Przypisy

wadium — kwota składana do rąk osoby rozpisującej przetarg lub wpłacana do depozytu sądowego jako gwarancja, że oferent nie zmieni ani nie wycofa złożonej oferty. [przypis edytorski]

wadium — kwota stanowiąca zabezpieczenie transakcji, zwracana po jej dokonaniu. [przypis edytorski]

wad osobliwszych, które ią uderzyły w oczy, dom móy oglądaiąc — jest to jeden z przykładów niepoprawności składniowej, częstej u M. D. Krajewskiego, jak również w piśmiennictwie epoki: między zdaniami zachodzi niezgodność podmiotów. [przypis edytorski]

wadzić (daw.) — tu: poróżnić, skonfliktować. [przypis edytorski]

wadzić — przeszkadzać. [przypis edytorski]

wadzić się (daw. a. gw.) — kłócić się, wchodzić w spór. [przypis edytorski]

Wär' nicht das Auge sonnenhaft… (niem.) — Gdyby oko nie było słoneczne,/ Jak moglibyśmy widzieć słońce;/ Gdyby nie było w nas siły Bożej,/ Jak moglibyśmy zachwycać się tym, co boskie? (Goethe). [przypis edytorski]

wagabunda (przestarz., z łac.) — włóczęga, obieżyświat. [przypis edytorski]

wagabunda — włóczęga. [przypis edytorski]

wagabunda (z łac.) — włóczęga a. wędrowny śpiewak. [przypis edytorski]

wagant — średniowieczny kleryk lub żak, żyjący w sposób prowokacyjnie swobodny, często zajmujący się twórczością poetycką bądź aktorstwem. [przypis edytorski]

wagi — obciążniki, element konstrukcji występujący w pewnego typu zegarach wahadłowych. Ciężar wag wykorzystywany był do napędzania mechanizmu zegara. Wagi wykonywane były z metalu, często stylizowane w kształt szyszek jodłowych. [przypis edytorski]

Wagner, Adolf (1890–1944) — gauleiter NSDAP w Bawarii. [przypis edytorski]

wagnerianizm — od nazwiska niemieckiego kompozytora, Richarda Wagnera (1813–1883). [przypis edytorski]

wagnerowski — taki jak u Richarda Wagnera (1813–1883), niemieckiego kompozytora. [przypis edytorski]

Wagner — postać z dramatu Goethego Faust, część druga: dawny zaufany sługa tytułowego bohatera, który jako stary uczony stwarza w procesie alchemicznym homunkulusa, małego człowieczka. [przypis edytorski]

Wagner, Richard (1813–1883) — niemiecki kompozytor, dyrygent i teoretyk muzyki; reformator muzyki operowej, wprowadził nowy rodzaj dzieła muzyczno-scenicznego: dramat sceniczny (Lohengrin, Tristan i Izolda, tetralogia Pierścień Nibelunga), w którym muzyka i słowa zostały podporządkowane przebiegowi akcji. [przypis edytorski]

Wagner, Richard (1813–1883) — niemiecki kompozytor, dyrygent i teoretyk muzyki; reformator muzyki operowej, wprowadził nowy rodzaj dzieła muzyczno-scenicznego: dramat sceniczny (Lohengrin, Tristan i Izolda, tetralogia Pierścień Nibelunga), w którym muzyka i słowa zostały podporządkowane przebiegowi akcji; w 1876 wybudował w mieście Bayreuth własny Teatr Operowy, w którym do dziś odbywa się coroczny festiwal jego dzieł. [przypis edytorski]

Wagner, Richard (1813–1883) — niemiecki kompozytor i reformator teatru, autor licznych oper. [przypis edytorski]

Wagner, Richard (1813–1883) — niemiecki kompozytor. [przypis edytorski]

Wagner, Richard (1813–1883) — niemiecki kompozytor światowej sławy, twórca dramatu muzycznego, krytyk sztuki; w 1872 r. założył słynny teatr w Bayreuth, gdzie wystawiał wielkie widowiska operowe (deklamacje przy orkiestrze symfonicznej), w których wykorzystywał mity starogermańskie; naczelną ideą estetyki wagnerowskiej było zjednoczenie słowa, muzyki i obrazu. Opera Tristan und Isolde (Tristan i Izolda) należy do najbardziej znanych i dość wczesnych utworów Wagnera, napisał ją w 1859 r.; Götterdammerung (Zmierzch bogów, 1876) stanowi ostatnią część tetralogii Der Ring des Nibelungen (Pierścień Nibelungów), poprzednie to: Rheingold (Złoto Renu, 1869), Walküre (Walkiria, 1870), Siegfried (Zygfryd, 1876); misterium sceniczne Parsifal powstało w r. 1882. [przypis edytorski]

Wagner, Richard (1813–1883) — niem. kompozytor, dyrygent i teoretyk muzyki; reformator muzyki operowej, wprowadził nowy rodzaj dzieła muzyczno-scenicznego: dramat sceniczny (poprzez swoje dzieła tj. Lohengrin, Tristan i Izolda, tetralogia Pierścień Nibelungów), w którym muzyka i słowa zostały podporządkowane przebiegowi akcji. Posługiwał się ciągłą melodią z tzw. motywami przewodnimi, w przeciwieństwie do używanej przez wcześniejszych twórców operowych tradycyjnej formy podziału na zamknięte arie, duety i recytatywy. [przypis edytorski]

Wagner, Richard (1813–1883) — niem. kompozytor, dyrygent i teoretyk muzyki; reformator muzyki operowej, wprowadził nowy rodzaj dzieła muzyczno-scenicznego: dramat sceniczny (Lohengrin, Tristan i Izolda, tetralogia Pierścień Nibelunga), w którym muzyka i słowa zostały podporządkowane przebiegowi akcji. Posługiwał się ciągłą melodią z tzw. motywami przewodnimi, w przeciwieństwie do używanej przez Verdiego tradycyjnej formy podziału na zamknięte arie, duety i recytatywy. [przypis edytorski]

wagnerzy — tu: osoby dążące do syntezy różnych poglądów filozoficznych i naukowych; określenie pochodzi od metody twórczej Richarda Wagnera (1813–1883), który w pisanych przez siebie operach dążył do synkretyzmu wszystkich elementów dzieła: warstwy słownej, muzycznej i plastycznej. [przypis edytorski]

wagonowa lektura a. wagonowa literatura (pot.) — szablonowa proza na niskim poziomie, skierowana do niewymagających odbiorców czytających książki dla zabicia czasu np. w podróży. [przypis edytorski]

wagony krwią nasiąkłe i pokłute łzami — wagony, którymi wywożono mieszkańców getta do obozu zagłady, były kolejnym elementem nazistowskiej machiny ludobójstwa. Były to wagony bydlęce, czyli zaprojektowane do przewozu zwierząt, bez miejsc siedzących i większych okien. W jednym wagonie stłoczonych było wiele osób, przy braku prywatnej przestrzeni do spania, czy załatwiania potrzeb fizjologicznych. W czasie podróży brakowało wentylacji oraz dostępu do jedzenia, wody i sanitariatów. W ścisku, rozdzieleni od rodzin, nie wiedząc, dokąd zmierzają, Żydzi i Żydówki spędzali zwykle kilka dni. Deportacje były przeprowadzane pod ścisłym nadzorem SS (tj. nazistowskiej formacji paramilitarnej; pełna nazwa: Schutzstaffel der NSDAP, tj. oddział ochronny partii NSDAP), z uzbrojonymi strażnikami stacjonującymi zarówno wewnątrz, jak i na zewnątrz pociągów. Ci strażnicy mieli za zadanie powstrzymać ucieczki i utrzymywać kontrolę nad deportowanymi przez całą podróż. Jakikolwiek opór lub nieposłuszeństwo spotykały się z surowymi karami. [przypis edytorski]

wagować (daw.) — wahać się. [przypis edytorski]

wagować się (daw.) — wahać się, zastanawiać się. [przypis edytorski]

wagować się (gw.) — wahać się. [przypis edytorski]

wagował — wahał. [przypis edytorski]

Wag — rzeka na Słowacji. [przypis edytorski]

Wag — rzeka w zachodniej Słowacji. [przypis edytorski]

wagując się (gw.) — wahając się. [przypis edytorski]

wagusach — wagarach. [przypis edytorski]

wahać — dziś popr.: wahać się. [przypis edytorski]

Wahazar — bohater tytułowy sztuki Witkacego Gyubal Wahazar, czyli Na przełęczach bezsensu. Nieeuklidesowy dramat w czterech aktach (1921 r.). [przypis edytorski]

Wahlheim — opisywanej w powieści miejscowości Wahlheim odpowiada w biografii Goethego Garbenheim pod Wetzlarem. W 1772r. Goethe przez 4 miesiące przebywał w Wetzlarze, aby po studiach prawniczych odbyć praktyki w sądzie. Garbenheim było celem jego przechadzek podmiejskich. Goethe poznał tu grupę osób, których portrety i losy złożyły się na materiał do przyszłej powieści. Jak pisze Z. Zagórowski (Wstęp do Cierpień…, s. V-VI), Goethe zbliżył się „do grona młodych ludzi, praktykantów i urzędników sądowych, którzy niemieckim zwyczajem skupiali się w stowarzyszeniu, mającem zresztą wyłącznie cele towarzyskie. Członkowie tego towarzystwa schodzili się regularnie w jednej z miejscowych gospód. Do tego grona należeli młodzi dyplomaci i prawnicy: baron Kielmannsegge, Goue, Gotter, Wilhelm Jeruzalem i inni. Tu wreszcie poznał Goethe starszego o osiem lat od siebie Jana Chrystjana Kestnera. Wpierw jednak miał sposobność poznać i zbliżyć się do jego narzeczonej, 19-letniej Karoliny Buff, córki Henryka Adama Buffa, jednego z miejscowych urzędników. Poznanie odbyło się niemal dosłownie w tych warunkach, jak je Goethe opisuje w Cierpieniach…. Z końcem czerwca urządziło grono prawników w trzeci dzień Zielonych Świąt zabawę wiejską w domku myśliwskim w Volpertshausen. Goethe, który towarzyszył dwom panienkom, podjął się wstąpić po drodze po nieznaną sobie dotychczas córkę Buffa. Lota podbiła od razu serce Goethego; przyszło jej to tem łatwiej, że wcale się o to nie starała. (…) Zabawa, w której wzięli udział prawie wszyscy młodzi przyjaciele Goethego, przeciągnęła się do rana. Nazajutrz Goethe uważał za stosowne dowiedzieć się o zdrowie towarzyszki wczorajszego wieczoru — i odtąd stał się stałym gościem na leśniczówce, gdzie mieszkał ojciec Karoliny. Goethe wszedł niejako w kółko rodziny Loty, która była wyjątkowo liczna. Matka Karoliny odumarła w roku 1770 (więc przed dwoma laty) dwanaścioro dzieci, z których Karolina, wówczas 17-letnia, była drugą z rzędu. Karolina wkrótce zastąpiła matkę w pracach domowych i stała się duszą domu. Uznawana przez wszystkich, kochana przez narzeczonego, uwielbiana przez rodzeństwo, była słońcem, koło którego obracało się całe życie tego skromnego domu urzędniczego. Goethe kochał, kochał bez nadziei i bez zamiaru połączenia się z Karoliną, która może niezupełnie obojętna na uczucia Goethego, kochała przecież Kestnera. Kestner nie psuł idylli i mimo pewnych zastrzeżeń, jakie w duszy swej czynił, nie zdradzał niechęci ku Goethemu, którego zalety i zdolności w pełni uznawał. Lecz ten nienaturalny stosunek nie mógł trwać długo — musiało przyjść przesilenie.” I znów miało ono podobny przebieg, jak w powieści. Któregoś dnia, podczas nieobecności Kestnera, „Goethe posunął się tak daleko, że ucałował Karolinę, cudzą narzeczoną”, o czym Karolina powiadomiła swego męża. Odtąd Goethe był chłodno przyjmowany w domu Kestnera, a wreszcie opuścił Garbenheim i Wetzlar. Wyjechał nagle, bez pożegnania, pragnąc zapanować nad uczuciem do Karoliny, które zmieniło się w gwałtowną namiętność. Kiedy Cierpienia młodego Wertera zyskały popularność, do Garbenheim urządzano pielgrzymki, odwiedzając m.in. zaaranżowany grób Wertera. [przypis edytorski]

Wahrenhaus (niem.) — dom towarowy. [przypis edytorski]

Waihu (daw. geogr.) — nazwa części Wyspy Wielkanocnej na południowym Pacyfiku, błędnie przyjęta w XVIII w. przez Europejczyków za nazwę całej wyspy (polinez. Rapa Nui). [przypis edytorski]

waiter (ang.) — kelner. [przypis edytorski]

Waitz, Theodor (1821–1864) — niemiecki psycholog i antropolog. [przypis edytorski]

wajdelota — na Litwie w czasach pogańskich kapłan, guślarz, wróżbita i bard opiewający dzieje narodowe. [przypis edytorski]

wajdelota — przedchrześcijański śpiewak i kapłan litewski. [przypis edytorski]

wajdelota (z pruskiego waidleimai: wróżymy, czarujemy) — zarazem wróżbita, wieszczek, niższy kapłan, guślarz i bard pogańskiej Litwy. [przypis edytorski]

Wajgunga — w oryg.: Waingunga. [przypis edytorski]

Wajgunga — w oryg. Waingunga. [przypis edytorski]

Wajikra (hebr.) — Księga Kapłańska; trzecia księga Pięcioksięgu Mojżeszowego. [przypis edytorski]

Wajld — właśc. Wilde, Oscar (1854–1900) ang. pisarz i dramaturg, przedstawiciel estetyzmu i propagator hasła „sztuka dla sztuki”; był biseksualistą i z powodu romansu z lordem Alfredem Douglasem w 1895 r. został oskarżony o sodomię, aresztowany i skazany przez sąd na 2 lata ciężkich robót. Po wyjściu z więzienia w Reading wyemigrował do Francji, gdzie zmarł na zapalenie opon mózgowych. Na łożu śmierci przeszedł na katolicyzm. [przypis edytorski]

waju (gw.) — wam. [przypis edytorski]

waju (gw.) — Was. [przypis edytorski]

waju (gw.) — was. [przypis edytorski]

wakacyj — dziś częstsza forma D. lm: wakacji. [przypis edytorski]

wakacyj — dziś powszechniejsza forma D. lm: wakacji. [przypis edytorski]

wakancja — zwolnienie miejsca, otworzenie się urzędu; tu: nadawanego przez króla przywileju czerpania zysku z żup solnych. [przypis edytorski]

wakans — wakat, nieobsadzone stanowisko. [przypis edytorski]

wakans — wakat; wolne stanowisko do obsadzenia. [przypis edytorski]

wakans (z łac.) — wolne stanowisko. [przypis edytorski]

Wakarinne (z litew. Vakarinė) — Gwiazda wieczorna. [przypis edytorski]

Waka — wieś tatarska niedaleko od Wilna. [przypis edytorski]

wakerosi (z fonet. hiszp. lm vaqueros) — pasterze bydła; kowboje. [przypis edytorski]

wakować — brakować. [przypis edytorski]

wakujący (daw., z łac.) — brakujący, pusty, nieobsadzony; por. wakat. [przypis edytorski]

wakujący — wolny, niezajęty. [przypis edytorski]

wałach — kastrat. [przypis edytorski]

wałach — koń wykastrowany, najczęściej roboczy, pociągowy itp. [przypis edytorski]

wałach — koń wykastrowany, używany do pracy (w przeciwieństwie do ogiera, wykorzystywanego do jazdy wierzchem oraz w celach rozpłodowych). [przypis edytorski]

wałach — wykastrowany ogier. [przypis edytorski]

wałaszek — zdrobn. od: wałach; koń wykastrowany (najczęściej roboczy, pociągowy itp.). [przypis edytorski]

wał (daw.) — fala morska. [przypis edytorski]

wał (daw.) — fala; por. nawałnica itp. [przypis edytorski]

wał (daw.) — fala. [przypis edytorski]

wał (daw.) — tu: fala. [przypis edytorski]

wał — fala. [przypis edytorski]

Wał Hadriana a. Mur Hadriana (ang. Hadrian's Wall a. Roman Wall) — system fortec połączonych z początku nasypem, następnie murem, chroniący południową, rzymską część Brytanii przed napadami Piktów z górzystej północy, długi na ponad 100 km. Wał powstał w latach 121–129 n.e., a w 142 r. o 150 km na płn. od niego Rzymianie zbudowali drugą linię umocnień, Wał Antonina, który jednak musieli opuścić po kilkudziesięciu latach. [przypis edytorski]

wałówka — pożywienie na drogę. [przypis edytorski]

wałować — otaczać wałami obronnymi; bronić zawczasu. [przypis edytorski]

wał (starop.) — fala. [przypis edytorski]

wał — tu: fala. [przypis edytorski]

wały (daw.) — fale; dziś popr. forma N.lm: wałami. [przypis edytorski]

wały (daw.) — fale morskie; dziś popr. forma N.lm: wałami. [przypis edytorski]

wały (daw.) — fale morskie. [przypis edytorski]

wały (daw.) — fale. [przypis edytorski]

wały — daw. forma N.lm; dziś: wałami; wał (daw.): fala. [przypis edytorski]

wały — fale. [przypis edytorski]

wały — fale [przypis edytorski]

wały (starop.) — fale; za onymi wały: za tymi wałami (falami). [przypis edytorski]

wały (starop.) — tu: fale. [przypis edytorski]

walać (daw.) — brudzić, plamić. [przypis edytorski]

walać (daw.) — plamić, brudzić. [przypis edytorski]

Wala — imię wszechwiedzącej bogini ziemi, Erdy, pod jakim wzywa ją bóg Wotan w cyklu dramatycznym Wagnera Pierścień Nibelunga; jest to zmienione staronordyckie słowo völva, oznaczające wieszczkę. [przypis edytorski]

walansjenka — cienka, delikatna koronka; nazwa od fr. miasta Valenciennes. [przypis edytorski]

walansjenka — rodzaj koronki. [przypis edytorski]

Walasiewicz, Stanisława a. Walsh Olson, Stella (1911–1980) — lekkoatletka, rekordzistka światowa w biegach na krótkie dystanse, jedna z najpopularniejszych sportowców w Polsce w latach 30. Wychowana w Stanach Zjednoczonych, w swojej karierze zdecydowała się reprezentować kraj urodzenia. Po jej śmierci okazało się, że rewelacyjne wyniki sportowe mogły mieć związek z jej interseksualnością (badania wykazały obecność męskiego chromosomu Y). [przypis edytorski]

walcować — tu: tańczyć walca. [przypis edytorski]

walczących — w wersji Felińskiego: „walczącą”; w całym zdaniu-strofie pierwowzoru tekstu mowa jest o Polsce, nie zaś o jej obrońcach, jak w później przyjętej wersji tekstu. [przypis edytorski]

Walczmy o lud nasz i o miasto Boga naszego, a Pan niech czyni, co się jemu podoba — 2 Sm 10, 12. [przypis edytorski]

walczyliśmy (…), uderzali (daw.) — konstrukcja, w której końcówka fleksyjna pierwszego czasownika ma zastosowanie również dla kolejnego (kolejnych); dziś: walczyliśmy, uderzaliśmy. [przypis edytorski]

waldensi — ruch rel.-społ. w XII–XIV w. we Francji, Włoszech, Niemczech i na Śląsku, zainicjowany przez Piotra Waldo ok. 1170, postulujący reformę Kościoła, początkowo głoszący głównie potrzebę ubóstwa, później zaś m.in. niesłuszność kultu świętych i odpustów; zwalczani przez inkwizycję. [przypis edytorski]

Waldensi — Waldensowie byli heretycy w Czechach. Wspomina tu ich skromność autor dla zawstydzenia prawowiernych tak właśnie, jako kiedy przytaczamy cnoty pogan ukazując przeto, iż poganie niektórzy lepiej żyli rządząc się samym światłem rozumu, aniżeli źli chrześcianie objaśnieni światłem prawdziwego Boga i wiary (Uwaga wydawcy z r. 1770). [przypis edytorski]

Waldstein-Wartenberg, Joseph Karl (1755–1814) — niemiecki hrabia, szambelan dworu cesarskiego; znajomy Casanovy. [przypis edytorski]