Przypisy

dżuma w Londynie — wielka epidemia dżumy w Londynie w latach 1665–1666, podczas której zmarło ok. 100 tysięcy osób, jedna czwarta populacji miasta. [przypis edytorski]

Dżurdżistan — w jęz. arabskim dawne określenie Gruzji. [przypis edytorski]

dżygitaj (hist. biol.) — w oryginale tylko: hemionus; wg daw. klasyfikacji dżygitaj to „półosioł azjatycki”, Asinus hemionus, w odróżnieniu od kułana, czyli onagra, Asinus onager; w rzeczywistości są to podgatunki, turkmeński i mongolski, tego samego gatunku Equus hemionus. [przypis edytorski]

dżyn — dziś popr.: dżin a. gin, wódka o zapachu i smaku jałowca. [przypis edytorski]

Dżyngis-chan (1155-1167–1227) — chan Mongołów i założyciel imperium mongolskiego. [przypis edytorski]

Dżyngis-chan a. Czyngis-chan a. Temudżyn (1155 a. 1162–1227) — władca mongolski, twórca imperium mongolskiego. [przypis edytorski]

dzbanu — dziś popr. C. lp: dzbanowi. [przypis edytorski]

dzekonas — diakonas. [przypis edytorski]

Dzeus a. częściej Zeus — najważniejszy spośród bogów olimpijskich; bóg nieba i ziemi, władał piorunami. [przypis edytorski]

Dzeus, częściej: Zeus — najważniejszy spośród bogów olimpijskich; bóg nieba i ziemi, władał piorunami. [przypis edytorski]

dziąsł — dziś popr. forma D. lm: dziąseł. [przypis edytorski]

dziać (daw.) — nazywać, nadawać imię. [przypis edytorski]

dziać (daw.) — strzelać z łuku bądź z kuszy. [przypis edytorski]

dziać — dziś popr.: dziać się. [przypis edytorski]

dziać komu (starop.) — nadawać imię; nazywać. [przypis edytorski]

dziać się (daw.) — odziewać się. [przypis edytorski]

dziać — wytwarzać dzianiny. [przypis edytorski]

dziadak (gw.) — dziad, nędzarz, żebrak. [przypis edytorski]

dziadak (gw.) — nędzarz, żebrak. [przypis edytorski]

dziadak (pogard.) — żebrak, nędzarz. [przypis edytorski]

dziad bez jeża — wędrowni żebracy (dziadowie) przyczepiali sobie do kija, którym się podpierali, kolczastą skórkę jeża i taką bronią w razie potrzeby oganiali się od napastujących ich psów oraz wrogo nastawionych ludzi. [przypis edytorski]

dziad — chodzi o Czarnieckiego. [przypis edytorski]

dziadek — fikcyjny gracz zastępujący brakującego partnera w wiście lub brydżu. [przypis edytorski]

dziadek [Marka Aureliusza] Werus — Marcus Annius Verus (ok. 50–138 n.e.), trzykrotny konsul, prefekt Rzymu, przyjaciel cesarza Hadriana; adoptował Marka Aureliusza po śmierci jego ojca. [przypis edytorski]

dziadek — żołnierz dawno już służący w wojsku i nieformalny przełożony rekruta. [przypis edytorski]

Dziad mój, szewc — w innym oprac. tegoż tłumaczenia dodano w tym miejscu nazwisko szewca: Marañon. [przypis edytorski]

dziadóm — dziś popr. forma C. lm: dziadom. [przypis edytorski]

dziad odpustny — wędrowny żebrak. [przypis edytorski]

dziadowizna (reg.) — gromada dziadów, żebraków. [przypis edytorski]

dziadowska wiara — wiara dziadów, tj. przodków. [przypis edytorski]

dziadowski — należący do dziada (przodka), odziedziczony po nim. [przypis edytorski]

dziadowski — tu: odziedziczony po przodku, dziadku (tj. dziadzie, ponieważ daw. słowo to używane było najczęściej bez zdrobnienia). [przypis edytorski]

dziadowski — tu: zawarty przez dziada. [przypis edytorski]

dziad — tu: żebrak. [przypis edytorski]

dziad — tu: żebrak. [przypis edytorski]

Dziady — cykl dramatów romantycznych Adama Mickiewicza, na który składają się trzy luźno powiązane części, kolejno II, IV i III, oraz nieukończona część I (Dziady. Widowisko). W utworze znajdują się liczne wątki autobiograficzne, zawarte są w nim idee romantyzmu, także polskiego, związanego z walką narodowowyzwoleńczą z rosyjskim zaborcą. [przypis edytorski]

Dziady — cykl dramatów romantycznych Adama Mickiewicza, opublikowany w latach 1823–1860. [przypis edytorski]

Dziady — ludowy obrzęd żałobny. [przypis edytorski]

dziady, ojce (daw.) — dziś: dziadowie, ojcowie. [przypis edytorski]

Dziadzio — wiersz jest dostępny również w zbiorze Słówka w bibliotece Wolne Lektury. Red. WL. [przypis edytorski]

dziak (daw.) a. diak — pomocnik księdza w kościele prawosławnym, śpiewak liturgiczny i nauczyciel w szkółce parafialnej. [przypis edytorski]

działa, co sprawiły łaźnię króla Filipa armadzie — w 1588 r. król Hiszpanii, Filip II Habsburg (1527–1598), wysłał 130 okrętów przeciwko Anglii, chcąc wesprzeć angielskich katolików w walce z anglikanami. Okręty angielskie wyposażono właśnie w nowoczesne uzbrojenie: działa znajdowały się nie tylko na pokładzie, ale i w ładowniach, były mocowane systemem lin i bloczków i sprawniej obsługiwane. Opór Anglików oraz sztormy sprawiły, że do Hiszpanii wróciła zaledwie 1/3 Wielkiej Armady. [przypis edytorski]

działalność — tu: aktywność; skuteczność. W wydaniach z końca XVIII w.: dzielności. [przypis edytorski]

działalność — tu: czynność, aktywność; skuteczność. W wydaniach z końca XVIII w.: dzielności. [przypis edytorski]

działalność (tu i niżej) — w wyd. z 1790 r.: dzielność. [przypis edytorski]

działań — w wyd. z 1790 r.: dzielności. [przypis edytorski]

działek — niewielki kawałek gruntu przypadający z podziału ziemi; który odtąd miał do niego należeć na zawsze: w manifeście powstania styczniowego (22 stycznia 1863) ogłoszono zniesienie pańszczyzny i uwłaszczenie chłopów, które jednak z powodu niemożności wyegzekwowania pozostało tylko deklaracją; 2 marca 1864 rząd carskiej Rosji ogłosił zniesienie pańszczyzny i nadanie wszystkim chłopom polskim prawa własności do użytkowanej przez nich ziemi, za odszkodowaniem na rzecz dotychczasowych właścicieli wypłacanym przez państwo; chłopi bezrolni otrzymali ziemię z dóbr skarbowych, kościelnych i skonfiskowanych uczestnikom powstania. [przypis edytorski]

działo (starop.) — dzieło; czyn, czynność. [przypis edytorski]

działo (starop.) — dzieło. [przypis edytorski]

dział — podział, tu: dzielenie łupów. [przypis edytorski]

dział — tu: udział, część. [przypis edytorski]

dział — tu: udział, część; także: dziedzictwo, spadek. [przypis edytorski]

dział — tu: udział. [przypis edytorski]

dział — tu: udział (w zyskach). [przypis edytorski]

dział — tu: wzgórek, granica między posiadłościami. [przypis edytorski]

działy — dziś popr. forma N.lm: działami. [przypis edytorski]

działy — dziś popr. forma N.lm: z działami. [przypis edytorski]

Działyński, Ignacy (1754–1797) — generał major wojsk koronnych, od 1788 szef 10 regimentu pieszego koronnego, zwanego później regimentem Działyńskich lub działyńczykami; poseł na Sejm Czteroletni, zwolennik Konstytucji 3 maja, uczestnik wojny polsko-rosyjskiej 1792; w 1794 wyjechał na Wołyń, został aresztowany i zesłany na Syberię, gdzie przebywał 18 miesięcy. [przypis edytorski]

dzianet (daw.; z wł. giannetto: koń wyścigowy) — piękny rasowy koń paradny. [przypis edytorski]

dzianet (daw.; z wł. giannetto: koń wyścigowy)— piękny rasowy koń paradny. [przypis edytorski]

dzianet (daw.; z wł. giannetto: koń wyścigowy) — piękny, rasowy koń paradny. [przypis edytorski]

dzianet (daw.; z wł. giannetto: koń wyścigowy) — piękny rasowy koń paradny. [przypis edytorski]

dzianet — piękny, rasowy koń. [przypis edytorski]

dzianet — rasowy koń. [przypis edytorski]

dzianiet (daw.) — piękny rasowy koń paradny. [przypis edytorski]

dziano jemu (starop.) — nazywano go. [przypis edytorski]

dziardyn (z wł.) — ogród. [przypis edytorski]

dziatki (daw.) — dzieci. [przypis edytorski]

dziatki (daw.) — dzieci. [przypis edytorski]

dziatki (daw., gw.) — dzieci. [przypis edytorski]

dziatki — dzieci. [przypis edytorski]

dziatki (przestarz.) — dzieci. [przypis edytorski]

dziatwa (daw.) — dzieci. [przypis edytorski]

dziatwa — dzieci, dzieciarnia; tu: nasi chłopcy, tj. powstańcy. [przypis edytorski]

dziatwa — dzieci. [przypis edytorski]

dziatwa Jagodowa — dzieci lub poddani Jagodowego Króla. [przypis edytorski]

dziażyć (gw., z lit.) — smagać. [przypis edytorski]

dzicie (gw.) — dziecię, dziecko. [przypis edytorski]

dziczej — dziś poprawnie: bardziej dziko. [przypis edytorski]

dziczka — dzikie drzewo owocowe. [przypis edytorski]

dziczka — dziko rosnące drzewo owocowe. [przypis edytorski]

dzidy — dziś popr. forma N.lm: dzidami. [przypis edytorski]

dzidziawir (daw., z litew.) — bohater, heros. [przypis edytorski]

dziécię — daw. forma z é (tzw. e pochylonym), tu: wymawianym jak i. [przypis edytorski]

dzięcielina (gw.) — koniczyna. [przypis edytorski]

dzięcielina (reg.) — gatunek koniczyny. [przypis edytorski]

dzięciorek (daw.) — kojec dla drobiu. [przypis edytorski]

dzięciorek — przenośne ogrodzenie przestrzeń dla ptactwa domowego. [przypis edytorski]

dziéckiem — tu: będąc dzieckiem; w dzieciństwie. [przypis edytorski]

dziędzierzawa — roślina z rodziny psiankowatych; datura. [przypis edytorski]

dzięgiel — dzięgiel leśny, roślina o silnym zapachu. [przypis edytorski]

dzięgiel — roślina z rodziny selerowatych, kwiaty w kulistych baldachach mają kolor biały, u niektórych odmian czerwonawy; wyróżnia się mocnym, charakterystycznym zapachem. [przypis edytorski]

dzięgi (z ros.) — pieniądze. [przypis edytorski]

dzięka (daw.) — podzięka, dziękczynienie. [przypis edytorski]

dzięka (daw.) — podzięka; dziękczynienie. [przypis edytorski]

dzięka (daw.) — podzięka, podziękowanie; dziękczynienie. [przypis edytorski]

dziękaż — dziękuję bardzo; konstrukcja formy gwarowej (dzięka) z partykułą wzmacniającą -że, skróconą do -ż. [przypis edytorski]

Dzięki naszemu świetnemu systemowi przymusowego nauczania umiał czytać i pisać — w 1870 wprowadzono w Anglii przepisy o obowiązkowej edukacji podstawowej wszystkich dzieci w wieku 5–12 lat. [przypis edytorski]

Dzięki tylko temu, że prawo to nie obowiązuje w kilku drobnych państewkach, mógł w Niemczech… — ówczesne Cesarstwo Niemieckie (1871–1918) było państwem federalnym, złożonym z różnej wielkości państw związkowych, będących monarchiami (królestwami i księstwami) i wolnymi miastami. Niektóre z nim były niewielkie, np. Księstwo Waldecku i Pyrmontu, Księstwo Schaumburgu-Lippe czy też Księstwo Reuss liczyły po 40–70 tys. mieszkańców. [przypis edytorski]

dziękochwały — podziękowania i chwała. [przypis edytorski]