Spis treści
- Bezpieczeństwo: 1
- Błądzenie: 1
- Bogactwo: 1
- Bóg: 1 2 3
- Burza: 1 2
- Chleb: 1
- Choroba: 1
- Ciało: 1
- Cierpienie: 1 2 3
- Cnota: 1
- Cud: 1 2 3
- Czas: 1 2 3 4 5
- Deszcz: 1
- Dom: 1 2 3
- Drzewo: 1
- Duch: 1 2 3
- Dusza: 1 2
- Dwór: 1
- Dzieciństwo: 1 2
- Dziecko: 1 2 3 4 5
- Gotycyzm: 1
- Grzech: 1
- Gwiazda: 1
- Jedzenie: 1
- Kara: 1 2
- Kobieta: 1 2 3
- Kochanek romantyczny: 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13
- Kondycja ludzka: 1 2 3
- Ksiądz: 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13
- Książka: 1 2 3
- Los: 1
- Lustro: 1
- Łzy: 1 2 3
- Małżeństwo: 1
- Marzenie: 1 2
- Maszyna: 1
- Matka: 1
- Matka Boska: 1
- Mężczyzna: 1
- Miłość: 1 2 3 4 5 6 7
- Miłość niespełniona: 1 2
- Miłość platoniczna: 1 2
- Miłość romantyczna: 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10
- Miłość tragiczna: 1 2 3 4 5
- Młodość: 1 2 3
- Modlitwa: 1
- Morderstwo: 1
- Natura: 1
- Nauczyciel: 1
- Nauka: 1 2 3 4
- Noc: 1
- Obowiązek: 1
- Obraz świata: 1
- Ogień: 1 2
- Ogród: 1
- Ojciec: 1
- Oko: 1 2 3 4
- Pamięć: 1 2 3
- Pan: 1
- Pies: 1
- Pobożność: 1 2 3
- Pocałunek: 1
- Pochlebstwo: 1
- Poeta: 1
- Poezja: 1
- Portret: 1
- Pozory: 1
- Pozycja społeczna: 1
- Praca: 1
- Przemiana: 1
- Przemijanie: 1 2 3 4 5
- Przyjaźń: 1 2
- Ptak: 1
- Rośliny: 1 2
- Rozpacz: 1 2 3
- Rozstanie: 1
- Rozum: 1 2 3 4
- Ruiny: 1
- Samobójstwo: 1 2 3 4
- Samotnik: 1 2 3
- Sąd Ostateczny: 1
- Sen: 1
- Serce: 1 2 3 4
- Skąpiec: 1
- Sługa: 1 2
- Sprawiedliwość: 1
- Starość: 1
- Strach: 1 2
- Sumienie: 1 2
- Syn: 1
- Syn marnotrawny: 1
- Szaleniec: 1 2 3
- Szaleństwo: 1 2 3 4
- Szatan: 1
- Szczęście: 1
- Szkoła: 1
- Ślub: 1
- Śmiech: 1 2
- Śmierć: 1 2 3 4 5
- Śpiew: 1 2
- Tajemnica: 1 2
- Trucizna: 1 2
- Trup: 1 2 3 4
- Uczeń: 1 2
- Upiór: 1
- Urzędnik: 1 2
- Vanitas: 1 2
- Walka klas: 1
- Wąż: 1
- Wesele: 1 2
- Wierzenia: 1 2 3
- Władza: 1
- Własność: 1
- Wspomnienia: 1 2 3 4
- Wyrzuty sumienia: 1 2
- Wzrok: 1 2
- Zabawa: 1
- Zabobony: 1 2
- Zaświaty: 1 2 3 4 5
- Zazdrość: 1
- Zbrodnia: 1
- Zdrada: 1 2 3
- Zemsta: 1
- Złodziej: 1
- Zwierzęta: 1 2
- Żałoba: 1 2
- Żona: 1
- Życie jako wędrówka: 1
- Życie snem: 1
Dziady. PoemaDziadów część IV
Mieszkanie Księdza — stół nakryty, tylko co po wieczerzy — Ksiądz — Pustelnik — Dzieci — dwie świece na stole — lampa przed obrazem Najświętszej Panny Marii — na scienie[1] zegar bijący.
Ich hab alle mürbe Leichenschleier auf, die in Särgen lagen — ich entfernte den erhabenen Trost der Ergebung, bloss um mir immer fort zu sagen: „Ach, so war es ja nicht! — Tausend Freuden sind auf ewig nachgeworfen in Grüfte und [du] stehst allein hier und überrechnest sie!” Dürftiger! Dürftiger! Schlage nicht das ganze zerrissene Buch der Vergangenheit auf!… Bist du noch nicht traurig genug?[2]
Jean Paul
Dziecko, Ksiądz, Książka, Pobożność, ChlebKSIĄDZ
1
Dzieci, wstawajmy od stoła!
Teraz, po powszednim chlebie,
Klęknijcie przy mnie dokoła,
Podziękujmy Ojcu w niebie.
5Dzień dzisiejszy Kościół święci
Za tych spółchrześcijan dusze,
Którzy spomiędzy nas wzięci
Czyscowe cierpią katusze.
Za nich ofiarujmy Bogu.
rozkłada książkę
DZIECI
KSIĄDZ
Pustelnik wchodzi ubrany dziwacznie.
DZIECI
KSIĄDZ
DZIECI
KSIĄDZ
Kochanek romantyczny, Samotnik, TrupPUSTELNIK
DZIECI
PUSTELNIK
KSIĄDZ
PUSTELNIK
Czas, Młodość, Przemiana, PrzemijanieO tak! tak, byłem tutaj… o, dawno! za młodu!
Przed śmiercią!… będzie trzy lata!
30Lecz co tobie do mego rodu i nazwiska?
Gdy dzwonią po umarłym, dziad stoi przy dzwonie,
Pytają ludzie, kto zeszedł ze świata?
udając dziada
„A na co ta ciekawość? zmów tylko pacierze”.
Otóż ja także umarły dla świata.
35Na co tobie ciekawość, zmów tylko pacierze.
Nazwiska.
patrzy na zegar
jeszcze rano… powiedzieć nie mogę;
Ksiądz, ZaświatyIdę z daleka, nie wiem, z piekła czyli z raju,
I dążę do tegoż kraju.
40Mój Księże, pokaż, jeśli wiesz, drogę!
KSIĄDZ
PUSTELNIK
z żalem
Bezpieczeństwo, DomInni błądzą, Ksiądz w małym, ale własnym domu,
Czy to na wielkim świecie pokój lub zamieszki,
45Czy gdzie naród upada, czy kochanek ginie,
O nic nie dbasz usiadłszy z dziećmi przy kominie.
A ja się męczę w słotnej, ciemnej porze!
BurzaSłyszysz, jaki szturm na dworze?
Czy widzisz łyskanie gromu?
ogląda się
śpiewa
SerceKto miłości nie zna, ten żyje szczęśliwy,
I noc ma spokojną, i dzień nietęskliwy[5].
W cichym, własnym domu!
śpiewa
KSIĄDZ
SługaKiedy tak chwalisz mój dom i kominek,
Patrz, oto ogień służąca nakłada,
Siądź i pogrzej się; tobie potrzebny spoczynek.
Miłość, OgieńPUSTELNIK
śpiewa pokazując na piersi
Nie wiesz, jaki tu żar płonie,
Mimo deszczu, mimo chłodu,
Zawsze płonie!
Nieraz chwytam śniegu, lodu,
70Na gorącym cisnę łonie;
I śnieg tonie, i lód tonie,
Z piersi moich para bucha,
Ogień płonie!
Stopiłby kruszce i głazy,
75Gorszy niż ten tysiąc razy,
pokazując kominek
KSIĄDZ
PUSTELNIK
Kto jestem?… jeszcze rano[7]… powiedzieć nie mogę.
85
Ksiądz, Zaświaty, Rozpacz, PozoryIdę z daleka, nie wiem, z piekła czyli z raju,
A dążę do tegoż kraju.
Tymczasem małą dam tobie przestrogę.
KSIĄDZ
Czas, Młodość, Miłość tragicznaPUSTELNIK
KSIĄDZ
PUSTELNIK
KSIĄDZ
PUSTELNIK
KSIĄDZ
PUSTELNIK
KSIĄDZ
Dziecko, Kara, Miłość niespełniona, Miłość tragiczna, Szaleniec, Szczęście, ŚmiechDZIECKO
oglądając
Czemu waspan tak jesteś dziwacznie ubrany?
Jak strach albo rozbójnik, co to mówią w bajce,
105Z różnych kawałków sukmany,
Na skroniach trawa i liście,
Wytarte płótno, przy pięknej kitajce?[9]
postrzega sztylet, Pustelnik chowa
Jaka to na sznurku blacha?
Różne paciorki, wstążek okrajce?
110Cha cha cha cha!
Dalibóg, waspan wyglądasz na stracha!
Cha cha cha cha!
PUSTELNIK
zrywa się i jakby przypomina się
O dziatki, wy się ze mnie śmiać nie powinniście!
Słuchajcie, znałem pewną kobietę za młodu,
115Tak jak ja nieszczęśliwą, z takiego powodu!
Miała takąż sukienkę i na głowie liście.
Gdy weszła do wsi, cała wieś nawałem,
Urągając się z jej biedy,
Pędzi, śmieje się, wykrzyka,
120Podrzyźnia, palcem wytyka:
Ja się raz tylko, raz tylko zaśmiałem!
Kto wie, jeśli nie za to?… słuszne sądy boże!
Lecz któż mógł przewidzieć wtedy,
Że ja podobną sukienkę włożę?
125Ja byłem taki szczęśliwy!
śpiewa
Ksiądz przychodzi z winem i talerzem.
Kochanek romantyczny, Miłość tragiczna, Samobójstwo, KsiądzPUSTELNIK
KSIĄDZ
PUSTELNIK
JedzenieKSIĄDZ
PUSTELNIK
Książka, Miłość, Poeta, Poezjaz uśmiechem, biorąc książki z szafy
śpiewa
Tylem wytrwał, tyle wycierpiałem,
Chyba śmiercią bole się ukoją;
140Jeślim płochym obraził zapałem;
Tę obrazę krwią okupię moją[13].
dobywa sztylet
KSIĄDZ
wstrzymuje
Co to ma znaczyć?… szalony! czy można?
Odbierzcie mu żelazo, rozdejmijcie pięście.
Jesteś ty chrześcijanin? taka myśl bezbożna!
145Znasz ty Ewangeliją?
PUSTELNIK
chowa sztylet
patrzy na zegar
śpiewa
Tylem wytrwał, tyle wycierpiałem,
150Chyba śmiercią bole się ukoją;
Jeślim płochym obraził zapałem,
Tę obrazę krwią okupię moją.
Za coś dla mnie tyle ulubiona?
Za com z twoim spotkał się wejrzeniem?
155Jednąm wybrał z tylu dziewcząt grona,
I ta cudzym przykuta pierścieniem!
Ach, jeśli ty Getego znasz w oryginale,
Gdyby przy tym jej głosek i dźwięk fortepianu!
Ale cóż? ty o boskiej tylko myślisz chwale,
160Oddany twego tylko powinnościom stanu.
przerzucając książkę
ciska książką
Młodości mojej niebo i tortury!
One zwichnęły osadę mych skrzydeł
165I wyłamały do góry,
Że już nie mogłem na dół skręcić lotu.
Marzenie, Życie snemKochanek przez sen tylko widzianych mamideł;
Nie cierpiąc rzeczy ziemskich nudnego obrotu,
Gardzący istotami powszedniej natury,
170Szukałem, ach! szukałem tej boskiej kochanki,
Której na podsłonecznym nie bywało świecie,
Którą tylko na falach wyobraźnej pianki
Wydęło tchnienie zapału,
A żądza w swoje własne przystroiła kwiecie.
175Lecz gdy w czasach tych zimnych nie ma ideału,
Przez teraźniejszość w złote odleciałem wieki,
Bujałem po zmyślonym od poetów niebie,
Goniąc i błądząc, w błędach nieznużony goniec;
Wreszcie, na próżno zbiegłszy kraj daleki,
180Spadam i już się rzucam w brudne uciech rzeki:
Nim rzucę się, raz jeszcze spojrzę koło siebie!
I znalazłem ją na koniec!
Znalazłem ją blisko siebie,
Znalazłem ją!… ażebym utracił na wieki!
Choroba, Dziecko, Kochanek romantyczny, Szaleniec, SzaleństwoKSIĄDZ
185
Podzielam twoję boleść, nieszczęśliwy bracie!
Lecz może jest nadzieja? są różne sposoby…
Słuchaj, czy już od dawna doświadczasz choroby?
PUSTELNIK
KSIĄDZ
PUSTELNIK
190
Jak dawno? dałem słowo, powiedzieć nie mogę;
Kto inny powie tobie. Mam ja towarzysza,
Zawżdy z nim razem odbywamy drogę!
ogląda się
Ach, tu tak ciepło, wygodna zacisza;
A na podwórzu wicher, gromy, burza sroga!
195Mój towarzysz zapewne biedny drży u proga!
Gdy nas razem wyroki nielitośne pędzą,
Dobry Księże, i jego przyjmij na gospodę.
KSIĄDZ
PUSTELNIK
DZIECIĘ
KSIĄDZ
ŚmiechDzieci, będzie ten płakał, kto się z płaczu śmieje!
Nie śmiejcie się! to człowiek bardzo biedny, chory.
Rozum, SerceDZIECI
KSIĄDZ
PUSTELNIK
KSIĄDZ
RoślinyPUSTELNIK
DZIECI
PUSTELNIK
KSIĄDZ
PUSTELNIK
KSIĄDZ
PUSTELNIK
DZIECI
SamobójstwoPUSTELNIK
KSIĄDZ
PUSTELNIK
Jodła? a, Ksiądz uczony! o głowo ty, głowo!
225Przypatrz się lepiej, poznaj gałąź cyprysową;
To pamiątki rozstania, mego losu godła.
bierze książki
DrzewoWeź księgę, i odczytaj dzieje zeszłych wieków:
Dwie były poświęcone krzewiny u Greków.
Kto kochał, od swej lubej ukochany wzajem,
230Błogie włosy mirtowym przyozdabiał majem.
po pauzie
Przyjaźń, SamotnikJej ręką ułamana gałąź cyprysowa
Zawsze mi przypomina ostatnie „bądź zdrowa!”
Przyjąłem ją, schowałem, dotąd wiernie służy!
Nieczuła, lepsza od tych niby czułych ludzi.
235Jej płacz mój nie rozśmiesza i skarga nie nudzi;
Jedna mi pozostała, z przyjaciół tak wielu!
Wszystkie tajniki serca mojego posiada;
Jeśli chcesz o mnie wiedzieć, pytaj, przyjacielu,
Zostawię was sam na sam, niech resztę wygada.
do gałęzi
240
Powiedz, jak dawno płaczę lubej straty.
Dawno to być musiało! przed dawnymi laty!
Pamiętam, kiedy cyprys przyjąłem z jej ręki
Był to listeczek taki, ot taki maleńki;
Zaniosłem, posadziłem na piasku, daleko…
245I gorącą łez moich polewałem rzeką.
Patrz, jaka z liścia gałązka urosła,
Jaka gęsta i wyniosła!
Kiedy mię boleść ostatnia dotłoczy,
Nie chcąc na zagniewane poglądać niebiosa,
250Okryłem mój grobowiec cieniem tych warkoczy.
z łagodnym uśmiechem
Kochanek romantyczny, Cierpienie, Ciało, Cierpienie, ŚmierćAch, taki właśnie był kolor jej włosa
Jak te cyprysu gałązki! Chcesz? pokażę.
szuka i ciągnie od piersi
coraz z większym sileniem się
Miłość romantycznaZawiązka miękka… z warkocza dziewicy…
255Lecz skorom tylko położył na łonie,
Opasała mię wkoło na kształt włosiennicy;
Pierś przejada… w ciało tonie!…
Tonie, tonie, i wkrótce przetnie mi oddechy!
Wiele cierpię! ach! bo też wielkie moje grzechy!
KsiądzKSIĄDZ
260
Uspokój się, uspokój! Przyjm słowo pociechy!
Ach, tak okropne bole, moje dziecię,
Za twe na ziemi jakieżkolwiek grzechy
Przyjmie w rachunku Bóg na tamtym świecie!
PUSTELNIK
Grzechy? i proszę, jakież moje grzechy?
265Czyliż niewinna miłość wiecznej godna męki?
Ten sam Bóg stworzył miłość, który stworzył wdzięki.
On dusze obie łańcuchem uroku
Powiązał na wieki z sobą!
Wprzód, nim je wyjął ze światłości stoku,
270Nim je stworzył i okrył cielesną żałobą,
Wprzódy je powiązał z sobą!
Teraz, kiedy złych ludzi odłącza nas ręka,
Rozciąga się ten łańcuch, ale się nie spęka!
Czucia nasze dzielącej uległe przeszkodzie,
275Chociaż nigdy nie mogą napotkać się z bliska,
Przecież zawżdy po jednym biegają obwodzie,
Łańcuchem od jednego skreślone ogniska.
RozstanieKSIĄDZ
PUSTELNIK
280
Chyba tam! Duszagdy nad podłym wzbijemy się ciałem,
Złączy się znowu jedność, dusza z duszą zleje;
Bo tutaj wszelkie dla nas umarły nadzieje,
Tutaj ja się z mą lubą na wieki rozstałem!
po pauzie
NocObraz tego rozstania dotąd w myśli stoi.
285Pamiętam, śród jesieni… przy wieczornym chłodzie;
Jutro miałem wyjechać… błądzę po ogrodzie!
W rozmyślaniu, w modlitwach szukałem tej zbroi,
Którą bym odział serce, miękkie z przyrodzenia,
I wytrzymał ostatni pocisk jej spojrzenia!
290Błądziłem po zaroślach, gdzie mnie oczy niosą.
Noc była najpiękniejsza!
Pamiętam dziś jeszcze:
DeszczNa kilka godzin pierwej wylały się deszcze,
Cała ziemia kroplistą połyskała rosą.
295Doliny mgła odziewa jakby morze śniegu,
Z tej strony chmura gruba napędzała lawy,
A z tamtej strony księżyc przezierał bladawy,
GwiazdaGwiazdy toną w błękicie po nocnym obiegu.
Spojrzę… jak raz nade mną świeci gwiazdka wschodnia[14];
300O, znam ją odtąd dobrze, witamy się co dnia!
Spojrzę na dół… na szpaler… patrz, tam przy altanie,
Ujrzałem ją niespodzianie!
Suknią między ciemnymi bielejąca drzewy
Stała w miejscu, grobowej podobna kolumnie;
305Potem biegła, jak lekkie zefiru powiewy,
Oczy zwrócone w ziemię… nie spojrzała ku mnie!
A lica jej bardzo blade.
Nachylam się, zajrzę z boku,
I dojrzałem łezkę w oku;
310Jutro, rzekłem, jutro jadę!
Pamięć, Wspomnienia„Bądź zdrów!” — odpowie z cicha: ledwie posłyszałem,
„Zapomnij!”… Ja zapomnę? o! rozkazać snadno[15]!
Rozkaż, luba, twym cieniom, niechaj wraz przepadną
I niech zapomną biegać za twym ciałem!…
315Rozkazać snadno!
Zapomnij!!
śpiewa
urywa śpiewanie
kiwa głową
śpiewa
śpiewa
Najpiękniejsza, jak aniołek raju,
325Najpiękniejsza ze wszystkich dziewica,
Wzrok niebieski, jako słońce w maju,
Odstrzelone od modrych wód lica.
PocałunekPocałunek jej, ach, nektar boski!
Jako płomień chwyta się z płomieniem,
330Jak dwóch lutni zlewają się głoski
Harmonijnym ożenione brzmieniem.
Serce z sercem zbiega, zlatuje się, ściska,
Lica, usta łączą się, drżą, palą,
Dusza wionie w duszę… niebo, ziemia pryska
335Roztopioną dokoła nas falą![16]
KsiądzKsięże! o nie! ty tego nie czujesz obrazu!
Ty cukrowych ust lubej nie tknąłeś ni razu!
Niech ludzie świeccy bluźnią, szaleją młokosy,
Serce twe skamieniało na natury głosy.
340O luba, zginąłem w niebie,
Kiedym raz pierwszy pocałował ciebie!
śpiewa
Pocałunek jej, ach, nektar boski!
Jako płomień chwyta się z płomieniem,
Jak dwóch lutni zlewają się głoski
345Harmonijnym ożenione brzmieniem.
chwyta Dziecię i chce pocałować; Dziecię ucieka
StrachKSIĄDZ
PUSTELNIK
Przed nieszczęśliwym, ach, wszystko ucieka,
Jakby przed straszydłem z piekła!
Ach, tak! i ona przede mną uciekła!
350„…Bądź zdrów!”… i w długiej ulicy
Niknie na kształt błyskawicy.
do Dzieci
I czegóż ona przede mną uciekła?
Czylim ją śmiałym przeraził wejrzeniem?
Czyli słówkiem lub skinieniem?
Muszę przypomnieć!
przypomina
355
Tak się w głowie kręci!…
Nie! nie! ja wszystko widzę jak na dłoni,
Nie zgubiłem żadnego wyrazu z pamięci;
Dwa tylko słowa powiedziałem do niej.
z żalem
Księże, dwa tylko słowa!
360„Jutro! bądź zdrowa!”
„Bądź zdrów!…” Gałązkę odrywa, podaje…:
„Oto jest, rzekła: co nam tu
na ziemię pokazuje
Kondycja ludzka, Ksiądz, Śmierć, Bóg, PrzemijanieKSIĄDZ
Młodzieńcze, ja głęboko czuję, co cię boli!
Lecz słuchaj, są tysiące biedniejszych od ciebie.
Ja sam już nie na jednym płakałem pogrzebie.
Po ojcu i po matce już mówię pacierze,
370
Kobieta, Małżeństwo, ŻonaDwoje małych dziateczek aniołkami w niebie;
Ach, i moja wspólniczka szczęścia i niedoli,
Małżonka moja, którą kochałem tak szczerze!…
Ale cóż robić? Pan Bóg daje, Pan Bóg bierze!
Niechaj się dzieje według Jego świętej woli!
PUSTELNIK
KSIĄDZ
PUSTELNIK
KSIĄDZ
PUSTELNIK
mocniej
Gdy na dziewczynę zawołają: żono!
Już ją żywcem pogrzebiono!
Wyrzeka się przyjaciół, ojca, matki, brata,
385Nawet… słowem, całego wyrzeka się świata,
Skoro stanęła na cudzym progu!
KSIĄDZ
PUSTELNIK
z ironią
Żywa? właśnie jest za co podziękować Bogu!
390Żywa? jako? nie wierzysz! cóż się tobie zdaje?
Poprzysięgnę, uklęknę, palce na krzyż złożę,
Ona umarła i ożyć nie może!…
po pauzie z wolna
Ależ bo różne są śmierci rodzaje:
Jedna śmierć jest pospolita.
395Śmiercią tą starzec, kobieta,
Dziecię, mąż, słowem, tysiące
Ludzi umiera co chwila;
I taką śmiercią Maryla,
Którą widziałem na łące.
śpiewa
400
Tam u Niemnowej odnogi,
Tam u zielonej rozłogi,
Jaki to sterczy kurhanek?
Spodem uwieńczon jak w wianek,
W maliny, ciernie i głogi…
przestaje śpiewać
405
Ach, i to jest widok srogi,
Kiedy piękność w życia kwiecie,
Ledwie wschodząca na świecie,
Żegnać się musi z lubym jeszcze światem!
Patrz, patrz, blada na pościeli,
410Jak na obłoczkach mglisty poranek!
Z płaczem dokoła stanęli:
I smutny ksiądz u łóżka,
I smutniejsza czeladka,
I smutniejsza od niej drużka,
415I smutniejsza od nich matka,
I najsmutniejszy kochanek.
Patrz, uchodzi z lica krasa,
Wzrok zapada i zagasa,
Ale jeszcze, jeszcze świeci;
420Usta, gdzie się róża kwieci,
Więdną, gubią blask szkarłatu.
I jak z piwoniji kwiatu
Wycięty wąski listeczek,
Taka siność jej usteczek.
425Podniosła głowę nad łóżko,
Rzuciła na nas oczyma:
Głowa opada na łóżko,
W twarzyczce bladość opłatka.
Ręce stygną, a serduszko
430Bije z cicha, bije z rzadka,
Już stanęło, już jej nié ma;
OkoOko to, niegdyś podobne słonku…
Czy widzisz, Księże, pierścienie?
Smutna pamiątka została!
435Jak w pierścionku
Brylant pała,
Takie jaśniały w oczach płomienie.
Lecz iskra duszy już się nie pali!
Błyszczą one jak rdzeni spróchniałej światełka,
440Jak na gałązkach wody perełka,
Kiedy ją wicher skrysztali.
Podniosła głowę nad łóżko,
Rzuciła na nas oczyma,
Głowa opada na łóżko,
445W twarzyczce bladość opłatka,
Ręce stygną, a serduszko
Bije z cicha, bije z rzadka.
Już stanęło… już jej nié ma!
DZIECIĘ
Umarła! ach, jaka szkoda!
450Słuchając płakałem szczerze.
Czy to znajoma twoja, czy siostrzyczka młoda?
Ale nie płacz, niechaj jej wieczny pokój świeci,
Będziemy za nię co dzień mówili pacierze.
PUSTELNIK
To jedna śmierć, moje dzieci;
455
Miłość niespełnionaAle jest straszniejsza druga,
Bo nie umarza od razu,
Powolna, bolesna, długa:
Śmierć ta dwie społem osoby ugodzi,
Lecz moje tylko zabija nadzieje,
460Drugiej bynajmniej nie szkodzi.
Ona żyje, ona chodzi,
Kilka drobnych łez wyleje,
Potem w niej czucie rdzawieje,
I została na kształt głazu.
465Ach, dwie osoby uderza od razu!
Lecz moje tylko zabiła nadzieje,
A jej bynajmniej nie szkodzi!
Kwitnie życiem, kwitnie zdrowiem.
Taką śmiercią umarła… kto? o nie… nie powiem!
470
Gotycyzm, Trup, UpiórNieprawdaż, dzieci? straszniejsza daleko,
Gdy trup z rozwartą, ot tak, powieką.
Dzieci uciekają.
Jednak umarła!… Kiedy płaczę, ręce łamię,
Zbiegli się ludzie dokoła,
Wyciągają długie szyje,
475Jeden mówi, że ja kłamię,
Drugi potrąca i woła:
„Patrz, szaleńcze, ona żyje!”
do Księdza
Nie wierz, choćby ci szyderce
Po tysiąc razy mówili:
480Słuchaj, co mówi to serce:
Nie masz, nie masz Maryli!
po pauzie
Grzech, SamobójstwoJeszcze rodzaj śmierci trzeci:
Śmierć wieczna, jak Pismo mówi.
Biada, biada człowiekowi,
485Którego ta śmierć zabierze!
Tą śmiercią może ja umrę, dzieci;
Ciężkie, ciężkie moje grzechy!
Kondycja ludzka, Ksiądz, Sąd Ostateczny, PracaKSIĄDZ
Przeciwko światu i przeciwko sobie
Cięższe twoje, niżeli przeciw Bogu, grzechy.
490Człowiek nie jest stworzony na łzy i uśmiechy,
Ale dla dobra bliźnich swoich, ludzi.
VanitasJakkolwiek w twardej Bóg doświadcza próbie,
Zapomnij o swym proszku, zważ na ogrom świata.
Ta myśl wielka pomniejsze zapały przystudzi.
495Sługa boży pracuje do późnego lata,
Gnuśnik tylko zawczasu zamyka się w grobie,
Nim go Pan trąbą straszliwą przebudzi.
PUSTELNIK
zdziwiony
na stronie
do Księdza
Wszak ja od niej słyszałem też same nauki!
Cała rzecz słowo w słowo jak z ust jej wyjęta,
Przy owym pożegnaniu, owego wieczora.
z ironią
Miłość tragiczna, NaukaWłaśnie, właśnie to była do kazania pora!
505Słyszałem od niej słówek pięknobrzmiących wiele:
„Ojczyzna i nauki, sława, przyjaciele!”
Lecz teraz groch ten całkiem od ściany odpada,
Ja sobie spokojnie drzemię.
Młodość, Kondycja ludzka, LosKiedyś duch mój przy wieszczym zapalał się rymie,
510Kiedyś budził mię ze snu tryumf Milcyjada.
śpiewa
Młodości, ty nad poziomy
Wylatuj, a okiem słońca
Ludzkości całe ogromy
Przeniknij z końca do końca![18]
515
Już tchnienie jej rozwiało te kształty olbrzymie!
Został się lekki cienik, mara blada,
Drobniuchne źdźbła odłamki,
Które lada motyl spasa,
Które by ona mogła wciągnąć z odetchnieniem;
520A ona chce budować na tym proszku zamki!
Zrobiwszy mnie komarem, chce zmienić w Atlasa[19]
Dźwigającego nieba kamiennym ramieniem.
Na próżno! jedna tylko iskra jest w człowieku,
Raz tylko w młodocianym zapala się wieku.
525Czasem ją oddech Minerwy[20] roznieci,
Wtenczas nad ciemne plemiona
Powstaje mędrzec, i gwiazda Platona
W długie wieki wieków świeci.
Iskrę tę jeśli duma rozżarzy w pochodnie,
530Wtenczas zagrzmi bohater, pnie się do szkarłatu[21]
Przez wielkie cnoty i przez większe zbrodnie,
I z pastuszego kija robi berło światu
Albo skinieniem oka stare trony wali.
po pauzie, z wolna
Czasem tę iskrę oko niebianki zapali,
535Wtenczas trawi się w sobie, świeci sama sobie
Jako lampa w rzymskim grobie.
Ksiądz, Miłość, Nauka, Cnota, ZaświatyKSIĄDZ
O nieszczęśliwy zapaleńcze młody!
W żalach, które tak mocno zraniona pierś jąka,
Że nie jesteś zbrodniarzem, odkrywam dowody;
540I że piękność, za którą twój się rozum błąka,
Nie z samej tylko powabna urody.
Jak z zapałem kochałeś, tak naśladuj godnie
Myślenia i uczucia niebieskiej istoty.
Zbrodniarz ją kochający wróciłby do cnoty,
545A ty niby cnotliwy, puszczasz się na zbrodnie!
Jakakolwiek przeszkoda tutaj was rozdwoi:
Idą ku sobie gwiazdy, choć je mgły zaciemią,
Mgła zniknie, gwiazda z gwiazdą na wieki się spoi,
Łańcuchy tu wiążące prysną razem z ziemią,
550A tam nad ziemią znowu poznają się swoi,
I namiętność, choć zbytnią, Pan Bóg wam przebaczy.
Kochanek romantyczny, Szaleństwo, ZdradaPUSTELNIK
udaje głos Księdza
555
Ty wiesz o wszystkim, ty nas podsłuchałeś zdradnie,
Wyłudziłeś tajemnicę
Ukrywaną w sercu na dnie,
O której przyjaciele nie wiedzą najszczersi.
Bo jednę rękę na cyprysu drzewie,
560A drugą kładąc na piersi,
Zaprzysięgliśmy milczeć, i nikt o tym nie wie.
Kochanek romantyczny, Portret, PrzyjaźńAle tak, przypominam… tak, jednego razu,
Kiedy przez czarodziejski pędzla wynalazek
Odkradzione jej wdzięki przeniosłem w obrazek,
565Przyjaciołom okazać chciałem cud obrazu.
Lecz to, co mnie unosi, ich nawet nie ruszy,
Czułość dla nich zabawą, która nam potrzebą;
Nie mają oka duszy, nie przejrzą do duszy!
Zimnym cyrklem chcą mierzyć piękności zalety!
570Jak wilk lub jak astronom patrzają na niebo.
Inny jest wzrok pasterza, kochanka, poety.
Ach! ja tak ją na martwym ubóstwiam obrazku,
Że nie śmiem licem skazić jej bezbronnych ustek,
I gdy dobranoc daję przy księżyca blasku
575Albo jeśli w pokoju lampa jeszcze płonie,
Nie śmiem rozkryć mych piersi, z szyi odpiąć chustek,
Nim jej liskiem cyprysu oczu nie zasłonię.
A moi przyjaciele!… żałuję pośpiechu!…
Jeden, gdy ubóstwienie w oku moim czyta,
580Ledwie zgryzioną wargą nie upuścił śmiechu,
I rzekł ziewając: „At sobie kobieta!”
StarośćDrugi przydał: „Jesteś dziecko!”…
Ach, ten to starzec z swoim przeklętym rozumem
Pewnie wydał nas zdradziecko!
coraz z większym pomieszaniem
585
Opowiedział na rynku, przed dziećmi, przed tłumem;
A ktoś z tych dziatek, albo z gawiedzi,
Przyszedł i księdzu wyznał na spowiedzi…
z największym obłąkaniem
KSIĄDZ
I na cóż nam te zdrady, spowiedź i podstępy?
590Chociaż się dziwnym kłębkiem twoja żałość gmatwa,
Lecz czyj wzrok na bieg czucia nie jest całkiem tępy,
Temu do wywikłania tajemnica łatwa.
PUSTELNIK
Prawda! Sen, Kochanek romantyczny, Miłość romantyczna, Tajemnica, Matka Boska, Pobożność, Miłość platonicznalecz to są ludzkiej własności narowy[22],
Że, co dzień cały w sercu tkwi boleśnie,
595Na noc przechodzi do głowy:
Wtenczas człowiek sam nie wie, co rozplecie we śnie.
Dawno, dawno!… raz miałem przypadek ten samy.
Po pierwszym z nią widzeniu wróciwszy do domu
Poszedłem spać, ni słówka nie mówiąc nikomu.
600Nazajutrz, gdy dzień dobry przyniosłem dla mamy:
„Co to jest, mówi do mnie, żeś taki pobożny?
Modlisz się przez noc całą, wzdychasz nieustannie
I litaniją mówisz o Najświętszej Pannie”.
Zrozumiałem i na noc zamknąłem podwoje,
605Ale teraz nie mogę być równie ostrożny.
Nie mam domu; gdzie przyjdę, tam posłanie moje,
A często przez sen gadam… Burzaw myślach jak na fali!
Ustawna burza, zawieja,
Błyśnie i zmierzchnie,
610Mnóstwo się zarysów skleja,
W jakieś tworzydło ocali,
I znowu pierzchnie.
Jeden tylko obrazek na zawsze wyryty,
Czy rzucam się na piasek i patrzę w głąb ziemną,
615Błyszczy jak księżyc w wodzie odbity:
Nie mogę dostać, lecz błyszczy przede mną;
Czyli wzrokiem od ziemi strzelę na błękity,
Za moim wzrokiem dokoła
Płynie i postać anioła
620Aż na górne nieba szczyty.
Ptak, Oko, WzrokPotem jak orlik na żaglach pierza
patrząc w górę
Stanie w chmurze i z wysoka,
Nim sam upadnie na zwierza,
Już go zabił strzałą oka;
625Nie wzrusza się i z lekka w jednym miejscu chwieje,
Jakby uplatany w sidło
Albo do nieba przybity za skrzydło:
Tak właśnie ona nade mną jaśnieje!
śpiewa
Czyli słońce światu płonie,
630Czy noc wciąga szatę ciemną;
Jej wyglądam, za nią gonię,
Zawsze przy mnie, lecz nie ze mną!
Otóż, gdy ona stanie przed mymi oczyma,
A sam jestem na polu albo w gajów cieniu,
635Na próżno każę milczeć, język nie dotrzyma,
Przemówię do niej słówko, nazwę po imieniu,
A zły człowiek podsłucha.
Tak właśnie dziś rano
Zdradliwie mię podsłuchano.
640Ranek był… wraz opiszę.
Pamiętam dziś jeszcze,
Na kilka godzin pierwej wylały się deszcze,
W dolinach tuman na kształt prószącego śniegu,
A na łąkach zaranna połyska się rosa,
645Gwiazdy w błękit tonęły po nocnym obiegu:
Jedna tylko nade mną świeci gwiazdka wschodnia,
Którą wtenczas widziałem, którą widzę co dnia.
Tam przy altanie
spostrzega się
cha! cha! pobiegłem z ukosa…
650To nie o tym poranku! ha! szał romansowy!
Przeklęty zawrocie głowy!…
po pauzie przypomina
Był ranek; kiedy dumam, narzekam i jęczę,
Deszcz lał jak z wiadra, tęgi wicher dmuchał,
Utuliłem głowę w krzaczek…
z łagodnym uśmiechem
655
Ten ladaco mię podsłuchał…
Lecz nie wiem, czy tylko jęki,
Czy nawet imię podsłuchał;
Bo bardzo blisko był krzaczek.
Serce, Zwierzęta, Ogień, MiłośćKSIĄDZ
PUSTELNIK
poważnie
Kto? oto pewny robaczek maleńki,
Który pełzał tuż przy głowie,
Świętojański to robaczek.
Ach, jakie ludzkie stworzenie!
665Przypełznął do mnie i powie
(Zapewne mię chciał pocieszyć):
„Biedny człowieku, po co to jęczenie?
Ej, dosyć rozpaczą grzeszyć!
Kto temu winien, że piękna dziewczyna,
670Żeś czuły? nie twoja wina.
Patrz, mówił dalej robaczek,
Na iskrę, co ze mnie strzela
I cały objaśnia krzaczek.
Zrazu szukałem w niej chluby,
675Teraz widzę, że będzie przyczyną mej zguby
I zbawi nieprzyjaciela.
Iluż to braci moich złe jaszczurki spasły[23]!
Kląłem więc ozdobę własną,
Która na mnie śmierć sprowadza,
680Chcę, żeby te iskry zgasły;
Ale cóż robić? nie moja w tym władza,
I póki żyję, te iskry nie zgasną”.
po pauzie, pokazując na serce
DZIECI
Ksiądz odchodzi, ściskając ramionami.
PUSTELNIK
DZIECKO
Tak tak, tak tak, tata, tata.
A dalibógże kołata,
Jak zegarek pod poduszką.
695Co to jest? tata, tek, ta tek!
PUSTELNIK
do kołatka
udaje głos
„Proszę o troje paciorek”.
700A tuś mi, panie sknero! znałem się z tym dziadem,
Był moim bliskim sąsiadem;
Zakopawszy się do złota,
Zawaliwszy chatę drągiem,
Nie dbał, że w progu jęczy wdowa i sierota,
705Nikogo nie obdarzył chlebem ni szelągiem.
Za życia dusza jego przy pieniędzy worku
Leżała na dnie w kantorku.
Za to i teraz po śmierci,
Nim słuszną karę odbierze w piekle,
710Słyszycie, jak gryzie wściekle,
Jak świdruje i jak wierci.
Przecież, jeśli łaska czyja,
Mówcie trzy Zdrowaś Maryja.
Ksiądz wchodzi ze szklanką wody.
PUSTELNIK
KSIĄDZ
PUSTELNIK
DZIECIĘ
PUSTELNIK
KSIĄDZ
PUSTELNIK
KSIĄDZ
PUSTELNIK
bierze i myje, tymczasem zegar zaczyna bić, po kilku uderzeniach Pustelnik upuszcza wodę i patrzy nieporuszony poważnie i ponuro
CzasOto dziesiąta wybija
Kur pieje.
Świeca jedna na stoliku gaśnie.
Ksiądz tymczasem patrzy zdziwiony nieco na świecę.
KSIĄDZ
PUSTELNIK
przytomniej
Pewnie cię nastraszyłem o niezwykłej porze,
740Do nieznanego miejsca, w dziwacznym ubiorze?
Musiałem wiele gadać? ach, nie mów nikomu!
Błądzenie, Miłość, Miłość romantyczna, Kochanek romantyczny, Życie jako wędrówkaJestem biedny podróżny, z dalekich stron jadę.
ogląda się i przytomniej
z uśmiechem
obrywa liście i szaty poprawia; z żalem
KSIĄDZ
Cud, Ksiądz, Natura, Rozum, TajemnicaPUSTELNIK
Każdy cud chcesz tłumaczyć; biegaj do rozumu…
Lecz natura, jak człowiek, ma swe tajemnice,
Które nie tylko chowa przed oczyma tłumu,
z zapałem
Dom, Ksiądz, Ojciec, Nauczyciel, Syn, Syn marnotrawny, Uczeń, WspomnieniaKSIĄDZ
PUSTELNIK
KSIĄDZ
PUSTELNIK
KSIĄDZ
GUSTAW
ściska, patrząc na zegar
Ojcze, jeszcze ściskać mogę!
Bo potem… wkrótce… zaraz pójdę w kraj daleki!
Ach, i ty będziesz musiał wybrać się w tę drogę,
770Uściśniemy się wtenczas, ale już na wieki!
KSIĄDZ
Gustaw! skąd? kędyś? przebóg! tak długa wędrówka?
Gdzieś ty bywał dotychczas, przyjacielu młody?
Nie wiedzieć kędyś zniknął, jakbyś wpadł do wody,
Litery nie napisać, nie nakazać słówka?
775Wszak to lat tyle… Gustaw! cóż się z tobą dzieje?
Ty niegdyś w mojej szkole ozdoba młodzieży,
Na tobie najpiękniejszem zakładał nadzieje;
Czy można tak się zgubić? w jakiejże odzieży?
GUSTAW
z gniewem
KsiążkaStarcze! a gdy ja zacznę oskarżać nawzajem,
780Przeklinać twe nauki, na sam widok zgrzytać?
Ty mnie zabiłeś! — ty mnie nauczyłeś czytać!
W pięknych księgach i pięknym przyrodzeniu czytać!
Ty dla mnie ziemię piekłem zrobiłeś
z żalem i uśmiechem
mocniej i ze wzgardą
SumienieKSIĄDZ
GUSTAW
KSIĄDZ
GUSTAW
KSIĄDZ
ObowiązekGUSTAW
KSIĄDZ
GUSTAW
O! tak! przeklęci, którzy nic nie płacą!
Za wszystko trzeba płacić: lub wzajemną pracą,
805Albo wdzięcznym uczuciem, datkiem jednej łezki,
Za którą znowu Ojciec odpłaci niebieski.
Ale ja, przebłądziwszy te kraje pamiątek,
Gdzie tyle łez zabiera każdy znany kątek,
I resztę uczuć, i łzy wylałem ostatnie,
810A nowych długów nie chcę zaciągać bezpłatnie.
po pauzie
Dom, Dwór, Dzieciństwo, Matka, RuinyNiedawno odwiedzałem dom nieboszczki matki,
Ledwie go poznać mogłem! już ledwie ostatki!
Kędy spojrzysz, — rudera, pustka i zniszczenie!
Z płotów koły, z posadzek wyjęto kamienie,
815Dziedziniec mech zarasta, piołun, ostu zioła,
Jak na smętarzu w północ, milczenie dokoła!
O, inny dawniej bywał przyjazd mój w te bramy;
Po krótkim oddaleniu gdym wracał do mamy,
Już mię dobre życzenia spotkały z daleka,
820Życzliwa domu czeladź aż za miastem czeka,
Na rynek siostry, bracia wybiegają mali,
„Gustaw! Gustaw!” wołają, pojazd zatrzymali:
Lecą nazad, gościńca wziąwszy po pierogu;
Mama z błogosławieństwem czeka mię na progu,
825Wrzask współuczniów, przyjaciół, ledwo nie zagłuszy!…
Teraz pustka, noc, cichość, ani żywej duszy!
Pies, ŚmierćSłychać tylko psa hałas i coś na kształt stuku:
Ach! tyż to, psie nasz wierny, nasz poczciwy Kruku!
Stróżu i niegdyś całej kochanku rodziny,
830Z licznych sług i przyjaciół tyś został jedyny!
Choć głodem przemorzony i skurczony laty,
Pilnujesz wrót bez zamka i bez panów chaty.
Kruku mój! pójdź tu, Kruku! Bieży, staje, słucha,
Skacze na piersi, wyje i pada bez ducha!…
835
ZłodziejUjrzałem światło w oknach: wchodzę, cóż się dzieje?
Z latarnią, z siekierami plądrują złodzieje,
Burząc do reszty świętej przeszłości ostatki!
W miejscu, gdzie stało niegdyś łoże mojej matki,
Złodziej rąbał podłogę i odrywał cegły,
840Chwyciłem, zgniotłem, — oczy na łeb mu wybiegły!
Siadam na ziemi płacząc; w przedporannym mroku
SługaKtoś nasuwa się, kijem podpierając kroku.
Kobieta w reszcie stroju, schorzała, wybladła,
Bardziej do czyscowego podobna widziadła;
845Gdy obaczy straszliwą marę w pustym gmachu,
Żegnając się i krzycząc słania się z przestrachu.
Nie bój się! Pan Bóg z nami! ktoś, moja kochana?
Czego po domu pustym błąkasz się tak z rana?
„Jestem biedna uboga, ze łzami odpowie;
850W tym domu niegdyś moi mieszkali panowie;
PrzemijanieDobrzy panowie, niech im wieczny pokój świeci!
Ale Pan Bóg nie szczęścił dla nich i dla dzieci:
Pomarli, dom ich pustką, upada i gnije,
O paniczu nie słychać, pewnie już nie żyje”.
855Krwią mnie serce zabiegło, wsparłem się u proga…
VanitasAch! więc wszystko minęło?
KSIĄDZ
GUSTAW
Dzieciństwo, Nauka, Szkoła, ZabawaIleż znowu pamiątek w twoim domku, w szkole!
860Tum z dziećmi na dziedzińcu przesypywał piasek,
Po gniazda ptasze w tamten biegaliśmy lasek,
Kąpielą była rzeczka u okien ciekąca,
Po błoniach z studentami graliśmy w zająca.
Tam do gaju chodziłem w wieczór lub przede dniem,
865By odwiedzić Homera, rozmówić się z Tassem[26]
Albo oglądać Jana zwycięstwo pod Wiedniem[27].
Wnet zwoływam spółuczniów, szykuję pod lasem;
Tu krwawe z chmur pohańskich świecą się księżyce,
Tam Niemców potrwożonych następują roty;
870Każę wodze ukrócić, w toku złożyć groty,
Wpadam, a za mną szabel polskich błyskawice!
Przerzadzają się chmury, wrzask o gwiazdy bije,
Gradem lecą turbany i obcięte szyje,
Janczarów[28] zgraja pierzchła lub do piasku wbita,
875Zrąbaną z koni jazdę rozniosły kopyta.
Aż pod wał trzebim drogę!… ten wzgórek był wałem.
Tam ona wyszła patrzeć na igraszkę dzieci,
Tam, gdy ją przy chorągwi Proroka ujrzałem,
Natychmiast umarł we mnie Godfred i Jan Trzeci.
880Odtąd wszystkich spraw moich, chęci, myśli panią,
Ach, odtąd dla niej tylko, o niej, przez nią, za nią!
Miłość romantyczna, WspomnieniaJej pełne dotąd jeszcze wszystkie okolice:
Tu po raz pierwszy boskie obaczyłem lice,
Tu mnie pierwszej rozmowy uczciła wyrazem,
885Tutaj, na wzgórku, Russa[29] czytaliśmy razem;
Altankę jej pod tymi uwiązałem chłody,
Z tych lasów przynosiłem kwiateczki, jagody,
Z tych zdrojów, stojąc przy mnie, wywabiała wędką
Srebrnopiórego karpia, pstrąga z kraśną cętką;
890A dziś!…
płacze
KSIĄDZ
GUSTAW
Dzisiaj po latach tylu, po takiej przemianie,
Na miejscach najszczęśliwszych, w najsmutniejszym stanie!
895Gdybyś wziął martwy kamień, z którym igra dziecię,
I gdybyś z tym kamieniem obchodził po świecie,
A potem, do Ojczyzny wróciwszy z daleka,
Ten sam kamień, dla tegoż samego człowieka,
Co nim kiedyś jak dziecko igrał przy piastunie,
900Dziś dla starca zmarłego dał pod głowę w trunie;
Gdyby z tego kamienia gorzka łza nie ciekła,
Księże, kamień bez sądu rzuć prosto do piekła!
KSIĄDZ
O! łza ta nie jest gorzka, gdy w obecne troski
Przypomnianego szczęścia miesza nektar boski;
905Czułość ją u ludzkości wylewa ołtarza.
Gorzką truciznę sączą tylko łzy zbrodniarza.
GUSTAW
Słuchaj, powiem coś jeszcze… Ogród, Rośliny, WspomnieniaByłem i w ogrodzie,
Pod tęż porę, w jesieni, przy wieczornym chłodzie,
Też same cieniowane chmurami niebiosa,
910Tenże bladawy księżyc i kroplista rosa,
I tuman na kształt z lekka prószącego śniegu;
I gwiazdy toną w błękit po nocnym obiegu,
I taż sama nade mną świeci gwiazdka wschodnia,
Którą wtenczas widziałem, którą widzę co dnia;
915W tychże miejscach toż samo uczucie paliło.
Wszystko było jak dawniej — tylko jej nie było!
Podchodzę ku altance, jakiś szmer u wniścia,
To ona?… Nie! to wietrzyk zżółkłe strząsał liścia.
Miłość, PrzemijanieAltano! mego szczęścia kolebko i grobie,
920Tum poznał, tum pożegnał!… ach! com uczuł w tobie!
To miejsce może wczora było jej siedzeniem,
Ona wczora tym samym oddychała tchnieniem!
Słucham, oglądam wkoło, próżno wzrok się błąka,
Małegom tylko ujrzał nad sobą pająka,
925Z listka wisząc, u słabej kołysał się nici,
Ja i on równie słabo do świata przybici!
Oparłem się o drzewo, wtem na końcu ławki
Widzę bukiety, trawkę, listek pośród trawki,
Tenże sam listek, listka mojego połowa,
dobywa listek
930
Który mi przypomina ostatnie: bądź zdrowa!
To mój dawny przyjaciel, czulem go powitał,
Kobieta, Miłość, Miłość romantyczna, Przemijanie, PamięćDługo z nim rozmawiałem i o wszystkom pytał:
Jak ona rano wstaje? czym się bawi z rana?
Jaką piosnkę najczęściej gra u fortepiana?
935Do jakiego wybiega na przechadzkę zdroju?
W jakim najczęściej lubi bawić się pokoju?
Czy na moje wspomnienie rumieni się skromnie?
Czy sama czasem nie chcąc nie wspomina o mnie?…
Lecz co słyszę! o straszna ciekawości karo!
ze złością uderza się w czoło
śpiewa
urywa i do Dzieci
ŚpiewDzieci! znacie piosnkę starą?
śpiewa
CHÓR DZIECI
GUSTAW
CHÓR DZIECI
GUSTAW
CHÓR DZIECI
GUSTAW
CHÓR DZIECI
GUSTAW
pokazując listek
ostatni przeszłości odrzuciła szczątek!
Więc już jej moich nosić nie wolno pamiątek!…:
Wychodziłem z ogrodu, krok mię własny zdradza,
965
Kochanek romantyczny, Rozpacz, Ślub, WeselePod pałac niewidoma ciągnęła mię władza.
Tysiąc ogniów północne rozpędza ciemnoty,
Słychać wrzaski pojezdnych i karet tarkoty.
Już jestem blisko ściany, skradam się pomału,
Wciskam oczy ciekawe w podwoje z kryształu,
970Wszystkie stoły nakryto, wszystkie drzwi przymknięto[30];
Muzyka, śpiewy — jakieś obchodzono święto!
Toast!… słyszałem imię… ach, nie powiem czyje!
Jakiś głos nieznajomy wykrzyknął: „Niech żyje!”
„Niech żyje!” z ust tysiąca zabrzmiały te słowa;
975Tak, niech żyje!… i z cicha przydałem: bądź zdrowa!
Miłość tragiczna, ZazdrośćWtem (o, gdy mię wspomnienia same nie zabiją!)
Ksiądz wyrzekł drugie imię i krzyknął: „Niech żyją!”
wpatruje się jakby we drzwi
Ktoś dziękuje z uśmiechem… znam głos… pewnie ona.
Nie wiem pewnie… nie mogę widzieć za zwierciadłem,
Szaleństwo, ŚmierćWściekłość mię oślepiła, poparłem ramiona,
980Chciałem szyby rozsadzić… i bez duszy padłem…
po pauzie
KSIĄDZ
GUSTAW
Jak trup samotny, obok weselnego tłumu,
Leżałem na zroszonej gorzkim płaczem darni:
985Sprzeczność ostatnich w świecie pieszczot i męczarni!
Przebudzony, ujrzałem krwawy promyk wschodu.
Czekam chwilę: już nigdzie blasku ani szumu.
Ach, ta chwila jak piorun, a jak wieczność długa!
Na strasznym chyba sądzie taka będzie druga!
po pauzie z wolna
Bóg, Kochanek romantyczny, Miłość romantyczna, ZdradaKSIĄDZ
GUSTAW
z żalem
995
Własność, Kobieta, MężczyznaO nie! nas Bóg urządził ku wspólnemu życiu,
Jednakowa nam gwiazda świeciła w powiciu,
Równi, choć różnych zdarzeń wykształceni ciekiem,
Postawą sobie bliscy, jednostajni wiekiem,
Ten sam powab we wszystkim, toż samo niechcenie,
1000Też same w myślach składnie i w czuciach płomienie.
Gdy nas wszędzie tożsamość łączy niedościgła,
Bóg osnuł przyszłe węzły,
z żalem największym
a tyś je rozstrzygła[31]!
mocniej, gniewny
Kobieto! puchu marny! ty wietrzna istoto!
1005Postaci twojej zazdroszczą anieli,
A duszę gorszą masz, gorszą niżeli!…
Bogactwo, Pozycja społeczna, ZdradaPrzebóg! tak ciebie oślepiło złoto!
I honorów świecąca bańka, wewnątrz pusta!
Bodaj!… Niech, czego dotkniesz, przeleje się w złoto[32];
1010Gdzie tylko zwrócisz serce i usta,
Całuj, ściskaj zimne złoto!
Ja, gdybym równie był panem wyboru,
I najcudniejsza postać dziewicza,
Jakiej Bóg dotąd nie pokazał wzoru,
1015Piękniejsza niżli aniołów oblicza,
Niżli sny moje, niżli poetów zmyślenia,
Niżli ty nawet… oddam ją za ciebie,
Za słodycz twego jednego spojrzenia!
Ach, i gdyby w posagu
1020Płynęło za nią wszystkie złoto Tagu[33],
Gdyby królestwo w niebie,
Oddałbym ją za ciebie!
Najmniejszych względów nie zyska ode mnie,
Gdyby za tyle piękności i złota
1025Prosiła tylko, ażeby jej luby
Poświęcił małą cząstkę żywota,
Którą dla ciebie całkiem poświęca daremnie!
Gdyby prosiła o rok, o pół roka,
Gdyby jedna z nią pieszczota,
1030Gdyby jedno mgnienie oka,
Zemsta, WeseleNie chcę! nie! i na takie nie zezwolę śluby.
surowo
A ty sercem oziębłym, obojętną twarzą,
Wyrzekłaś słowo mej zguby
I zapaliłaś niecne ogniska,
1035Którymi łańcuch wiążący nas pryska,
Które się wiecznym piekłem między nami żarzą,
Na moje wieczne męczarnie!
Zabiłaś mię, zwodnico! Nieba cię ukarzą,
Walka klasSam ja… nie puszczę bezkarnie,
1040Idę, zadrżyjcie, odmieńce!
dobywa sztylet i ze wściekłą ironią
Błyskotkę niosę dla jasnych panów!
Ot, tym wina utoczę na ślubne toasty…
Morderstwo, Szatan, Wyrzuty sumieniaHa! wyrodku niewiasty!
Śmiertelne ścisnę wokoło szyi twojej wieńce!
1045Idę jak moję własność do piekła zagrabić, Idę!…
wstrzymuje się i zamyśla
chowa
Sumienieniech ją własna pamięć goni,
Ksiądz odchodzi.
1050
Niech ją sumienia sztylety ranią!
Pójdę, lecz pójdę bez broni,
Oko, WzrokPójdę tylko spojrzeć na nią.
W salach, gdzie te od złota świecące pijaki
Przy godowym huczą stole!
1055Ja w tej rozdartej sukni, z tym liściem na czole,
Wnijdę i stanę przy stole…
Zdziwiona zgraja od stołu powstała,
Przepijają do mnie zdrowiem,
Proszą mię siedzieć: ja stoję jak skała,
1060Ani słowa nie odpowiem.
Plączą się skoczne kręgi przy śpiewach i brzęku,
Prosi mię w taniec drużba godowa,
A ja z ręką na piersiach, z listkiem w drugim ręku,
Nie odpowiem ani słowa! wtem ona z swoim anielskim urokiem,
1065„Gościu mój, rzecze, pozwól! niech się dowiem,
Skąd przychodzisz, kto jesteś?” — Ja nic nie odpowiem;
Tylko na nią cisnę okiem,
Trucizna, WążHa! okiem! okiem jadowitej żmije,
Całe piekło z mych piersi przywołam do oka;
1070Niech będzie ślepą, martwą jak opoka,
Na wskroś okiem przebiję!
Wgryzę się jak piekielny dym pod jej powieki
I w głowie utkwię na wieki,
Będę jej myśli czyste przez cały dzień brudził
1075I w nocy ją ze snu budził.
powolniej, z czułością
Jako na trawce wiosenne puchy,
Które lada zefiru zwiewają podmuchy
I lada rosa obrywa.
1080Każde wzruszenie moje natychmiast ją wzruszy,
Każdy przyostry wyraz zadraśnie;
Od cienia smutku mego jej wesołość gaśnie:
Dusza, Miłość romantyczna, SerceTak znaliśmy nawzajem czucia wspólnej duszy,
Co jedno pomyśliło, już drugie odgadło.
1085Całą istnością połączeni ścisło,
LustroSpojrzawszy tylko na twarzy zwierciadło,
Serce nasze jak w czystym widzieliśmy stoku.
Jakie tylko uczucie na mych oczach błysło,
Natychmiast lotem promyka
1090Aż do jej serca przenika,
I na powrót błyszczy w oku.
Ach tak! tak ją kochałem! pójdęż teraz trwożyć
I na kochanka larwę[35] potępieńca włożyć?
Po co? czego chcę od niej? o zazdrości podła!
1095I jakież są jej grzechy?
Czyli mię słówkiem dwuznacznym podwiodła?
Czy wabiącymi łowiła uśmiechy
Albo kłamliwe układała lice?
I gdzież są jej przysięgi, jakie obietnice?
1100Miałemże od niej choć przez sen nadzieję?
TruciznaNie! nie! sam urojone żywiłem mamidła,
Sam przyprawiłem jady, od których szaleję!
Po cóż ta wściekłość? jakie do niej prawa?
Co za moją wzgardzoną przemawia osobą?
1105Gdzie wielkie cnoty? świetne czyny? sława?
Nic, nic! ach, jednę miłość mam za sobą!
Znam to; nigdym śmiałymi nie zgrzeszył zapędy,
Nie prosiłem, ażeby była mnie wzajemną:
Prosiłem tylko o maleńkie względy,
1110Tylko żeby była ze mną,
Choćby jak krewna z krewnym, jak siostrzyczka z bratem,
Bóg świadkiem, przestałbym na tem.
Gdybym mówił: widzę ją, widziałem ją wczora, jutro widzieć będę;
Z nią z rana, w dzień koło niej, koło niej z wieczora,
1115Oddam pierwszy dzień dobry, u stołu z nią siędę —
Ach, jak byłbym szczęśliwy!
po pauzie
Zapędzam się marnie.
Ty pod zazdrosnych oczu, chytrych żądeł strażą!
Ani obaczyć nie wolno bezkarnie.
1120Pożegnać, porzucić każą… Umrzeć!…
z żalem
SamotnikKamienni ludzie! wy nie wiecie,
Jak ciężka śmierć pustelnika!
Konając patrzy na świat, sam jeden na świecie!
Dłoń mu przychylna powiek nie zamyka!
1125Żałobne grono łoża nie otoczy,
Nikt nie pójdzie za trumną do wieczności domu,
Garsteczki piasku nie rzuci na oczy,
Zapłakać nie masz komu!
Miłość romantyczna, ŻałobaO, gdybym mógł choć przez sen pokazać się tobie,
1130Gdybyś na mojej pamiątkę męki
Jeden przynajmniej dzionek chodziła w żałobie,
Przypięła jednę czarną wstążkę do sukienki!…
ŁzyMoże spojrzysz ukradkiem… i łezka boleści…
I pomyślisz westchnąwszy: ach, on mię tak kochał!
z dziką ironią
1135
Stój, stój, żałosne pisklę!.. precz, wrzasku niewieści!
Będęż, jak dziecko szczęścia, umierając szlochał?
Wszystko mi, wszystko niebiosa wydarły,
Lecz reszty dumy nie mogą odebrać!
Żywy, o nic przed nikim nie umiałem żebrać,
1140Żebrać litości nie będę umarły!
z determinacją
Miłość romantyczna, Kochanek romantyczny, PamięćRób, co chcesz, jesteś woli swojej panią,
Zapomnij… ja zapomnę!
pomieszany
zamyślony
Jej rysy… coraz ciemniej… tak, już się zatarły!
1145
Samobójstwo, RozpaczJuż ogarniony wieczności otchłanią
Doczesnym pogardzam szałem…
pauza
Ach, wzdycham! czegóż wzdycham? ha! westchnąłem za nią,
Nie! nie mogę zapomnieć o niej i umarły.
ŁzyWszakże ją widzę, wszak tu, o, tu stoi!
1150Płacze nade mną… jaka łezka szczera!
z żalem
z determinacją
podnosi sztylet
z żalem
Nie bój się, luba, on się nic nie boi!
Czego żałujesz, on nic z sobą nie zabiera!
1155Tak! wszystko! wszystko tobie zostawię,
Zostawię życie, i świat, i rozkosze,
z wściekłością
do Księdza, który wchodzi ze służącemi
z wzmagającą się gwałtownością
Pewna nadludzka dziewica… kobiéta,
1160I jeśli ciebie zapyta,
Z czego umarłem? nie mów, że z rozpaczy;
Powiedz, że byłem zawsze rumiany, wesoły,
Żem ani wspomniał nigdy o kochance,
Że sobie grałem w karty, piłem z przyjacioły…
1165Że ta pijatyka… tańce mi się w tańcu… ot
uderza nogą
przebija się
KSIĄDZ
CzasGUSTAW
KSIĄDZ
Kur pieje drugi raz.
GUSTAW
Zegar kończy bić, świeca druga gaśnie.
KSIĄDZ
1175
Ratujcie, przebóg, może jaka rada!
Szaleniec, SzaleństwoAch, już, już kona, wbił do rękojeści,
Padł ofiarą szaleństwa!
GUSTAW
KSIĄDZ
Czas, Nauka, ZbrodniaGUSTAW
1180
Zbrodnia taka nie może popełniać się co dzień,
Daj pokój próżnej obawie;
Stało się — osądzono — tylko dla nauki
Scenę boleści powtórzył zbrodzień.
KSIĄDZ
GUSTAW
KSIĄDZ
GUSTAW
KSIĄDZ
GUSTAW
KSIĄDZ
GUSTAW
Skutki szału,
Albo może kuglarstwo? — Cierpienie, Oko, Wyrzuty sumieniaSą kosztowne bronie,
Których ostrze przenika i aż w duszy tonie;
Przecież widomie nie uszkodzą ciału.
1200Taką bronią po dwakroć zostałem przebity…
po pauzie z uśmiechem
ponuro
KSIĄDZ
GUSTAW
O tym inną razą!
Słuchaj, jakie mię na świat zamiary przywiodły.
1210Kiedy wchodząc do ciebie stanąłem u progu,
Pamiętam, że z dziatkami odprawiałeś modły,
Któreś za dusze zmarłe ofiarował Bogu.
KSIĄDZ
Ksiądz, WierzeniaGUSTAW
UrzędnikKSIĄDZ
GUSTAW
KSIĄDZ
GUSTAW
pokazując na ziemię
1225
Zaświaty, ŻałobaJednak proszę przeze mnie, i ja szczerze radzę,
Przywrócić nam Dziady. Tam, u Wszechmocnego tronu,
Kędy nasz żywot ścisłe odważają szale,
Tam większym jest ciężarem łza jednego sługi,
Którą szczerze wyleje nad tobą u zgonu,
1230Niż kłamliwe po drukach rozgłaszane żale,
Płatny orszak i kirem powleczone cugi.
Jeśli, żałując śmierci dobrego dziedzica,
Lud zakupioną świecę stawia mu na grobie,
W cieniach wieczności jaśniej błyszczy się ta świéca
1235Niż tysiąc lamp w niechętnej palonych żałobie.
Jeśli przyniesie miodu plastr i skromne mleko
I garścią mąki grobowiec posypie:
Lepiej posili duszę, o! lepiej daleko,
Niż krewni modnym balem wydanym na stypie.
KSIĄDZ
Duch, Rozum, Obraz świata, Trup, MaszynaGUSTAW
z ironią
Świat ten jest bez duszy?
Żyje, lecz żyje tylko jak kościotrup nagi,
Który lekarz tajemną sprężyną rozruszy;
1250Albo jest to coś na kształt wielkiego zegaru,
Który obiega popędem ciężaru?
z uśmiechem
Tylko nie wiecie, kto zawiesił wagi!
O kołach, o sprężynach rozum was naucza;
Lecz nie widzicie ręki i klucza!
1255Gdyby z twych oczu ziemskie odpadło nakrycie,
Obaczyłbyś niejedno wkoło siebie życie,
Umarłą bryłę świata pędzące do ruchu.
do Dzieci, które wchodzą
Cud, Dziecko, Duch, Ksiądz, Pobożność, Rozum, StrachDzieci, chodźcie pod kantorek.
do kantorka
GŁOS Z KANTORKA
KSIĄDZ
GUSTAW
KSIĄDZ
GUSTAW
Ja! nic nie potrzebuję, jest potrzebnych[37] tylu!
łowi koło świecy motyla
Sprawiedliwość, Wierzenia, Zwierzęta, ZaświatyA tuś mi, panie motylu!
do Księdza, pokazując motyla
Ten migający wkoło oćmy rój skrzydlaty
1270Za życia gasił każdy promyczek oświaty,
Za to po strasznym sądzie ciemność ich zagarnie;
Tymczasem z potępioną błąkając się duszą,
Chociaż nie lubią światła, w światło lecieć muszą,
To są dla ciemnych duchów najsroższe męczarnie!
1275
Kara, Pan, WładzaPatrzaj, ów motyl, strojny barwionymi szaty,
Był jakiś królik[38] albo pan bogaty,
I wielkim skrzydeł roztworem
Zaciemiał miasta, powiaty.
UrzędnikTen drugi, mniejszy, czarny i pękaty,
1280Był książek głupim cenzorem
I przelatując sztuk nadobne kwiaty,
Oczerniał każdą piękność, którą tylko zoczył,
Każdą słodkość zatrutym wysysał ozorem
Albo przebijał do ziemi środka,
1285I nauk ziarno z samego zarodka
Gadziny zębem roztoczył…
PochlebstwoCi znowu, w licznym snujący się gwarze,
Są dumnych pochlebnisie, czernideł pisarze.
Na jakie pan ich gniewał się zagony,
1290Tam przeklęta chmura leci,
I czy ledwie wschodzące, czy dojrzałe plony
Jako sarańcza[39] wybija.
Za tych wszystkich, moje dzieci,
Nie warto zmówić i Zdrowaś Maryja.
1295
Marzenie, UczeńSą inne, słuszniej godne litości istoty,
A między nimi twoi przyjaciele, ucznie,
Których ty wyobraźnią w górne pchnąłeś loty,
Których wrodzony ogień podniecałeś sztucznie.
Jaką, żyjąc, pokutę mieli za swe winy,
1300Oznajmiłem, wieczności przestąpiwszy progi:
Życie moje ścisnąłem w krótkie trzy godziny
I znowu wycierpiałem dla twojej przestrogi.
Im więc nieś ulgę prośbą i mszalną ofiarą;
Kochanek romantyczny, Miłość romantycznaDla mnie oprócz wspomnienia nic więcej nie proszę.
1305Za grzech mój życie było dostateczną karą,
A dziś, nie wiem, nagrodę czy pokutę znoszę.
Bo kto na ziemi rajskie doznawał pieszczoty,
Kto znalazł drugą swojej połowę istoty,
Kto nad świeckiego życia wylatując krańce,
1310Duszą i sercem gubi się w kochance,
Jej tylko myślą myśli, jej oddycha tchnieniem,
Ten i po śmierci również własną bytność traci,
I przyczepiony do lubej postaci,
Jej tylko staje się cieniem.
1315Jeśli, żyjąc, świętemu był uległy panu,
Niebieską z nim chwałę dzieli;
Albo ze złym do wiecznej strącony topieli,
Jest bolesnego wspólnikiem stanu.
Na szczęście Bóg mię zrobił poddanym anioła,
1320Dla niej i dla mnie przyszłość śmieje się wesoła.
Tymczasem, jak cień błądząc przy kochanych wdziękach,
Bywam albo w niebiosach, albo w piekła mękach.
Gdy ona wspomni, westchnie i łezkę wyleje,
Zbliżam się do usteczek, biały włos rozwieję,
1325Zmieszam się z odetchnieniem i przeniknę ciebie,
I jestem w niebie!
Lecz kiedy!… oh, czujecie, wy, coście kochali!
Jakim zawiść ogniem pali!…
Długo jeszcze po świecie błąkać się potrzeba,
1330Aż ją Bóg w swoje objęcie powoła;
Natenczas śladem lubego anioła
I cień mój błędny wkradnie się do nieba.
Zegar zaczyna bić.
śpiewa
Bo słuchajcie i zważcie u siebie,
Że według bożego rozkazu:
1335Kto za życia choć raz był w niebie,
Ten po śmierci nie trafi od razu.
Zegar kończy bić, kur pieje, lampa przed obrazem gaśnie, Gustaw znika.
CHÓR
Bo słuchajmy i zważmy u siebie,
Że według bożego rozkazu:
Kto za życia choć raz był w niebie,
1340Ten po śmierci nie trafi od razu.
Przypisy
[2]
mürbe Leichenschleier auf (…) Bist du noch nicht traurig genug?„Zdjąłem wszystkie zmurszałe całuny leżące w trumnach; oddaliłem wzniosłą pociechę rezygnacji, jedynie po to, by sobie wciąż mówić: »Ach, to tak nie było! Tysiąc radości zrzucono na zawsze w doły grobowe, a ty stoisz tu sam i przeliczasz je«. Nienasycony! Nienasycony! Nie otwieraj całkiem podartej księgi przeszłości!… Czyż nie dość jeszcze jesteś smutny?”; cytat z: Jean Paul (Jean Paul Friedrich Richter) Biographische Belustigungen unter der Gehirnschale einer Riesin. Eine Geistergeschichte (Rozrywki biograficzne pod czaszką olbrzymki. Opowieść o duchach). [przypis edytorski]
[6]
Z pałaców sterczących dumnie (…) Dosyć domku pustelnika — Z Szyllera [swobodny przekład końcowego fragmentu wiersza Friedricha Schillera Der Jungling am Bache (Młodzieniec nad potokiem) spopularyzowanego jako piosenka do muzyki Franza Petera Schuberta; red. WL]. [przypis autorski]
[9]
kitajka — rodzaj jedwabnego materiału, pierwotnie sprowadzanego z Chin, (stąd nazwa z tur. Kitaj: Chiny); także: nankin, tafta. [przypis edytorski]
[11]
żywot Heloisy — por. powieść epistolarną Jeana Jacquesa Rousseau Nowa Heloiza. [przypis edytorski]
[12]
ogień i łzy Wertera — por. powieść epistolarną Cierpienia młodego Wertera Johanna Wolfganga Goethego. [przypis edytorski]
[13]
Tylem wytrwał, tyle wycierpiałem (…) Tę obrazę krwią okupię moją — Z Getego [właśc. swobodny przekład wiersza Johanna Heinricha von Reitzensteina (1722–1780) pt. Lotte bei Werthers Grabe (Lotta u grobu Wertera) popularnego w romantyzmie jako piosenka; red. WL]. [przypis autorski]
[14]
gwiazdka wschodnia — Wenus, planeta najlepiej widoczna tuż przed wschodem słońca (stąd nazywana była Jutrzenką, Gwiazdą Poranną), ale również tuż po zachodzie słońca, w przeciwnej, zachodniej części nieba (z tego powodu nazywano ją też Gwiazdą Zachodnią, gr. Hespero). [przypis edytorski]
[16]
Najpiękniejsza, jak aniołek raju (…) Roztopioną dokoła nas falą — przekład wiersza Amalia Friedricha Schillera. [przypis edytorski]
[18]
Młodości, ty nad poziomy (…) z końca do końca! — autocytat Mickiewicza z Ody do młodości. [przypis edytorski]
[19]
Atlas (mit. gr.) — tytan skazany przez Zeusa na dźwiganie sklepienia nieba w płn–zach. Afryce. [przypis edytorski]
[20]
Minerwa (mit. rzym.) — bogini mądrości (oraz wojny i pokoju); odpowiednik greckiej Ateny, córki Zeusa, zrodzonej z jego głowy. [przypis edytorski]
[26]
Tasso, Torquato (1544–1595) — włoski poeta, autor popularnego w czasach romantyzmu poematu heroicznego Jerozolima wyzwolona (1575), którego głównym bohaterem był wspomniany tu poniżej Goffred; poemat opisuje walki chrześcijan z muzułmanami podczas pierwszej krucjaty. [przypis edytorski]
[27]
Jana zwycięstwo… — chodzi o zwycięstwo króla polskiego Jana III Sobieskiego nad wojskami tureckimi pod Wiedniem (tzw. wiktoria wiedeńska, 1683). [przypis edytorski]
[29]
Russo — zniekształcone przez spolszczenie pisowni i fleksji nazwisko Jeana Jacquesa Rousseau (1712–1778), szwajcarskiego pisarza, filozofa i pedagoga, autora wspomnianej tu wcześniej powieści epistolarnej Nowa Heloiza, który swoją twórczością wpisującą się w nurt sentymentalizmu oraz krytyką oświeceniowego racjonalizmu i ateizmu, zapowiadał epokę romantyczną. [przypis edytorski]
[32]
Niech, czego dotkniesz, przeleje się w złoto — w mit. gr. taką klątwą ukarany został król Midas za nadmierną chciwość. [przypis edytorski]
[36]
altarysta — tu: sługa kościelny zajmujący się ołtarzem w kościele; zakrystian. [przypis edytorski]
Bezpieczne płatności zapewniają:
Dane do przelewu tradycyjnego:
nazwa odbiorcy
Fundacja Wolne Lektury
adres odbiorcy
ul. Marszałkowska 84/92 lok. 125, 00-514 Warszawa
numer konta
75 1090 2851 0000 0001 4324 3317
tytuł przelewu
Darowizna na Wolne Lektury + twoja nazwa użytkownika lub e-mail
wpłaty w EUR
PL88 1090 2851 0000 0001 4324 3374
Wpłaty w USD
PL82 1090 2851 0000 0001 4324 3385
SWIFT
WBKPPLPP
Proszę czekać...
Słuchaj od tego miejsca
