ma.
    Syn twój Don Cezar lepiej będzie wiedzieć,
    Bo on ją przysłał w matczyne podwoje.

    IZABELLA

    Syn mój Don Man'el, tak chciałeś powiedzieć.

    CHÓR (BOHEMUND)

    Syn twój Don Cezar przysłał dziecię twoje.

    IZABELLA

    do Gońca.
    2170
    Wszak Don Man'ela wymienił wieszcz stary?

    GONIEC

    Tak — o nim wspomniał w przepowiedni swojej.

    IZABELLA

    Który bądź z synów miał córkę wybawić
    On moje serce ucieszył bez miary,
    Serce go za to będzie błogosławić.
    2175
    Czyż i tę jeszcze chwilę radującą
    Której czekałam, błagałam gorąco
    Zazdrosny geniusz chce jadem zaprawić?
    Ja muszę szczęście tłumić pośród trwogi:
    Córka wróciła w rodzicielskie progi,
    2180
    Ale w grobowej i bezwładnej ciszy
    Nie widzi matki, głosu jej nie słyszy,
    Na radość moją trzyma nieme lice.
    Popatrzcie na mnie, wy lube źrenice!
    Nabierzcie ciepła, drobniuchne rączęta;
    2185
    Ty, martwa piersi, ocuć w sobie życie,
    Zagraj radością w dniu wielkiego święta.
    Patrzaj, Diego, to jest moje dziecię,
    Dziecię stracone, dziecię wybawione:
    Przyznać go mogę w oczach wszystkich ludzi.

    CHÓR (BOHEMUND)

    2190
    Dziwny i nowy strach się we mnie budzi;
    Czekam ciekawie, jaki koniec będzie
    Gdy się pokaże, że wszyscy są w błędzie.

    IZABELLA

    do Chóru, na którego twarzach widać niespokojność i przestrach.
    Serca nieczułe, serca nieprzebite!
    Pierś wasza miedzi otoczona zbroją,
    2195
    Ciało morskimi skałami pokryte,
    Wy zniszczyć chcecie cichą radość moją.
    Daremnie szukam w licznym waszym gronie
    Oka, na którym łza litości płonie.
    Gdzie moje dzieci, gdzie moi synowie?
    2200
    Ich serce matce współczuciem odpowie;
    Bo na tym miejscu, tak mi się wydaje
    Jakby mnie pustyń otoczyły zgraje,
    Jakby straszydła morskie przyszły w zmowie.

    DIEGO

    Otwiera oczy, podnosi się — żyje!

    IZABELLA

    2205
    Niechże najpierwej ujrzy matki lice.

    DIEGO

    Ze strachem znowu zamyka źrzenice.

    IZABELLA

    do Chóru.
    Idźcie, wzrok obcych znowu ją zabije.

    CHÓR (BOHEMUND)

    ustępując
    Przed jej oczyma chętnie się ukryję.

    DIEGO

    Wzrok swój zdziwiony po licu twym wodzi.

    BEATRIXA

    2210
    Gdzie jestem? — twarz ta zdaje mi się znana.

    IZABELLA

    Powoli — cicho — do zmysłów przychodzi.

    DIEGO

    Co ona czyni? — pada na kolana.

    BEATRIXA

    na kolanach.
    Piękna, anielska matki mojej twarz!

    IZABELLA

    Chodź, moje dziecię, w matczyne ramiona.

    BEATRIXA

    2215
    Do nóg twych padam, winną córkę skarz.

    IZABELLA

    Gdy ty powracasz, wina przebaczona.

    DIEGO

    Patrz pani na mnie, znasz ten siwy włos?

    BEATRIXA

    Wiernego sługi znajomy mi głos!

    IZABELLA

    Lat twych dziecinnych obrońca jedyny.

    BEATRIXA

    2220
    Więc znowu jestem na łonie rodziny!

    IZABELLA

    Nic cię nie wyrwie od niej, chyba zgon.

    BEATRIXA

    Czy mnie do obcych nie zapędzisz stron?

    IZABELLA

    Nigdy — spełniona już wola wyroku.

    BEATRIXA

    Więc ja istotnie jestem przy twym boku
    2225
    I wszystko we śnie jawiło się oku?
    O matko moja! Straszny sen mną władał,
    Widziałam jego, jak bez życia padał! —
    Jakie mnie tutaj przyniosły wypadki?
    Nic nie pamiętam, chwała Ci, jedyny!
    2230
    Że się spokojnie znachodzę przy tobie,
    Że wybawiona powracam do matki.
    Chcieli mnie zawieść do księżny Messyny,
    O! Wolę raczej znajdować się w grobie.

    IZABELLA

    Ocknij się, córko! — wszak księżna Messyny…

    BEATRIXA

    2235
    O! Nie chciej tego wspominać nazwiska;
    To imię śmiercią członki moje ściska.

    IZABELLA

    Słuchaj mnie córko… ta księżna Messyny…

    BEATRIXA

    Do niej należą niezgodni synowie,
    Jeden się Man'el, drugi Cezar zowie.

    IZABELLA

    2240
    Jestem ta sama, poznaj we mnie matkę.

    BEATRIXA

    Co mówisz? Jakie wymówiłaś słowo?

    IZABELLA

    Jestem twą matką i księżną Messyny.

    BEATRIXA

    Matka Man'ela i matka Cezara?

    IZABELLA

    I twoja razem — mówisz o twych braciach.

    BEATRIXA

    2245
    Biada mi, biada — straszliwe odkrycie!

    IZABELLA

    Co ci się stało? Co cię straszyć może?

    BEATRIXA

    patrząc w około postrzega Chór.
    Teraz poznaję — tak, to oni sami!
    Teraz mnie senne złudzenie nie mami.
    Ja ich widziałam w tej okropnej chwili!
    2250
    Mówcie, nieszczęśni! Gdzieście go ukryli?

    CHÓR

    O biada, biada!

    IZABELLA

    Kogo ukryli? — bezmowni stoicie?
    Twarz wasza mówi, że ją rozumiecie.
    O, z oczów waszych, z urwanego głosu
    2255
    Czytam wyrocznię okropnego losu.
    Mówcie — chcę zaraz wiedzieć, co mnie czeka;
    Czego zwracacie wzrok wasz na podwoje?
    Co to za śpiewy biją w ucho moje?

    CHÓR (BOHEMUND)

    Dowiesz się pani — chwila niedaleka!
    2260
    Na serce twoje przywdziej zbroję dzielną,
    Przenieś po męsku tę boleść śmiertelną.

    IZABELLA

    Co się przybliża? — jaki cios mnie czeka?
    Po zamku śpiewy żałobne rozwodzą —
    Gdzie są synowie? — czemu nie przychodzą?
    Pierwsze pół Chóru wnosi na marach trup Manuela pokryty czarnym kirem i stawia go na wolnej stronie sceny.
    Izabella, Beatrixa, Diego i Dwa Chóry.

    PIERWSZY CHÓR (KAJETAN)

    2265
    LosPo miasta ulicy
    Przy boku tęsknicy
    Nieszczęście bieży.
    Obchodzi z daleka
    Mieszkania człowieka.
    2270
    Dzisiaj uderzy
    O jedne podwoje,
    Jutro ciosy swoje
    Do drugich wymierzy —
    A nie opuści żadnego domu,
    2275
    A nie przebaczy nigdy nikomu.
    Nieszczęście swym grotem
    Pierwej albo potem
    Każdy próg nawiedzi,
    Gdzie żywego widzi.

    (BERENGAR)

    2280
    Gdy listki opadną
    W późnej jesieni,
    Gdy w grób się pokładną
    Starce schyleni,
    Natura łaskawa
    2285
    Natenczas uznaje
    Dawne swoje prawa,
    Odwieczne zwyczaje,
    I nic się nie dzieje,
    Przed czym człek truchleje.
    2290
    Ale tu człowieka
    I okropność czeka:
    Zabójstwo rozrywa
    Najświętsze ogniwa,
    Do stygowej[40] lodzi
    2295
    Kwiat wiosennej młodzi
    Straszna śmierć porywa.

    (KAJETAN)

    Kondycja ludzkaGdy chmury zaciemnią nieba błękity
    Gdy głucho zagrzmi piorun ukryty,
    Natenczas człowiek śmiertelny czuje,
    2300
    Że nim przeznaczeń ręka kieruje.
    Ale w pogodnej nawet naturze
    Uderza piorun, powstają burze.
    Pośród żywota szczęśliwej doby
    Możesz nieszczęścia doznać żałoby!
    2305
    Niechaj więc serce twoje nie lata
    Za krótką, zwodną próżnością świata!
    Kto dziś ma własność, jutro ją utraci —
    Kto szczęścia doznał, bólem go upłaci.

    IZABELLA

    Co ja usłyszę? — co ten kir okrywa?
    Zbliża się do mar i cofa się znowu.
    2310
    Strach niewidomy zbliża moje kroki
    I znów oddala lodowatą dłonią.
    Do Beatrixy, która pomiędzy nią a marami stanęła.
    O pozwól! co jest niechaj mi odsłonią.
    Podnosi kir.
    Boże wszechmocny! Syna mego zwłoki.

    CHÓR (KAJETAN, BERENGAR, MANFRED)

    Matko nieszczęsna! Syna twego ciało!
    2315
    Samaś straszliwe słowo wymówiła,
    Ono z ust moich wypełzać nie śmiało.

    IZABELLA

    Mój syn! Mój Man'el! Boże litościwy
    Także[41] ja moje mam oglądać dziecię!
    Musiałeś wracać do matki nieżywy,
    2320
    Żeby zachować siostry twojej życie.
    Gdzie był Don Cezar, gdzie twój brat pogonił,
    Że cię od ciosów zabójczych nie bronił?
    PrzekleństwoPrzekleństwo ręce, co go uderzyła,
    Przekleństwo matce, co zbójcę powiła,
    2325
    Przekleństwo czarne niech skrzydła rozpina
    Nad rodem całym zbójcy mego syna.

    CHÓR

    Biada, o biada! Biada, o biada!

    IZABELLA

    Wy, duchy nieba, takeście wróżyli,
    Także[42] wyrocznia prawdę nam wykłada?
    2330
    Biada tym, biada, co jej zawierzyli.
    Po co uprzednio lękać się i marzyć,
    Gdy takim końcem Bóg nas chciał obdarzyć?
    Wy, których do mnie sprowadziła trwoga,
    Co w bólu moim nakarmiacie wzroki
    2335
    Patrzcie, jak kłamią i sny, i proroki,
    Patrzcie, jak ufać można słowom Boga:
    Gdy czułam łono córką tą brzemienne
    Ojciec jej dziwne miał zjawisko senne:
    Jemu się zdało, że z ślubnej pościeli
    2340
    Rosły dwa laury, przy nich lilia w bieli.
    Liliję ogień cudowny zapalił
    I rosnąc w płomień, dom w gruzach obalił.
    Przejęty strachem mąż się wypytywał
    Araba, który lot ptaków zgadywał,
    2345
    Jakie znaczenie to zjawisko kryje?
    Czarownik odrzekł: jeśli moje brzemię
    Urodzi córkę — ona mu zabije
    Synów i zniszczy całe domu plemię.

    CHÓR

    Co mówisz, pani? Biada, biada, biada!

    IZABELLA

    2350
    Ojciec dlatego kazał zabić dziecię;
    Lecz ja biednemu zachowałam życie.
    W dziecinnym wieku córka urodzona
    Wyrwaną była z matczynego łona,
    Żeby jej bracia przez nią nie pomarli.
    2355
    A teraz zbójce życie mu wydarli,
    Krew wytoczona na nią nie upada.

    CHÓR

    Biada, o biada! Biada, o biada!

    IZABELLA

    Nieufne słowom pogańskiego sługi
    Słodszą nadzieję serce przeczuwało;
    2360
    Bo przepowiedział w on czas człowiek drugi
    Co mi się szczerą prawdą wydawało.
    Mówił, że córka, która się narodzi,
    Kiedyś mi synów miłością pogodzi.
    ProroctwoDwie więc wyrocznie między sobą sprzeczne
    2365
    Zlały zarazem na głowę dziecinną
    Słodką nadzieję i przekleństwo wieczne.
    Przekleństwo biednej dotknąć nie powinno,
    Nadziei spełnić nie miała sposobu.
    Kłamstwo więc, kłamstwo wyszło od nich obu!
    2370
    Prorok swą sztuką nigdy nie zgaduje;
    Jest oszukanym, albo oszukuje.
    Prawdziwa przyszłość zakryta dla ciebie,
    Czy dłoń twa w mętach piekielnych nurkuje,
    Czy szuka w światłach łyszczących na niebie.

    PIERWSZY CHÓR (KAJETAN)

    2375
    Biada, o biada, co wyrzekłaś pani!
    Umiarkuj, wstrzymaj słowa twe zuchwałe,
    Wyrocznia widzi w przyszłych lat otchłani;
    Koniec zanuci prawdomównym chwalę.

    IZABELLA

    Nie wstrzymam mowy — tak jak serce każe
    2380
    Na głos o mojej będę mówić męce.
    Po co my święte zwiedzamy ołtarze,
    Po co do nieba podnosimy ręce?
    Bogów wysoko siedzących złagodzić
    Jedno co księżyc chcieć strzałą ugodzić.
    2385
    Przyszłości tajnej zasłon nie odkryjesz,
    Modlitwą twardych niebios nie przebijesz.
    Czy w tę, czy w tamtą stronę lecą ptaki,
    Tam czy gdzie indziej gwiazd gromada sięga,
    Zamknięta dla nas jest natury księga;
    2390
    Sny nasze kłamią, oszukują znaki.

    DRUGI CHÓR (BOHEMUND)

    Stój nieszczęśliwa, o biada ci, biada!
    Nie widzisz słońca, blask jego nie wpada
    Do ciemnych oczów. Bogowie są w niebie,
    Oni straszliwie otoczyli ciebie.

    (WSZYSCY RYCERZE)

    2395
    Bogowie są w niebie
    Oni straszliwie otoczyli ciebie.

    BEATRIXA

    Po coś, o matko! wybawiła dziecię?
    Czemuś go przekleństw nie oddała zgubie
    Grożącej zanim odebrałam życie?
    2400
    Czemuś sądziła być mędrszą w rachubie
    Od tych proroków, co bliskość spajają
    Z odległym czasem, w przyszłości czytają?
    Ty Bogom śmierci wydarłaś ofiarę,
    I mnie, i tobie, nam wszystkim na szkodę;
    2405
    Dziś oni wchodzą odebrać, za karę
    Większą w dwójnasób, w trójnasób nagrodę.
    Ja ci nie mogę dziękować za życie
    Bólami, łzami zalane obficie.

    PIERWSZY CHÓR (KAJETAN)

    w żywym poruszeniu patrząc na podwoje.
    Otwórzcie się rany!
    2410
    Niech ze krwi wylanej
    Tryskają w obłoki
    Czarnych wód potoki!

    (BERENGAR)

    Słyszę nóg miedzianych
    Po podłodze brzęk,
    2415
    Wężów z piekła gnanych
    Sykający dźwięk.
    Ach! to furiów[43] jęk.

    (KAJETAN)

    Ściany tego domu,
    Walcie się od gromu;
    2420
    Zapadaj, podłogo,
    Pod straszliwą nogą;
    Czarnych dymów pary
    Wychodźcie z pieczary
    I obwińcie w chmury,
    2425
    Jasny blask natury!
    A wy, domu Bogi,
    Ustępujcie z drogi;
    Bo staną w rodzinie
    Tej zemsty Boginie!
    Ciż i Don Cezar.
    Za wejściem jego — Chór spiesznie rozdziela się i on sam pośrodku sceny zostaje.

    BEATRIXA

    2430
    O biada, to on!

    IZABELLA

    zbliża się do niego.
    Synu mój Cezary!
    Także cię widzę — pojrzyj na te mary;
    Patrz na cios ręką zbrodniczą zadany.
    Prowadzi go do trumny.

    DON CEZAR

    cofa się ze strachem, twarz zasłaniając.

    PIERWSZY CHÓR (KAJETAN, BERENGAR)

    2435
    Otwórzcie się, rany!
    Niech ze krwi wylanej
    Tryskają w obłoki
    Czarnych wód potoki!

    IZABELLA

    Strach w twoich oczach — lice pobielało!
    2440
    Ach! To jest wszystko, co tobie zostało
    Po twoim bracie — i moje nadzieje
    Razem z tym prochem wiatr grobów rozwieje.
    Waszej miłości, waszej świętej zgody
    W samym nasieniu kwiat piękny więdnieje,
    2445
    Choć owocowej nie zrodził jagody.

    DON CEZAR

    Pociesz się matko — nas związek połączył
    Szczerego serca — Bóg go krwią zakończył.

    IZABELLA

    Ja wiem, żeś kochał całą duszą brata —
    Z radością wasze widziałam przymierze,
    2450
    Chciałeś go kochać w szczerej serca wierze,
    Hojnie nagrodzić utracone lata —
    Zbójca miłości waszej cios zadaje,
    Teraz ci tylko zemsta pozostaje.

    DON CEZAR

    Chodź, chodź! To miejsce nie dla twojej duszy;
    2455
    Wyrwij się z tego widoku katuszy.
    Chce ją wyprowadzić.

    IZABELLA

    wiesza mu się na szyi.
    Ty jeszcze żyjesz, mój jedyny synie[44]!

    BEATRIXA

    Co robisz, matko!

    DON CEZAR

    Niechaj łza ta płynie
    Na moje piersi — o matko jedyna!
    2460
    Jeszcze śmierć tobie nie wydarła syna,
    Bo jego miłość będzie wiecznym żarem
    Palić się w twoim dziecięciu Cezarym.

    PIERWSZY CHÓR (KAJETAN, BERENGAR, MANFRED)

    KrewOtwórzcie się, rany
    Wznieście głosy swoje!
    2465
    Niech w czarnym potoku
    Tryskają krwi zdroje!

    IZABELLA

    biorąc za rękę Beatrixę i Cezara
    O, moje dzieci!

    DON CEZAR

    Jakże się raduję
    Że ją przyciskasz matczynym objęciem.
    2470
    Niech ona odtąd będzie twym dziecięciem
    Siostra…

    IZABELLA

    Tobie ja za córkę dziękuję.
    Wiernie danego słowa dotrzymałeś
    I siostrę twoją do matki przysłałeś.

    DON CEZAR

    zdziwiony.
    2475
    Kogo przysłałem?

    IZABELLA

    Ją przysłałeś, synu!
    Tę, którą widzisz przed twymi oczyma.

    DON CEZAR

    Ta siostra moja!

    IZABELLA

    Żadnej innej nie ma.

    DON CEZAR

    2480
    Ta siostra moja?

    IZABELLA

    Którąś przysłał, synu!

    DON CEZAR

    I siostra jego?

    CHÓR

    Biada, biada, biada!

    BEATRIXA

    O matko moja!

    IZABELLA

    2485
    Drżącą mnie widzicie!

    DON CEZAR

    Przeklęty ten dzień, w którym wziąłem życie!

    IZABELLA

    Co ci jest? Boże!

    DON CEZAR

    Przeklęte to brzemię,
    Co mnie grzesznego wydało na ziemię!
    2490
    Przeklęta skrytość, za której przyczyną
    Zmazałam ręce taką krwawą winą!
    Niech pada piorun, co ci pierś rozbije,
    Dłużej straszliwej zbrodni nie ukryję:
    Dowiedz się, matko, że widząc ich razem
    2495
    Brata mojego przebiłem żelazem.
    Jeżeli nie znasz narzeczonej mojej,
    Patrz na nią — ona przed tobą tu stoi! —
    Ją przydybałem w jego uściśnieniu —
    Teraz wiesz, matko, o całym zdarzeniu.
    2500
    Jeżeli ona siostrą jest dwóch braci,
    To straszną zbrodnię na moim sumieniu
    Długa pokuta i żal nie odpłaci.

    CHÓR (BOHEMUND)

    O najsmutniejszej słyszałaś żałobie —
    Nic już tajnego nie zostało tobie.
    2505
    LosTak się spełniło, jak głosili wieszcze,
    Bo nikt przeznaczeń nie uniknął jeszcze,
    A kto odwrócić chce losów koleje,
    Musi sam kończyć, co niebo zasieje.

    IZABELLA

    Co mnie obchodzi, czy wasi Bogowie
    2510
    Byli kłamliwi, czy rzetelni w słowie?
    Ja wiem, że przez nich ta pierś nieszczęśliwa
    Najboleśniejszą raną się okrywa.
    Chociaż ich na mnie pioruny uderzą,
    Tej blizny serca więcej nie rozszerzą.
    2515
    Kto się na świecie niczego nie lęka,
    Temu niestraszna groźna Bogów ręka.
    Syn mój najdroższy leży martwy w grobie,
    Żywego nie chcę więcej mieć przy sobie.
    Niechaj przepada! — to nie moje dziecię,
    2520
    Bazyliszkowi dałam kiedyś życie;
    Własnego łona wykarmiłam mlekiem
    Żeby był potem brata rozbójnikiem.
    Chodź, moja córko! Pójdziem w kraj daleki,
    Niechaj tu zemsty zamieszkują Bogi —
    2525
    Zbrodnia mnie niegdyś zawiodła w te progi
    Zbrodnia mnie dzisiaj wygania na wieki.
    Z niechęcią weszłam, przebywałam w trwodze,
    Z rozpaczą matki na zawsze odchodzę.
    Niewinnie zniosłam ból i żale krwawe —
    2530
    Lecz wieszcz ma prawdę, bogi mają sławę.
    Odchodzi. Za nią Diego.
    Beatrixa, Don Cezar, Chór.

    DON CEZAR

    zatrzymując Beatrixę.
    Wstrzymaj się siostro, nie opuszczaj brata!
    Niech serca matki uciska mnie strata,
    Niech krew ta woła o pomstę do Boga,
    Niech potępiony zostanę od świata!
    2535
    Ty tylko jedna, siostro moja droga,
    Ty nie przeklinaj! Bo twego przekleństwa
    Znieść moja dusza nie ma dosyć męstwa.

    BEATRIXA

    odwraca twarz i wskazuje na mary.

    DON CEZAR

    Kochanka twego nie jestem morderca!
    Brata ja sobie i tobie wydarłem.
    2540
    Dzisiaj żyjący, tak ci bliski serca
    Jak ten, którego oglądasz umarłym.

    BEATRIXA

    głośno płacze.

    DON CEZAR

    Płacz, płacz nad bratem; i ja po tej stracie,
    Ja razem z tobą łzą zapłaczę rzewną!
    Tylko kochanka nie śmiej płakać w bracie,
    2545
    Tego pierwszeństwa nie przeniosę pewno.
    Zostaw mi jedną pociechę, ostatnią,
    Ostatnią w żalu nieprzebranej mierze:
    Że ja do serca twego tak należę,
    Jak on zabity moją ręką bratnią.
    2550
    Spełniona na nas ta wyrocznia krwawa
    Równe nam daje nieszczęście i prawa.
    Troje rodzeństwa w zgubny los wplątane
    Muszą być jednym żalem opłakane.
    Gdy więc pomyślę, że łza twoja szczera
    2555
    Nie na grób brata, lecz kochanka pada,
    Natenczas czuję, że mi zazdrość blada
    W boleściach ulgę ostatnią wydziera.
    Nie tak radośnie, jakbym życzył sobie,
    Złożę ofiarę na braterskim grobie;
    2560
    Ale się zgonem moim nie zastraszę.
    Duch mój spokojnie wzniesie się do Boga,
    Bylebym wiedział, że ty, siostra droga,
    W jeden popielnik złożysz prochy nasze.
    Obejmując ją ramieniem, mówi z żywą namiętnością.
    Ciebie pierś moja ukochała wrząca,
    2565
    Choć jeszcze tajne było pokrewieństwo —
    Za moją miłość bez granic, bez końca
    Noszę okropne zabójcy przekleństwo.
    Żem ciebie kochał, zgrzeszyłem u świata;
    Lecz dziś, gdy we mnie widzisz tylko brata,
    2570
    Dzisiaj od ciebie wymagam litości
    Jako świętego długu powinności.
    Poziera na nią śledzącym wzrokiem i z bolesnym oczekiwaniem — a widząc ją płaczącą odwraca się gwałtownie.
    Nie — na łzy twoje ja patrzeć nie mogę,
    Przy tym umarłym w sercu czuję trwogę,
    Wątpliwość straszna rozdziera mi życie.
    2575
    Zostaw mnie w błędzie — płacz cicho i skrycie.
    Nie wracaj do mnie — uciekam co prędzej —
    Ciebie i matki nie chcę widzieć więcej,
    Ona mnie nigdy, nigdy nie kochała!
    W bólu jej dusza otwarła się cała:
    2580
    Jego nazwała lepszym swoim synem,
    Kłamstwo więc było codziennym jej czynem!
    I ty fałszywą jesteś tak, jak ona!
    Do udawania nie muś[45] twego łona;
    Pokaż nienawiść chowaną tajemnie —
    2585
    Mnie już nie ujrzysz. Idź, o idź ode mnie!
    Oddala się. Beatrixa zostaje jakiś czas w niepewności i walce sprzecznych uczuć — potem oddala się.

    CHÓR (KAJETAN)

    Stokroć szczęśliwe mijają godziny,
    Temu, co pośród spokojnej doliny,
    W dali od życia niebezpiecznej chmury
    Leży jak dziecko na łonie natury!
    2590
    Bo mnie w pałacach smutek serce ciśnie
    Patrząc[46], jak pany spadają z wysoka,
    Jak ich pomyślność ledwie chwilą błyśnie,
    Już wiedzie boleść w jednym mgnieniu oka. —
    I ten szczęśliwe usłał sobie łoże,
    2595
    Kto od burzliwej życia tego fali
    W czas przestrzeżony duszę swą ocali
    I w cichym, głuchym zamieszka klasztorze;
    Kto odrzuciwszy wszystkie ziemskie sprawy,
    Umie zagłuszyć bodzącą chęć sławy,
    2600
    Uciszy w łonie rozkosze szalone
    I żądze zawsze głodne i spragnione.
    Jego natenczas namiętność burzliwa
    Na dzikie wichry życia nie porywa;
    Nigdy on w swojej spokojnej zaciszy
    2605
    Smutnego głosu ludzi nie usłyszy.
    Do miernych tylko wysokości świata,
    Pomiędzy grodów zadymione głazy
    Wchodzi cierpienie i zbrodnia przylata —
    Lecz miecz wyniosłych stroni jak zarazy.

    (BERENGAR, BOHEMUND, MANFRED)

    2610
    Wolność jest w górach — tam dołów wyziewy
    Nie dojdą czyste zatruwać powiewy.
    Świat ten jest piękny, doskonały wszędzie,
    Gdzie człek z cierpieniem swoim nie zasiędzie.

    (CAŁY CHÓR)

    Wolność jest w górach itd. itd.
    Don Cezar, Chór.

    DON CEZAR

    spokojniejszym głosem.
    2615
    Po raz ostatni woli mej słuchajcie:
    Ciało to drogie grobowi oddajcie —
    To cześć ostatnia dla umarłych ludzi.
    W waszej pamięci zapewne się budzi
    Obrzęd żałobny, gdyż niedawnej chwili
    2620
    Ciało książęcia ziemiąście pokryli.
    Zaledwie przebrzmiał głos żałobnej trąby,
    Już inne ciało tamte w głąb przywala,
    Jedna się świeca przy drugiej zapala
    I na grobowych schodach katakomby
    2625
    Schodzą się z sobą pogrzebne orszaki.
    Niechaj więc obchód przygotują taki,
    W tym samym miejscu, gdzie ojciec spoczywa —
    Niechaj jak wprzódy wszystko się odbywa
    Cicho, spokojnie i przy drzwiach zamkniętych.

    CHÓR (BOHEMUND)

    2630
    Prędko się stanie zadość woli twojej;
    Jeszcze katafalk przy ołtarzu stoi
    Jako pamiątka tych obrzędów świętych —
    I wzniesionego strasznej śmierci dzieła
    Dotąd się żadna ręka nie dotknęła.

    DON CEZAR

    2635
    OmenZła była wróżba, że umarłych lochy
    W domu żyjących zaraz nie zamknięto,
    Ale gdy ojca pochowano prochy
    Czemu nieszczęsny katafalk nie zdjęto?

    CHÓR (BOHEMUND)

    Burzliwe czasy, między wami wojna,
    2640
    W której Messyna wystąpiła zbrojna
    Gdzie indziej naszą uwagę zwróciły,
    Pustej świątyni drzwi zamknięte były.

    DON CEZAR

    Spiesznie do dzieła, nim północ uderzy,
    Ukończcie całą pracę jak należy.
    2645
    Niech jutro słońce porankowym wschodem
    Zastanie dom ten ze krwi oczyszczony
    I świeci jasno nad szczęśliwym rodem.
    Drugi Chór oddala się ze zwłokami Don Manuela.

    PIERWSZY CHÓR (KAJETAN)

    Czy mam pobożne sprowadzić zakony
    Podług dawnego kościoła zwyczaju,
    2650
    Żeby z ich piersi hymn błogosławiony
    Duszę zmarłego wprowadził do raju?

    DON CEZAR

    Na naszym grobie niech ich pieśni święte
    Brzmią po czas wieczny przy blaskach pochodni —
    Dziś im nie wchodzić w te progi przeklęte,
    2655
    Bo świętość czysta nie przystała zbrodni.

    SamobójstwoCHÓR (KAJETAN)

    O krwawym czynie nie chciej myśleć, panie,
    Nie wznoś na siebie żelaza rozpaczy!
    Między żywymi sędzia twój nie stanie,
    A żałującym Bóg winę przebaczy.

    DON CEZAR

    2660
    Między żywymi sądu na mnie nie ma,
    Wiem, i dlatego sam siebie ukarzę —
    Niebo pokutę za żal szczery trzyma,
    Ale czyn krwawy krwią się tylko maże.

    CHÓR (KAJETAN)

    Rozpacz w tym domu winieneś złagodzić,
    2665
    A nie cierpienia do cierpień przywodzić.

    DON CEZAR

    Przez śmierć upadnie klątwa nieszczęśliwa,
    Bo samobójstwo rwie losów ogniwa.

    CHÓR (KAJETAN)

    Musisz żyć, panie, dla kraju posługi
    Gdy z twojej ręki poległ władca drugi.

    DON CEZAR

    2670
    Ja bogom śmierci dług zapłacę winny;
    Niech o żyjących troszczy się kto inny.

    CHÓR (KAJETAN)

    Póty nadzieja, póki słońce błyska—
    Od śmierci tylko nic człowiek nie zyska.

    DON CEZAR

    Przed powinnością sługi uchyl czoła —
    2675
    Ja idę z duchem, który na mnie woła.
    Dla kogo szczęście dary swe otwiera,
    Niech w głębie duszy mojej nie spoziera.
    Jeśli cię władca pana nie zatrważa,
    To przeklętego lękaj się zbrodniarza
    2680
    I szanuj głowę nieszczęściem dotkniętą,
    Bo ona nawet dla Bogów jest świętą.
    Kto tyle doznał, ile ja doznaję
    Przed śmiertelnymi rachunku nie zdaje.
    Donna Izabella, Don Cezar, Chór.

    IZABELLA

    wchodzi powolnym krokiem, niepewny wzrok rzuca na Don Cezara — zbliża się na koniec do niego i spokojnym mówi głosem.
    Już moje oczy ujrzeć cię nie miały,
    2685
    Tak w duszy mojej przyrzekłam zbolałej;
    Lecz zamiar matki, z naturą niezgodny
    Przechodzi prędko jak wiatr niepogodny.
    Synu! Z pustego mieszkania boleści
    Mnie tu przywiodły nieszczęśliwe wieści.
    2690
    Mamże im wierzyć? — czyż to prawda szczera,
    Że mi dzień jeden dwóch synów zabiera?

    CHÓR (KAJETAN)

    Widzisz w nim serce niezgiętej odwagi,
    Gotowe wstąpić do zmarłych mogiły.
    Użyj ty, pani, matczynej powagi
    2695
    I próśb matczynych wzruszającej siły,
    Bo moje słowa daremnie dzwoniły.

    IZABELLA

    Synu! Ja cofam potępienia mowę
    Którą z rozpaczy ślepa i szalona,
    Na twoją drogą zawołałam głowę.
    2700
    Matka nie może dziecię swego łona
    Zrodzone bólem i cierpieniem mnogiem
    Potępić wiecznie przed ludźmi i Bogiem.
    Niebo tych grzesznych modłów nie wykona,
    One, brzemienne łzami przebaczenia,
    2705
    Odbić się muszą od jego sklepienia.
    O żyj, mój synu! Wolę ja zapewne
    Widzieć jednego dziecięcia mordercę
    Niźli nad dwojgiem łzy wylewać rzewne.

    DON CEZAR

    Nie myślisz, matko, co chce twoje serce;
    2710
    I mnie, i sobie gotujesz męczarnie.
    Ja żyć na ziemi nie mogę bezkarnie —
    Gdybyś ty nawet miała dosyć męstwa
    Patrzeć na moje oblicze przekleństwa,
    To ja nie zniosę na bezmownej twarzy
    2715
    Wyrzutu, którym rozpacz mnie obdarzy.

    IZABELLA

    Nigdy cię wyrzut nie zrani żałosny,
    Skargi nie będzie ni cichej, ni głośnej.
    W smutku się boleść rozleje łagodnie,
    Będziemy wspólnym cierpieniem i łzami
    2720
    Płakać nieszczęścia i ukrywać zbrodnię.

    DON CEZAR

    biorąc jej rękę łagodnym głosem.
    I tak się stanie! — zapłaczesz nad nami;
    W smutku się boleść rozleje łagodnie
    Wtenczas, gdy będą pod tym samym głazem
    Spoczywać zbójca i zabity razem.
    2725
    Na naszym grobie gdy kamień pamiątki
    Uczci obydwóch pochowane szczątki,
    Z głowy mej klątwa bezbronna uleci
    I ty jednako wspomnisz twoje dzieci.
    Łza, co z pięknego oka ci popłynie
    2730
    Będzie po jednym i po drugim synie —
    Bo śmierć jest mocnym pośrednikiem ludzi,
    Ona płonący ogień gniewu studzi,
    Gasi nienawiść — tam litość w żałobie,
    Jak obraz siostry płaczącej na grobie,
    2735
    Do urny smutnej łagodnie się schyla
    I cichym prochom łzami się przymila.
    Dlatego nie broń, żebym obmył zgonem
    Klątwę wiszącą nad zbrodniczym łonem.

    IZABELLA

    ReligiaŁaska religii otworem ci stoi,
    2740
    Ona strapione serce uspokoi.
    Niejedną winę miłosierdzie maże
    Gdy grzesznik zwiedzi Loretty ołtarze.
    Błogosławieństwo nieba odpoczywa
    Na grobie świętym, co grzech wszelki zmywa.
    2745
    Modły pobożnych ludzi są skuteczne,
    Bo ich zasługi mają łaski wieczne —
    W miejscu, gdzie ręce zbrodnią się zmazały,
    Można zbudować kościół okazały.

    DON CEZAR

    Morderczą strzałę wyjmiesz z głębi łona,
    2750
    Lecz rana przez to nie będzie zgojona.
    Niech kto chce pędzi żywot pognieciony
    Ostrą pokutą oczyszczając grzechy,
    Ja w sercu czując pozrywane strony[47]
    Na ziemi, matko, nie znajdę pociechy.
    2755
    Ja muszę wolnym duchem ożywiony
    Brać w siebie czyste powietrza oddechy,
    I między ludzi gromadą wesołą
    Podnosić dumne i pogodne czoło.
    Mnie jeszcze wtenczas zazdrość życie truła,
    2760
    Gdyś ty dla obu równą miłość czuła.
    Czyż dziś nie doznam męki udręczenia,
    Gdy w twoim żalu jedna łza na twarzy
    Zmarłego brata pierwszeństwem obdarzy?
    Śmierć ma potężną siłę oczyszczenia,
    2765
    Ona u wiecznych pałaców swych bramy
    Śmiertelność w cnoty dyjament zamienia,
    Z słabej ludzkości ściera brudne plamy.
    On teraz stoi nade mną wysoko
    Jak gwiazdy złote nad ziemską powłoką.
    2770
    Jeżeli zazdrość dzieliła dwóch braci,
    Gdy w ziemskiej obaj byliśmy postaci,
    To dzisiaj ona serce mi roztoczy;
    Dzisiaj, gdy wieczność zagrała mu w oczy,
    Gdy go bez sporu religia człowieka,
    2775
    Jak Boga, świętą pamięcią obleka.

    IZABELLA

    To żeście na to ujrzeli Messynę,
    Żeby ostatnią obaczyć godzinę?
    Jam was zwołała do zgody przymierza,
    A los złowrogi słodkie sny matczyne
    2780
    W przeciwną stronę nadziei uderza.

    DON CEZAR

    O, nie bluźń, matko! spełnione wyroki.
    Z nadzieją zgody biegliśmy ku tobie,
    I oto cicho spoczną nasze zwłoki
    Zgodą złączone, w wiecznym śmierci grobie.

    IZABELLA

    2785
    O żyj, mój synu! W tej cudzej krainie,
    Gdzie dla mnie twarze obce i nieznane,
    Ja twardym ludzi szyderstwem zostanę,
    Gdy mnie opieka synów moich minie.

    DON CEZAR

    Gdy świat bez serca cześć wypowie tobie,
    2790
    Chroń się od niego i na naszym grobie
    Zawołaj, matko, synów twoich cieni:
    My wtenczas, w duchy Boże zamienieni,
    Przyjdziemy pomoc nieść twojej żałobie.
    Jak gwiazdy bliźnie na nieba obłoku
    2795
    Wśród burzy świecą żeglarzom zbłąkanym,
    Tak my do twego przylecimy boku
    Pociechą siłę dać piersiom stroskanym.

    IZABELLA

    O żyj, mój synu! Żyj dla matki twojej!
    Stracie tak wielkiej pierś się nie ostoi!
    z namiętnym wzruszeniem obejmuje go za szyję — Don Cezar łagodnie wyrywa się z jej uścisku i z odwróconą twarzą podaje jej rękę.

    DON CEZAR

    2800
    Bądź zdrowa, matko!

    IZABELLA

    Widzę z bolesnym uczuciem rozpaczy,
    Ze nic głos matki u ciebie nie znaczy.
    Może kto inny prośbą swą wyjedna
    Więcej od ciebie niźli matka biedna.
    idzie ku drzwiom.
    2805
    Chodź, moja córko! Gdy zimny trup brata
    Tak go potężnie przyciąga do grobu,
    To może siostra, kochanka ich obu,
    W blask czarujący piękności bogata
    Nadzieją złotą zwabi go do świata.
    Beatrixa ukazuje się we drzwiach. Donna Izabella, Don Cezar, Chór.

    DON CEZAR

    na widok siostry wzruszony twarz sobie zakrywa.
    2810
    O matko, matko! Coś ty wymyśliła?

    IZABELLA

    przyprowadzając Beatrixę.
    Jam go prosiła, daremnie prosiła;
    Ty teraz błagaj, zaklinaj, niech żyje.

    DON CEZAR

    Strasznie próbujesz chęci moje czyste!
    Do nowej walki wiedziesz moją duszę
    2815
    Tak, że na drodze do nocy wieczystej
    Za blaskiem słońca więcej tęsknić muszę.
    Tu anioł życia strojny w raju wdzięki
    Staje przede mną i z bogatej ręki
    Sypie mi tysiąc kwiatów oko ćmiących,
    2820
    Tysiąc owoców życiem woniejących.
    W promieniach słońca serce się ocuca,
    Martwa pierś moja w życie się zamienia
    Woła nadzieję i żądzę istnienia.

    IZABELLA

    Błagaj go, błagaj: niech nas nie porzuca,
    2825
    Podpory naszej z sobą nie unosi —
    Gdy ty nie możesz, nikt go nie uprosi.

    BEATRIXA

    Jeśli umarły chce od nas ofiary,
    To pozwól, matko, niech ja się poświęcę.
    Nim w sobie życia mogłam uczuć żary,
    2830
    Już mnie w zabójcze przeznaczono ręce.
    Klątwa wisząca nad rodzinnym domem
    Czeka, by swoim ugodzić mnie gromem:
    Bożej własności kradzież popełnicie
    To, którym żyję, zachowując życie.
    2835
    Ja sama matko, jam brata zabiła —
    Uśpione furie niezgody zbudziła —
    Mnie więc za sądem i Bogów, i świata
    Poświęćcie cieniom umarłego brata.

    CHÓR (KAJETAN)

    O biedna matko! Każde z twoich dzieci
    2840
    Do domu zmarłych na wyścigi leci —
    A ciebie samą zostawia wśród świata
    Bez rad przyjaciół, bez miłości dzieci.

    BEATRIXA

    Dla matki naszej zachowaj się, bracie!
    Dla niej synowska potrzebniejsza siła —
    2845
    Jam dziś dopiero do domu przybyła,
    Łatwiej po mojej ukoi się stracie.

    DON CEZAR

    z tkliwością głęboko dotkniętą.
    My żyć możemy, czy życie zakończyć
    Byle jej tylko z kochankiem się złączyć.

    BEATRIXA

    Zazdrością nawet prochy brata gonisz?

    DON CEZAR

    2850
    On życiem błogiem żyje w twej żałobie,
    Ja martwym będę na ziemi i w grobie.

    BEATRIXA

    O bracie!

    DON CEZAR

    z wyrazem najżywszej namiętności.
    Siostro! Czy dla mnie łzy ronisz?

    BEATRIXA

    Żyj i broń matkę.

    DON CEZAR

    upuszcza jej rękę i cofa się.
    2855
    Matkę tylko jedną?

    BEATRIX

    schylając się na pierś jego.
    Żyj, bracie, dla niej — i ciesz siostrę biedną.

    CHÓR (BOHEMUND)

    Zwycięstwo przy niej; prośbom siostry tkliwej
    Nie mógł się oprzeć umysł jego żywy.
    Matko! Nadzieja błyska w twej żałobie:
    2860
    On wybrał życie — syna wrócił tobie.
    W tej chwili słychać śpiew chóralny — środkowe podwoje otwierają się i widać w kościele katafalk z trumną licznymi kandelabrami otoczony.

    DON CEZAR

    obrócony do trumny.
    Nie, bracie! Twojej nie stracisz ofiary,
    Prochy twe święte wzniesione na mary
    Wołają na mnie silniej, głosem groźby,
    Niż płacze matki, niż kochanki prośby.
    2865
    Trzymam w objęciu mojego ramienia
    Co los człowieka w los Bogów zamienia —
    Ale czyż zbójca ma szczęśliwe chwile
    Pędzić na ziemi — a ty bez pomszczenia
    Trupieć niewinny w głębokiej mogile?
    2870
    Niech nas przedwieczna zachowa opieka,
    Żeby los taki był działem człowieka.
    Jam widział — łzy jej płynęły nam obu,
    Spokojny idę za tobą do grobu.
    Przebija się sztyletem i zatacza się pod nogi siostry, która pada w objęcia matki.

    CHÓR (KAJETAN)

    po krótkim milczeniu.
    Stoję strachem przejęty bez tchnienia, bez głosu;
    2875
    Nie wiem, czy go żałować, czy zazdrościć losu?
    Jedna mi tylko prawda błyszczy wśród chaosu:
    Życie nie jest największym bogactwem człowieka,
    Ale w zbrodni największe nieszczęście go czeka.

    Przypisy

    [1]

    Eumenida — inaczej: Erynia, w mit. gr. Erynie były wysłanniczkami Fatum, mścicielkami tropiącymi zbrodniarzy; przedstawiane były z wężami we włosach i skrzydłami; z imienia znane są trzy: Alekto (Niestrudzona), Tysyfone (Mścicielka) i Megera (Wroga). [przypis edytorski]

    [2]

    trosków — dziś popr. forma D.lm: trosk. [przypis edytorski]

    [3]

    nawa (daw.) — okręt. [przypis edytorski]

    [4]

    promieńmi — dziś popr. forma N.lm: promieniami. [przypis edytorski]

    [5]

    Ceres (mit. rzym) — bogini płodności, rolnictwa i urodzaju. [przypis edytorski]

    [6]

    Pan (mit. gr.) — bóg pasterzy, przedstawiany z koźlimi nogami, jego rzymski odpowiednik to Faun. [przypis edytorski]

    [7]

    wał (daw.) — fala. [przypis edytorski]

    [8]

    o nic piękniejszym — dziś popr.: o niczym piękniejszym. [przypis edytorski]

    [9]

    synie — dziś popr. forma Msc.lp: synu. [przypis edytorski]

    [10]

    rękojmia (daw.) — gwarancja. [przypis edytorski]

    [11]

    wyczerpnięty — dziś popr.: wyczerpany. [przypis edytorski]

    [12]

    walek — dziś popr. forma D.lm: walk. [przypis edytorski]

    [13]

    miasto (daw.) — zamiast. [przypis edytorski]

    [14]

    uważać (daw.) — zauważać, dostrzegać. [przypis edytorski]

    [15]

    nieprzyjacieli — dziś popr. forma D.lm: nieprzyjaciół. [przypis edytorski]

    [16]

    feniks — legendarny ptak, ginący w płomieniach i odradzający się z popiołów. [przypis edytorski]

    [17]

    wiedzieć — tu: znać. [przypis edytorski]

    [18]

    Feb (mit. gr.) — przydomek Apolla, boga słońca. [przypis edytorski]

    [19]

    czaprak — okrycie konia umieszczane pod siodłem. [przypis edytorski]

    [20]

    cugle — lejce. [przypis edytorski]

    [21]

    rząd — ozdobna uprząż końska do jazdy wierzchem. [przypis edytorski]

    [22]

    strugiem — dziś w r.ż.: strugą. [przypis edytorski]

    [23]

    Wenera a. Wenus (mit. gr.) — bogini miłości. [przypis edytorski]

    [24]

    Diana — dziewicza bogini łowów, odpowiednik gr. Artemidy. [przypis edytorski]

    [25]

    podejście — fortel, podstęp. [przypis edytorski]

    [26]

    bawić (daw.) — przebywać. [przypis edytorski]

    [27]

    Perseusz (mit. gr.) — syn Zeusa i Danae, heros, zabójca Meduzy. [przypis edytorski]

    [28]

    Hebe (mit. gr.) — córka Zeusa i Hery, personifikacja młodości. [przypis edytorski]

    [29]

    Wiktoria (mit. rzym.) — bogini zwycięstwa. [przypis edytorski]

    [30]

    styr — dzis popr.: ster. [przypis edytorski]

    [31]

    usilić — wzmocnić. [przypis edytorski]

    [32]

    szczerota — dziś popr.: szczerość. [przypis edytorski]

    [33]

    tej doby (daw.) — w tym czasie. [przypis edytorski]

    [34]

    na uboczy — dziś popr.: na uboczu. [przypis edytorski]

    [35]

    przytomny (daw.) — obecny. [przypis edytorski]

    [36]

    przytomny (daw.) — obecny. [przypis edytorski]

    [37]

    trętwieć — dziś popr.: drętwieć. [przypis edytorski]

    [38]

    Temida (mit. rz.) — bogini sprawiedliwości. [przypis edytorski]

    [39]

    Orestes (mit. gr.) — syn Agamemnona i Klitajmestry, matkobójca, który pomścił w ten sposób zabójstwo ojca. [przypis edytorski]

    [40]

    stygowy (mit. gr.) — styksowy (od nazwy rzeki płynącej w krainie umarłych). [przypis edytorski]

    [41]

    Także — „tak” z partykułą wzmacniającą -że. [przypis edytorski]

    [42]

    Także — „tak” z partykułą wzmacniającą -że. [przypis edytorski]

    [43]

    furiów — dziś popr. forma B.lm: furii. [przypis edytorski]

    [44]

    synie — dziś popr. forma Msc.lp: synu. [przypis edytorski]

    [45]

    musić (daw.) — zmuszać. [przypis edytorski]

    [46]

    patrząc — błąd składni, winno być: gdy patrzę. [przypis edytorski]

    [47]

    strony — dziś popr. forma B.lm: struny. [przypis edytorski]

    x