Przypisy

Być albo nie być to wielkie pytanie — wyrażenie to jest bodaj najbardziej znaną frazą z utworu Hamlet Williama Shakespeare'a. Rozpoczyna ważny monolog tytułowego bohatera, który musi wybrać pomiędzy postawą czynną, odkrywając prawdę o śmierci jego ojca i mszcząc się za przelaną krew rodzica, a postawą bierną wobec świata i kolei losu. Wyrażenie to znalazło trwałe miejsce w kulturze i potocznej świadomości, stając się inspiracją dla wielu autorów (np. Wisławy Szymborskiej). Bardziej znana wersja tłumaczenia brzmi: „Być albo nie być — oto jest pytanie”. [przypis edytorski]

być bez zmysłów — być nieprzytomnym. [przypis edytorski]

być ćmionym — tu: pozostawać w ciemnościach, zaciemnieniu. [przypis edytorski]

być czym (daw.) — wykonywać zawód, pełnić funkcję itp.; czym byłeś: czym się zajmowałeś. [przypis edytorski]

być dorosłą — dziś popr.: być dorosła. [przypis edytorski]

być inną — dziś popr.: być inna. [przypis edytorski]

być (…) kaziła — skrócone od: by ci kaziła. [przypis edytorski]

być kołatanym — być miotanym, rzucanym. [przypis edytorski]

być komuś powolnym — być posłusznym wobec kogoś; postępować zgodnie z czyjąś wolą. [przypis edytorski]

być krzywym na kogoś — gniewać się na kogoś, być komuś nieprzychylnym. [przypis edytorski]

Być miłowanym znaczy spalać się. Miłować to: świecić niewyczerpanym olejem. Być miłowanym znaczy przemijać, miłować znaczy trwać — w rękopisie zapisane na marginesie. [przypis edytorski]

Być może, iż właśnie pewna mierność, pewne ograniczenie są warunkiem produkcji, że konieczny jest pewien aliaż, a czyste złoto niezdatne jest do użytku… — tu w tekście umieszczono ilustrację z podpisem: Szatan (rzeźba Vigelanda, za którą prokuratura krakowska skonfiskowała numer „Życia”). [przypis edytorski]

być na wolej (starop.) — na wolności; być wolnym; tu: pozostawać bez zobowiązań. [przypis edytorski]

być na ziemi i służyć gdzieś u jakiegoś biedaka — Odyseja XI 489. [przypis edytorski]

być nie od czegoś — nie mieć nic przeciwko czemuś. [przypis edytorski]

być niepodobnym do czego (daw.) — być niemożliwym. [przypis edytorski]

być o coś krzywym (daw.) — mieć o coś żal. [przypis edytorski]

być pod kondemnatą (łac.) — mieć wyrok. [przypis edytorski]

być pod pantoflem — wykazywać całkowitą uległość. [przypis edytorski]

być (…) ponad tłum, który go wyśmiewa; sam sobie w domu poklasku nie szczędzi, jak by powiedział Horacy — por. Horacy, Satyry I 1. [przypis edytorski]

być — poprawnie: jako. [przypis edytorski]

być powolnym (daw.) — być posłusznym czemu a. komu. [przypis edytorski]

być powolnym — tu: dawać sobą kierować. [przypis edytorski]

być prawu powolnym (daw.) — być posłusznym prawu. [przypis edytorski]

być przy nadziei (przen.) — być w ciąży, spodziewać się dziecka. [przypis edytorski]

Być przytomnym samemu, a tam się cienie miotają — Odyseja X 495, o wieszczku Terezjaszu, któremu władczyni zmarłych Persefona jako jedynemu pozostawiła rozum, świadomość po śmierci. [przypis edytorski]

być taką — dziś popr.: być taka. [przypis edytorski]

być tchórzem (…) jak kot w przysłowiu — nawiązanie do powiedzenia o kocie, który chciałby zjeść rybę, ale boi się zamoczyć. [przypis edytorski]

być tej otuchy (starop.) — mieć taką nadzieję. [przypis edytorski]

być tu i tam razem — być naraz tu i tam. [przypis edytorski]

być (…) ty a ty — mówić komuś na ty; być z kimś w bliskich stosunkach (za pan brat). [przypis edytorski]

być uchodźcą w obcym mieście — prawdopodobnie wiersz powstał w getcie warszawskim, czyli wydzielonej i szczelnie zamkniętej części Warszawy, do której przymusowo zesłano osoby pochodzenia żydowskiego z innych części Warszawy, a następnie z terenów Generalnej Guberni i innych okupowanych przez III Rzeszę ziem. Warszawskie getto zostało utworzone w październiku 1940. Było największym gettem z czasów drugiej wojny światowej, więziono w nim ok. 460 tys. osób. Z tej liczby ok. 92 tys. zmarło w ciągu dwóch pierwszych lat z powodu głodu i związanych z nim chorób. W akcji tzw. wielkiej likwidacji getta latem 1942 ponad 254 tys. osób deportowano bydlęcymi wagonami — rzekomo do pracy, a jak się z czasem okazało do obozu zagłady w Treblince, gdzie zostali zamordowani. W styczniu 1943 wybuchło pierwsze, mniejsze, powstanie w getcie warszawskim. Drugie rozpoczęto 19 kwietnia, trwało do 16 maja 1943, pochłonęło ok. 13 tys. ofiar. Ponad 50 tys. pozostałych przy życiu deportowano do obozów zagłady w Treblince i na Majdanku. Powstanie w getcie warszawskim było jednym z licznych przykładów zbrojnego oporu stawianego przez Żydówki i Żydów nazistowskim okupantom. [przypis edytorski]

być (…) w czas (starop.) — tu: śpieszyć z pomocą; być pomocnym. [przypis edytorski]

być w obowiązku u kogoś — być u kogoś na służbie. [przypis edytorski]

być w obyczaju (daw.) — tu: mieć zwyczaj. [przypis edytorski]

być wodzonym — być prowadzonym na wodzy, na smyczy. [przypis edytorski]

być w pretensjach — chcieć się podobać, zabiegać o to, czasem przesadnie. [przypis edytorski]

byćże — konstrukcja z partykułą -że nadającą znaczenie pytania retorycznego; inaczej: czy być (może), czyż być (może). [przypis edytorski]

byćże — konstrukcja z partykułą -że nadającą znaczenie pytania retorycznego; inaczej: czy być (może), czyż być (może). [przypis edytorski]

byćże — konstrukcja z partykułą -że o funkcji wzmacniającej i pytającej; inaczej: czy być. [przypis edytorski]

byćże (…), mamże — konstrukcje z partykułą -że, wzmacniającą i nadającą znaczenie pytania retorycznego: czy być, czy mam. [przypis edytorski]

byćże to może — konstrukcja z partykułą -że; znaczenie: czy być to może. [przypis edytorski]

być za elektem — być żoną biskupa-elekta. [przypis edytorski]

być za kimś (daw.) — o kobiecie: być czyjąś żoną. [przypis edytorski]

być za pasem (daw., pot.) — zbliżać się. [przypis edytorski]

być za poczmistrzem (daw.) — być żoną poczmistrza. [przypis edytorski]

być z kimś po słowie (daw.) — być z kimś zaręczonym; być czyimś narzeczonym a. narzeczoną. [przypis edytorski]

Bych był Ezechielem, ogoliwszy głowę i brodę, włosybych na trzy części rozdzielił (…) „Jedni z was poginiecie głodem, drudzy mieczem, a trzeci się po świecie rozproszycie” — Ez 5, 1–2 i 12, z opuszczeniami. [przypis edytorski]

Bych był Izajaszem, chodziłbych boso i na poły nagi — zob. Iz 20, 2. [przypis edytorski]

Bych był Jeremiaszem, wziąłbych pęta na nogi i okowy, i łańcuch na szyję — zob. Jr 27, 2. [przypis edytorski]

Bych był Jonaszem wołałbych (…) „Czterdzieści dni nie wynidą, a Niniwe abo to królestwo wasze upadnie” — Jon 3–4. [przypis edytorski]

bych był nagorszy (daw.) — choćbym był najgorszy. [przypis edytorski]

bych (daw.) — bym, abym. [przypis edytorski]

bych (daw.) — bym, obym, gdybym; choćbym. [przypis edytorski]

bych — daw. forma liczby podwójnej; znaczenie: byśmy pomówili we dwóch (we dwoje). [przypis edytorski]

bych — dziś popr.: bym. [przypis edytorski]

bych go posiadał (daw.) — gdybym go posiadał. [przypis edytorski]

bych (gw.) — aby, żeby. [przypis edytorski]

bych (gw.) — tu: aby, żeby. [przypis edytorski]

bych (gw.) — tu: by, aby. [przypis edytorski]

bych (gw.) — tu: żeby. [przypis edytorski]

bych (gw.) — żeby. [przypis edytorski]

bych jeno (gw.) — aby tylko. [przypis edytorski]

bych jeno (gw.) — żeby tylko. [przypis edytorski]

bych miał (starop.) — gdybym miał. [przypis edytorski]

bychmy (daw.) — byśmy, abyśmy. [przypis edytorski]

bychmy (daw.) — byśmy, gdybyśmy. [przypis edytorski]

bychmy (daw.) — byśmy; obyśmy. [przypis edytorski]

bychom (starop.) — byśmy. [przypis edytorski]

bych się ostało (gw.) — gdyby zostało. [przypis edytorski]

bych (starop.) — bym, abym; bych mogł (…) uciec: żebym mógł uciec. [przypis edytorski]

bych (starop.) — bym, abym; bych się ucieszyła: ucieszyłabym się. [przypis edytorski]

bych (starop.) — bym, abym. [przypis edytorski]

bych (starop.) — bym, gdybym; bych cię nisko miała: miałabym cię nisko; gdybym cię miała nisko. [przypis edytorski]

bych (starop.) — bym; rad bych wiedział: rad bym, chętnie bym wiedział. [przypis edytorski]

bych (starop.) — tu: abym. [przypis edytorski]

by ci Libii państwa nie szkodziły — nawiązanie do pobytu Eneasza u Dydony. [przypis edytorski]

byczy mąż (daw. pot.) — wspaniały facet. [przypis edytorski]

byczy (pot.) — świetny, wspaniały. [przypis edytorski]

by (daw., gw.) — tu: choćby; nawet. [przypis edytorski]

by (daw.) — jakby, niby. [przypis edytorski]

by (daw.) — jak. [przypis edytorski]

by (daw.) — niby, jakby. [przypis edytorski]

by (daw.) — tu: choćby, chociażby. [przypis edytorski]

by (daw.) — tu: choćby, nawet. [przypis edytorski]

by (daw.) — tu: choćby, niby. [przypis edytorski]

by (daw.) — tu: choćby. [przypis edytorski]

by (daw.) — tu: gdyby. [przypis edytorski]

by (daw.) — tu: jak. [przypis edytorski]

by (daw.) — tu: niby, jakby, jak. [przypis edytorski]

by (daw.) — tu: niby, jakby. [przypis edytorski]

by (daw.) — tu: niby. [przypis edytorski]

by (daw.) — tu w znaczeniu: choćby. [przypis edytorski]

byde (gw.) — będę. [przypis edytorski]

Bydgoszcz — miasto w województwie kujawsko-pomorskim. [przypis edytorski]

bydłaśmy trochę (…) wprowadzili (starop. forma) — konstrukcja z przestawną końcówką czasownika; inaczej: wprowadziliśmy trochę bydła. [przypis edytorski]

bydłobójnia — rzeźnia. [przypis edytorski]

bydłować (gw.) — o krowach: przejawiać popęd płciowy, wykazywać objawy rui. [przypis edytorski]

bydły — dziś popr. forma N. lm.: bydlętami. [przypis edytorski]

bydlęty — dziś popr. forma N.lm: bydlętami. [przypis edytorski]