Spis treści

Tęsknota: 1 2
Uchodźca: 1

Pola BraunCurik a hejm

(Słowa i muzyka Pauliny Braunówny)

Nie zna pani żydowskiego [1],

Nie wie pani, co to znaczy,

Gdy ktoś w tym języku żali się.

Pyta pani wciąż „dlaczego?”.

Jakże mam to wytłumaczyć?

Albo mnie zrozumiesz, albo nie.

Czy ja mogę pani wstawić serce swe?

Takie rzeczy przecież czuje się.

TęsknotaGdy tęsknota raz cię weźmie w karby swe,

To zrozumiesz łatwo słowa te.

TęsknotaA hejm[2] — znaczy do domu.

Curik[3] — znaczy z powrotem —

I płacze ktoś po kryjomu,

A serce wali jak młotem.

A hejm to jest tęsknota,

To świst lokomotywy,

To znak, że wracasz szczęśliwy,

Że wracasz do domu już.

UchodźcaNie wie pani, co to znaczy

Być uchodźcą w obcym mieście [4],

Jak to dobrze warszawianką być.

Jak to pani wytłumaczyć,

Że ten z Łodzi, Łomży, Brześcia

Tu w Warszawie nie potrafi żyć?

Pani tu z Żurawiej przyszła,

Lecz to tylko kilka ulic jest.

Tamci tu się kręcą jak w obłędnym śnie,

Licząc dni na kilometry łez.

A hejm — znaczy do domu.

Curik — znaczy z powrotem —

I chcesz wyżalić się komuś,

Wypłakać swoją tęsknotę.

Curik to znaczy wrócić,

A hejm do swego domu,

I już nie trzeba się smucić,

Bo zaczniesz na nowo żyć.

Przypisy

[1]

żydowski — tu w znaczeniu języka jidysz. Jidysz to język Żydów aszkenazyjskich, którym najczęściej posługiwała się przedwojenna społeczność polskich Żydów w codziennym życiu (w przeciwieństwie do języka hebrajskiego, który był językiem tekstów i nauk religijnych).

Powstał ok. X wieku w południowych Niemczech na bazie dialektu średnio-wysoko-niemieckiego, ma w sobie liczne elementy innych języków, przede wszystkim hebrajskiego, języków słowiańskich i romańskich. Jidysz jest zapisywany alfabetem hebrajskim lub transliteracją łacińską.

W XIX w. zaczęła rozwijać się literatura i prasa w tym języku. Jednym z ważniejszych ośrodków była Warszawa. Jednocześnie część społeczności żydowskiej w procesie asymilacji zaczęła posługiwać się zamiast lub obok jidysz językami lokalnymi, np. polskim. Również do języka polskiego weszło wiele słów z jidysz, np. bachor, bajgiel, belfer, ciuch, rejwach, ślamazara.

W 1978 r. Isaac Bashevis Singer (jid. Jicchok Baszewis Zinger, יצחק באַשעוויס זינגער‎, ur. 1902 w Leoncinie, zm. 1991 w Surfside) otrzymał jako jedyny (jak dotychczas) pisarz tego języka Nagrodę Nobla.

Przed wybuchem drugiej wojny światowej jidysz używało ponad 10 mln mieszkańców Europy. Stanowili oni, jak się szacuje, 85% ofiar Zagłady. Obecnie jidysz posługuje się ok. 1,5 mln ludzi na świecie, głównie ze społeczności ortodoksyjnych w Stanach Zjednoczonych, Kanadzie, Izraelu, Rosji i Ukrainie.

[przypis edytorski]

[2]

a hejm (jid.) — do domu. [przypis edytorski]

[3]

curik (jid.) — z powrotem. [przypis edytorski]

[4]

być uchodźcą w obcym mieście — prawdopodobnie wiersz powstał w getcie warszawskim, czyli wydzielonej i szczelnie zamkniętej części Warszawy, do której przymusowo zesłano osoby pochodzenia żydowskiego z innych części Warszawy, a następnie z terenów Generalnej Guberni i innych okupowanych przez III Rzeszę ziem. Warszawskie getto zostało utworzone w październiku 1940. Było największym gettem z czasów drugiej wojny światowej, więziono w nim ok. 460 tys. osób. Z tej liczby ok. 92 tys. zmarło w ciągu dwóch pierwszych lat z powodu głodu i związanych z nim chorób. W akcji tzw. wielkiej likwidacji getta latem 1942 ponad 254 tys. osób deportowano bydlęcymi wagonami — rzekomo do pracy, a jak się z czasem okazało do obozu zagłady w Treblince, gdzie zostali zamordowani. W styczniu 1943 wybuchło pierwsze, mniejsze, powstanie w getcie warszawskim. Drugie rozpoczęto 19 kwietnia, trwało do 16 maja 1943, pochłonęło ok. 13 tys. ofiar. Ponad 50 tys. pozostałych przy życiu deportowano do obozów zagłady w Treblince i na Majdanku. Powstanie w getcie warszawskim było jednym z licznych przykładów zbrojnego oporu stawianego przez Żydówki i Żydów nazistowskim okupantom. [przypis edytorski]