Przypisy

dziedzic — spadkobierca. [przypis edytorski]

Dziedziczny grzechu nasz! — klątwa ciążąca na rodzie Atrydów zaczęła się od Pelopsa, syna Tantala. Jako dziecko został zabity przez ojca i podany na uczcie bogów, a następnie, na polecenie Zeusa, wskrzeszony przez Hermesa. Pelops zakochał się w Hippodamii, córce króla Ojnomaosa, który wymagał od ubiegających się o rękę dziewczyny, by wygrali z nim w wyścigu rydwanów, zaś w razie przegranej obcinał im głowy. Uczciwa wygrana była niemożliwa, gdyż rydwan Onomajosa ciągnęły nadzwyczajne rumaki podarowane mu przez Aresa. Pelops przekupił królewskiego woźnicę Myrtilosa obietnicą odstąpienia mu nocy poślubnej. Wygrawszy jednak wyścig i zdobywszy Hippodamię, zepchnął Myrtilosa do morza, by nie dać mu przyobiecanej nagrody. Tuż przed śmiercią Myrtilos przeklął cały ród Pelopsa. [przypis edytorski]

dziedzieńcu — dziś: dziedzińcu. [przypis edytorski]

dziedzina (daw.) — tu: siedziba rodzinna. [przypis edytorski]

dziedzina (daw.) — ziemia, gospodarstwo, dziedzictwo, coś, co się dziedziczy. [przypis edytorski]

dziedzina — dziedzictwo. [przypis edytorski]

dziedzina — tu: kraina. [przypis edytorski]

dziedzina — tu: ziemia, którą ma odziedziczyć. [przypis edytorski]

Dziedziniec Lwów — wewnętrzny dziedziniec pałacu w Alhambrze, z fontanną wspartą na rzeźbach 12 lwów. [przypis edytorski]

dziedziniec — wydzielona, nieprzykryta dachem przestrzeń w obrębie budynku lub zespołu architektonicznego, która spełnia funkcje użytkowo-reprezentacyjne. [przypis edytorski]

dziedziniec — wydzielona, nieprzykryta przestrzeń w obrębie budynku lub zespołu architektonicznego, która spełnia funkcje użytkowo-repezentacyjne. [przypis edytorski]

dziegdzione buty — buty impregnowane dziegciem, lepką, brunatną substancją, wytwarzaną przez suchą destylację kory i drewna brzozowego. [przypis edytorski]

dziegieć — brunatna gęsta ciecz, otrzymywana w procesie destylacji drewna. [przypis edytorski]

dziegieć — brunatna, gęsta ciecz, otrzymywana w procesie destylacji drewna. [przypis edytorski]

dziegieć — ciemnobrązowy płyn o właściwościach bakteriobójczych, wyrabiany przez suchą destylację z kory drzewnej (brzozowej), posiadający charakterystyczny, przykry zapach oraz lepką konsystencję, trudnozmywalny, używany do celów leczniczych oraz impregnacji materiałów, uszczelniania beczek, klejenia. [przypis edytorski]

dziegieć — gęsta, smolista substancja o charakterystycznym, przykrym zapachu, używana do celów leczniczych oraz do impregnacji materiałów, uszczelniania beczek, jako smar, klej itp., wytwarzana dawniej przez węglarzy przez wypalanie węgla drzewnego w kopcach ziemnych. [przypis edytorski]

dziegieć — gęsta, smolista substancja o charakterystycznym, przykrym zapachu, używana do celów leczniczych oraz do impregnacji materiałów, uszczelniania beczek, jako smar, klej itp., wytwarzana dawniej przez węglarzy przez wypalanie węgla drzewnego w kopcach ziemnych. [przypis edytorski]

dziegieć — gęsta, smolista substancja o charakterystycznym, przykrym zapachu, wytwarzana przez suchą destylację kory i drewna, używana do celów leczniczych oraz do impregnacji materiałów, uszczelniania beczek, jako smar, klej itp. [przypis edytorski]

dziegieć — lepka, brunatna substancja, wytwarzana przez suchą destylację kory i drewna, używana jako smar, klej, impregnat, lek przeciw chorobom skóry i in. [przypis edytorski]

dziegieć — lepka ciecz uzyskiwana w wyniku suchej destylacji drewna lub kory, ze względu na swoje właściwości bakteriobójcze stosowana daw. jako lekarstwo, a także jako smar, impregnat i klej. [przypis edytorski]

dziegieć — substancja o lepkiej konsystencji i brunatnej barwie, uzyskiwana przez wytapianie w specjalnych smolarniach z kory drzew (brzozy, buku a. sosny); była wykorzystywana do celów leczniczych oraz np. do impregnacji materiałów czy uszczelniania beczek. [przypis edytorski]

Dzie (gw.) — gdzie. [przypis edytorski]

dziei — dziś popr. forma D.lm: dziejów. [przypis edytorski]

Dzieje grzechu — powieść Stefana Żaromskiego z 1908 roku, uznawana za skandalizującą. [przypis edytorski]

Dzieje się to tym — dzieje się tak dlatego. [przypis edytorski]

dzieje się to tym — dziś: dzieje się to dlatego. [przypis edytorski]

dziejopis — kronikarz. [przypis edytorski]

Dziej się wola boża, Nie moja wola! — por. Łk 22, 42. [przypis edytorski]

dziekania — urząd w hierarchii kościoła katolickiego piastowany przez dziekana stojącego na czele wikaratu okrągowego. [przypis edytorski]

dziekan — tu: duchowny zarządzający dekanatem lub stojący na czele ciała kolegialnego. [przypis edytorski]

Dziekoński, Albin (1892–1940?) — poeta, autor m. in. poematu Dramat Lucyfera. [przypis edytorski]

Dziekoński, Albin (1892–1940?) — poeta. [przypis edytorski]

dzieła Cezara i Ksenofonta — Caius Iulius Caesar (101–44 p.n.e.) wódz, później cesarz rzym., autor m.in. dzieła historycznego O wojnie gallickiej. Ksenofont (ok. 430–355 p.n.e.), wódz i historyk gr. z Aten, uczeń Sokratesa, autor m.in. Anabazy (tj. Wyprawy Cyrusa) i Apologii (tj. Obrony Sokratesa). [przypis edytorski]

dzieła (daw.) — dla. [przypis edytorski]

dzieła Schillera, Goethego, lorda Byrona, Waltera Scotta, Jean-Paula, Berzeliusa, Davy'ego, Cuviera, Lamartine'a — Friedrich Schiller (1759–1805): niemiecki poeta i filozof okresu romantyzmu; Johann Wolfgang Goethe (1749–1832): najwybitniejszy niemiecki poeta i pisarz okresu „burzy i naporu”; George Gordon Byron (1788–1824): poeta, czołowy przedstawiciel angielskiego romantyzmu; Walter Scott (1771–1832): szkocki autor powieści historycznych i poeta, bardzo popularny w swojej epoce; Jean Paul Richter (1763–1825): pisarz niemiecki, jeden z głównych prekursorów romantyzmu w lit. niemieckiej; Jöns Jacob Berzelius (1779–1848): szwedzki chemik, jeden z założycieli nowoczesnej chemii, autor 8-tomowego podręcznika fizyki, chemii i mineralogii; Humphry Davy (1778–1829): brytyjski chemik, jako pierwszy wyodrębnił szereg pierwiastków, odkrył chlor i jod; Georges Cuvier (1769–1832): wybitny francuski zoolog i paleontolog, współtwórca anatomii porównawczej; Alphonse de Lamartine (1790–1869): polityk i pisarz francuski, uznawany za twórcę francuskiego romantyzmu. [przypis edytorski]

dzieła specjalnie-medyczne — tj. dzieła specjalistyczne z dziedziny medycyny. [przypis edytorski]

dzieła — tu: interesy, działalność. [przypis edytorski]

dzieło — litewski regionalizm oznaczający pańszczyznę. [przypis edytorski]

Dzieło to jest owocem dwuletniego stanu nadzwyczajnej egzaltacji i myśli (…) i pamięć późną pisarza obroni — jest to druga z czterech redakcji przedmowy do Genesis z Ducha. [przypis edytorski]

dzieło (z ros.) — sprawa. [przypis edytorski]

dzieły — dziś forma N.lm: dziełami. [przypis edytorski]

dzieły — dziś N.lm: dziełami. [przypis edytorski]

dzieły — dziś popr.: dziełami. [przypis edytorski]

dzieły — dziś popr. forma N.lm: dziełami. [przypis edytorski]

dzieły (starop. forma) — dziś N.lm: dziełami. [przypis edytorski]

dzielić — tu: obdzielać. [przypis edytorski]

dzielne konie uwiodła (…) nim Troi paszę jadły i Ksantu nurt piły — nawiązanie do przepowiedni, że Grecy zdobędą Troję, jeśli konie Rezosa nie zażyją popasu pod Troją i nie napiją się wody z trojańskiej rzeki. [przypis edytorski]

dzielne syny — dziś popr. forma B. lm.: dzielnych synów. [przypis edytorski]

Dzielnica Łacińska (fr. Quartier latin) — dzielnica uniwersytecka Paryża, położona na lewym brzegu Sekwany; nazwa pochodzi od łaciny, języka używanego powszechnie na uniwersytetach aż do czasów Rewolucji francuskiej. [przypis edytorski]

dzielnica niemiecka w Krakowie — zbudowane w czasie okupacji osiedle przy ul. Królewskiej, w którym mogli zamieszkiwać jedynie Niemcy. [przypis edytorski]

dzielnica Saint-Germain — właśc. Saint-Germain-des-Prés, lewobrzeżna dzielnica Paryża, od poł. XVIII w. zamieszkiwana przez arystokrację. [przypis edytorski]

dzielnica żółkiewska — Dzielnica III Przedmieście Żółkiewskie, dawna dzielnica Lwowa; obecnie jej obszar należy po części do rejonu szewczenkowskiego i łyczakowskiego. [przypis edytorski]

dzielniejszy — tu: silniejszy, skuteczniejszy. [przypis edytorski]

dzielność — tu: aktywność; skuteczność. [przypis edytorski]

dzielność — tu: czynność, aktywność; skuteczność; działalność. [przypis edytorski]

dzielność — tu: czynność, aktywność; skuteczność. [przypis edytorski]

dzielność — tu: działanie, aktywność; skuteczność. [przypis edytorski]

dzielność — tu: siłę, skuteczność. [przypis edytorski]

dzielność — tu: skuteczność. [przypis edytorski]

dzielny (daw.) — mocny, skuteczny. [przypis edytorski]

dzielny — tu: aktywny; skuteczny. [przypis edytorski]

dzielny — tu: mocny. [przypis edytorski]

Dzień 14 lipca — to święto Francuzów — Dzień Bastylii, święto narodowe, upamiętnia wybuch Wielkiej Rewolucji Francuskiej 14 lipca 1789 r. [przypis edytorski]

dzień a. dzienia (starop.) — barć wyrobiona w żywym drzewie, ul leśny; także: dzienno, dzienie. [przypis edytorski]

Dzień był bardzo mroźny, chyba nie mniej niż 35° R. — najprawdopodobniej mowa o temperaturze wyrażonej skalą Réaumura, wprowadzoną w 1731 roku przez francuskiego fizyka René de Réaumura, często używaną w Europie Środkowej do początków XX stulecia. [przypis edytorski]

dzień cały przeminie godzin — dzień cały przeminie jak godzina. [przypis edytorski]

dzień dnia — dziś popr.: „co dnia”, „co dzień” lub „dzień w dzień”. [przypis edytorski]

Dzień gniewu — dzień płomienisty… — pierwsze słowa pol. wersji Dies irae, łac. średniowiecznej sekwencji (uroczystej pieśni) o końcu świata, wchodzącej w skład mszy żałobnej. [przypis edytorski]

dzień Najświętszej Panny Zielnej — obchodzone 15 sierpnia święto maryjne patronki płodności ziemi; oficjalnie: święto Wniebowzięcia Najświętszej Marii Panny. [przypis edytorski]

Dzień — odpowiednik aktu. [przypis edytorski]

Dzień oświecił Norhamu wzgórek z zamkiem na szczycie, rzekę Tweed, co głęboki nurt swój toczy obficie I gór Cheviot wyżynę skalistą. Grube mury zamkowe i wieżyca obronna, I dokoła zamczyska wstęga wałów ochronna zajaśniały poświatą złocistą. — fragment poematu Marmion Waltera Scotta (1771–1832). [przypis edytorski]

dzień Pańskich Narodzin — chrześcijańskie święto Bożego Narodzenia, przypadające 25 grudnia. [przypis edytorski]

dzień Panny Marii Gromnicznej — obchodzone 2 lutego katolickie święto, podczas którego wierni przynoszą do kościoła świece do pobłogosławienia, zwane gromnicami. [przypis edytorski]

Dzień p. Esika w Ostendzie — w wydaniu źródłowym podano melodię w zapisie nutowym. Tadeusz Boy-Żeleński pisze: Melodie zamieszczone w tym zbiorku zaczerpnięte są bądź z naszych popularnych, bądź też z paryskich motywów. [przypis edytorski]

dzień po Janie — tj. 25 czerwca, nazajutrz po dniu św. Jana Chrzciciela, charakterystycznym ze względy na ludowe obchody nocy świętojańskiej (z 23 na 24 czerwca). [przypis edytorski]

dzień przed Oczyszczeniem N. Marii Panny — 1 lutego. [przypis edytorski]

dzień świętego Jana — 24 czerwca. [przypis edytorski]

dzień świętego Ludwika — 25 sierpnia. [przypis edytorski]

dzień świętego Michała Archanioła — święto chrześcijańskie w zachodniochrześcijańskich kalendarzach liturgicznych przypadające 29 września; obchodzone od V w., w średniowieczu stanowiło jedno ze świąt nakazanych. [przypis edytorski]

dzień świętego Piotra i Pawła — jedno ze świąt w kościele katolickim, obchodzone 29 czerwca. [przypis edytorski]

dzień św. Szczepana — święto katolickie obchodzone 26 grudnia. [przypis edytorski]

dzień św. Wawrzyńca męczennika — 10 sierpnia; tu: bitwa z Pomorzanami w 1109 r. pod Nakłem. [przypis edytorski]

dzień sybirski — tu: dzień polarny. [przypis edytorski]

dzieńszczyk (z ros.) — ordynans. [przypis edytorski]

dzień umarłych boży — w Attyce i Jonii odwiedzano groby zmarłych i składano im ofiary podczas wiosennego święta Antesteriów. [przypis edytorski]

dzień uroczysty Wniebowzięcia Bożej Rodzicy — 15 sierpnia. [przypis edytorski]

dzień Wniebowstąpienia Najświętszej Panny Marii — święto obchodzone w kościele katolickim 15 sierpnia. [przypis edytorski]

dzień Wniebowzięcia Najświętszej Panny — święto katolickie obchodzone 15 sierpnia. [przypis edytorski]

dzień Wojciechowy, przy końcu kwietnia — 23 kwietnia kościół katolicki obchodzi wspomnienie Jerzego i Wojciecha. [przypis edytorski]

Dzień Zaduszny — święto zmarłych, obchodzone w kościele chrześcijańskim począwszy od X w. dnia 2 listopada, dzień po święcie Wszystkich Świętych. [przypis edytorski]

dzienga (z ros.) — pieniądze. [przypis edytorski]

dzienieśmy (…) mieli (starop. forma) — konstrukcja z przestawną końcówką czasownika; inaczej: mieliśmy dzień. [przypis edytorski]

Dzienniczek — Dzienniczek Justysi, komedia Józefa Kościelskiego (1845–1911). [przypis edytorski]

dziennikarski sklepik — dziś: kiosk. [przypis edytorski]

Dziennik narodowy — czasopismo wychodzące na emigracji w latach 1840–1847. [przypis edytorski]

„Dziennik Trévoux”, fr. Journal de Trévoux — wpływowy francuski miesięcznik wydawany w Trévoux w latach 1701–1782. Został założony przez jezuickiego teologa, większość autorów stanowili jezuici. Po wygnaniu zakonu z Francji w 1772 jego redaktor, jezuita Guillaume François Berthier, zrezygnował z prowadzenia pisma, wówczas miesięcznik próbowali prowadzić inni redaktorzy. [przypis edytorski]

„Dziennik uczonych”, fr. „Journal des Savants” — pierwsze w Europie czasopismo naukowe zajmujące się literaturą, powstałe w 1665, objęte patronatem króla Francji. [przypis edytorski]

Dziennik uwodziciela — ostatni utwór pierwszej części zbioru Albo–albo (duń. Enten-Eller), opublikowanego przez Kierkegaarda pod pseudonimem Victor Eremita (łac. zwycięski pustelnik) w Kopenhadze, w 1843 roku. [przypis edytorski]

dzi entwiklunk (zniekszt. niem. die Entwicklung) — rozwój. [przypis edytorski]

dziergana czarno — tu: z wzorem wyhaftowanym czarną nitką. [przypis edytorski]