Wiliam ShakespeareTymon Ateńczyktłum. Leon Ulrich

Dzień dobry panu.

Rad widzę cię zdrowym.

Dawno widziany. Jakże tam świat idzie?

Rośnie, lecz rosnąc zużywa się trochę.

Stara nowina. Lecz co tam nowego?

Jakie zdarzenie jeszcze bezprzykładne?

Patrz na te czary wspaniałomyślności!

Jej moc te wszystkie wywołała duchy.

Znam tego kupca.

A ja znam ich obu;

To jest jubiler.

O, pan to dostojny!

Rzecz dowiedziona.

Nie ma mu równego;

Oddycha tylko, żeby dobrze robić;

Wyższy nad wszystkich.

Przyniosłem tu brylant.

O, pokaż, proszę. Czy to dla Tymona?

Jeśli zapłaci, co wart. Co do tego…

PoezjaKto śpiewa podłość za nagrodę marną,

Ten muzę plamą napiętnował czarną,

Bo śpiewać cnotę muzy przeznaczeniem.

Prześliczna forma!

A przy tym bogata,

A co za woda!

Z twego zadumania

Wnoszę, że jakąś składasz dedykację

Na cześć patrona.

Rzecz tylko natchnienia;

Nasza poezja to guma, co cieknie

Z pnia rodzinnego. Iskra nie wyskoczy

Z kamienia, póki stal go nie uderzy;

Ale szlachetny płomień nasz sam z siebie

Bucha i jakby niewstrzymany potok

Wszystkie zapory, pieniąc się, rozrywa.

A ty coś przyniósł?

Obraz. Powiedz, proszę,

Kiedy na widok wyjdzie twoje dzieło?

Skoro je złożę w hołdzie. Pokaż obraz.

Rzecz nie najgorsza.

Czyste arcydzieło!

Tak, tak.

Cudowne! Jaki w tej postawie

Oddycha urok! Jaka z tej źrenicy

Wytryska siła rozumu i ducha!

Jak wyobraźnia na ustach tych igra!

A ten gest niemy każdy wytłumaczy.

Naśladowanie to życia niezgorsze.

A co mi powiesz o tym pociągnięciu[1]?

Powiem: naturze naukę dać może,

Bo sztuka rysom tym nadała życie.

Od życia żywsze.

Jakie tłumy gości!

Senatorowie ateńscy. Szczęśliwi!

Patrz, coraz więcej.

Jakby gości potop.

W moim więc szkicu przedstawiłem męża,

Którego cały ten świat podsłoneczny

Ciśnie do serca w uczuć gorącości.

Mego polotu żaden drobny szczegół

Nie zatrzymuje; płynę jak po morzu;

Żadne zjadliwe, uszczypliwe słówko

Mej jednej komy[2] nie zatruwa żółcią;

Lecę jak orzeł, śmiało, coraz wyżej,

Nie zostawiając śladu poza sobą.

Jak to rozumiesz?

Słuchaj, wytłumaczę:

Widzisz, jak wszystkie stany i rozumy,

Chwiejne stworzenia i poważne głowy

Świadczą gotowość na Tymona służbę.

Jego fortuna, swoim blaskiem strojąc

Jego szlachetną, uprzejmą naturę,

Wszystkie mu serca oddaje na własność,

Od zwierciadlanych pasożytów twarzy

Do Apemanta, którego największą

Rozkoszą samym brzydzić się jest sobą;

Ten nawet ugiął swe przed nim kolano,

W pokoju wraca do swojego domu

Skinieniem głowy Tymona bogaty.

Widziałem, jak z nim na stronie rozmawiał.

Na wzniosłej górze, zielonej, kwiecistej,

W mym poemacie stawiam tron Fortuny,

U stóp jej wszystkie zebrane zawody

Urosnąć chętne pracą i zasługą;

Śród tłumów, z okiem na panią wlepionym

Postrzegasz pańskie Tymona oblicze.

Fortuna ręki liliowej skinieniem

Do swego tronu każe mu przystąpić

I tym skinieniem jego wprzód rywali

Na niewolników i sługi mu zmienia.

Olbrzymi[3] pomysł! Ten tron, ta Fortuna,

To wzgórze, człowiek ten z tłumu jedyny,

Na jej skinienie drapiący się w górę

Do swego szczęścia, wszystko to, mym zdaniem,

Dla sztuki naszej pyszny byłby przedmiot.

Lecz to nie koniec. Słuchaj tylko, proszę:

Wszyscy przed chwilą jego towarzysze,

Niejeden nawet znaczeniem wznioślejszy,

Są mu orszakiem, w sieniach jego stoją.

Szepcą mu w ucho słowa uwielbienia;

Świętym jest dla nich jego nawet strzemię;

Jego powietrzem tylko oddychają.

Dobrze, cóż potem?

A kiedy Fortuna,

Zmieniając humor, swego faworyta

Z wzgardą odepchnie, tłum cały sług jego,

Do szczytu góry drapiących się za nim

Na klęczkach nawet, obojętnym okiem

Na toczącego się w przepaść pogląda,

Lecz mu w upadku nikt nie towarzyszy.

Rzecz to powszednia. Mógłbym ci pokazać

Alegorycznych obrazów tysiące,

Które dobitniej od słów pokazują

Te nagłe ciosy zwodniczej Fortuny.

Chwalę cię jednak, żeś śmiał Tymonowi

Powiedzieć jasno, że ubogie oczy

Widziały nieraz magnatów koziołki.

W więzieniu, mówisz?

Tak jest, dobry panie,

Za pięć talentów długu; wierzyciele

Są bez litości; środki jego małe.

Błaga cię, panie, byś słówko napisał

Do twardych ludzi, którzy go zamknęli;

Inaczej, panie, zginął bez nadziei.

Biedny Wentydiusz! Nie tego ja pierza

Bym się przyjaciół w kłopotach wypierał.

Wiem, że pomocy ze wszech miar jest godny,

A więc dług płacę i wolność mu wracam.

Zobowiązałeś go na wieczne czasy,

Dostojny panie.

Pozdrów go ode mnie.

Dziś poślę okup. Gdy odzyska wolność,

Powiedz, że rad go w domu mym zobaczę,

Nie dość biednego postawić na nogi,

Trzeba go jeszcze podeprzeć. Idź z Bogiem!

Niech ci we wszystkim Pan Bóg błogosławi!

Racz mnie wysłuchać, panie.

Mów, mój ojcze.

Jest w twojej służbie niejaki Lucyliusz.

I cóż stąd?

Rozkaż przywołać go, panie.

Gdzie jest Lucyliusz? Niechaj się tu stawi.

Jestem na rozkaz.

Dostojny Tymonie,

Ten tu jegomość, twoja kreatura,

Do mego domu zagląda po nocach.

Od mych lat młodych grosz do groszam ciułał;

Dziś moje mienie zasłużyło, myślę,

Na spadkobierców wyższych trochę stopniem

Od twoich krajczych.

Dobrze więc, cóż dalej?

Mam jedynaczkę córkę, żadnych krewnych,

Którym przekazać mógłbym mój majątek.

Dziewczę jest piękne, młode, wychowane

Jak jaka pani wielkim moim kosztem.

Sługa twój, panie, chce miłość jej zyskać;

Racz mi przyjść w pomoc; daj mu, panie, zakaz

Dom mój nawiedzać, bo próżne me słowa.

To człek uczciwy.

Niechże nim zostanie;

Jego uczciwość będzie mu nagrodą,

Mojej mu córki nie trzeba w dodatku.

A czy go kocha?

Młoda jest i tkliwa;

Uczy nas własnych namiętności pamięć,

Jak wiotka młodość.

A ty, czy ją kochasz?

Kocham ją, panie, i jestem kochany.

Gdy męża weźmie mimo woli mojej,

Bóg mi jest świadkiem, moim spadkobiercą

Pierwszy włóczęga będzie albo żebrak,

Lecz nigdy ona.

Jaki dajesz posag,

Jeśli równego weźmie sobie męża?

Dziś, trzy talenty, po mej śmierci, wszystko.

Szlachcic ten długo i wiernie mi służył:

Dla jego szczęścia, jak powinność każe,

Małą ofiarę gotów jestem zrobić.

Daj mu twą córkę; co jej ty zapiszesz,

Ja z mojej strony wypłacę mężowi,

By jej był równym.

Dam mu moją córkę,

Byleś ty raczył twoje dać mi słowo.

Oto ma ręka, słów moich rękojmia.

Dzięki ci, panie! Przyszła ma fortuna

Twoim jest dziełem, tobie się należy.

Przyjm moją pracę, a żyj długo, panie!

Dzięki na teraz; wkrótce coś usłyszysz,

Nie odchodź tylko. Co to, przyjacielu?

To obraz, panie, racz przyjąć go w hołdzie.

Chętnie, bo obraz to prawie sam człowiek;

Gdy podłość ludzką frymarczy naturą,

Nieraz człek tylko jest powierzchownością.

Gdy utwór pędzla jest tym, co przedstawia.

Podoba mi się twe dzieło; zobaczysz,

Że się podoba; czekaj, proszę, chwilę,

Mam z tobą mówić.

Niech cię Bóg zachowa!

Witam, panowie! Daj mi twoją rękę,

Musimy dzisiaj razem obiadować.

Twój klejnot, panie, nasłuchał się dosyć…

Krytyki, panie?

Pochwał nieskończonych;

Gdybym zapłacił za niego w stosunku

Do tych uwielbień, poszedłbym z torbami.

Cenię go, panie, wedle kursu giełdy,

Choć wiesz, że przedmiot tejże samej ceny

Wartość swą zmienia wedle właściciela.

Wierzaj mi, panie, klejnot na twym palcu

Stokroć jest droższy.

Prześliczne szyderstwo!

Nie, dobry panie, on tylko tłumaczem

Uczuć jest naszych.

Patrzcie, kto się zbliża?

Czy chcecie, żeby zburczał was porządnie?

Zniesiemy wszystko za pańskim przykładem.

Każdy dostanie swoje, ani wątpię.

Witaj! Dzień dobry, słodki Apemancie!

„Dzień dobry” oddam, gdy słodkim się stanę,

Ty psem Tymona, uczciwymi ludźmi

Ta łotrów banda.

Czemuż łotrów bandą

Nazywasz ludzi, których nie znasz nawet?

Co się to znaczy?

Przybył Alcybiades,

A z nim dwudziestu przyjaciół na koniach.

Idźcie ich przyjąć i wprowadzić do nas.

Musicie dzisiaj obiadować ze mną;

Zostańcie, póki nie złożę wam dzięków.

Pokażesz dzieło mi twe po obiedzie.

Szczęśliwy jestem, gdy was tutaj widzę.

Witaj nam, witaj!

O tak! bardzo pięknie!

Bodaj skostniały wasze gibkie członki!

W sercu tych łotrów tak mało przyjaźni,

Uścisków jednak i pokłonów tyle!

Człowiek się, widzę, w koczkodana zmienił.

Zgłodniały byłem twojego oblicza,

Pozwól, choć teraz niech się nim nasycę.

Witaj nam, panie; nim się pożegnamy,

Spędzimy razem kilka chwil wesołych.

Raczcie wejść ze mną.

Co za mizantrop! Lecz idźmy z bogactwa

I gościnności Tymona korzystać.

On dobrotliwszy od dobroczynności.

Rozlewa łaski, a Plutus, bóg skarbów,

Tylko podskarbim na jego jest służbie.

Każdą usługę siedmiokrotnie spłaca;

Dar każdy taką wetuje nagrodą,

Że wszelką miarę wdzięczności prześciga.

Świat nie posiada szlachetniejszej duszy.

Przy tej fortunie niech Bóg go zachowa!

Lecz wejdźmy.

Pójdę za twoim przykładem.

Zacny Tymonie, było wolą bogów

Przypomnieć sobie wiek mojego ojca

I do wiecznego zabrać go pokoju.

Umarł szczęśliwy; ja dzisiaj bogaty,

Pamiętny łaski, którąś mi wyświadczył,

Wracam talenty, przy których pomocy

Wolność zyskałem, dodaję w procencie

Moją ci wdzięczność i wierne me służby.

Uchowaj Boże! Dobry Wentydiuszu,

Przyjaźń mą krzywdzisz; wedle mojej myśli,

Co ci raz dałem, dałem ci na zawsze;

Bo kto odbiera, nie może powiedzieć,

Że dał prawdziwie. Jeśli lepsi od nas

Grać w grę tę mogą, ja nie mam odwagi

Iść za ich wzorem, bo wiesz, co się zdarza:

Bogatych błędom świat chętnie pobłaża.

Szlachetna dusza!

Pozory, PrzyjaźńNie, moi panowie,

Boć ceremonię wymyślili ludzie,

By nią osłonić powierzchowne dzieła,

Zwodną gościnność i dobroć fałszywą,

Przed czynem jeszcze żałującą czynu.

Gdzie przyjaźń szczera, po co ceremonie?

Usiądźcie, proszę; przytomność tu wasza

Droższa fortunie mej niż mnie fortuna.

To zawsze, panie, naszą było myślą.

Ha! Takie dzisiaj twe wyznanie wiary?

O, Apemantus; witaj, przyjacielu!

Nie witaj tylko, bo ja tu przychodzę

Dlatego, żebyś sam wypchnął mnie za drzwi.

Fe! To rzecz brzydka, grubijanin z ciebie,

Podobny humor męża nie jest godny.

Przysłowie mówi: „Ira brevis furor[4]”,

Ale ten człowiek ciągle zagniewany,

Więc mu na boku dajcie stół osobny,

Bo jeśli czuje wstręt do towarzystwa,

Dla towarzystwa nie jest on stworzony.

Skoro nalegasz, zostanę, lecz pomnij,

Żem przyszedł tylko wzorki z was wybierać[5].

Gardzę twą ucztą, twój obiad mnie dławi,

Bo ci pochlebiać nie jest moją myślą.

Boże! Tłum jaki pożera Tymona!

On tylko jeden tego nie spostrzega!

Z boleścią patrzę, kiedy w krwi jednego

Tylu chleb macza, a on jak szalony

Sam ich do tego krzykiem swym podszczuwa.

Dziwna, że ludzie śmią ludziom zawierzać,

Gdy ich powinni zapraszać bez nożów;

Ich uczta równie na tym by zyskała

I bezpieczniejsze byłoby ich życie.

Nie brak przykładów; ten chytry pasożyt,

Który przy boku teraz jego siedzi

I chleb z nim łamie, i z jednej z nim szklanki

Wychyla zdrowie jego, będzie pierwszy,

Żeby go zabić: widziano to nieraz.

Gdybym był panem, nie piłbym przy stole,

By gościom moim nie odsłonić krtani:

Magnatom tylko z pancerzem na gardle

Pić się należy.

Chętnie, dobry panie,

A niechaj potem puchar idzie kołem.

Zacny Tymonie, niech płynie tą stroną.

Płynie tą stroną! To mi zuch, to pływak!

Zdrowie to zdrowiu twemu i fortunie

Grozi chorobą. Pij uczciwą wodę,

Która nikogo w błoto nie rzuciła.

Pokarm mój skromny, jak skromny napitek:

Kto kiedy bogom dziękował za zbytek?

Boże, o skarby żadne cię nie proszę;

Za siebie modły, nie za innych wznoszę

Niech mnie od tego łaska twa zachowa,

Bym wierzył w ludzkie przysięgi i słowa,

Bym zapłakanej ufał kurtyzanie

Lub psu, co drzemać zdaje się przy ścianie,

Wolność mą w izbie więziennego chował,

A na przyjaciół w potrzebie rachował.

Amen. Niech twoją stanie się to sprawą[7]!

Bogacze grzeszą, korzonki mą strawą.

Niech ci to służy na zdrowie, Apemancie!

Wodzu Alcybiadesie, twoje serce jest teraz na placu bitwy.

Moje serce zawsze jest na twoje usługi, Tymonie.

Płaczesz, Tymonie, żeby oni pili.

Tak samo w naszych poczęta źrenicach

Radość, jak dziecię, w łzach się naszych rodzi.

Śmieję się, myśląc, że to dziecię bękart.

Wierzaj mi; panie, bardzoś mnie rozczulił.

Bardzo!

Co znaczą te trąby i rogi?

Witaj, Tymonie! witajcie, panowie,

Do gościnnego przypuszczeni stołu!

Pięć zmysłów, których ty jesteś patronem,

Hołd ci swój teraz przybiegają złożyć;

Słuch, powonienie, smak i dotykanie

Uradowane wstały już; me panie

Przychodzą teraz widzenie nasycić.

Witam je chętnie, niech wejdą co prędzej.

A niech kapela da im powitanie.

Dowód masz nowy, jak jesteś kochany.

Ha! Co za banda pustoty nadbiegła!

Tańczą! To, widzę, szalone kobiety.

Szaleństwem tylko jest chwała żywota,

Jak jest szaleństwem pompa ta, równana

Z kroplą oliwy i szczyptą korzonków.

Żeby się bawić, zmieniamy się w błaznów;

Płacim pochlebstwem, by nam pić dał człowiek,

Któremu damy na starość za wino

Tylko zatrutą pogardę i zazdrość.

Kto żył nie psując albo nie popsuty?

Kto zmarł, do grobu nie biorąc w podarku

Słowa pogardy z ust swoich przyjaciół?

Boję się, żeby kiedyś ci, co teraz

Tańczą przede mną, nie deptali po mnie.

Zwyczaj to ludzi drzwi swoje, z dnia końcem,

Przed zachodzącym już zamykać słońcem.

Ileż mej uczcie dodałyście krasy,

Piękne me panie, przytomnością waszą!

Bez was połowę straciłaby wdzięku,

Wam swoją godność, swój blask winna cały,

Pierwszy mój pomysł swoje dopełnienie.

Dzięki wam za to!

Zbyt jesteś łaskawy

I bierzesz, panie, z najlepszej nas strony.

A teraz, panie, przyjmijcie łaskawie

Wieczerzę skromną i bez ceremonii.

Dziękujem, panie.

Flawiusz!

Na rozkazy.

Przynieść mi, proszę, moją tu szkatułkę.

Spieszę.

Rozdzielać chce znowu klejnoty;

Sprzeciwić mu się niepodobna teraz.

Mógłbym powiedzieć — może bym powinien —

Gdy wyda wszystko, markotno mu będzie,

Że mu się na czas nikt nie śmiał sprzeciwiać.

Szkoda, że dobroć z tyłu oczu nie ma!

Serce nikogo by nie zubożyło.

Gdzie nasza służba?

Na rozkazy, panie.

Przyprowadź konie.

Moi przyjaciele,

Jedno wprzód słowo. Patrz, dobry mój panie,

Zrób mi tę łaskę, racz ten klejnot przyjąć

I na pamiątkę noś go na tym palcu.

Tak mnie już łaską twoją obsypałeś…

Jak i nas wszystkich.

Dostojny mój panie,

Przybyło właśnie kilku senatorów

Z odwiedzinami.

Witam ich z radością.

Chciałbym ci, panie, jedno szepnąć słowo

W sprawie dla ciebie nieskończenie ważnej.

Ważnej? Więc dobrze, powiesz mi je później;

Zajmij się teraz przyjęciem mych gości.

Tylko jak? Nie wiem.

Na dowód przyjaźni

Lucjusz, a pan mój, przysyła ci w darze

W srebrnych przyborach cztery mleczne konie.

Przyjmuję chętnie. Nie zapomnij tylko

Pięknym prezentem piękny spłacić prezent.

Co za nowiny?

I zaproszenie, i charty przyjmuję,

Nie bez odpłaty.

Lecz jak się to skończy?

Każe mi świetne rozsyłać prezenty,

Wydawać uczty, a szkatuła pusta.

Ani chce wiedzieć, co w jego sakiewce,

Ani mnie słucha, gdy pragnę powiedzieć,

Że dobre serce jego dziś żebrakiem

Niezdolnym zadośćuczynić życzeniom;

Tak są nad środki jego obietnice,

Że długiem wszystko, co mówi, że winien

Za każde słowo; tak zawsze był dobry,

Że dziś dobroci swej płaci procenty;

Na wszystkich dobrach ciąży hipoteka.

Jak bym chciał z jego wyśliznąć się służby,

Zanim konieczność gwałtem mnie wypędzi!

O, jak szczęśliwsza samotność uboga

Nad tłum przyjaciół groźniejszych od wroga!

Myśl o mym panu serce mi zakrwawia.

Sam siebie krzywdzisz, wartość twą poniżasz.

Przyjmij ten drobny przyjaźni zadatek.

Przyjmuję, panie, z wdzięcznością bez granic.

To czysta dusza wspaniałomyślności!

A teraz sobie przypominam, panie,

Żeś wczora chwalił mojego gniadosza;

Racz więc go przyjąć, gdy ci tak do serca.

O, co do tego, panie, racz przebaczyć…

Możesz za słowo wziąć mnie bez skrupułu;

Wiem, co kto chwali, pragnąłby posiadać;

Moich przyjaciół życzenia są moje;

Wierz memu słowu. Odwiedzę was wkrótce.

Nigdy milszego nie ujrzymy gościa.

Tak mi każdego z was drogi jest widok,

Że nigdy dosyć dać nie jestem w stanie;

Gdybym królestwa miał na me rozkazy,

Mym przyjaciołom rozdałbym je chętnie,

Jesteś żołnierzem, mój Alcybiadesie,

A więc bez grosza; to ci się należy

Prawem jałmużny, bo twoja dziedzina

Pośród umarłych; wszystkie twoje ziemie

Są placem boju.

Leżą też odłogiem.

Tak ci jesteśmy wdzięczni…

Ja wam równie.

A miłość nasza…

Równa mojej dla was.

Hej! Więcej światła!

Niech szczęście bez granic,

Honor, Fortuna strzegą cię, Tymonie!

Zawsze gotowy służyć przyjaciołom.

Co za harmider! Jakie nóg wierzganie!

Lecz mi się zdaje, że te wszystkie nogi

Niewarte ceny, którą za nie płacisz.

Mętna to przyjaźń. Gdzie serce fałszywe

I nogi także powinny być krzywe.

Tak to niejeden uczciwiec, lecz głupi,

Za całe mienie pokłonów nakupi.

Mój Apemancie, gdybyś mniej był cierpki,

Dla ciebie także równie byłbym szczodry.

Dobrze! Nie chcesz mnie słuchać teraz, nie usłyszysz mnie później.

Zamknę przed tobą twoje niebo.

PochlebstwoAch, czemu człowiek, dla swojej niedoli,

Na radę głuchy, pochlebstw słuchać woli!

Ostatnim razem pięć tysięcy; przy tym

Izydorowi wraz z Warronem winien

Dziewięć tysięcy, co razem z mym długiem

Dochodzi sumy dwudziestu i pięciu;

Zawsze go jednak febra marnotrawstwa

Toczy wewnętrznie; trudno, by stan taki

Długo się ostał — ostać się nie może.

Jeśli chcę złota, dość mi będzie ukraść

Psa sąsiadowi, dać go Tymonowi,

A pies mi będzie złotą bił monetę;

Gdybym chciał przedać konia, żeby kupić

Dwadzieścia lepszych, dam go Tymonowi,

Dam jako prezent, a koń mi się źrebi

I rumakami napełnia mi stajnię;

Przy jego wrotach nie ma odźwiernego,

By przechodzących z uśmiechem nie wpraszał.

To trwać nie może, dość chwili rozwagi,

By zgłębić stanu podobnego chwiejność.

Hej! Hola! Kafis.

Co pan rozkazuje?

Weź płaszcz, co żywo biegnij do Tymona,

O me pieniądze domagaj się głośno;

Pierwszą odmową nie daj się odgonić;

Nie trać języka; jeżeli ci powie,

Grzecznie kiwając czapką w prawej ręce:

„Poleć mnie pana twojego przyjaźni!”

Powiedz dobitnie, że jestem w kłopocie,

Że mych pieniędzy własne me potrzeby

Na gwałt żądają; termin jego minął,

A ja, na jego licząc wierzytelność,

Własny mój kredyt zrujnowałem prawie.

Kocham go, ale nie chcę krzyżów złamać,

Żeby uleczyć chory jego palec.

Żadnej nie cierpią zwłoki me potrzeby;

Nie słów mi trzeba, ale gotowizny.

Idź, przybierz minę śmiałą, rezolutną,

Bo mi się zdaje, że gdy każde pióro

Wróci do skrzydła swego właściciela,

Tymon, co teraz wygląda jak feniks,

Będzie wyglądał jak gęś oskubana.

Idź!

Idę, panie.

Weź z sobą obligi.

A patrz na daty.

Nie zapomnę, panie.

Idź.

Ni jednej chwili rozwagi w tym szale!

Daje i daje, i ani się pyta,

Skąd brać, by dawać; nie uważa na to,

Jak mu się w rękach topi jego mienie

I jak zastąpić to, co uleciało.

Człowieka z pustszą głową, lepszym sercem

Ziemia nie nosi. Co ja tu mam począć?

Nie będzie słuchał, póki nie uczuje.

Muszę mu jednak wręcz powiedzieć prawdę,

Jak tylko wróci z polowania. Szkoda!

Dobry ci wieczór, Warronie, czyś przyszedł

Pieniędzy żądać?

Czy i ty w tym celu?

Zgadłeś, kolego. A ty, Izydorze?

W tej samej myśli.

Moi przyjaciele,

Bodaj nas tylko z kwitkiem nie odprawił!

Bardzo się boję.

Otóż pan nadchodzi.

A po obiedzie, mój Alcybiadesie,

Ruszamy znowu. Czego chcesz ode mnie?

To nota, panie, pewnych zaległości…

Co? Zaległości? A skąd tu przychodzisz?

Tu, z Aten, panie.

W takim interesie

Do intendenta mego chciej się udać.

Intendent, panie, przez miesiąc mnie cały

Z dnia na dzień, z dzisiaj na jutro odsyłał;

Tymczasem pan mój w wielkiej jest potrzebie

Swoich pieniędzy, pokornie też prosi,

Abyś ze zwykłą sobie szlachetnością

Oddać mu raczył, co mu się należy.

Przyjdź jutro rano, dobry przyjacielu.

Lecz…?

Tylko miarkuj się, mój przyjacielu.

Sługa Warrona…

Sługa Izydora

Prosi pokornie o śpieszną wypłatę.

Gdybyś mojego pana znał potrzeby…

Termin upłynął od sześciu tygodni.

Areszt…

Intendent z niczym mnie odprawił;

Więc wprost do pana udać się mam rozkaz.

Dajcie mi, proszę, odetchnąć. Panowie,

Raczcie mieć krótką chwilę cierpliwości,

Przyjdę niebawem.

Zbliż się i wytłumacz,

Co się to znaczy, że jestem zmuszony

Krzyków tych słuchać o zaległe długi,

O niespłacone na termin obligi,

Z krzywdą mojego honoru.

Panowie,

Nie teraz pora do spraw takiej treści.

Do poobiedzia zechciejcie poczekać,

A ja tymczasem wytłumaczę panu,

Dlaczego dotąd długi nie spłacone.

Zróbcie tak, proszę, moi przyjaciele.

Tymczasem daj im uczciwe przyjęcie.

Proszę za sobą.

Dziwię się bardzo. Dlaczego aż dotąd

Jasnoś mi stanu mego nie wykazał,

Abym wydawał wedle mych dochodów?

Nigdy mnie, panie, słuchać nie raczyłeś.

Żartujesz; może wybierałeś porę,

W której mi słuchać było niepodobna;

Trudność tę wziąłeś sobie za wymówkę

Twego niedbalstwa.

O dobry mój panie,

Moje rachunki przynosiłem nieraz;

Gdym je przedstawiał, odpychałeś księgi.

Mówiąc, że moja sprawdza je uczciwość;

Kiedyś za lada datek nakazywał

Skarby przesyłać, płakałem jak dziecko,

A nawet często, bez względu na respekt,

Błagałem, żebyś rękę mniej otwierał;

Musiałem nieraz fukania twe znosić,

Kiedy mówiłem o skarbów odpływie,

O długów coraz groźniejszym przystępie,

Drogi mój panie, choć to już za późno,

Czas wielki, żebyś usłyszał na koniec,

Że cała masa twoich posiadłości

Połowy twoich długów nie pokryje.

Sprzedaj me ziemie.

Wszystkie zastawione,

Niejedna poszła w ręce wierzycieli.

Co pozostało, ledwo zamknie usta

Dzisiejszym długom, jutro przyjdą nowe;

Jak je zapłacić? Jaka przyszłość nasza?

Do Sparty me się rozciągały klucze.

Drogi mój panie, świat to wyraz tylko;

Gdyby był twoim, gdybyś nim rozrządzał,

Jakby się prędko z twoich rąk wyśliznął!

To prawda.

Panie, jeśli podejrzewasz,

Jeżeli wątpisz o mej uczciwości,

Błagam cię, wybierz sędziów najsurowszych,

Niechaj się w moich rozpatrzą rachunkach.

Bóg mi jest świadkiem, że gdy twoje sale

Od pasożytów twych się trzęsły krzyku,

Gdy się w piwnicach lało twoje wino,

Kiedy twój pałac od pochodni gorzał,

A grzmot kapeli echo odbijało,

Me oczy w kącie łzami zachodziły.

Dość tego!

Boże, mówiłem do siebie:

Pan mój jak wielki, jak wspaniałomyślny!

Tłum niewolników i chłopów tej nocy

Ile zbytkownych połknął tu łakoci!

Kto się Tymona poddanym nie pisze?

Na jego służbę nie oddaje serca,

Głowy i szabli, i sił, i majątku?

O wielki Tymon! Szlachetny, królewski!

Lecz gdy skarb zniknie, co tę chwałę płaci,

I duch uleci, który ją dziś trąbi:

Głód zamorduje, co spłodziła uczta;

Niech przyjdzie jeden chłodny dzień zimowy,

A tych komarów cała zniknie chmara.

Dosyć, powtarzam; skończ twoje kazanie!

Ma dobroć nigdy nie była nikczemną;

Nie podle, alem nierozważnie dawał.

Dlaczego płaczesz? Możeszli[10] przypuszczać,

Że w mej potrzebie nie znajdę przyjaciół?

O, bądź spokojny! Bo gdybym chciał czerpać

Z mnogich miłości mojej magazynów,

Gdybym pożyczką na próbę chciał stawić

Przyjaciół serca, tak mi łatwo będzie

Rozrządzać ludźmi i ludzi fortuną,

Jak mi rozkazać łatwo, żebyś mówił.

Bodaj się twoje sprawdziły nadzieje!

I gdy rozważam dzisiejsze kłopoty,

Błogosławieństwem zdają mi się nowym,

By przez nie moich doświadczyć przyjaciół.

Zobaczysz wkrótce, jak mylne twe sądy:

Jestem bogaty przyjaciół skarbami,

Hej, Flaminiuszu! Serwiliuszu, hola!

Panie! Panie!

A ty, mopanku, idź do senatorów —

Sprawie publicznej oddane usługi

Prośbie mej, sądzę, dadzą posłuchanie —

Powiedz, niech raczą bez zwłoki mi przysłać

Tysiąc talentów.

Przekonany, panie,

Że to najkrótsza będzie dla mnie droga,

Dość byłem śmiały, że im na rękojmię

Twój podpis dałem, lecz kiwali głową

I nie bogatszy wróciłem do domu.

Byćże to może[12]? Czy mi prawdę mówisz?

Odpowiedzieli wszyscy jednomyślnie,

Że są bez grosza — że w tej właśnie porze

Nie mogą zrobić, co by zrobić chcieli —

Że ich to boli — żeś jest mąż dostojny —

Żeby jednakże pragnęli — że sądzą —

Że wszystko jakoś nie było, jak trzeba —

Że najzacniejsi swe mają dziwactwa —

Pragną, by wszystko dobrze się skończyło —

Że szkoda — w końcu dla różnych pozorów,

Patrząc z ukosa, szeptając półsłówka,

Półukłonami, zimnym głów kiwaniem

Na moich ustach zmrozili mi słowa.

Niech Bóg ich skarze! Ale nie rozpaczaj;

W starcach niewdzięczność jest jakby dziedziczna.

Ich krew zamarzła, zimna, ledwo płynie;

Dla braku ciepła dobroć ich ostygła;

Ludzka natura, chyląc się ku ziemi,

Do swej podróży gotuje się z wolna,

Ziębnie, ciężeje.

Idź do Wentydiusza.

Nie smuć się, proszę, wiem, żeś jest uczciwy,

I szczerze mówię, w sprawie tej niewinny.

Wentydiusz ojca niedawno pogrzebał

I odziedziczył ogromny majątek;

Gdy był ubogi, w więzieniu za długi

I bez przyjaciół, dałem pięć talentów,

By mu dać wolność. Pozdrów go ode mnie,

Powiedz, że smutna zmusza mnie konieczność

O zwrot tych pięciu talentów upraszać.

Gdy je odbierzesz, bez najmniejszej zwłoki

Spłacisz tym ludziom, co się im należy:

Tylko ci myślą bluźnić nie pozwolę,

Żem mógł utonąć w przyjaciół mych kole.

Bodajem błądził! Dobry w złe nie wierzy,

Bo własną miarą innych ludzi mierzy!

Zameldowałem cię panu, przyjdzie niebawem.

Dziękuję.

Otóż i pan mój.

Byćże to może, by świat tak się zmienił,

My jednak żyli, jak żyliśmy wprzódy?

Niech się to złoto przyrzuci do masy,

Ha, ty przeklęty i podły metalu,

Leć do tych, którzy za boga cię mają!

Ha! Widzę, żeś dureń i godny swojego pana.

W której, piekielnym roztopionej ogniem,

Będziesz się smażył, chorobo przyjaźni,

Nie przyjacielu, bo przyjaźni serce

Jestże tak słabe, tak łatwo topliwe,

By się w niecałych dwóch zmieniło dobach?

O, czuję pana mego oburzenie!

Nędznik ten jeszcze potrawy Tymona

W swym ma żołądku; czemu te potrawy

Mają się zmienić na pokarm dla niego,

Gdy on sam w czarną zmienił się truciznę?

Bodaj mu tylko przyniosły chorobę!

A kiedy śmierci nadejdzie godzina,

Bodaj żywotnych sił jego ta cząstka,

Za którą pan mój złotem swoim płacił,

Nie dała zdrowia, cierpień nie zmniejszyła,

Konania tylko męki przedłużyła!

Widzę, że pan twój chce sobie żartować:

Choćby talentów nawet pięć tysięcy

Było mu trzeba, nietrudno to znajdzie.

Tymczasem, panie, nie trzeba mu tyle.

Gdyby konieczność mniej była nagląca,

Nigdy bym z takim nie prosił natręctwem.

Więc to na serio mówisz, Serwiliuszu?

Na duszę moją, szczerą tylko prawdę.

Zrobię to, panie.

Wdzięczny ci za to będę, Serwiliuszu.

To prawda, widzę, z Tymonem jest krucho:

Źle tam, gdzie przyjaźń zaczyna być głuchą.

Czy uważałeś?

Ach, zbyt tylko dobrze!

To świata zwyczaj! Nie znajdziesz pochlebcy,

Który by z innej lepiony był gliny.

Kto by mógł swoim nazwać przyjacielem

Tego, co je z nim z jednego półmiska?

Toć, ilem słyszał, Tymon tego pana

Był jakby ojcem; ze swojej szkatuły

Popierał jego kredyt, płacił ludzi;

Lucjusz nie może wypić kropli wina,

By do ust sreber Tymona nie zbliżył,

A przecie — patrzcie, jak potworny człowiek,

Gdy w niewdzięcznika jawi się postaci,

Odmawia teraz na jego żądanie,

Co miłosierny dałby żebrakowi.

Religia na to jęczy widowisko.

Ja, chociem nigdy nie widział Tymona,

Nigdy szczodroty jego nie doświadczył,

Bym mógł się liczyć do jego przyjaciół,

Przysięgam jednak, że dla jego cnoty,

Jego honoru, wspaniałomyślności,

Gdyby w potrzebie do mnie się był udał,

W majątku moim dar bym jego widział

I lepszą jego zwrócił mu połowę;

W tak wielkiej cenie serce jego trzymam.

Litość nam w duszy dziś zgłuszyć wypada,

Bo dziś interes nad sumieniem włada.

Trzebaż koniecznie, aby przed innymi

Mnie najpierwszego sprawą tą kłopotał?

Mógł był próbować Lukulla, Lucjusza;

Wentydiusz także dzisiaj jest bogaty;

Tymon go kiedyś z więzienia wykupił;

Wszyscy trzej swoją winni mu fortunę.

Niestety pan mój wszystkich już próbował.

We wszystkich znalazł metal lichej próby:

Wszyscy odmowną dali mu odpowiedź.

Jak to, odmowną? Wentydiusz, Lukullus?

A teraz do mnie przysyła? Hm, wszyscy!

To brak miłości lub rozsądku zdradza.

Więc mam ostatnią być jego ucieczką?

Trzej przyjaciele, jakby trzej doktorzy,

Już opuścili chorego trzykrotnie,

Teraz się jego podjąć mam kuracji?

Twój pan mnie skrzywdził, ciężko mnie obraził;

Lepiej mógł wiedzieć, co mi się należy,

I nie pojmuję, dlaczego w potrzebie

Do mnie pierwszego udać się nie raczył.

Ja pierwszy jego otrzymałem dary,

A on tak licho jednak o mnie sądził,

Że mu ostatni wdzięczność mą pokażę?

Nie, nie chcę ludzi zostać pośmiewiskiem,

Między panami uchodzić za dudka.

Wolałbym raczej dać trzy razy tyle,

Byleby naprzód do mnie się był zgłosił;

Tak byłem chętny w pomoc mu pośpieszyć.

Idź, a do zimnej innych odpowiedzi

Dodaj i moją: kto honor mój plami,

Niechaj się żegna z mymi talentami.

On twą ostatnią był nadzieją, panie,

Wszystko przepadło! Lecz Bóg ci zostanie,

Korzyść, Pieniądz, SamotnośćDrzwi, co przez długie pomyślności lata

Rygla nie znały, teraz po raz pierwszy

Wolności swego pana bronić muszą.

Taki to zwykle koniec rozrzutnika:

Nie zamknął kufra, drzwi teraz zamyka.

Witaj, Tytusie, witaj, Hortensjuszu!

Dobry Warronie, witam cię uprzejmie.

I Lucjusz? Co nas wszystkich tu sprowadza?

Wszystkich, jak myślę, tenże sam interes.

Ja po pieniądze przychodzę.

My także.

Patrz, i Filotus.

Wszystkim wam dzień dobry!

Dzień dobry, bracie. A która godzina?

Blisko dziewiątej.

Jak to, już tak późno?

Czyli się Tymon jeszcze nie pokazał?

Nie.

To rzecz dziwna, bo wedle zwyczaju,

Już go o siódmej można było widzieć.

Bo widzisz, krótsze są dni jego teraz.

Bieg marnotrawcy jest niby bieg słońca,

Tym tylko różny, że się nie odnawia;

Boję się, żeby w Tymona sakiewce

Głęboka zima dziś nie panowała,

To jest: że choćbyś dłoń wsunął głęboko,

Niewiele znajdziesz.

Bojaźń twoją dzielę.

Na dziwną sprawę zwracam waszą baczność.

Twój pan cię przysłał po pieniądze?

Zgadłeś.

A na swym palcu dar nosi Tymona,

Za który żądać przychodzę zapłaty.

Robię, co muszę.

Każdy mi uwierzy,

Że Tymon płaci więcej, niż należy;

Boć to wygląda, jakby Tymonowi

Za te klejnoty twój pan płacić kazał,

Które sam nosi.

Bóg mi też jest świadkiem,

Że rozkaz pana z wielkim pełnię wstrętem.

Tymon lat tyle był mu dobrodziejem!

Niewdzięczny, gorzej dziś jest niż złodziejem.

Po trzy tysiące koron ja przychodzę;

A ty po ile?

Ja po pięć tysięcy.

Wielka to suma, a biorąc z niej miarę,

Twój pan mu więcej niżeli mój ufał;

Inaczej kredyt z dwóch stron byłby równy.

Jeden z dworzan Tymona.

Czy to nie jego intendent w kapturze?

Idzie jak mglistą owinięty chmurą.

Wołaj go.

Panie, czy słyszysz?

Mój panie…

Czego żądacie, moi przyjaciele?

Czekamy, panie, na pewne pieniądze.

O, gdyby pewne tak były pieniądze,

Jak jest czekanie, dobrze by to było.

Czemuście wtedy nie przyszli z rachunkiem,

Kiedy panowie wasi przeniewierni

U stołu pana mego zajadali?

Lecz oni wtedy z łaszącym uśmiechem

Łykali chciwie długów swoich procent.

Marny wasz kłopot; puśćcie mnie spokojnie,

Bo nic już nie ma, wierzcie mej przysiędze,

Co by pan trwonił, a ja stawiał w księdze.

Taka odpowiedź wcale nie posłuży.

Gdy nie posłuży, to mniej od was podła,

Bo wy hultajom służycie.

Nie każdy chory, co siedzi w komnacie;

A jeśli prawda, że tak z nim jest krucho,

To winien długi swe tym spieszniej spłacić,

By mu do bogów lżejsza była podróż.

Boże!

Odpowiedź ta niedostateczna.

Co? Drzwi me własne przede mną zamknięte?

Ja, zawsze wolny, mam dziś w własnym domu

Zamurowany jak w więzieniu siedzieć?

Czy nawet miejsce, w którym ucztowałem,

Jak ludzie, serce żelazne ma dla mnie?

Wszystkie nasze kwity.

Lepiej od razu skwitujcie mnie z życia.

Pokrajcie serce moje na talarki.

Zapłać sobie krwią moją.

Weź pięć tysięcy kropli — będzie kwita.

A tobie ile? A ile znów tobie?

Bierzcie mnie, drzyjcie, a niech Bóg was skarze!

Nędzniki! Oddech mi zatamowali.

O wierzyciele! Diabły!

Drogi panie…

A gdybym jednak tak zrobił?

Mój panie…

Zrobię tak. Hola! Gdzie jest mój intendent?

Jestem.

Więc śpiesz się; sproś mi tu natychmiast

Wszystkich: Lukulla, Semproniusza, wszystkich.

Raz jeszcze łotrów tych chcę uczęstować.

Panie mój, mówisz w duszy obłąkaniu;

Co mamy w domu, nie wystarczy nawet

Na zapłacenie skromnego obiadu.

Nie troszcz się o to; masz moje rozkazy;

Raz jeszcze całą bandę sproś tu żwawo;

Reszta jest moją i kucharza sprawą.

Zdanie to dzielę; czyn godny jest śmierci;

Przestępca musi gardłem go zapłacić

Niewczesna litość grzechy tylko płodzi.

Prawda; niech prawo skruszy winowajcę.

Cześć senatowi, zdrowie, miłosierdzie!

Po co przychodzisz, dzielny naczelniku?

Przychodzę z prośbą pokorną, senacie:

Wszak litość prawa najpierwszą jest cnotą,

Tyran je tylko srogo wykonywa.

Zbieg niefortunnych wypadków przycisnął

Żelazną ręką mego przyjaciela,

Który, gorącej krwi podszeptem gnany,

Rzucił się w prawa przepaść, niezgłębioną

Dla nieprzezornych; był to jednak człowiek,

Gdyby nie jeden fatalny uczynek,

Dotąd cnót wszystkich ozdobiony wieńcem.

W tym nawet czynie nie było podłości,

I to go względom senatu zaleca;

Bo uniesiony szlachetnych dusz gniewem,

Widząc splamione swoje dobre imię,

Dopiero wtedy na wroga się rzucił,

Gdy zużył wszystkie skarby cierpliwości,

Długie godziny słuchając bez wstrętu

Czarnych potwarzy jakby argumentu.

Paradoksalnym chcesz rozumowaniem

Szpetny uczynek przemienić na piękny.

Wypracowanych słów twoich zadaniem

Na wysokościach mordercę postawić

I kłótliwości dać męstwa znamiona,

Choć ona tylko męstwa jest bękartem,

A przyszła na świat z sekciarstwem i fakcją.

Tylko ten słusznie mężnym zwać się może,

Co cierpi ludzkich języków złość wszelką,

Wszelką obrazę obojętnie nosi

Na zewnątrz, jakby zwyczajne odzienie,

Ale do głębi duszy jej nie wpuszcza,

By mu nie była występku podszeptem,

Gdy krzywda złem jest i każe mordować,

Szaleństwem życie dla zła ryzykować.

Panie…

Daremno grzech zmienić chcesz w cnotę:

Nie mści się mężny, lecz znosi sromotę.

Więc mi przebaczcie, dostojni panowie,

Jeśli jak żołnierz mówić teraz będę:

Więc jest szalonym, kto na wojnę idzie,

A gróźb nie słucha z mądrą cierpliwością,

Nieprzyjaciołom, drzemiąc, nie pozwala

Poderżnąć sobie gardła bez oporu.

Jeżeli znosić znamieniem jest męstwa,

Po co z orężem wybiegać za mury?

Gdy cierpliwości należy się palma,

Nasze kobiety od nas waleczniejsze,

A osioł lepszym od lwa wojownikiem.

Jeżeli znosić jest mądrości znakiem,

Zbrodniarz w kajdanach mędrszy jest od sędzi.

Niech dobroć wasza dorówna wielkości:

Kto nie potępi gwałtu bez krewkości?

Zabić jest zbrodnią; czynność jednak krwawą

W własnej obronie uniewinnia prawo.

Wszak gniew jest grzechem, kto jednak, panowie,

„Nie znałem grzechu” bez kłamstwa nam powie?

Daremne słowa.

Służba jego przecie

W lacedemońskiej i bizanckiej wojnie

Na okup teraz winna mu posłużyć.

Cóż to za służba?

Uczciwa i wielka.

Powalił szablą niejednego wroga,

A sam niejedną w boju odniósł ranę.

Przyniósł też za to i łupów dostatkiem.

Zawsze niesforny, często rozum topi,

I męstwo kufla robi niewolnikiem.

Gdyby nie było innych nieprzyjaciół,

Ten jeden starczy, by go z nóg obalić;

Nieraz, bydlęcą rozgrzany wściekłością,

Szuka zaczepki, gotowy na wszystko[13].

Naszym więc zdaniem, hańbą jego życie,

A niebezpieczne miastu jego picie.

Umrze!

Los twardy. Czemuż w boju nie legł!

Panowie, jeśli nie dla jego zasług —

Chociaż dłoń jego sama dość bogata,

Aby u innych długu nie zaciągnąć —

Raczcie do usług jego moje przydać,

A skoro wiek wasz, wiem, lubi rękojmie,

W zakład wam daję me zwycięstwa, honor,

Za jego dobre na przyszłość postępki.

Jeśli na koniec jego śmierć konieczna,

Niech w boju umrze, niech surowość prawa

Zastąpi wojna surowa i krwawa.

Co prawo każe, spełnione być musi;

Jeśli więc nie chcesz obrazić senatu,

Przestań nalegać, skończ daremne prośby.

Ni przyjaciela, ni prawo zna brata:

Krew krwi wylanej jedyna zapłata.

Byćże to może? Nie, nie, tak nie będzie.

Senatorowie, nie wiecież, kto jestem?

Co?

Raczcie sobie przypomnieć, kto jestem.

Co mówisz?

Jestem zmuszony przypuścić,

Że wiek podeszły pamięć wam odebrał;

Inaczej trudno, bym tak mało ważył

Bym was bez skutku błagał o drobnostkę.

Wy stare moje odświeżacie rany.

Gniew nasz bez drżenia rozbudzasz, szalony?

Ma on słów mało, lecz ramię potężne:

Jesteś na wieczne skazany wygnanie.

Kto? Ja? Wygońcie wasze niedołęstwo.

Wasze lichwiarstwo, które szpeci senat.

Jeśli powtórnie ujrzy cię tu słońce,

Surowszy wyrok zapadnie na ciebie.

Aby od razu skończyć z winowajcą.

Niech go natychmiast na śmierć poprowadzą

Niech starość waszą tyle Bóg przeciągnie,

Że suche tylko zostaną wam kości,

Od których ludzie z wstrętem się odwrócą!

Wściekłość mną miota. Wroga odganiałem,

Gdy oni swoje liczyli procenty

I kapitały na lichwę dawali.

Jam tylko w ciężkie zbogacił się rany.

Teraz w nagrodę dostałem wygnanie;

Takiż to balsam ten lichwiarzy senat

Na swego wodza żywe rany leje?

Wygnany, dobrze, przyjmuję wygnanie,

Godny to powód, by mą wściekłość zbudzić,

Usprawiedliwić cios przeciw Atenom.

Serca niechętnych żołnierzy podpalę;

Z silniejszym walczyć chwałą dla tułacza:

Żołnierz, jak bogi, krzywdy nie przebacza.

Bodaj z was żaden, gębni przyjaciele,

Nigdy do lepszej nie zasiadł biesiady!

Naturą waszą dym i ciepła woda.

To pożegnanie Tymona ostatnie;

Umorusany pochlebstw waszych brudem,

Zmywa go teraz i na twarz wam pluska

Podłością waszą dymiące pomyje.

Żyjcie w pogardzie długo, pasożyty,

Z wiecznym uśmiechem na nikczemnej twarzy,

Uprzejme wilki, dworne rozbójniki,

Wy letnie muchy, łagodne niedźwiedzie,

Błazny fortuny, wierni przyjaciele

Pełnych półmisków, czapki niewolnicy,

Smrodne wyziewy i minut skazówki!

Wszystkie choroby bydląt i człowieka

Niech swą skorupą ciała wam powleką!

Co? Już odchodzisz? Więc na pożegnanie

Weź to lekarstwo, i ty, i ty, panie!

Czekaj, chcę dać ci, a nie chcę pożyczać.

Wszyscy zmiatają! Odtąd zawsze, wszędzie

Łotr tylko niechaj gościem uczty będzie!

Spal się, mój domu! A niechaj Ateny

W ziemię zapadną! Tymon dziś ślubuje

Wieczną nienawiść ludziom i ludzkości.

PrzekleństwoNiech raz cię jeszcze zobaczę. O murze,

Który twym pasem otoczyłeś wilki,

Zapadnij w ziemię! Nie broń dłużej Aten!

Na kurtyzany zmieńcie się, matrony!

Przeciw rodzicom podnieście bunt, dzieci!

Szalona tłuszczo głupich niewolników,

Poważnych starców wygoń z ław senatu

I rządź na przyszłość rzecząpospolitą!

Młode dziewice, w kałużę rozpusty

Rzućcie się wszystkie pod matek oczyma!

Zamiast dług spłacać weźcie nóż, bankruty,

I wierzycieli poderżnijcie gardła!

Okradaj pana, kupny niewolniku!

Twój pan złodziejem na wielką jest skalę,

Prawnie rabuje. Do pańskiego łoża

Idź, służebnico: pani twa z zamtuza.

Szesnastoletni synu, wydrzyj z ręki

Starego ojca watowaną kulę,

Strzaskaj mu czaszkę! Pobożność, skrupuły,

Religia, pokój, sprawiedliwość, prawda,

Domowe względy, sen w nocy spokojny,

Dobry obyczaj, nauka, rzemiosła,

Porządek stanów, prawa i zwyczaje,

Wszystko niech zginie! Chaos rządzi światem!

A wy, choroby, dziedzictwo ludzkości,

Wyrzućcie wszystkie zaraźliwe febry

Na lud ateński, już dla was dojrzały!

Zimna scjatyko, ochrom senatorów,

Niech mają nogi koślawe jak dusze!

Wsuń się, rozpusto, w myśl i szpik młodzieży,

Przeciw nurtowi cnoty niechaj płyną,

Utoną w zbytkach! Wy, świerzbo i krosty,

W krwi Ateńczyków ziarno siejcie wasze,

Niech żniwem wszystkich jedynym trąd będzie!

Tchu, dech zarażaj! Niech ich towarzystwo

Tylko trucizną będzie jak ich przyjaźń!

Nic nie uniosę z ciebie prócz nagości,

Obrzydłe miasto! Daję ci w zapłatę

Moje przekleństwo! Tymon w las się chowa,

W najdzikszych zwierzach, do których ucieka,

Więcej litości znajdzie niż u człeka.

Ciebie zaś błagam, Jowiszu, twe strzały

Niech na proch skruszą ateński lud cały!

W Tymona piersiach niechaj rośnie z wiekiem

Wstręt do wszystkiego, co się zwie człowiekiem.

Amen.

SługaGdzie pan? Jesteśmyż naprawdę zgubieni?

Wygnani z domu? Nic nam nie zostało?

Cóż wam powiedzieć mogę, przyjaciele?!

Bóg mi jest świadkiem, jak wy jestem biedny.

Taki dom pusty! I pan tak szlachetny

Dziś zrujnowany! Czyliż się nie znalazł

Jeden przyjaciel, co by wziął za rękę

Fortunę jego i w świat się z nim puścił?

Los, Przemiana, Bogactwo, Bieda, Przyjaźń, Pochlebstwo, ZdradaJak odwracamy oczy od kolegi

W grób rzuconego, tak się odwracają

Od pogrzebanej jego dziś fortuny

Wprzód nieodstępni jego towarzysze,

Czcze mu życzenia jak pustą sakiewkę

Na pożegnanie tylko zostawiając;

A on, ubogi, wszystkich burz igraszka,

Z nędzą, jedyną swoją towarzyszką,

Której jak dżumy świat cały unika,

Błąka się teraz wzgardzony, samotny.

Otóż i reszta.

Strzaskane narzędzia

Zrujnowanego domu!

Serca nasze

Jeszcze Tymona wiernie noszą barwę

I to na twarzach czytać mogę waszych,

Jesteśmy zawsze na służbie strapienia.

Lecz barka cieknie, a my, biedne majtki,

Już na tonącym stoimy pokładzie,

Szum wichrów słyszym, które nas rozgonią

Po nieskończonym oceanie życia.

Moim ostatkiem rozdzielę się z wami;

A gdziebądźkolwiek spotkamy się znowu,

Tymona pamięć przyjaźń koleżeńską

Niech w nas zachowa; potrząsając głową,

Jakby na jego fortuny pogrzebie,

Powiedzmy: lepsze widzieliśmy czasy.

Nadstawcie ręce, każdy coś dostanie.

Ni słowa więcej: żegnam was jak braci,

Idziem ubodzy, lecz w smutek bogaci.

Ach, ileż cierpień chwała nam przynosi!

I któż by nie chciał bogactwa się wyrzec,

Co go prowadzi do nędzy i wzgardy?

Kto by zwodniczej pragnął chwały

Życia, gdzie przyjaźń jest tylko marzeniem?

Kto by przepychu chciał malowanego

I malowanych tak jak on przyjaciół?

Biedny mój panie, zgubą twoją było

Dobre twe serce. O, jak rzadki człowiek,

Którego głównym grzechem zbytnia dobroć!

Kto by śmiał teraz być na pół tak dobrym,

Gdy właśnie dobroć, która tworzy bóstwo,

Pędzi człowieka w boleść i ubóstwo?

Błogosławiony byłeś, drogi panie,

Abyś przekleństwo uczuł tym boleśniej.

Bogaty, żebyś nędzę lepiej poznał:

Twoja fortuna cierpień twych sprawczynią.

Biedny! Siedlisko potwornych przyjaciół

Z wściekłością rzucił, nic z sobą nie uniósł,

Czym by potrzeby życia zaspokoić.

Pośpieszę za nim, może go wynajdę.

Jakem mu dotąd służył wiernie, długo,

Póki mam szeląg, będę jego sługą.

Obraz świata, Kondycja ludzka, SamotnikO święte słońce, wszystkiego rodzicu,

Pij zgniłą wilgoć z ziemi oparzelisk!

Zatruj powietrze pod siostry twej sferą!

Z jednego łona zrodzonym bliźniętom,

Razem poczętym i razem powitym,

Daj tylko później odmienną fortunę:

Wyższy z pogardą niższego odepchnie,

Stworzenie, wszystkich niedołęstw siedlisko,

Wielkiej fortuny posiadać nie może,

Żeby stworzeniem innym nie gardziło.

Wynieś żebraka, obal senatora,

Senator znajdzie dziedziczną pogardę,

A na żebraka czekają honory;

Jeden wypycha boki dobrą paszą,

Boki drugiego chudną w niedostatku.

Kto się odważy z ręką na sumieniu

Wstać i powiedzieć: „Ten człek jest pochlebcą”?

Jeśli pochlebcą jeden jest, są wszyscy.

Bo każdy szczebel w drabinie fortuny

Od wszystkich niższych pokłony odbiera;

Mędrzec czapkuje przed złoconym głupcem.

Wszystko to krzywe, nic nie stoi prosto

W naszej przeklętej człowieczej naturze,

Nic prócz łotrostwa. Brzydzę się też wami,

Święta, zebrania, ludzkie zbiegowiska!

Tymon się brzydzi podobnymi sobie

I sobą samym! Niech zginie ród ludzki!

Ty, ziemio, daj mi trochę twych korzonków.

Tych, co od ciebie zażądają więcej,

Pochleb językom zjadliwą trucizną!

Pieniądz, Bogactwo, Obraz świataCóż to jest? Złoto? Żółte i świecące,

Kosztowne złoto? Modłym me zanosił

Nie o to, Boże, ale o korzonki.

Toć odrobina tego zmienić zdolna

Czarne na białe, szpetne na urodne,

A złe na dobre, podłe na szlachetne,

Starość na młodość, tchórza na rycerza.

Na co to, bogi? To zdolne odciągnąć

Kapłanów waszych od waszych ołtarzy,

Wyrwać poduszkę spod głów zdrowych ludzi.

Złoty niewolnik ten wiąże i zrywa

Ludzkie przysięgi, przeklętych poświęca,

Każe ubóstwiać hydną trędowatość,

Złodziejom daje godność i pokłony,

Na senatorskiej ławie ich osadza,

Płaczącą[14] wdowę w nowe stadło wiedzie;

Tej, którą nawet szpital trędowatych

Od drzwi by swoich odepchnął ze wstrętem,

Wdzięk i woń daje wiosennego ranka.

Przeklęty prochu, świata wszetecznico,

Ziarno niezgody między narodami,

Znajdę ci miejsce natury twej godne.

Co słyszę? bęben? Potężny złodzieju,

Choć jesteś żywy, tam ja cię pogrzebię,

Gdzie twoich stróżów podagryczne nogi

Zajść nie potrafią. Tylko na zadatek

Tę drobną cząstkę zatrzymam przy sobie.

Kto jesteś?

Bydlę podobne do ciebie.

Bodaj rak serce twe roztoczył za to,

Żeś mi raz znowu twarz ludzką pokazał!

Jakie twe imię? Jak możesz do tyla,

Sam będąc człekiem, ludzi nienawidzić?

Jestem mizantrop; brzydzę się ludzkością,

A co do ciebie, pragnę, byś psem został,

Bym cię mógł kochać trochę.

Znam cię dobrze,

Lecz nie znam przemian twojego żywota.

Ja znam cię także i dlatego więcej

Znać cię nie pragnę. Idź za twoim bębnem,

Krwią ludzką ziemię pomaluj czerwono!

Cywilne prawa i święte honory[15]

Już są okrutne, czymże wojna będzie?

Ta przy twym boku sroga nierządnica

Mimo anielskiej twarzy swojej sieje

Więcej zniszczenia od twojego miecza.

Bodaj twe usta zgniły!

Nie mam chęci

Ust twych całować; niechże więc zgnilizna

Do ust twych wróci.

Jakich zdarzeń sprawą

Tak się mógł Tymon przemienić?

Jak księżyc;

Brakło mi światła, bym je mógł rozdawać;

Lecz się odnowić jak księżyc nie mogłem,

Bo słońc nie było pożyczyć mi zdolnych.

Słyszałem trochę o twoich przygodach[16].

Byłeś ich świadkiem, gdy żyłem w dostatkach.

Widzę je teraz, wtedy był czas błogi.

Jak twój jest dzisiaj w objęciach nierządnic.

Toćże jest Tymon, Aten ulubieniec,

A świata dziwo?

Toćże jest Tymandra?

Tak jest.

Więc prowadź dalej twe rzemiosło,

Z twoich kochanków żaden cię nie kocha;

Za daną rozkosz zapłać im chorobą,

Użyj lat młodych; twoich niewolników

Poślij gromadą do łaźni i wanny,

Skaż na post młodzież o różanych licach.

Na szubienicę, potworo!

Tymandro,

Przebacz mu, proszę, rozum bowiem jego

Przepadł, utonął w nieszczęść jego morzu.

Dobry Tymonie, niewiele mam złota

I brak ten ciągłych buntów jest przyczyną

W mej głodnej armii. Słyszałem z boleścią,

Że te przeklęte Ateny, niepomne

Twych wielkich czynów, gdy sąsiednie państwa,

Gdyby nie miecz twój, byłyby je zgniotły…

Każ bić twym bębnom i ciągnij, gdzieś zmierzał.

Jak przyjaciela, żal mi cię, Tymonie.

Dziwny to żal jest przyjaciela dręczyć.

Pragnę sam zostać.

Więc na pożegnanie

Przyjmij to złoto.

Zatrzymaj je, proszę;

Jeść go nie mogę.

Gdy zburzę Ateny,

Na stosach gruzów…

Toczysz z nimi wojnę?

A mam powody.

Niech Bóg ich zagładzi

Twoim zwycięstwem! Ciebie po zwycięstwie!

Za co, Tymonie?

Że się urodziłeś,

Mordując łotrów, ojczyznę twą podbić;

Schowaj twe złoto — idź, idź — weź to złoto —

Bądź jak zaraza z planety, gdy Jowisz

Nad grzesznym miastem truciznę zawiesi

W zgniłym powietrzu. W pień wszystkich wycinaj!

Starca dla siwej nie oszczędzaj brody,

Bo to jest lichwiarz; ni fałszywych matron.

Szaty ich tylko uczciwe, a wewnątrz

Są to rajfurki; niech lica dziewicy

Nie tępią ostrza twojego oręża;

Pierś jej łabędzia, przez sznurówki wstęgi

Swym blaskiem oczy ślepiąca łakome,

Nie zapisana do księgi litości;

Jak obrzydliwą zdrajczynię ją zabij;

Nie szczędź niemowląt, których słodki uśmiech

Obudzą litość w głupich tylko duszach,

To są bękarty, przez ciemną wyrocznię

Skazane, żeby gardło ci poderżnąć;

Bez miłosierdzia siecz je na kawałki,

Włóż na twe oczy i na uszy zbroję,

Której by hartu przeszyć nie zdołały

Krzyki niemowląt i dziewic, i matek

Ni ubiór świętych kapłanów w ornatach

Od krwi czerwonych. Na żołd jurgieltników

Daję ci złoto. Siej śmierć i pożogę!

A gdy swą zemstę nasycisz — przepadnij!

Idź, nie mów do mnie.

Czy masz więcej złota?

Zabiorę wszystko, choć nie wszystkie rady.

Zabierz lub odrzuć; niech niebo cię przeklnie!

Kobieta "upadła", Pieniądz, Choroba, Śmierć, Obraz świata, KaraDobry Tymonie, daj nam trochę złota!

Czy masz go więcej?

Więcej, niźli trzeba,

By nierządnice wszystkie się wyrzekły

Swego rzemiosła, rajfurki przysięgły,

Że fabrykować nie będą wszetecznic.

Nie myślę od was wymagać przysięgi[17],

Choć do przysięgi, wiem, żeście gotowe,

Przysięgi strasznej, na którą w niebiosach

Na tronach swoich bogi zdolne zadrżeć;

Lecz przysiąg sobie oszczędźcie na teraz,

Popędom waszym ufam dostatecznie:

Zostańcie wierne waszemu rzemiosłu,

Jeśli pobożny zechce was nawracać,

Waszą go sztuką przywabcie i spalcie,

Niechaj wasz ogień dym jego przemoże;

Lecz zawsze bądźcie samym sobie wierne[18].

Dajcie na strzechę nagim waszym czaszkom

Włosy umarłych, choćby i wisielców,

To mniejsza: niechaj pomogą wam zdradzać,

Frymarczyć ciałem; nie szczędźcie bielidła,

Żeby w tym błocie koń mógł nawet ugrząźć.

Do diabła marszczki!

Brawo! Więcej złota!

Co dalej! Wierzaj, Tymonie, za złoto

Zrobim, co zechcesz.

Wysuszajcie kości,

Chudźcie golenie, trawcie mężów siły,

Głos złamcie dźwięczny rzecznika, by przestał

Fałszywych aktów bronić przed kratkami,

A swych wykrętów rozwijać dyszkantem;

Toczcie kapłana, który piorunuje

Na grzeszne cielsko, sam nie wierząc sobie;

A nos wyjedzcie do samej nasady

Tego statysty, co dla swej prywaty

Odbieżał tropu publicznego dobra:

Z hultajów czaszek odrzyjcie kędziory;

Junak, którego oszczędziła wojna,

U was przynajmniej niech cierpieć się uczy;

Zaraźcie wszystkich! Niechaj waszą sprawą

Do dna samego źródło życia wyschnie!

Tu złota więcej, a gdy innych zgubi,

I waszej zguby niech będzie powodem!

Niech wspólnym grobem jeden rów wam będzie!

Więcej rad, więcej złota, mój Tymonku!

Wprzód więcej praktyk waszego rzemiosła

I złego więcej; com dał, to zadatek.

Uderzcie w bębny, dalej, na Ateny!

Bądź zdrów, Tymonie! Jeżeli zwyciężę,

Znów cię odwiedzę.

Jeśli mnie nadzieje

Me nie zawiodą, nie ujrzę cię więcej.

Nigdy ci żadnej nie zrobiłem krzywdy.

Zrobiłeś wielką: dobrześ o mnie mówił.

I ty to krzywdą nazywasz, Tymonie?

Dowody tego co dzień widzą ludzie.

Idź! tylko zabierz z sobą swoje suki.

Nasza obecność gniewa go. Hej, w bębny!

Że też natura przez ludzką niewdzięczność

Tak schorowana czuć jeszcze głód może!

O matko wspólna, której wieczne łono

Wszystko wydaje, a pierś wszystko żywi,

Która z tej samej gliny, z której człowiek,

Dziecko twe dumne, zlepiony, kształtujesz

Czarne ropuchy i niebieskie żmije,

Złotą jaszczurkę, jadowite płazy,

Wszystkie podniebne straszliwe potwory,

Które Hiperion swym ogrzewa ogniem,

Daj temu, co się ludzkim brzydzi rodem,

Z bogatej piersi jeden choć korzonek!

Zjałów twe płodne, twoje żyzne łono,

Niech już niewdzięcznych nie wydaje ludzi!

Płódź węże, wilki, tygrysy, niedźwiedzie,

Nowe potwory, których twa powierzchnia

Marmurowemu nigdy sklepieniowi

Nie pokazała! Korzonek! O, dzięki!

Wysusz winnice, poorane łany,

Z których niewdzięczny wyprowadza człowiek

Wonny napitek i smaczne potrawy,

Którymi boski zwierzęci swój umysł,

W których rozwagę traci unurzany!

Co? jeszcze człowiek? Zaraza! zaraza!

Przyszedłem tutaj, bo mi powiedziano,

Że praktykujesz mego życia sposób.

Dlatego tylko, że psa nie chowałeś,

Którego mógłbym naśladować zwyczaj.

Bodajeś usechł!

To tylko choroba

Niegodna męża, licha melancholia,

Twojej fortuny spłodzona przemianą.

Co tutaj robisz? Na co ta motyka?

Stroskana postać, ubiór niewolnika?

Twoi pochlebcy zawsze wino piją,

Chodzą w jedwabiach i śpią w miękkim łożu

Zabójczych perfum strugami oblani[19],

A zapomnieli, że był kiedyś Tymon.

Nie wstydź tych lasów twą cenzorską miną;

Zostań pochlebcą i staraj się uróść

Tą samą sztuką, która cię zgubiła;

Przypraw zawiasy do kolan, niech tchnienie

Twego patrona zwiewa ci kapelusz;

Śpiewaj pochwały wad jego najgorszych,

Cnotą je mianuj; tak śpiewano tobie.

Każdemu chętnie nadstawiałeś ucha,

Jak szynkarz, który dla wszystkich wisielców

Ma powitanie na ustach gotowe.

Rzecz sprawiedliwa, abyś łotrem został,

Bo gdybyś w pieniądz znów urósł, twe skarby

Do łotrów pójdą. Przestań mnie małpować.

Gdybym był tobą, sam bym się zrujnował.

Już to zrobiłeś, będąc sobą samym:

Szaleńcem długo, teraz głupcem. Jak to,

Myślisz, że wicher, głośny twój szambelan,

Ciepłą koszulę na grzbiet ci przywieje?

Że mchem brodate drzewa, co przeżyły

Orła, na paziów przemienią się twoich

I na skinienie poskoczą, gdzie każesz?

Że zimny strumień, do dna ścięty lodem,

Da ci rano gorącą polewkę,

Aby naprawić zbytków nocnych szkody?

Przyzwij stworzenia, które w swej nagości

Srogiego nieba wszystkie znoszą gniewy.

Wszystkie rozterki niezgodnych żywiołów,

I każ im, niechaj prawią ci pochlebstwa,

A znajdziesz…

Znajdę głupca w tobie. Precz stąd!

Nigdym cię więcej nie kochał jak teraz.

A jam cię nigdy więcej nienawidził.

A to dlaczego?

Bo pochlebiasz nędzy.

Nie, nie pochlebiam i zwę cię hołyszem.

Po cóżeś przyszedł?

Żeby ci dokuczać.

To albo błazna, albo rzecz jest łotra.

Czy ci przypada?

Bardzo.

Więc łotr z ciebie?

Gdybyś na karę dumy twojej wybrał

Twarde to życie, i ja bym cię chwalił;

Ale to robisz tylko przymuszony;

Gdyby nie nędza, byłbyś znów dworakiem.

Lepsze jest życie dobrowolnej biedy

Niż chwiejnej pompy; pewniejsze jej cele;

Jedna ma zawsze pełnię swoich życzeń,

Druga je ciągle, a ciągle jest głodna.

Cierpienie, SzczęścieStan choć najlepszy, gdy sam sobie nierad,

Jest tylko ciągiem kłopotów i cierpień,

Od najgorszego stanu stokroć gorszym,

Byle najgorszy na tym, co ma, przestał.

Śmierci byś pragnąć powinien w tej nędzy.

Nie za poradą większego nędzarza,

Tyś jest niewolnik, którego fortuna

Nigdy ramieniem nie ścisnęła tkliwym;

Psem się zrodziłeś i jak pies — wyrosłeś.

Gdybyś od pieluch, tak jak my, używał

Wszystkich słodyczy, które świat ten krótki

Trzyma w zapasie dla tych, co rozkazy

Tłumom posłusznych dają niewolników,

Byłbyś utonął w swawoli kałużach,

Młodość twą stopił na rozpusty łożu,

Zimnej nauki obyczajów nie znał,

Goniąc za słodką rozkoszy zwierzyną.

Lecz ja, któremu świat był sutą ucztą,

Który na służbie mojej miałem więcej

Ócz, serc, języków, niż ich mogłem użyć;

Ja, do którego przylgnęły tysiące,

Jak do gałęzi dębowych lgną liście —

Liście te spadły jednej zimy tchnieniem —

Zostałem nagi, wszystkich burz igraszką.

Mnie, który dotąd szczęście tylko znałem,

Ciężko jest teraz taki cios wytrzymać.

Ty już w kolebce znalazłeś cierpienie,

A czas cię jeszcze lepiej zahartował;

Dlaczegóż miałbyś ludzi nienawidzić?

Nikt ci nie schlebiał; coś dał kiedy komu?

Gdy kląć chcesz gwałtem, nie możesz przeklinać,

Krom twego ojca, nędznego chudziaka,

Co znalazł, światu na przekór, żebraczkę

I dał ci życie, dziedziczny cherlaku.

Precz z moich oczu! Gdybyś się nie zrodził

Ostatnim z ludzi, byłbyś łotrem także,

Byłbyś pochlebcą.

Czyś jeszcze jest dumny?

Żem nie jest tobą.

Ja, że marnotrawcą

Nigdy nie byłem.

Ja, żem jest nim teraz.

Gdyby jedynie w tobie skarb mój leżał,

Powiesić ci się chętnie bym pozwolił,

Precz! Gdyby życie Aten było w tobie,

Tak bym cię pożarł.

Polepszę twą ucztę.

Wprzód towarzystwo me polepsz i zmykaj.

Polepszę moje, odchodząc od ciebie.

Nie, nie polepszysz, ledwo że połatasz.

Gdybyś polepszył, smutno by mi było.

Jakie mi dajesz zlecenia do Aten?

Niech cię tam wichry poniosą. Gdy zechcesz,

Rozgłoś w Atenach, że mam złoto. Widzisz?

Tu ci się na nic nie przyda.

Tu tylko

Jest czyste, wierne, bo tu śpi spokojnie,

Nie płaci grzechów.

Gdzie sypiasz, Tymonie?

Pod tym, co wisi nade mną. Gdzie jadasz?

Wszystkich żyjących głupców jesteś królem.

Za brudny jesteś, żebym pluł na ciebie.

A ty zbyt chudy, żebym cię przeklinał.

Każdy łotr świętym przy tobie się wyda.

Nie ma na świecie trądu prócz słów twoich.

Prawda, gdy twoje wymawiam nazwisko;

Gdybym się nie bał rąk moich osmolić,

Biłbym cię.

Bodaj od słów moich zgniły!

Precz z moich oczu, psów parszywych szczenię,

Gniew mnie zadusi, żeś jeszcze przy życiu;

Widząc cię mdleję.

Bodajeś się rozpękł!

Precz, nudny łotrze! Żal mi, że dla ciebie

Kamień ten tracę.

Bydlę!

Niewolniku!

Ropucho!

Łotrze! łotrze! łotrze! łotrze!

Obłudny świat ten obrzydł mi i tylko

Przyjmę od niego, co mi jest niezbędne.

A więc, Tymonie, grób sobie przygotuj;

Śpij na wybrzeżu, aby lekka fala

Grobowy kamień co dzień obmywała,

A taki wyryj napis na kamieniu,

Że śmierć twa z innych życia szydzić będzie.

O królobójco słodki, drogi sprawco

Rozwodu między synem a rodzicem!

Czystego łoża jasny hańbicielu!

Waleczny Marsie, tyś zawsze jest młody,

Świeży, kochany! Twój rumieniec topi

Śnieg poświęcony na łonie Diany!

Widomy boże, wszystkie przeciwieństwa

Ty w jednym możesz połączyć uścisku!

W każdym języku każdą wygrasz sprawę!

O ty probierczy serc ludzkich kamieniu!

Przypuść, że podniósł bunt człek, twój niewolnik,

Twoją potęgą zniszcz ród jego cały,

By mogły bestie tym światem zawładnąć!

Bodaj tak było! — ale po mej śmierci.

Rozgłoszę wszędzie, że znowu masz złoto,

A ujrzysz tłumy twych starych pochlebców.

Tłumy?

Tak, tłumy.

Proszę cię, umykaj!

Żyj, a twą nędzę kochaj.

A ty z twoją

Żyj i umieraj.

Przeciem się go pozbył!

Znowu coś na kształt ludzi? Jedz, Tymonie.

A brzydź się nimi.

Waszą potrzebą niepotrzebna strawa,

Bo czego, proszę, macie potrzebować?

Patrzcie, ta ziemia dosyć ma korzonków,

Wokoło biją tysiączne krynice;

Dąb daje żołądź, jeżyna jagody;

Na każdym krzaku dobra gospodyni,

Natura, ucztę pełną wam zastawia:

Potrzeba? Czemu i jaka potrzeba?

Trudno żyć trawą, jagodą i wodą

Jak ptaki, ryby albo jak bydlęta.

Bydła i ptaków, i ryb wam nie dosyć;

Jeszcze wam trzeba i ludzi pożerać?

Złodziej, Obraz świataMuszę wam jednak dzięki za to złożyć,

Że złodziejami jesteście otwarcie;

Prac waszych świętą nie słonicie formą,

Gdy w uświęconych prawami rzemiosłach

Osiadło dzisiaj złodziejstwo bez granic.

Łotry, złodzieje, zabierzcie to złoto,

Idźcie, winnicy krew ssijcie subtelną,

Aż wam gorączka wszystką krew wypali

I uratuje was od szubienicy!

Tylko doktorom żadnym nie ufajcie,

Ich lek trucizną; oni zabijają

Więcej i pewniej, niźli wy kradniecie.

Trzos odbierając, bierzcie razem życie,

Boć gdy łotrostwo jest waszym rzemiosłem,

Bądźcież w pełności słowa artystami.

Wszędzie wam wskażę przykłady złodziejstwa:

Złodziejem słońce, bo okrada morze;

Księżyc pierwszego rzędu jest złodziejem,

Bo kradnie słońcu blade swe światełko;

Złodziejem morze, które w swoim łonie

W łzy zmienia słone wyziewy księżyca;

Ziemia złodziejem, bo żywi się, płodzi,

Mieszając zewsząd kradzione odchody;

Wszystko złodziejem; prawo, co was karci,

Bezkarnie kradnie dzięki swej potędze.

Precz! A nie miejcie przyjaźni dla siebie,

Jeden drugiego niech śmiało okrada.

Tu więcej złota — podrzynajcie gardła.

Kogo spotkacie, to złodziej. Do Aten!

Rabujcie sklepy, a co ukradniecie,

Innych złodziei tylko będzie stratą.

Ale kradnijcie — dlatego wam daję:

A w końcu złoto niech karki wam skręci!

Amen.

O wielki Boże! Jak to? I to pan mój,

Ten zrujnowany, pogardzony człowiek?

Dobrych uczynków, na złe obróconych[22]

Dziwny monument! Jak fatalne zmiany

Zrobiła na nim nędza rozpaczliwa!

Co podlejszego nad przyjaciół bandę

Szlachetną duszę tak upodlić zdolną?

Na co dziś ludziom przez grzech czasów przyszło,

Że pragną swoich własnych kochać wrogów[23]!

Lecz czy nie lepiej kochać chcących szkodzić

Niż przynoszących szkodę przyjacieli[24]?

Spostrzegł mnie, widzę: czas mu już pokazać

Uczciwą boleść i kosztem żywota

Służyć mu wiernie jak mojemu panu.

Drogi mój panie…

Precz! Co ty za jeden?

Czyś mnie zapomniał, panie?

Czemu pytasz?

Od dawna wszystkich zapomniałem ludzi;

Jeśli wyznajesz, że jesteś człowiekiem,

I ciebie także zapomniałem.

Panie,

To biedny, stary, uczciwy twój sługa.

A więc cię nie znam, bom nigdy, jak żyję,

Nie miał przy sobie uczciwego człeka;

Żywiłem tylko łotrów, by przy stole

Łotrom od siebie strojniejszym służyli.

Bóg świadkiem, nigdy ubogi intendent

Nie płakał szczerzej nad ruiną pana.

Jak to? Ty płaczesz? Zbliż się, ja cię kocham,

BoS jest kobietą, kamiennej ludzkości

Głośno się zrzekasz, której łzy wyciska

Śmiech lub lubieżność, nigdy miłosierdzie.

Dziwne to czasy, co płaczą od śmiechu,

A nie od płaczu!

O dobry mój panie,

Racz sobie sługę starego przypomnieć.

Boleść mą przyjąć i, póki to starczy,

Jak intendenta przy tobie zatrzymać.

Jak to? Więc miałem sługę tak wiernego,

Sprawiedliwego, pełnego litości?

To mi już resztę rozumu odbierze

Pokaż oblicze. Zaprawdę, z niewiasty

Człek ten się rodził.

Przebaczcie, wiecznie sprawiedliwe bogi

Bezwyjątkowy mój gniew przeciw ludziom!

Wyznaję, jeden uczciwy jest człowiek.

Jeden, nie więcej, zrozumcie mnie dobrze.

A ten jedyny uczciwiec — jest sługą.

Chciałbym ród cały ludzki nienawidzić,

Lecz tyś się jeden odkupił; prócz ciebie

Przeklinam wszystkich!

Większa uczciwość w tobie niźli rozum.

Gdybyś mnie zdradził, gdybyś po mnie deptał,

Prędzej byś, sądzę, nową znalazł służbę:

Do nowych panów niejeden się drapie

Po karku dawnych. Lecz powiedz mi szczerze,

Bo muszę wątpić mimo oczywistość,

Czy twej dobroci, subtelną rachubą,

Nie dajesz czasem na lichwiarski procent,

Wzorem bogacza, co rozsyła dary,

A czeka w zamian dwadzieścia za jeden?

Niestety, panie, do twojego serca

Za późno teraz podejrzenie wbiega!

Przy ucztach była pora na wątpienie:

Gdy szczęście zniknie, wchodzi podejrzenie.

Bóg widzi, szczerą przynoszę ci miłość,

Poszanowanie twej szlachetnej duszy,

Czułą troskliwość o twoje potrzeby,

A wierzaj, panie, że wszystkie korzyści,

Czy to obecne, czy tylko w nadziei,

Dam za spełnienie jednego życzenia:

Abyś miał możność nagrodzić me służby,

Wracając znowu do dawnej fortuny.

Patrz, tak się stało! Jedyny uczciwcze,

Patrz, bierz! Z mej nędzy Bóg skarby ci przysłał.

Bierz, żyj bogaty! Bierz i bądź szczęśliwy!

Ale ten jeden kładę ci warunek:

Dom twój zbudujesz daleko od ludzi,

Będziesz klął wszystkich, wszystkich nienawidził,

A nie okażesz żadnemu litości;

Od twoich kości wprzód odpadnie ciało,

Nim żebrakowi przyniesiesz jałmużnę[25];

Psom oddaj wszystko, co odmówisz ludziom;

Niechaj w więzieniach gniją i przepadną;

Niech jak las będą z swych liści odarty,

Krew ich fałszywą niech wyssie choroba!

Bądź mi zdrów teraz! Bądź zdrów i szczęśliwy!

Pozwól mi zostać, służyć ci, mój panie.

Oddal się, jeśli przekleństwa się lękasz.

Idź, pókiś cały. Unikaj człowieka

I mą jaskinię wymijaj z daleka.

Myśl przewyborna

Słowo, CzynZnamieniem czasów naszych obiecywać.

Bo obietnica rozbudza ciekawość,

Gdy w wykonaniu zawsze coś ciężkiego;

Tylko w motłochu niemądrych prostaków

Jeszcze w zwyczaju dotrzymanie słowa.

Obiecać to rzecz modna i dworacka;

Dotrzymać to jest niby jak testament,

Dowód choroby bardzo niebezpiecznej,

W głębiach rozumu wykonawcy tkwiącej.

Rozmyślam teraz, co by mu powiedzieć.

Że napisałem na jego intencję.

Coś o nim samym — to rzecz naturalna —

Satyrę przeciw miękkości dostatków,

I żywy obraz pochlebstw nieskończonych

Do bogactw tylko i młodości lgnących….

Nie traćmy czasu, znaleźć go nam trzeba;

Przeciw nam samym grzechem by to było

Za późno przybyć, gdzie o zysk chodziło.

Nim w głębiach morza słońce się zanurzy,

Znajdź, czego szukasz, boć na to dzień służy.

Wnet się spotkamy. Cóż to za bóg złoto,

Co cześć odbiera w podlejszej świątyni

Niż chlew, gdzie wieprze karmią się zamknięte!

Ty okręt stroisz, słone sieczesz fale,

Hołd i powagę jednasz niewolnikom[26].

Cześć więc odbieraj, a twoim wyznawcom

Niech wszystkie plagi służą za koronę!

Czas się pokazać.

Witaj nam, Tymonie!

Niegdyś nasz panie!

Dożyłem więc chwili,

W której oglądam dwóch ludzi uczciwych.

Nieraz dobrocią twoją zaszczyceni,

Na wieść, żeś poszedł w jaskiniach się chować,

Od twych najlepszych zdradzony przyjaciół,

Których niewdzięczność — dusze obrzydliwe,

Wszystkie niebieskie bicze nie dość dla was! —

Co? Ciebie zdradzić!

Ciebie, którego, gwiaździsta szlachetność

Dawała wszystkim życie i znaczenie!

Niemy od zgrozy, na próżno słów szukam,

W które bym ubrał i światu pokazał

Potworny ogrom takiej niewdzięczności.

Zostaw ją nagą, łatwiej ją zobaczą,

Ale wy za to waszą uprzejmością

Tym lepiej szpetność ich pokazujecie.

Obaśmy życia odbyli pielgrzymkę

Pod darów twoich życiodajną rosą

I wdzięczność w naszych zapisali sercach.

O, wiem, wiem dobrze, uczciwi z was ludzie.

Przychodzim nasze służby ofiarować.

Uczciwi ludzie! Jakże wam zapłacę?

Czy jeść możecie korzonki? Pić wodę?

Nie.

Zrobim wszystko, co możemy zrobić,

Byle ci służyć.

Wiem, żeście uczciwi:

Doszły was wieści, że znowu mam złoto,

O tym nie wątpię; jak uczciwi ludzie

Wyznajcie prawdę.

Mówią o tym w mieście;

Lecz ni ja, panie, ani mój przyjaciel

Nie dla tych dzisiaj przychodzim powodów.

Poczciwe dusze!

Ty, jak portrecista,

Z dawna w Atenach pierwsze trzymasz miejsce;

Twoje portrety żyją.

Tak, tak, panie.

Żyją, powtarzam.

A twoim utworem

Kształt taki daje wiersz twój potoczysty,

Że twoja sztuka zdaje się naturą.

A mimo tego, moi przyjaciele,

Wyznać wam muszę, macie jedną wadę;

Lecz to w was żadną nie jest potwornością

I nie chcę, żeby was to kłopotało,

Jak ją naprawić.

Błagamy cię, panie.

Daj nam ją poznać.

Gniewać się będziecie.

Nie, panie, raczej będziemy ci wdzięczni.

Chcecie koniecznie?

Chcemy, wierzaj, panie.

Każdy z was w łotrze ufność swą położył,

Który w paskudny tumani go sposób.

My?

Wy. Słuchacie, kiedy was podchodzi,

A choć świadomi grubych jego figlów,

W głębi go serca chowacie, żywicie;

Wierzcie mi jednak, łotr to jest wierutny.

Wcale go nie znam.

Ani ja, mój panie.

Kocham was szczerze, dam chętnie wam złoto,

Tylko tych łotrów wygońcie od siebie,

Powieście lub ich zakłujcie, utopcie,

A byle pozbyć wam się ich udało,

Wracajcie do mnie, czeka na was złoto.

Powiedz nam tylko, panie, ich nazwisko.

Ty po tej stronie, a ty stań po tamtej;

Zawsze dwóch razem: każdy z was samotny,

Ma jednak zawsze towarzyszem łotra.

Jeżeli nie chcesz, by tam, gdzie ty będziesz,

Dwóch łotrów było, uciekaj od niego…

Jeśli chcesz bawić, gdzie tylko łotr jeden,

Opuść go, radzę. Precz stąd! Umykajcie!

To dla was złoto, po któreście przyszli.

Za wasze dzieła, które dla mnie macie,

Oto zapłata! Precz, precz z moich oczu!

Zrób z tego złoto, jesteś alchemistą.

Precz, psy! Precz, łotry!

Daremno chcecie z Tymonem rozmawiać,

On się albowiem tak zamknął sam w sobie,

Że mu obrzydło, co ludzką ma postać,

I sam chce zostać.

Pokaż nam jaskinię:

Mamy rozkazy, chcemy ich dopełnić.

Musim z nim mówić.

Zmieniają się ludzie.

Był czas, gdy smutek odludkiem go zrobił.

Ten sam czas dzisiaj, przyjaźniejszą ręką

Starą mu jego wracając pomyślność,

Może mu stary powrócić charakter.

Co bądź wypadnie, prowadź nas do niego.

To jest dom jego. Pokój mu i radość!

Panie mój, wystąp! Przemów do przyjaciół!

Lud ci ateński przez dwóch senatorów

Najdostojniejszych pozdrowienie przysłał;

Przemów więc do nich, szlachetny Tymonie!

Ożywicielu, słońce, pal! — wisielce,

Czego żądacie? Za każdą wam prawdę

Niech pryszcz wystąpi; każde wasze kłamstwo

Niech wam w korzeniu samym język pali!

Tymonie godny…

Was tylko, wy jego.

Senat ateński śle ci pozdrowienie.

Dziękuję, chciałbym posłać im w odwecie

Zarazę, gdybym mógł ją dla nich złowić.

Zapomnij krzywdy, którą opłakujem.

Dziś, jednomyślnie, na miłości dowód,

Senat cię błaga, byś do Aten wrócił;

Rzeczpospolita najpierwsze godności

W wakansie trzyma do twego powrotu.

Sam przeciw tobie swe grzechy wyznaje;

Lud, który rzadko wyroki swe cofa,

Czuje potrzebę pomocy Tymona

I swój upadek widzi niewątpliwy,

Gdy Tymonowi odmówi pomocy.

W jego imieniu przychodzim do ciebie

I żal wyrazić, i przyrzec nagrodę

Zdolną przeważyć wszystkie dawne krzywdy;

Taki dostatek miłości i skarbów,

Że całą przeszłość zatrze ci w pamięci,

A w zamian naszej miłości obrazy

Na wieczne czasy w sercu twym zapisze.

Czarami, widzę pociągnąć mnie chcecie:

Niewiele trzeba, żebym się rozpłakał,

Dajcie mi tylko, dostojni mężowie,

Głupiego serce, a kobiety oczy,

A łzami wasze pociechy obleję.

Racz więc do naszych wrócić z nami Aten —

Naszych i twoich — objąć naczelnictwo,

A czeka na cię wdzięczność narodowa,

Władza bez granic, chwała i powaga.

Przy twej pomocy bez trudu odpędzim

Alcybiadesa zuchwałe napady,

Co podkopuje ojczyzny swej pokój

Niby dzik wściekły.

I ateńskim murom

Swym mieczem grozi.

Dlatego, Tymonie…

Dobrze, panowie, zgoda; więc słuchajcie:

Gdy Alcybiades ziomków mych morduje,

Niech mu powiedzą w Tymona imieniu,

Że Tymon — o to nie troszczy się wcale.

Lecz jeśli piękne zrabuje Ateny,

Za brody świętych ciągnąć będzie starców,

Czyste dziewice jeśli na łup wyda

Swych krwawych bestii chuciom rozpasanym,

Niechaj wie o tym — idźcie mu powtórzyć,

Co Tymon mówi: przez litość dla starców,

Dziewic, niemowląt, musi mu powiedzieć —

Że Tymon o to nie troszczy się wcale.

Niech, co chce, robi. O jego też noże

Bądźcie bez troski, póki macie gardła.

Co do mnie, nie ma jednego kozika

W całym obozie zbuntowanej tłuszczy,

Który by nie był sercu memu droższy

Niż gardło u was najprzewielebniejsze.

Teraz opiece bogów was polecam,

Jak zbójców stróżom.

Darmo czas tracicie.

Właśnie nagrobek mój komponowałem;

Jutro go będzie świat oglądać; długa

Mojego ciała i duszy choroba,

Widzę, zaczyna teraz się polepszać

I nicość da mi wszystkiego dostatek.

Wy, żyjcie; męką waszą Alcybiades,

Wy bądźcie jego, jak można najdłużej!

Próżno błagamy.

Jednak kraj mój kocham,

I wieść ta kłamstwem, że się kiedykolwiek

Z rozbicia nawy ojczystej cieszyłem.

Szlachetne słowa!

Moim mnie współziomkom

Polećcie, proszę.

Wyrazy ust godne,

Z których wychodzą.

Do naszego ucha

Wbiegają niby triumfalną bramą

Wielki zwycięzca.