Potrzebujemy Twojej pomocy!
Na stałe wspiera nas 455 czytelników i czytelniczek.
Niestety, minimalną stabilność działania uzyskamy dopiero przy 500 regularnych darczyńców. Dorzucisz się?
Przypisy
Pierwsza litera: wszystkie | 0-9 | A | B | C | D | E | F | G | H | I | J | K | L | M | N | O | P | Q | R | S | T | U | V | W | X | Y | Z
Według typu: wszystkie | przypisy autorskie | przypisy redaktorów Wolnych Lektur | przypisy źródła | przypisy tłumacza
Według kwalifikatora: wszystkie | anatomiczne | angielski, angielskie | arabski | architektura | astronomia | białoruski | biologia, biologiczny | bez liczby pojedynczej | botanika | celtycki | chemiczny | chiński | czasownik | czeski | dopełniacz | dawne | drukarstwo, drukowany | dziecięcy | ekonomiczny | filozoficzny | fizyka | francuski | frazeologia, frazeologiczny | geografia, geograficzny | geologia | grecki | gwara, gwarowe | handel, handlowy | hebrajski | hinduski | historia, historyczny | hiszpański | holenderski | ironicznie | islandzki | japoński | język, językowy, językoznawstwo | łacina, łacińskie | literacki, literatura | liczba mnoga | matematyka | medyczne | mineralogia | mitologia | mitologia germańska | mitologia grecka | mitologia rzymska | muzyczny | nieodmienny | niemiecki | norweski | obelżywie | poetyckie | pogardliwe | polski | polityczny | portugalski | pospolity | potocznie | prawo, prawnicze | przenośnie | przestarzałe | przymiotnik | przysłowiowy | przysłówek | psychologia, psychologiczny | regionalne | religijny, religioznawstwo | rodzaj męski | rodzaj nijaki | rosyjski | rodzaj żeński | rzadki | rzeczownik | rzymski | środowiskowy | staropolskie | starożytny | szwedzki | teatralny | techniczny | turecki | ukraiński | węgierski | włoski | wojskowy | wulgarne | żartobliwie | zdrobnienie | żeglarskie | zoologia
Według języka: wszystkie | English | français | Deutsch | lietuvių | polski
Znaleziono 156973 przypisów.
wielkoduszny Temidy (…) synu (mit. gr.) — w istocie Prometeusz był synem tytana Japeta i okeanidy Klimene a. okeanidy Azji (bratem Atlasa i Epimeteusza, męża Pandory), tytanida Temida była siostrą ojca Prometeusza, a więc jego ciotką; Hefajstos, określając go jako „wielkodusznego”, docenia wartość umysłu i ducha Prometeusza. [przypis edytorski]
wielkomyślność — wspaniałomyślność. [przypis edytorski]
wielkoruski (hist.) — dotyczący Wielkiej Rusi, czyli Wielkorusi a. Wielkorosji, co pierwotnie odnosiło się do północno-wschodnich ziem ruskich, następnie do ziem Carstwa Rosyjskiego i Imperium Rosyjskiego. [przypis edytorski]
wielkorządca natury — Słońce. [przypis redakcyjny]
wielkorządca — urzędnik zarządzający dochodami z miast i dóbr na poziomie prowincji, regionu etc. [przypis edytorski]
Wielkość człowieka w samejże jego chciwości (…) — „Cóż by to było za miłosierdzie zbudować cały dom dla drugiego, umeblować, wysłać i oddać mu klucze do ręki? chciwość uczyni to rada… Trzeba było tedy sztuki, aby umiarkować chciwość, a sztuka polega na porządku społecznym, który powściąga ją siłą i kieruje ku rzeczom użytecznym dla społeczności” (Traktat o miłosierdziu i miłości własnej.). [przypis tłumacza]
wielkość* — wielka ilość. [przypis redakcyjny]
wielkoście (daw. forma) — dziś M.lm: wielkości. [przypis edytorski]
wielkości ekstensywne — ażeby czytelnik nie mozolił się na próżno, winien pamiętać, że kategoria „ilości” zawiera w sobie zarówno pojęcia liczbowe jak i przestrzenne, a więc i „wielkości”. Kant na jedno i drugie używa najczęściej wyrazu Grösse, jako ogólniejszego. Trzeba też uważać, że raz się mówi o szczegółach określonych (quanta), drugi raz o pojęciu ogólnym (quantitas). W liczbowym rozumieniu nazwałem quantum, idąc za Trentowskim, „ilostką” (na podobieństwo wyrazów: jednostka, całostka); ale w znaczeniu przestrzennym nie mogłem się zdecydować na „wielkostkę”, ani na „lik” użyty przez Józefa Kremera, bo wyraz ten już prawie tylko w zwrocie: „bez liku” jest zrozumiały; i musiałem uciec się do wyrażeń złożonych, gdzie przeciwstawienie quantum i quantitas było nieodzowne. Wyrazów intensywny i ekstensywny nie spolszczyłem na wzór Trentowskiego: rozpięty i napięty. [przypis redakcyjny]
wielkości jakiejś ilostki [quantum], która nie jest nam dana w obrębie pewnych granic każdego oglądu, nie możemy pomyśleć innym sposobem, jak tylko za pomocą syntezy części — nieokreśloną ilość wówczas możemy oglądać jako całość, gdy jest zamknięte w granicach, i nie potrzebujemy konstruować jej całkowitości przez mierzenie, tj. kolejną syntezę jej części. Bo granice określają już zupełność, odcinając wszystko, co by było czymś więcej. [przypis autorski]
wielkoxiążęcy — dziś popr. pisownia: wielkoksiążęcy. [przypis edytorski]
wielmi (daw.) — bardzo. [przypis edytorski]
wielmi (starop.) — wielce; bardzo. [przypis edytorski]
wielmi (starop.) — wielce. [przypis edytorski]
wielmożnić — tytułować „jaśnie wielmożnym”. [przypis redakcyjny]
wielmożny (daw.) — przemożny, potężny. [przypis edytorski]
Wielmożny Panie, powinszowanie Nowego Roku —- utwór ten miał napisać Słowacki w dniu Nowego Roku 1837 podczas kwarantanny w El-Arish w żartobliwej formie życzeń dla towarzysza podróży Zenona Brzozowskiego. W rękopisach poety brak jednak tego wiersza. Po raz pierwszy wydrukował go Leopold Meyet w 1893 r. na łamach warszawskiego „Tygodnika Ilustrowanego” w formie takiej, w jakiej mu podyktował go z pamięci Karol Brzozowski, syn Zenona. Stąd też tekst nie jest może zupełnie wierny. [przypis redakcyjny]
wielogłowę (daw. forma) — dziś B. lp r.ż.: wielogłową. [przypis edytorski]
Wieloimienny, coś z Kadmosa domu (…) — piąta pieśń chóru, obejmująca wersy 1115–1154 tekstu oryginalnego, stanowiąc hymn do Bachusa, opiekuna miasta Teby. [przypis edytorski]
Wieloimienny — Wieloimiennym nazywa się tu Bakchusa, bo w rozmaitych miejscach czcią się cieszył pod rozmaitymi przydomkami. [przypis redakcyjny]
wielokropek — dziś popr. forma D. lm: wielokropków. [przypis edytorski]
wielokrotnie zwraca uwagę na zagadnienie tandety: intelektualnej, artystycznej, filozoficznej — L. Krzywicki, W otchłani, Warszawa 1909, s. 45, 64. [przypis autorski]
wielolity — różnorodny. [przypis edytorski]
wielom — dziś: wielu. [przypis redakcyjny]
wielomowny — dziś: wymowny, wielosłowny; gadatliwy. [przypis edytorski]
wielom — wielu ludziom. [przypis edytorski]
wielonoga, sturęka — sens: mszcząca się na wiele sposobów. [przypis edytorski]
Wielopolska, Marianna (1646–1733) — siostra królowej Marii Kazimiery Sobieskiej. [przypis edytorski]
Wielopolski, Aleksander (1803–1877) — polityk, naczelnik Rządu Cywilnego Królestwa Polskiego. [przypis edytorski]
Wielopolski, Aleksander (1803–1877) — polski polityk konserwatywny, ziemianin, zwolennik ugody i współpracy z Rosją; naczelnik rządu cywilnego Królestwa Polskiego; inicjator nadzwyczajnego poboru do wojska (tzw. branki) w styczniu 1863 r., w celu pozbycia się z kraju radykalnej młodzieży, co stało się bezpośrednią przyczyną wybuchu powstania styczniowego. [przypis edytorski]
Wielopolski, Aleksander, margrabia Gonzaga-Myszkowski (1803–1877) — polski polityk konserwatywny, ziemianin, zwolennik ugody i współpracy z Rosją; podczas powstania listopadowego związany z A. Czartoryskim; w 1861 mianowany dyrektorem Komisji Rządowej Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego; pokłócony z tymczasowym wojskowym namiestnikiem Królestwa Polskiego, złożył dymisję i wyjechał do Petersburga, gdzie zyskał przychylność dworu i wrócił w czerwcu 1862 jako naczelnik rządu cywilnego Królestwa Polskiego; inicjator nadzwyczajnego poboru do wojska (tzw. branki) w styczniu 1863, w celu pozbycia się z kraju radykalnej młodzieży, co stało się bezpośrednią przyczyną wybuchu powstania styczniowego. [przypis edytorski]
wielopotrzebno — dziś ten neologizm wystąpiłby w formie „wielopotrzebne”. [przypis edytorski]
wieloryb przylądkowy, Eubalaena capensis (daw. biol.) — wieloryb biskajski południowy (Eubalaena australis), gatunek wieloryba występujący na półkuli południowej, pomiędzy 30° a 50° szer. geogr. płd., osiągający do 18 m długości; dawna nazwa gatunku pochodzi od Przylądka Dobrej Nadziei w Afryce Płd., gdyż zwierzęta te w okresie godowym przypływają na wody wokół przylądka i można je dogodnie obserwować z lądu. [przypis edytorski]
wielość rzeczywistości — koncepcja Leona Chwistka (1884–1944), matematyka, malarza, teoretyka sztuki i filozofa. Chwistek wyszczególniał rzeczywistość rzeczy (czyli rzeczywistość popularną, zgodną z potocznym odbiorem), fizykalną (zgodną z opisem naukowym), rzeczywistość wrażeń (psychologiczną) i wyobrażeń (rzeczywistość wizjonerów); porządkował według tego podziału typy malarstwa (prymitywizm, realizm, impresjonizm, futuryzm czyli tzw. nowa sztuka), a także typy ludzi w związku z ich rozmaitymi zawodami. [przypis edytorski]
„wielość rzeczywistości” — termin stworzony przez Leona Chwistka (1884–1944), filozofa, matematyka, malarza, teoretyka sztuki, autora dzieła Wielość rzeczywistości (1921). [przypis edytorski]
Wielość rzeczywistości — Wielość rzeczywistości w sztuce, dzieło Chwistka z 1924 roku lub, ogólniej, jego koncepcja wielości rzeczywistości. [przypis edytorski]
wielostrona — wielostrunna. [przypis redakcyjny]
wieloważny — wiele ważący, wartościowy. [przypis redakcyjny]
wieloznacząco — dziś popr.: wieloznacznie. [przypis edytorski]
Wielu by tu pewnie chciało… — częste u Plauta (celowe) wypadnięcie z roli aktora. Chodzi o pewne uprzedzenie widzów, że tym razem nie będzie szerokiego opowiadania o wszystkich komicznych cechach żołnierza samochwała. [przypis tłumacza]
wieluć — wielu z partykułą -ć. [przypis edytorski]
wielu (…) doradza wcale przeciwnie — Arab Awicenna i jego szkoła, w przeciwstawieniu do Galena, który zalecał główny posiłek w dniu spożywać wieczorem. [przypis tłumacza]
wielu kapłanów […] weszli […] i zwodzą — dziś popr.: wielu kapłanów weszło… i zwodzi. [przypis edytorski]
Wielu kolonistów (…) opuściło swoje grunta i powróciło do baraków w Chrystal, skąd odesłano ich do Rio Janeiro — rozproszyli się oni po całej Brazylii, wyginęli z nędzy lub powrócili do Europy. [przypis autorski]
wielu (…) kończyło życie wysoko i rychło, wzorem Phyllis, królowej Traków, Bonozusa, króla Rzymian — Phyllis powiesiła się wskutek nieszczęśliwej miłości. Bonozus, cesarz rzymski, słynny z opilstwa; gdy się powiesił, mówiono, że nie człowiek wisi, ale beczka z winem. [przypis tłumacza]
Wieluń — w oryg. łac. castrum Velun; Wieluń nad Notecią. [przypis edytorski]
Wielu przecie (…) skazuje się na upośledzenie pod względem pokarmów, napojów… — brak więc wyżej wymienionych przyjemności nie stanowi dowodu upośledzenia tyrana w porównaniu ze zwykłymi obywatelami. [przypis tłumacza]
wielu też wynajmowało sobie fletnistów, aby ich pieniom żałobnym grą na instrumencie wtórzyli — „A gdy przyszedł Jezus w dom książecia i ujrzał piszczki i lud zgiełk czyniący” (Mt 9, 23); piszczek = αὐλητής (w greckim oryg.) = fletnista. Zgodność w obu opisach obrazu obyczajowego jest uderzająca. [przypis tłumacza]
wielu — tu: ilu tylko (tj. wszystkich). [przypis edytorski]
Wielu twierdzi, iż w owej wielkiej i ostatecznej bitwie morskiej, jaką Antoniusz przegrał przeciw Augustowi (…) — Pliniusz, Historia naturalna, XXXII, 1. [przypis tłumacza]
Wielu was było — aluzja do upadku powstania listopadowego, w którym więcej Polaków brało udział niż Spartan w bitwie pod Termopilami. [przypis redakcyjny]
wielu wrogów tych sykofantów — tym wrogom pomagał w sądzie przeciw sykofantom. [przypis tłumacza]
Wielu z nich gromadzą — dziś popr.: wielu z nich gromadzi. [przypis edytorski]
Wielu z rycerzy… — we flocie służą najubożsi (thetes); rycerze (szlachta majątkowa, [hippeis]) są właściwie obowiązani tylko do służby w konnicy. [przypis tłumacza]
wiem bo ja — bo ja wiem. [przypis edytorski]
wiem ci ja — konstrukcja z partykułą „ci”, pełniącą funkcję wzmacniającą. [przypis edytorski]
wiem ci — konstrukcja z partykułą wzmacniającą -ci. [przypis edytorski]
Wiem dobrze, że nie my wynaleźliśmy symbol (…) świadomie wygnać wszystko, co przypadkowe, a więc okoliczności środowiska, epoki, poszczególnych faktów — J. Huret Enquête sur l'évolution littéraire, Paris 1891, s. 93. [przypis autorski]
Wiem dzielność… zwierciadła — Znam siłę jego magiczną. [przypis redakcyjny]
Wiem (…) gotowy. — Całe to rozumowanie jest nienagannie logiczne, jak przystało na mężczyznę, a zwłaszcza na Alcesta, u którego skłonność do bezwzględnej i nieco sztywnej konsekwencji jest jednym z głównych rysów charakteru. Zobaczymy, co się stanie z całą tą logiką w rączkach Celimeny. Celimenie ani w głowie przyjąć bitwę na terenie zakreślonym tu przez Alcesta, męskim terenie logiki; wyda ją, sprowadziwszy wprzód Alcesta na swój teren, teren uczucia, i tam ją wygra. Dlatego całe to rozumowanie spłynie po niej bez najmniejszego śladu. [przypis tłumacza]
Wiem, krzyż będzie mym grobem… — Śmierć na krzyżu była częstą karą u niewolników rzymskich w epoce plautowskiej. Dla rzymskich widzów leży pewien (okrutny co prawda) dowcip w tym powoływaniu się niewolnika na swój „grób rodzinny”… na krzyżu i wymienianiu swych „przodków” (maiores mei), jakby w jakimś dostojnym rodzie rzymskim. [przypis tłumacza]
Wiem o tym, synu, wiem o tym; ale też Efraim inaczej rozrośnie się niż Manasse — Rdz 48, 14 i n. [przypis tłumacza]
wiem o wielu innych rzeczach — a więc także o tym, że umiałby lepiej ocenić to szczęście, że ją posiada. [przypis redakcyjny]
wiem przyczynę — dziś: znam przyczynę. [przypis edytorski]
wiem sposób — dziś: znam sposób. [przypis edytorski]
Wiem także dobrze, że moją wymowę — zdanie urwane (mówca, pisząc, naśladuje żywe słowo) należy nawiązać do początku zdania następnego, gdzie „wymowę” zastępuje skromnie „doświadczenie”. [przypis tłumacza]
wiem — tu: znam. [przypis edytorski]
wiem Witołda, że z wojskami stoi — wiem, że Witold z wojskami stoi (składnia łac.). [przypis edytorski]
Wiem wszystko! Zaraz mówię! — tu opuściłem 5 wierszy nieautentycznych. [przypis tłumacza]
Wiemy o owym skrzętnym żołnierzu Mariuszu (…) — por. Plutarch, W jaki sposób trzeba poskramiać gniew, 13. [przypis tłumacza]
Wiemy tedy dobrze i rozumiemy (…) etycyzm, nietzscheanizm, ibsenizm, weryzm etc., etc. — E. Przewóski, Nasz krytycyzm, „Tygodnik Ilustrowany” 1895, nr 7. [przypis autorski]
wiemy tylko o tym jednym sofizmacie — Arystoteles odróżnia dwie klasy sofizmatów (σοφίσματα), czyli błędnych wniosków: do pierwszej należą np. takie, które powstają przez błędne łączenie lub dzielenie słów ( διαίρεσις ), przez zły akcent (προσόδια) itp. Do drugie takie, które nie polegają na właściwościach mowy, np. petitio principii. Zob. np. II, s. 39 (Zur Logik und Dialektik). [przypis tłumacza]
Wiemy, że istnieje nieskończoność (…) — Uwagi nad Duchem geometrycznym: „Za każdym razem, kiedy jakieś twierdzenie jest nie do pojęcia trzeba zawiesić sąd co do niego i nie przeczyć mu z tego powodu, ale rozpatrzyć twierdzenie przeciwne; jeżeli się okaże jawnym fałszem, można śmiało uznać za pewnik pierwsze, mimo jego niezrozumiałości”. [przypis tłumacza]
wiemże ja sama — konstrukcja z partykułą -że; znaczenie: czy ja sama wiem. [przypis edytorski]
Wiem, że jestem zaledwie dostrzegalnym pyłem,
Wirującym na fali świetlanych promieni,
Który w słońcu przez chwilę tęczowo się mieni,
Żeby zgasnąć na zawsze… Wiem, że prochem byłem,
Jestem, w proch się obrócę, choć ludzie uczeni
Nawet łudzą mię nieraz twierdzeniem zawiłem,
Że snadź zmartwychpowstanę…
[przypis autorski]
wiemże — konstrukcja z partykułą -że; znaczenie: czy wiem. [przypis edytorski]
Wiem, że z takim rządem miałaby Polska w lat kilka despotyzm. — to zdanie usunięto w wydaniu z 1816 r. [przypis edytorski]
wieńce nazwane od miasta, od muru i od oblężenia — Coronae civicae, murales, obsidionales etc. [łac. wieńce upamiętniające zdobycie miasta wdarcie się na mury, oblężenie — Red.WL]. [przypis edytorski]
wieńcy — dziś popr. forma N.lm: wieńcami. [przypis edytorski]
wieńczący powodują się jedynie własnym interesem — retoryka uczyła przedstawiać własną korzyść jako bene [wł.: dobro] drugiego, któremu to się perswaduje. [przypis tłumacza]
wieńczyć (z ukr.) — żenić. [przypis redakcyjny]
wieńczył (…) głowę wawrzynem — wieniec z wawrzynu wkładano na głowę przy ofiarach lub kiedy przynoszono dobre wieści. [przypis redakcyjny]
Wienckowski, Ritter von — major armii austro-węgierskiej, zamieszany w aferę szpiegowską. [przypis edytorski]
wiency (gw.) — więcej. [przypis edytorski]
Wienerluft (niem.) — wiedeńskie powietrze; tu: atmosfera Wiednia. [przypis edytorski]
„Wiener Mittagszeitung” — dziennik wychodzący w Wiedniu w pierwszej połowie XX w. [przypis edytorski]
Wieniawski, Henryk (1835–1880) — polski kompozytor, skrzypek i pedagog; jeden z najwybitniejszych polskich skrzypków i kompozytorów w historii; w 1872 udał się wraz z pianistą Antonem Rubinsteinem na wielkie tournée koncertowe po Stanach Zjednoczonych, gdzie dali łącznie ponad 200 koncertów. [przypis edytorski]
Wieniawski, Henryk (1835–1880) — polski kompozytor, skrzypek i pedagog. [przypis edytorski]
wieniec cyprysowy — wieniec żałobny; cyprys był związany z obrzędami pogrzebowymi. [przypis edytorski]
wieniec dębowy — corona civica, jedno z najwyższych odznaczeń wojskowych starożytnego Rzymu, przyznawane za uratowanie życia współobywatela w czasie bitwy. [przypis edytorski]
wieniec dębowy — wg staroż. tradycji rzym.: przyznawany za ocalenie w bitwie Rzymianina. [przypis edytorski]
wieniec dożynkowy — wieniec wity ze zbóż, przyozdabiany kwiatami, jarzębiną, wstążkami. Robiony na dożynki czyli ludowe święto na zakończenie zbiorów zbóż. [przypis edytorski]
„Wieniec” — galicyjskie czasopismo społeczno-polityczne z przełomu XIX i XX w. [przypis edytorski]
wieniec laurowy — wg staroż. tradycji rzym.: przysługiwał triumfatorowi. [przypis edytorski]
wieniec laurowy — wieniec z liści wawrzynu; symbol sławy i triumfu, wręczany od czasów starożytnych zwycięzcom w rywalizacji sportowej, naukowej, militarnej lub artystycznej. [przypis edytorski]
wieniec Petrarki — Petrarca, Francesco (1304–1374), wybitny poeta wł., w 1341 r. został uwieńczony wieńcem laurowym na Kapitolu, co było najwyższym wyróżnieniem, jakie mogło spotkać twórcę. [przypis edytorski]
wieniec — symbol dziewictwa. [przypis edytorski]
wieniec trawiany — wg staroż. tradycji rzym.: najwyższe wyróżnienie za osiągnięcia na polu bitwy, np. za ocalenie całej armii lub miasta. [przypis redakcyjny]
wieniec wawrzynowy — wieniec laurowy; u starożytnych Greków i Rzymian: wieniec z liści wawrzynu, przyznawany zwycięzcom, artystom, uczonym. [przypis edytorski]
wieniec włóż na skronie — przyjęcie ucznia do szkoły odbywało się z ceremoniałem i tajemniczymi obrzędami, zupełnie tak, jak np. dzisiaj przystąpienie do loży wolnomularskiej. Nawet wielki filozof Pitagoras ujął swą szkołę w pewne sekretne formuły, jakoby zakonu: inne szkoły filozoficzne, jak widzimy z tego ustępu, musiały mieć również pewien rytuał dla nowicjuszów. Cały następny ceremoniał przypomina pokątne obrzędy bóstw azjatyckich, jak Sabaziosa (frygijski Bakchos), oraz innych, zawlekanych do Aten przez niewolników, a zwłaszcza przez niewolnice. Zaklęcia, na które pojawiają się Chmury, to jakby późniejsze średniowieczne sabaty i czary, oraz praktyki, przez moc których zjawiał się na usługi zły duch. [przypis tłumacza]
