Przypisy

antaba — metalowy uchwyt na kufrze, drzwiach, bramie, złożony z dwóch części, jednej stanowiącej umocowanie i drugiej (często ruchomej) służącej do chwytania; antaby na drzwiach stanowiły zarazem kołatkę. [przypis edytorski]

antaba — tu: metalowa sztaba zamykająca bramę lub drzwi. [przypis edytorski]

antaba (z niem. Handhabe: rękojeść) — dzierżak; metalowy uchwyt na kufrze, drzwiach, bramie, złożony z dwóch części, jednej stanowiącej umocowanie i drugiej (często ruchomej) służącej do chwytania; antaby na drzwiach stanowiły zarazem kołatkę. [przypis edytorski]

antaba (z niem. Handhabe: rękojeść) — dzierżak; metalowy uchwyt na kufrze, drzwiach, bramie, złożony z dwóch części, jednej stanowiącej umocowanie i drugiej (często ruchomej) służącej do chwytania; antaby na drzwiach stanowiły zarazem kołatkę. [przypis edytorski]

antagonista — przeciwnik. [przypis edytorski]

antagonista — przeciwnik, rywal. [przypis edytorski]

antałek — beczułka, baryłeczka. [przypis edytorski]

antałek — beczułka na wino lub piwo. [przypis edytorski]

antałek — beczułka. [przypis edytorski]

antałek (starop.) — mała beczułka. [przypis edytorski]

Antananarivo — stolica Madagaskaru. [przypis edytorski]

Antander — miasto na płd. od Troi, u stóp Idy. [przypis edytorski]

Antandros — staroż. miasto greckie w płd. Troadzie, nad zatoką Adramyteion; pomiędzy ob. turecką wioską Avcılar a miastem Altınoluk. [przypis edytorski]

Antar a. Antara ibn Szaddad (525–615) — poeta i wojownik arabski, bohater jednego z najbardziej znanych arabskich poematów rycerskich doby przedmuzułmańskiej. [przypis edytorski]

Antarktyk (z gr. antarktikos: naprzeciw północy) — Antarktyka; obszar leżący na południowej półkuli kuli ziemskiej, obejmujący kontynent Antarktydy oraz wody Oceanu Południowego wraz z otaczającymi go wyspami. [przypis edytorski]

anta — tapir amerykański, gatunek ssaka nieparzystokopytnego z rodziny tapirowatych. [przypis edytorski]

ant balso — išgirdęs balsą. [przypis edytorski]

ante Agamemnona (łac.) — przed Agamemnonem. [przypis edytorski]

antecedens — poprzednik, fakt poprzedzający. [przypis edytorski]

antecedens — poprzedni stan rzeczy. [przypis edytorski]

antecesor (łac. antecessor: poprzedzający) — poprzednik, przodek. [przypis edytorski]

antecessor (łac.) — poprzednik. [przypis edytorski]

antedyluwialny — dosł.: przedpotopowy; dawniej pochodzące ze starszej epoki czwartorzędu osady lodowcowe występujące poza dolinami rzecznymi łączono potopem (łac. diluvium). [przypis edytorski]

Antej a. Antheus — jeden z dowódców okrętów trojańskich. [przypis edytorski]

Antek, właśc. Hilel Wodzisławski — członek żydowskiego ruchu oporu, organizator grup partyzanckich; zginął w październiku 1943 r. [przypis edytorski]

Antemny — miasto sabińskie przy ujściu Anienu do Tybru. [przypis edytorski]

Antemurale Christianitatis (łac.) — przedmurze chrześcijaństwa. [przypis edytorski]

„Antena” 1938, nr 15 z 10 IV — pierwodruk powyższego felietonu w czasopiśmie „Antena” można oglądać w Internecie na stronie biblioteki Polona pod adresem: https://polona.pl/item/9243552/7/ (dostęp w dn. 12 lutego 2017). [przypis edytorski]

„Antena” 1938, nr 17 z 24 IV — pierwodruk powyższego felietonu w czasopiśmie „Antena” można oglądać w Internecie na stronie biblioteki Polona pod adresem: https://polona.pl/item/9243592/40/ (dostęp w dn. 12 lutego 2017). [przypis edytorski]

„Antena” — ilustrowany tygodnik wychodzący w Warszawie od 1934 do 1939 r. Liczył ok. 50 stron, drukował program radiowy wraz z omówieniami zaplanowanych audycji. [przypis edytorski]

antenat (daw.) — przodek. [przypis edytorski]

antenat — przodek. [przypis edytorski]

antenat (z łac.) — przodek. [przypis edytorski]

Antenor — główny zwolennik oddania Heleny Grekom, występuje też w Odprawie posłów greckich Jana Kochanowskiego. [przypis edytorski]

Antenor (mit. gr.) — członek starszyzny trojańskiej, doradca króla Troi, Priama; radził oddać Helenę, żeby zapobiec konfliktowi z Grekami. [przypis edytorski]

Antenor, syn strumienia Alfejosa — Antenor: członek starszyzny trojańskiej, doradca króla Troi; Alfejos: bóg rzeki o tej samej nazwie; pomiędzy tymi dwiema postaciami w mitologii greckiej nie ma związku. [przypis edytorski]

Antenor — tu: Trojańczyk, reprezentant stronnictwa ugodowego, optującego za oddaniem Heleny mężowi, załagodzeniem sporu i zażegnania groźby wojny; miał ocaleć po upadku Troi i z częścią swoich rodaków przybyć w okolice Wenecji, by założyć nowe państwo na terenach zamieszkałych uprzednio przez Liburnów. [przypis edytorski]

ante omnia (łac.) — przede wszystkim. [przypis edytorski]

ante Peiperum (łac.) — przed Peiperem. [przypis edytorski]

ante rem, in re, post rem (łac.) — przed rzeczą, w rzeczy, po rzeczy. [przypis edytorski]

Anteusz (mit. gr.) — olbrzym pokonany przez Heraklesa; zyskiwał siły dotykając ziemi, więc Herakles musiał go w czasie walki trzymać w powietrzu. [przypis edytorski]

Anteusz (z łac.) a. Antajos (mit. gr.) — syn Posejdona i Gai (Ziemi), olbrzym żyjący w Libii, który zmuszał przechodzących do walki zapaśniczej, a wyczerpanych zmaganiami zabijał; pozostawał niezwyciężony, gdyż zyskiwał siły, dotykając ziemi; kiedy walczący z nim Herakles zorientował się, dlaczego nie może go pokonać, uniósł go w powietrze i zmiażdżył w uścisku. [przypis edytorski]

antežys — pievos pakraštys prie dirvos. [przypis edytorski]

Antezessor — Vorgänger. [przypis edytorski]

ant galo — galų gale, galiausiai. [przypis edytorski]

ant galo — galų gale. [przypis edytorski]

ant galo (lenk.) — čia: pagaliau. [przypis edytorski]

ant galo (lenk. — na koniec) — galų gale. [przypis edytorski]

ant galo (lenk.) — pagaliau. [przypis edytorski]

ant galo — pagaliau, galiausiai. [przypis edytorski]

ant galo — pagaliau, galų gale. [przypis edytorski]

ant galo — pagaliau, galų gale. [przypis edytorski]

ant gvolto (lenk.) — skubiai. [przypis edytorski]

anticipando (łac.) — antycypując; z wyprzedzeniem mających nastąpić wydarzeń. [przypis edytorski]

Anticyra — miasto w Grecji, w okolicach którego rósł ciemiernik (łac. Helleborus), trucizna stosowana w starożytności również jako lek na szaleństwo. „Trzy Anticyry” mogą oznaczać potrójną dawkę tego leku. [przypis edytorski]

Antifates (mit. gr.) — wódz Lastrygonów, którzy zaatakowali Odyseusza. [przypis edytorski]

Antikleja — matka Odyseusza. [przypis edytorski]

Antiloch — syn Nestora, poległy pod Troją. [przypis edytorski]

Antiloch — syn Nestora, starego i doświadczonego wojownika z Iliady. [przypis edytorski]

Antilochus (mit. gr.) — syn Nestora, starego bohatera wojny trojańskiej. [przypis edytorski]

Antinous (111–130) — grecki młodzieniec, oficjalny kochanek cesarza Hadriana; kiedy utonął w Nilu, na rozkaz Hadriana powstało wiele rzeźb i portretów przedstawiających Antinousa jako ideał młodzieńczej piękności. [przypis edytorski]

Antinous (111–130) — grecki młodzieniec, protegowany i kochanek cesarza Hadriana, przedstawiany w rzeźbie i na monetach jako ideał młodzieńczego piękna. [przypis edytorski]

Antinous a. Antinoos (111–130) — piękny młodzieniec pochodzący z Grecji, wychowanek i kochanek cesarza Hadriana (76–138; władca Rzymu od 117 r.n.e.), który w miejscu, gdzie chłopiec, mając niespełna 20 lat, utonął w Nilu, założył miasto Antinoopolis, ogłosił też Antinoosa herosem, wznosił mu świątynie i uczcił go licznymi rzeźbami, portretami itp. [przypis edytorski]

Antinous a. Antinoos — piękny młodzieniec pochodzący z Grecji, wychowanek i kochanek cesarza Hadriana (76–138; władca Rzymu od 117 r.n.e.), który w miejscu, gdzie chłopiec, mając niespełna 20 lat, utonął w Nilu w 130 r. założył miasto Antinoopolis, ogłosił też Antinoosa herosem, wznosił mu świątynie i uczcił go licznymi rzeźbami, portretami itp.; tu przen.: ideał męskiej młodzieńczej urody. [przypis edytorski]

Antinous — gr. młodzieniec, oficjalny kochanek cesarza Hadriana. [przypis edytorski]

Antinous i Teodot (…) — por. Tytus Liwiusz, Dzieje Rzymu od założenia miasta, XLV, 26. [przypis edytorski]

Antiochia — miasto nad rzeką Orontes, 22 km od wybrzeża Morza Śródziemnego, obecnie w płd. Turcji. W starożytności jeden z najważniejszych ośrodków handlowych, kulturalnych i religijnych w obrębie basenu Morza Śródziemnego. [przypis edytorski]

Antiochia — miasto nad rzeką Orontes, 22 km od wybrzeża Morza Śródziemnego, obecnie w południowej części Turcji. W starożytności jedno z najważniejszych ośrodków handlowych, kulturalnych i religijnych w obrębie basenu Morza Śródziemnego. [przypis edytorski]

Antiochia — miasto w płd. Turcji, w pobliżu granicy z Syrią; w 1098 po kilkumiesięcznym oblężeniu zdobyte przez rycerzy pierwszej wyprawy krzyżowej przeciwko muzułmanom; Księstwo Antiochii (1098–1268) było najpotężniejszym z państw utworzonych na Bliskim Wschodzie przez krzyżowców. [przypis edytorski]

Antiochia — miasto w Syrii, w staroż. jedno z centrów chrześcijaństwa i czołowy ośrodek teologii chrześcijańskiej. [przypis edytorski]

Antioch III Wielki (ok. 242–187 p.n.e.) — wybitny władca hellenistycznego mocarstwa Seleucydów (Seleukidów), rozciągającego się od wybrzeży M. Śródziemnego po Indie; próbował wyprzeć Rzymian z Grecji, jednak po przegranej bitwie pod Magnezją (190 p.n.e.) został zmuszony do wycofania się, zapłacenia ogromnej kontrybucji oraz odstąpienia części własnego terytorium w Azji Mniejszej. [przypis edytorski]

Antioch IV Epifanes, król Kommageny (I w. n.e.) — syn króla Kommageny Antiocha III Filokajsara; wychowany w Rzymie, w 38 n.e. otrzymał od cesarza Kaliguli przywrócenie królestwa Kommageny w płn. Syrii, którym rządził do roku 72, kiedy został oskarżony o spiskowanie z Partami przeciw Rzymianom i pozbawiony władzy. [przypis edytorski]

Antioch IV Epifanes (ok. 215–164 p.n.e.) — król hellenistycznego państwa Seleucydów; słynął z hojności dla miast greckich. W 174 p.n.e. podjął się dokończenia na własny koszt największej spośród świątyń staroż. Grecji, świątyni Zeusa Olimpijskiego w Atenach, której budowę rozpoczęto za rządów Pizystratydów, ok. 520 p.n.e., ale zarzucono po obaleniu tyranii w 510 p.n.e. Antioch sprowadził w tym celu architekta z Rzymu, jednak po śmierci władcy prace przerwano, a budowę doprowadził do końca dopiero rzymski cesarz Hadrian w II w. n.e. [przypis edytorski]

Antioch IV Epifanes (ok. 215–164 p.n.e.) — władca hellenistyczny z dynastii Seleucydów, panował od 175 p.n.e.; jego polityka siłowej hellenizacji Judei doprowadziła do wybuchu żydowskiego powstania Machabeuszy. [przypis edytorski]

Antioch (…) przybył doń C. Popiliusz jako wysłaniec senatu — Tytus Liwiusz, Dzieje Rzymu od założenia miasta, XLV, 12. [przypis edytorski]

Antiope — matka muzyka Amfiona i Zethosa, uwiedziona przez Zeusa pod postacią satyra. [przypis edytorski]

Antiope (mit. gr.) — Amazonka, siostra Hippolity. [przypis edytorski]

antipapa (łac., wł.) — antypapież; osoba powołana na tron papieski nieprawnie; podczas tzw. wielkiej schizmy zachodniej (1378–1417) do tytułu głowy Kościoła katolickiego rościło sobie pretensje dwóch papieży jednocześnie, w Awinionie i w Rzymie, popieranych przez różne grupy kardynałów i różne państwa europejskie. [przypis edytorski]

antiquo modo (łac.) — starym sposobem, według starych zwyczajów. [przypis edytorski]

antiquus (łac.) — dawny, starożytny; tu D. lm antiquorum: starożytnych. [przypis edytorski]

antis — marškinių perskėlimas per krūtinę. [przypis edytorski]

ant Kalėdų! — Kalėdoms. [przypis edytorski]

antkarto (lenk.) — tuo pat metu, iš karto. [przypis edytorski]

antklastas — skepetas ar skara ant pečių. [przypis edytorski]

ant ko mokytis? — dabar: ko mokytis?; kokios profesijos mokytis?; kuo tapti? [przypis edytorski]

ant krūties laivinės — ant laivo krūtinės. [przypis edytorski]

ant milijonų širdžių — šnd.: milijonui širdžių. [przypis edytorski]

Antoine, André (1858–1943) — aktor, szef teatrów, reżyser filmowy i krytyk; promował naturalistyczny styl gry aktorskiej, inscenizował dzieła Emila Zoli. [przypis edytorski]

Antoine Nompar de Caumont, książę de Lauzun (1632—1723) — francuski arystokrata, dworzanin i wojskowy; znany głównie z tego, że wzbudził miłość księżnej de Montpensier, kuzynki Ludwika XIV i jednej z najbogatszych dziedziczek w Europie, którą następnie, wbrew zakazowi króla, potajemnie poślubił. [przypis edytorski]

Antokol — dziś dzielnica Wilna, położona na lewym brzegu rzeki Neris, kilka kilometrów na płn. wschód od historycznego grodu wileńskiego. [przypis edytorski]

Anton, ab!… Mitzel! na, wirst du schon sehen! Johann! um Gottes Namen! (niem.) — Anton precz! Mitzel! Jeszcze zobaczysz! Johann! Na Boga! [przypis edytorski]

Anton Czechow (1860–1904) — ros. pisarz i dramaturg; początkowo autor satyrycznych opowiadań (Śmierć urzędnika, Gruby i chudy), później rozwinął swoją antytołstojowską filozofię w dramatach (Nudna historia, Człowiek w futerale), zdobył sławę wystawioną w 1896 Czajką. [przypis edytorski]

Antonescu, Ion (1882–1946) — wojskowy i polityk rumuński, faszystowski dyktator Rumunii w latach 1940–1944, współpracujący z hitlerowską III Rzeszą. [przypis edytorski]

antonianie a. antonici — członkowie Zakonu szpitalnego św. Antoniego, założonego w 1095, zlikwidowanego w 1803. [przypis edytorski]

„Antoni” — Batalion „Antoni” został zorganizowany w 1943 r. z żoliborskich harcerzy skupionych w Szarych Szeregach oraz żołnierzy Narodowej Organizacji Wojskowej, która scaliła się z AK jesienią 1942 r. Jego dowódcą był mjr Zygmunt Brockhauzen ps. „Antoni”. Batalion na początku powstania walczył na Woli, gdzie poniósł tak ciężkie straty, że 7 sierpnia został rozwiązany, a jego ocalałych żołnierzy wcielono do innych pododdziałów AK. [przypis edytorski]

Antoniewicz, Jan Bołoz (1858–1922) – polski historyk sztuki i literatury; autor m.in. pracy Zygmunt Krasiński i dzieło Stanisława Tarnowskiego (1897). [przypis edytorski]

Antoni — Marek Antoniusz (83 p.n.e.–30 p.n.e.), rzymski polityk i dowódca wojskowy, stronnik i przez matkę daleki krewny Cezara, jego główny współpracownik w czasie wojny domowej z Pompejuszem. Po zabójstwie Cezara należał do II triumwiratu, który pokonał spiskowców. Pod koniec życia wdał się w wojnę domową z Oktawianem Augustem; pokonany w bitwie morskiej pod Akcjum, popełnił samobójstwo. [przypis edytorski]

antonim — wyraz o znaczeniu przeciwnym do innego wyrazu; przeciwieństwo synonimu. [przypis edytorski]

Antonin Pius, właśc. Titus Aurelius Fulvus Boionius Arrius Antoninus (86–161) — cesarz rzymski od 138, brat ciotki Marka Aureliusza; został wyznaczony na następcę i adoptowany przez cesarza Hadriana, pod warunkiem, że jednocześnie usynowi Marka Enniusza Werusa (późniejszego cesarza Marka Aureliusza) oraz Lucjusza Aeliusza Commodusa (późniejszego cesarza Lucjusza Werusa), co nastąpiło 25 lutego 138. [przypis edytorski]

Antoninus Pius, właśc. Titus Aurelius Fulvus Boionius Arrius Antoninus (86–161) — cesarz rzymski od 138; adoptowany przez cesarza Hadriana został jego następcą; przybrany ojciec oraz poprzednik cesarzy Marka Aureliusza i Lucjusza Sewera. [przypis edytorski]