Przypisy

Pesach a. Pascha (hebr. dosł.: przejście) — główne święto w judaizmie upamiętniające wyjście Żydów z Egiptu; święto rozpoczyna się 14 dnia miesiąca nissan (marzec – kwiecień) i trwa 7 lub 8 dni. Dokładne przepisy obchodzenia święta znajdują się w Misznie. [przypis edytorski]

Pesach — (hebr. pominięty, oszczędzony; jid. pejsech) zw. też Chag ha-Awiw (hebr. Święto Wiosny), najważniejsze i najstarsze święto żydowskie, jedno z trzech świąt pielgrzymich, obchodzone od czasów wędrówki Żydów przez pustynię ku Ziemi Obiecanej. [przypis edytorski]

Pesach — najważniejsze święto żydowskie, obchodzone na pamiątkę ocalenia rodzin żydowskich przed ósmą plagą egipską (śmiercią pierworodnych). [przypis edytorski]

Pesach — w judaizmie nazwa świąt wielkanocnych; Pascha. [przypis edytorski]

pesante schiavitù (wł.) — ciężka niewola. [przypis edytorski]

Pesaro — miasto i gmina w środkowych Włoszech, w regionie Marche, w prowincji Pesaro i Urbino, leżące przy ujściu rzeki Foglia do Adriatyku, poprzez może naprzeciwko Wenecji. [przypis edytorski]

pesedów — dziś popr.: peset; peseta: dawna waluta hiszpańska, obowiązująca od 1868, w 2002 zastąpiona przez euro. [przypis edytorski]

peseta — dawna waluta hiszpańska; w 2002 zastąpiona przez euro. [przypis edytorski]

peseta — dawna waluta Hiszpanii. [przypis edytorski]

pesetas (hiszp.) — pesety, tu: potoczna XIX-wieczna nazwa srebrnych monet meksykańskich o wartości 2 reali i 25 centymów. [przypis edytorski]

pessarium a. pesarium (łac.) — wkładka dopochwowa. [przypis edytorski]

pessarium occlusivum — diafragma, kapturek dopochwowy (środek antykoncepcyjny). [przypis edytorski]

Pestalozzi, Johann Heinrich (1746–1827) — szwajcarski pedagog i pisarz, teoretyk nauczania początkowego. [przypis edytorski]

Pestalozzi, Johann Heinrich (1746–1827) — szwajcarski pedagog i reformator edukacji, przedstawiciel romantyzmu, założyciel licznych instytucji edukacyjnych w Szwajcarii i autor licznych dzieł, w których wyłożył swoje przełomowe tezy na temat kształcenia. Za jego zasługę uznaje się niemal całkowitą likwidację analfabetyzmu w Szwajcarii w pierwszej poł. XIX w. [przypis edytorski]

Pestalozzi, Johann Heinrich (1746–1827) — szwajcarski pedagog i reformator edukacji. [przypis edytorski]

pestis eram vivus, moriens tua mors ero — żyjąc byłem zarazą, umierając będę twoją śmiercią. [przypis edytorski]

Peszawar — miasto w północnym Pakistanie; w XIX w. główna kwatera brytyjska na pograniczu brytyjskich posiadłości w Indiach i Afganistanu. [przypis edytorski]

Peszt — wschodnia, większa część Budapesztu, położona na lewym brzegu Dunaju; dynamiczne centrum adm., polit. i hand.; dawniej odrębne miasto, w 1873 oficjalnie połączone z prawobrzeżną Budą (oraz z Óbudą, Starą Budą) w nową metropolię. [przypis edytorski]

Peszt — wsch., większa część Budapesztu, położona na lewym brzegu Dunaju; dynamiczne centrum adm., polit. i hand.; dawniej odrębne miasto, w 1873 oficjalnie połączone z prawobrzeżną Budą (oraz z Óbudą, Starą Budą) w nową metropolię. [przypis edytorski]

Petelia — miasto w płd. Italii, założone (a. umocnione murem obronnym) przez Filokteta wypędzonego z rodzinnej Meliboi (tu: Melboi) w Tesalii. [przypis edytorski]

Peteos — ojciec Menesteosa. [przypis edytorski]

petercyment (daw.) — słodkie wino hiszpańskie o mocnym aromacie, popularne w Polsce w XVII w. [przypis edytorski]

petercyment — rodzaj słodkiego wina hiszpańskiego; nazwa od imienia i nazwiska Pedra Jiméneza. [przypis edytorski]

Petersburczany — mieszkańcy Petersburga; Petersburżanie. [przypis edytorski]

Petersburg — miasto w płn. Rosji. [przypis edytorski]

Petersburg — miasto w Rosji, położone w delcie Newy nad Zatoką Fińską. [przypis edytorski]

Petersburg — miasto w Rosji, w delcie Newy nad Zat. Fińską; latach 1712–1918 stolica Imperium Rosyjskiego. [przypis edytorski]

Petersburg — rosyjskie miasto położone w delcie Newy nad Zatoką Fińską. [przypis edytorski]

Petersburg — tu: miasto w USA, w stanie Wirginia, ok. 45 km od Richmond. W pobliżu Petersburga podczas amerykańskiej wojny secesyjnej toczyły się trwające dziewięć miesięcy walki pozycyjne (czerwiec 1864 – marzec 1865), nazywane bitwą pod Petersburgiem lub kampanią Richmond-Petersburg; w pierwszym natarciu unioniści ponieśli ciężkie straty. [przypis edytorski]

Peter von Cornelius (1783–1867) — niemiecki malarz, zaliczany do nurtu akademizmu. Autor fresku Sąd Ostateczny w kościele św. Ludwika w Monachium, jak również projektu tamtejszych malowideł ściennych. [przypis edytorski]

petingas — kuris plačių pečių. [przypis edytorski]

petingas — plačių pečių. [przypis edytorski]

petit — drobny druk. [przypis edytorski]

Petite Entente des Femmes (fr.) — Mała Ententa Kobiet; nazwa nawiązująca do tzw. Małej Ententy, sojuszu między Czechosłowacją, Jugosławią i Rumunią zawiązanego dwustronnymi porozumieniami na początku lat 20. XX w. [przypis edytorski]

petite secousse (fr.) — drobny wstrząs. [przypis edytorski]

petitio principii (łac.) — błąd logiczny uzasadnienia, polegający na użyciu tezy, której należy dowieść, jako przesłanki dowodu. [przypis edytorski]

petitio principii — łac. żądanie podstawy; błąd polegający na formułowaniu wniosków na podstawie niedostatecznych przesłanek. [przypis edytorski]

petit nom de guerre (fr.) — pseudonim. [przypis edytorski]

petitowy — pisany petitem: drobną czcionką. [przypis edytorski]

„Petit Parisien” — paryski dziennik społeczno-literacki ukazujący się od 1875 r. [przypis edytorski]

petits faits (fr.) — drobne zdarzenia. [przypis edytorski]

petit — stopień czcionki drukarskiej wynoszący 8 punktów. [przypis edytorski]

Petit — z francuskiego przymiotnik petit oznacza: mały, niski. [przypis edytorski]

petla — dziś: pętla. [przypis edytorski]

petlicy — dziś: pętlica; pętla. [przypis edytorski]

petliczy (daw.) — gadatliwy. [przypis edytorski]

petnyčia — penktadienis. [przypis edytorski]

Petrarca, Francesco (1304–1374) — jeden z pierwszych poetów pochodzących z Italii, piszący zarówno po włosku, jak i po łacinie. [przypis edytorski]

Petrarca, Francesco (1304–1374) — jeden z pierwszych włoskich poetów. [przypis edytorski]

Petrarca, Francesco (1304–1374) — włoski poeta i latynista; w 1341 uwieńczony tzw. laurem poetyckim; zasłynął cyklem wierszy miłosnych (Śpiewnik), głównie sonetów, poświęconych madonnie Laurze, której tożsamość pozostaje nieznana. [przypis edytorski]

Petrarca, Francesco (1304–1374) — włoski poeta i latynista; w 1341 uwieńczony tzw. laurem poetyckim; zasłynął cyklem wierszy miłosnych (Śpiewnik), głównie sonetów, poświęconych madonnie Laurze, której tożsamość pozostaje nieznana. [przypis edytorski]

Petrarca, Francesco (1304–1374) – włoski poeta; zasłynął cyklem wierszy miłosnych, głównie sonetów, poświęconych Laurze, której tożsamość pozostaje nieznana. [przypis edytorski]

Petrarca, Francesco (1304–1374) — włoski poeta; zasłynął cyklem wierszy miłosnych, głównie sonetów, poświęconych Laurze, której tożsamość pozostaje nieznana. [przypis edytorski]

Petrarka, Francesco (1304–1374) — włoski poeta; zasłynął cyklem wierszy miłosnych, głównie sonetów, poświęconych Laurze, której tożsamość pozostaje nieznana. [przypis edytorski]

Petrarka, właśc. Francesco Petrarca (1304–1374) — włoski poeta; zasłynął cyklem wierszy miłosnych, głównie sonetów, poświęconych Laurze, której tożsamość pozostaje nieznana. [przypis edytorski]

petrodaktyl, właśc. pterodaktyl (z gr. pterodactylus: skrzydłopalcy) — skrzydlaty dinozaur okresu jurajskiego. [przypis edytorski]

Petro Konaszewicz-Sahajdaczny (1570–1622) — hetman kozacki, dowodził wojskami kozackimi w wielu bitwach przeciw siłom moskiewskim i tureckim. Zabiegał u królów polskich o zwiększenie limitów i przywilejów kozactwa rejestrowego. Przyczynił się do zwycięstwa Polaków nad Turkami pod Chocimiem; zmarł z ran odniesionych w tej bitwie. [przypis edytorski]

Petro Konaszewicz-Sahajdaczny herbu Pobóg (ukr. Петро Конашевич-Сагайдачний; 1570–1622) — hetman kozaków rejestrowych, uważany za jednego z najwybitniejszych wodzów kozackich. [przypis edytorski]

petrol — benzyna. [przypis edytorski]

Petrowsk — ob. Machaczkała, miasto nad Morzem Kaspijskim, stolica Dagestanu, autonomicznej republiki, wchodzącej w skład Federacji Rosyjskiej. [przypis edytorski]

Petrucci, Pandolfo (1452–1512) — wł. polityk, zdobył pełnię władzy w Republice Sieny, sprawował despotyczne rządy. [przypis edytorski]

Petrus (łac.) — Piotr. [przypis edytorski]

Petryjada — epicki poemat o Piotrze I Wielkim; takie utwory powstawały w XVIII i na pocz. XIX w. [przypis edytorski]

Petrzyn, czes. Petřín — kompleks parkowy w Pradze, na wzgórzu sąsiadującym z Hradczanami. Znajduje się tam m.in. powstała w 1891 r. wieża widokowa, w kilka lat po ukazaniu się Fabryki Absolutu wybudowano tam obserwatorium i największy na świecie stadion piłkarski. [przypis edytorski]

Petty, William (1623–1687) — angielski ekonomista, lekarz i filozof. [przypis edytorski]

Petuma — w Biblii hebrajskiej nie pojawia się imię żony Izmaela. [przypis edytorski]

petycja (łac. petitio) — daw. ogólnie: prośba. [przypis edytorski]

petycję do sejmu lwowskiego o zniesienie pełnomocnictwa w wyborach — od 1866 na terenie Galicji obowiązywało cenzusowe prawo wyborcze, dzięki któremu właścicielki dużych majątków, nieruchomości lub przedsiębiorstw, miały prawo głosowania, chociaż tylko za pośrednictwem męża lub pełnomocnika. [przypis edytorski]

petyhorcy — średniozbrojni kawalerzyści w wojsku litewskim. [przypis edytorski]

petyneta — cienka, delikatna tkanina jedwabna a. bawełniana, często sztywna, podobna do tiulu. [przypis edytorski]

Petzoldt, Józef (1862–1929) — niemiecki filozof zajmujący się empiriokrytycyzmem. Spopularyzował i rozwinął myśl Avenariusa. [przypis edytorski]

Petzoldt, Joseph (1862–1929) — niemiecki filozof zajmujący się empiriokrytycyzmem; spopularyzował i rozwinął myśl Avenariusa. [przypis edytorski]

peuh (fr.) — phi; wykrzyknik wyrażający lekceważenie. [przypis edytorski]

peuno (białorus.) — pewnie. [przypis edytorski]

Pewienem tego, bracie namilszy, iż panowanie nasze i upada, i stoi modlitwami kapłańskimi — Baroniusz, Annales ecclesiastici (t. 5). [przypis edytorski]

Pewien krawiec armeński odwiedzał często swego krewnego osiadłego w Montmorency — tereny schrystianizowanej w starożytności Armenii od średniowiecza pozostawały pod panowaniem dwu muzułmańskich państw: Turcji i Persji; wielu Ormian emigrowało i osiedlało się w Europie. [przypis edytorski]

pewien Lapończyk — Pierre Louis Maupertuis (1698–1759), francuski matematyk, fizyk, przyrodnik, filozof; przyczynił się do rozpowszechnienia teorii Newtona; sformułował zasadę najmniejszego działania; w latach 1736–1737 kierował wyprawą do Laponii na dalekiej północy, której celem był pomiar długości stopnia południka i sprawdzenie kształtu Ziemi: według przewidywań Newtona powinna ona być spłaszczona na biegunach, podczas gdy słynny francuski uczony Cassini utrzymywał, że jest wydłużona wzdłuż osi biegunowej; w 1746 na zaproszenie Fryderyka Wielkiego został pierwszym przewodniczącym Pruskiej Akademii Nauk; w 1752 pokłócił się z przebywającym wówczas na dworze pruskim Wolterem, który odtąd szydził z niego w swoich tekstach. [przypis edytorski]

pewien profesor (…) zafundował sobie tytuł hiszpańskiego barona — Adam Gubrynowicz vel Baron Adam Ludwig von Gubry-Gubrynowicz de Mengen (1906–2000), polski dyplomata, syn Bronisława Gubrynowicza, profesora Uniwersytetu Warszawskiego; za 20 tys. dolarów kupił tytuł barona od króla Hiszpanii. [przypis edytorski]

Pewien Rzymianin opuścił swoją żonę… — zob. Plutarch, Żywot Emiliusza Paulusa V 1. [przypis edytorski]

pewien — tu: może być pewien, może czuć się bezpieczny. [przypis edytorski]

pewna (daw.) — skrócone: rzecz pewna; dziś: pewne. [przypis edytorski]

pewna (daw.) — skrócone: rzecz pewna; dziś: pewne. [przypis edytorski]

pewna — dziś: pewne. [przypis edytorski]

pewnam (starop. forma) — skrót od: pewna [jeste]m. [przypis edytorski]

pewne dzieła sztuki trwają w czasie, np. utwory muzyczne, poematy i sztuki teatralne, inne istnieją w przestrzeni, jak np. rzeźby i obrazy — nawiązanie do koncepcji przedstawionej przez G. E. Lessinga w rozprawie Laokoon, czyli o granicach malarstwa i poezji. Lessing, opierając się na przykładzie różnych wizerunków krzyczącego Laokoona znanych z literatury, postulował o odrębność sztuk plastycznych od poezji. [przypis edytorski]

pewne zamki mu wydzieli — Zbigniew otrzymał jakieś grody w okolicach Sieradza. [przypis edytorski]

pewnieby (starop. forma ort.) — dziś: pewnie by. [przypis edytorski]

Pewnie okręt przyszedł z Delos — Delos to mała wysepka na M. Egejskim, w starożytności uważana za miejsce urodzenia Apollina i jego bliźniaczej siostry Artemidy, stanowiła jeden z głównych ośrodków kultu tego boga. Co roku z Aten na Delos wyruszał statek z uroczystą procesją dziękczynną dla Apollina za opiekę nad ateńskim herosem Tezeuszem, który popłynął na Kretę i zabił Minotaura, uwalniając miasto od ofiar z młodzieży; w czasie nieobecności statku nie wykonywano w Atenach egzekucji (por. Platon, Fedon). [przypis edytorski]

pewnieś (…) złamała — konstrukcja z ruchomą końcówką czasownika: pewnie złamałaś. [przypis edytorski]

pewnie (starop.) — z pewnością, nieomylnie. [przypis edytorski]

pewnie — tu chyba: na pewno. [przypis edytorski]

pewnie — tu: na pewno. [przypis edytorski]

pewnie — tu: z pewnością, niezawodnie. [przypis edytorski]

pewnik — całkowicie pewna informacja. [przypis edytorski]

pewnikiem (daw.) — na pewno. [przypis edytorski]

pewnikiem (daw.) — zapewne. [przypis edytorski]

pewnikiem (gw.) — na pewno. [przypis edytorski]

Pewnikiem otrzymała zapowieść od jakiego zamorskiego króla, jako niebawem dziewosłębów przyśle — do czasu wstąpienia na tron Anna Jagiellonka nie była zamężna, wyszła dopiero w wieku 52 lat za Stefana Batorego. [przypis edytorski]

pewno (daw. forma) — dziś r.n.: pewne (hasło). [przypis edytorski]

pewno (daw.) — tu: z pewnością, niewątpliwie. [przypis edytorski]