Wesprzyj Wolne Lektury 1,5% podatku — to nic nie kosztuje! Wpisz KRS 00000 70056 i nazwę fundacji Wolne Lektury do deklaracji podatkowej. Masz czas tylko do końca kwietnia :)

Przekaż 1,5%

Przekaż 1,5% podatku na Wolne Lektury KRS 00000 70056
Ufunduj darmowe książki dla tysięcy dzieciaków.
WIĘCEJ

Szacowany czas do końca: -
Juliusz Słowacki, Grób Agamemnona

Spis treści

    1. Bunt: 1
    2. Ciało: 1
    3. Cisza: 1
    4. Drzewo: 1
    5. Dusza: 1
    6. Głupota: 1
    7. Grób: 1 2
    8. Koń: 1
    9. Los: 1 2
    10. Matka: 1
    11. Nieśmiertelność: 1
    12. Niewola: 1 2 3 4
    13. Obowiązek: 1
    14. Ojczyzna: 1 2 3 4
    15. Poeta: 1 2
    16. Pokora: 1
    17. Polak: 1 2 3 4
    18. Prometeusz: 1
    19. Próżność: 1
    20. Sarmata: 1
    21. Serce: 1 2
    22. Sługa: 1
    23. Syn: 1
    24. Szlachcic: 1
    25. Śmierć bohaterska: 1 2
    26. Śpiew: 1
    27. Światło: 1
    28. Upadek: 1
    29. Upiór: 1
    30. Walka: 1 2
    31. Wampir: 1
    32. Wizja: 1
    33. Wyrzuty sumienia: 1
    34. Życie snem: 1

    Juliusz SłowackiGrób Agamemnona

    1
    GróbNiech fantastycznie[1] lutnia nastrojona,
    Wtóruje myśli posępnej i ciemnej —
    Bom oto wstąpił w grób Agamemnona[2].
    I siedzę cichy w kopule podziemnej,
    5
    Co krwią Atrydów[3] zwalana okrutną.
    SerceSerce zasnęło, lecz śni. — Jak mi smutno!
    O! jak daleko brzmi ta harfa złota,
    Której mi tylko echo wieczne słychać!
    Drujdyczna z głazów ta to wielkich grota[4];
    10
    Gdzie wiatr przychodzi po szczelinach wzdychać
    I ma Elektry[5] głos — ta bieli płótno
    I odzywa się z laurów: jak mi smutno!
    Tu po kamieniach z pracowną Arachną[6]
    Kłóci się wietrzyk, i rwie jej przędziwo.
    15
    Tu cząbry[7] smutne gór spalonych pachną;
    Tu wiatr, obiegłszy górę ruin siwą,
    Napędza nasion kwiatów — a te puchy
    Chodzą i w grobie latają jak duchy.
    Cisza, ŚpiewTu świerszcze polne, pomiędzy kamienie
    20
    Przed nadgrobowym pochowane słońcem,
    Jakby mi chciały nakazać milczenie:
    Sykają. — Strasznym jest rapsodu[8] końcem:
    Owe sykanie co się w grobach słyszy —
    Jest objawieniem — jest i pieśnią ciszy.
    25
    PokoraO! cichy jestem jak wy! o Atrydzi!
    Których popioły śpią pod świerszczów strażą —
    Ani mię teraz moja małość wstydzi,
    Ani się myśli tak jak orły ważą.
    Głęboko jestem pokorny i cichy
    30
    Tu, w tym grobowcu sławy, zbrodni, pychy!
    Drzewo, ŚwiatłoNad drzwiami grobu, na granitu zrębie
    Wyrasta dąbek w trójkącie z kamieni:
    Posadziły go wróble lub gołębie,
    I listkami się czarnemi[9] zieleni —
    35
    I słońca w ciemny grobowiec nie puszcza;
    Zerwałem jeden liść z czarnego kuszcza[10].
    Nie bronił mi go żaden duch ni mara,
    Ani w gałąskach[11] jęknęło widziadło;
    Tylko się słońcu stała większa szpara,
    40
    I wbiegło złote, i do nóg mi padło.
    Z razu myślałem, że ten co się wdziera
    Brzask, była struna to z harfy Homera[12]
    I wyciągnąłem rękę na ciemności
    By ją ułowić i napiąć i drżącą
    45
    Przymusić do łez, i śpiewu, i złości
    Nad wielkiem niczem[13] grobów — i milczącą
    Garstką popiołów: ale w mojem[14] ręku
    Ta struna drgnęła i pękła bez jęku.
    Los, Poeta, PolakTak więc — to los mój, na grobowcach siadać
    50
    I szukać smutków błahych, wiotkich, kruchych.
    Życie snemTo los mój, senne królestwa posiadać,
    Nieme mieć harfy i słuchaczów głuchych —
    Albo umarłych — Końi tak pełny wstrętu —
    Na koń! chcę słońca i wichru — tętentu!
    55
    Na koń! — Tu łożem suchego potoku,
    Gdzie zamiast wody, płynie laur różowy;
    Ze łzą i z wielką błyskawicą w oku,
    Jakby mię wicher gnał błyskawicowy,
    Grób, Śmierć bohaterskaLecę — a koń się na powietrzu kładnie[15]
    60
    Jeśli napotka grób rycerzy — padnie.
    Na Termopilach[16]? — Nie, na Cheronei[17]
    Trzeba się znowu załamać koniowi;
    Ojczyzna, PolakBo jestem z kraju, gdzie widmo nadziei
    Dla małowiernych serc, podobne snowi[18].
    65
    Więc jeśli koń mój w biegu się przestraszy,
    To tej mogiły, co równa jest — naszej —
    Ojczyzna, Polak, Śmierć bohaterska, WalkaMnie od mogiły termopilskiej gotów
    Odgonić legjon[19] umarłych Spartanów;
    Bo jestem z kraju smutnego ilotów[20],
    70
    Z kraju — gdzie rozpacz nie sypie kurhanów[21]!
    Z kraju — gdzie zawsze, po dniach nieszczęśliwych,
    Zostaje smutne pół — rycerzy — żywych.
    Na Termopilach ja się nie odważę
    Osadzić konia w wąwozowym szlaku,
    75
    Bo tam być muszą tak patrzące twarze,
    Że serce, skruszy wstyd — w każdym Polaku.
    NiewolaJa tam nie będę stał przed Grecji duchem —
    Nie — pierwej skonam, niż tam iść — z łańcuchem[22]!
    Na Termopilach — jaką bym zdał sprawę,
    80
    Gdyby stanęli męże nad mogiłą?
    I pokazawszy mi swe piersi krwawe:
    Potem spytali wręcz: — «Wielu was było?» —
    Zapomnij że jest długi wieków przedział —
    Gdyby spytali tak — cóż bym powiedział?!
    85
    Obowiązek, Szlachcic, WalkaNa Termopilach, bez złotego pasa,
    Bez czerwonego leży trup kontusza[23]
    Ale jest nagi trup Leonidasa[24],
    Jest w marmurowych kształtach piękna dusza:
    I długo płakał lud takiej ofiary,
    90
    Ognia wonnego, i rozbitej czary.
    Niewola, Ojczyzna, Polak, Sarmata, Dusza, CiałoO Polsko! póki ty duszę anielską
    Będziesz więziła w czerepie rubasznym[25];
    Póty kat będzie rąbał twoje cielsko,
    Póty nie będzie twój miecz zemsty strasznym!
    95
    Upiór, WampirPóty mieć będziesz hienę[26] na sobie —
    I grób — i oczy otworzone w grobie.
    Zruć[27] do ostatka te płachty ohydne,
    Tę — Dejaniry[28] palącą koszulę:
    Nieśmiertelność, WizjaA wstań jak wielkie posągi bezwstydne,
    100
    Naga — w styksowym[29] wykąpana mule!
    Nowa — nagością żelazną bezczelna —
    Niezawstydzona niczem — nieśmiertelna!
    Niech ku północy z cichej się mogiły
    Podniesie naród — i ludy przelęknie
    105
    Że taki wielki posąg — z jednej bryły!
    A tak hartowny[30], że w gromach nie pęknie,
    Ale z piorunów ma ręce i wieniec —
    Gardzący śmiercią wzrok — życia rumieniec.
    Niewola, Próżność, Sługa, UpadekPolsko! lecz ciebie błyskotkami łudzą!
    110
    Pawiem narodów byłaś i papugą;
    A teraz jesteś służebnicą cudzą —
    SerceChoć wiem, że słowa te nie zadrżą długo
    W sercu — gdzie nie trwa myśl nawet godziny:
    Wyrzuty sumieniaMówię — bom smutny — i sam pełen winy!
    115
    PrometeuszPrzeklnij! — lecz ciebie przepędzi ma dusza,
    Jak Eumenida[31] przez wężowe rózgi.
    Boś ty, jedyny syn Prometeusza[32]
    Głupota, LosSęp ci wyjada nie serce — lecz mózgi.
    Bunt, Matka, Niewola, Ojczyzna, Syn, PoetaChoć Muzę moją w twojej krwi zaszargam,
    120
    Sięgnę do wnętrza twych trzew — i zatargam.
    Szczęknij z boleści i przeklinaj syna!
    Lecz wiedz — że ręka przekleństw, wyciągnięta
    Nade mną — zwinie się w łęk[33] jak gadzina[34],
    I z ramion ci się odkruszy zeschnięta!
    125
    I w proch ją czarne szatany rozchwycą;
    Bo nie masz władzy przekląć — niewolnico!!! —

    Przypisy

    [1]

    fantastycznie — w sposób pobudzający wyobraźnię. [przypis edytorski]

    [2]

    Agamemnon (mit. gr.) — naczelny wódz wyprawy greckiej pod Troję; gdy Grecy z powodu ciszy morskiej nie mogli wyruszyć na wojnę, złożył w ofierze bogini Artemidzie swą córkę, Ifigenię; został za to po powrocie spod Troi zabity przez swą żonę, Klitajmestrę. [przypis edytorski]

    [3]

    Atrydzi (mit. gr.) — potomkowie Atreusza (a. Atreusa), należeli do nich m.in. Agamemnon i Menelaos, mąż Heleny Trojańskiej; ród przeklęty z powodu bratobójstwa, którego dopuścili się Atreusz i Tyestes (a. Tiestes) na swym przyrodnim bracie Chrysipposie (Chryzypie); ich historię znaczą najokrutniejsze zbrodnie popełniane w łonie rodziny; Atreusz (ojciec Agamemnona i Menelaosa), będąc królem Myken, zemścił się na Tyestesie za uwiedzenie żony, podając mu w czasie uczty potrawę przygotowaną z ciał jego synów; sam zginął za to z ręki brata zamordowanych dzieci, Egista. [przypis edytorski]

    [4]

    Drujdyczna (…) grota — grota druidów, kapłanów celtyckich, sprawujących w swej społeczności rolę sędziów, lekarzy i magów. [przypis edytorski]

    [5]

    Elektra (mit. gr.) — córka Agamemnona i Klitajmestry, siostra Ifigenii i Orestesa; postać nieznana Homerowi i dawnej tradycji, zaszczepiona w literaturze gr. przez wielkich tragików: Sofoklesa, Ajschylosa i Eurypidesa; miała być wrogo nastawiona do matki, Klitajmestry i jej kochanka Egista, wziąć udział w krwawej zemście na nich za zamordowanie ojca, Agamemnona, a następnie popaść w szaleństwo z powodu wyrzutów sumienia. [przypis edytorski]

    [6]

    pracowna Arachna (mit. gr.) — pracowita Arachne; chodzi o słynną ze swego kunsztu tkaczkę z Lidii. Naraziła się ona na gniew Ateny, która zniszczyła jej pracę przedstawiającą miłostki bogów; Arachne powiesiła się z rozpaczy, zaś bogini zamieniła ją w pająka, a sznur w pajęczą nić. [przypis edytorski]

    [7]

    cząber — rodzaj zioła, używanego również jako przyprawa. [przypis edytorski]

    [8]

    rapsod — pieśń opiewająca bohaterów, fragment epopei. [przypis edytorski]

    [9]

    czarnemi — dawn. forma dla r. ż. i n.; dziś: czarnymi. [przypis edytorski]

    [10]

    kuszcz — krzak. [przypis edytorski]

    [11]

    gałąskach — dziś popr.: gałązkach. [przypis edytorski]

    [12]

    Homer — na poły legendarny, genialny poeta grecki, twórca fundamentalnych dla kultury europejskiej eposów, Iliady i Odysei. Miał urodzić się w Smyrnie w Azji Mniejszej, w VIII lub IX w. p.n.e.; według tradycji na starość był ubogim ślepym, wędrownym śpiewakiem. [przypis edytorski]

    [13]

    wielkiem niczem — dawn. forma dla r. ż. i n.; dziś popr.: wielkim niczym; chodzi o wielką nicość grobów, o której mówi podmiot liryczny. [przypis edytorski]

    [14]

    mojem — dziś: moim. [przypis edytorski]

    [15]

    kładnie — dziś popr. forma: kładzie. [przypis edytorski]

    [16]

    Termopile — stromy, górski wąwóz, stanowiący przejście z Tesalii do Grecji środkowej, z obu stron zamknięty bramami, u których znajdowały się termy, czyli gorące źródła (stąd pochodzi nazwa; thermos: gorący, pyle: brama); stanowiły ważny punkt strategiczny; w 480 r. p.n.e. król Sparty Leonidas wraz z trzystoma swymi rodakami bronił tego miejsca przed wojskami króla perskiego Kserksesa, walcząc do śmierci ostatniego obrońcy, z przyczyn honorowych, wiedząc, że wojna jest już przegrana; napis na pomniku Spartan poległych pod Termopilami głosi: „Przechodniu, powiedz Sparcie, że leżymy tutaj, posłuszni jej prawom”. [przypis edytorski]

    [17]

    Cheroneja a. Cheronea — miasto w staroż. Beocji; tu Filip Macedoński zadał w 338 r. p.n.e. klęskę połączonym siłom Aten i Teb; pobity w tej bitwie przez Aleksandra Macedońskiego, syna Filipa, oddział Tebańczyków walczył do śmierci ostatniego wojownika. [przypis edytorski]

    [18]

    Bo jestem z kraju, gdzie widmo nadziei / Dla małowiernych serc, podobne snowi — jestem z kraju, gdzie stracono już nadzieję: wyzwolenie stało się tylko marzeniami sennymi. [przypis edytorski]

    [19]

    legjon — dziś popr.: legion. [przypis edytorski]

    [20]

    ilota — helota; niewolnik. [przypis edytorski]

    [21]

    kurhan — kopiec, który sypano na grobach dla upamiętnienia zmarłych i miejsc ich spoczynku. [przypis edytorski]

    [22]

    łańcuch — tu: atrybut niewolnictwa. [przypis edytorski]

    [23]

    kontusz — męska suknia z rozciętymi rękawami i zapinana z przodu; tradycyjny (choć o kroju zapożyczonym ze wschodu i szyty z orientalnych materiałów) strój szlachty polskiej. [przypis edytorski]

    [24]

    Leonidas — król Sparty 491–480 p.n.e., poległ pod Termopilami. [przypis edytorski]

    [25]

    czerep — głowa, czaszka; „czerep rubaszny” stanowi metaforyczną aluzję do stylu bycia polskiej szlachty: rubasznego, a więc bezceremonialnego, prostego (czy wręcz prostackiego), swobodnego i poufale żartobliwego, niepoważnego. [przypis edytorski]

    [26]

    hiena — zwierzę znane z tego, że żywi się padliną; tu: martwym „ciałem” ojczyzny poety żywią się zaborcy. [przypis edytorski]

    [27]

    zruć (daw. forma) — zrzuć. [przypis edytorski]

    [28]

    Dejanira (mit. gr.) — żona Herkulesa. Herkules zabił zatrutą strzałą centaura Nessosa, który próbował zgwałcić Dejanirę. Umierając, centaur podarował Dejanirze swoją tunikę splamioną krwią, twierdząc, że ma ona moc zapewnienia miłości męża. Dejanira posłała Herkulesowi tę tunikę, gdy zakochał się w innej kobiecie, Joli. Herkules zmarł w męczarniach po włożeniu tuniki, która na skutek działania zatrutej krwi Nessosa, przywarła do jego ciała i paliła jego ciało. „Paląca koszula Dejaniry” jest więc synonimem nieznośnego, zabójczego cierpienia, które więzi ofiarę w swej mocy, od którego nie ma ucieczki. Tu koszulą tą ma być „czerep rubaszny”, który należy kojarzyć z spuścizną sarmatyzmu: przez nią Polacy nie są zdolni do odpowiedzialnego i honorowego czynu patriotycznego, a jedynie do zabawy w wojaczkę. [przypis edytorski]

    [29]

    styksowy muł (mit. gr.) — muł rzeki Styks, jednej z rzek Hadesu, świata umarłych; przez nią Charon przewoził zmarłych; jej wody to wody śmierci, ale zarazem skąpanie się w nich czyniło ciało ludzkie odpornym na rany: w ten sposób został zabezpieczony przez swą matkę Achilles (zanurzając go w Styksie, matka trzymała dziecko za piętę, która stała się jedynym miejscem na ciele Achillesa podatnym na zranienie). Kąpiel w Styksie byłaby rodzajem chrztu przeciw śmierci. [przypis edytorski]

    [30]

    hartowny — hartowany; odporny. [przypis edytorski]

    [31]

    Eumenida a. Erynia (mit. gr.) — Erynie (zw. dla przebłagania srogich bóstw Eumenidami, tj. „Dobroczynnymi”) były wysłanniczkami Fatum, mścicielkami tropiącymi zbrodniarzy (tu: duch poety ma pełnić tę rolę, mianowicie sumienia dręczącego winowajcę); przedstawiane były z wężami we włosach (stąd: „wężowe rózgi”) i skrzydłami; z imienia znane są trzy: Alekto (Niestrudzona), Tysyfone (Mścicielka) i Megera (Wroga). [przypis edytorski]

    [32]

    Prometeusz (mit. gr.) — tytan, który litując się nad rodem ludzkim wykradł z Olimpu ogień i dał ludziom, za co został na rozkaz Zeusa przykuty do skały na Kaukazie, gdzie wciąż od nowa orzeł (tu: sęp) wyjadał jego wątrobę (tu: serce), która odrastała w ciągu jednej nocy. [przypis edytorski]

    [33]

    łęk — tu: łuk. [przypis edytorski]

    [34]

    gadzina — tu: wąż. [przypis edytorski]

    x