Przypisy

neoplatonizm — kierunek w filozofii, nawiązujący do myśli Platona oraz politeizmu grecko-rzymskiego. [przypis edytorski]

Neoptolemos (mit. gr.) — syn Achillesa i jego kochanki Dejdamei, córki króla Dolopów; niesławny z powodu swojej brutalności i okrucieństw: po zdobyciu Troi zabił Priama, Astyanaksa i Poliksenę. [przypis edytorski]

Neoptolem — zapewne autor ma na myśli samego Achillesa. W takim przypadku Neoptolemos nie byłoby imieniem własnym, ale nazwą rodową. [przypis edytorski]

nepenthe (gr.) — napój zapomnienia, uśmierzający smutki, opisany w Odysei Homera (IV, 219–221). [przypis edytorski]

Nepomucyn — dziś popr. forma imienia to Nepomucen. [przypis edytorski]

Nepos, Korneliusz (ok. 100–24 p.n.e.) — rzymski historyk, przyjaciel i biograf Cycerona; jego jedyne zachowane dzieło to O wybitnych mężach, zawierające biografie wielu wybitnych postaci historycznych. [przypis edytorski]

nepos (łac.) — wnuk. [przypis edytorski]

nepotyzm (łac. nepos: wnuk, bratanek) — faworyzowanie krewnych i przyjaciół przy rozdzielaniu godności i stanowisk. [przypis edytorski]

Neprawdu, bresze psia wira! (z ukr.) — Nieprawdę, kłamie psia wiara! [przypis edytorski]

NEP (skrót ros. Nowaja ekonomiczeskaja politika: Nowa Polityka Ekonomiczna) — doktryna polityki gospodarczej rządu radzieckiego w latach 1921–1929, zmienionej z komunizmu wojennego przez wprowadzenie bardziej rynkowych mechanizmów gospodarczych w celu odbudowy kraju po zniszczeniach wojennych. [przypis edytorski]

Neptuńska Troja (mit. gr.) — Neptun otoczył Troję murem. [przypis edytorski]

Neptunius, deus in mare vasto (łac.) — Neptun, bóg na rozległym morzu. [przypis edytorski]

Neptun (mit. rzym.) — bóg morza, odpowiednik greckiego Posejdona, jego atrybutem był trójząb do połowu ryb. [przypis edytorski]

Neptun (mit. rzym.) — bóg morza, odpowiednik greckiego Posejdona, jego atrybutem był trójząb. [przypis edytorski]

Neptun (mit. rzym.) — bóg morza, odpowiednik greckiego Posejdona. [przypis edytorski]

Neptun (mit. rzym.) — bóg morza, odpowiednik gr. Posejdona, jego atrybutem był trójząb do połowu ryb. [przypis edytorski]

Neptun (mit. rzym.) — bóg morza, odpowiednik gr. Posejdona. [przypis edytorski]

Neptun (mit. rzym.) — bóg morza, odpowiednik gr. Posejdona. [przypis edytorski]

Neptun (mit. rzym.) — bóg wód. [przypis edytorski]

Neptunus, częściej Neptun (mit. rzym.) — bóstwo wód, morza i deszczu, a także patron wyścigów konnych. [przypis edytorski]

Neptun w ląd wpuszczony — mowa o sztucznie zbudowanym porcie. [przypis edytorski]

Neptun — w mitologii gr. bóg morza. [przypis edytorski]

Neptun — w mitologtii rzymskiej bóg morza. [przypis edytorski]

nequam (łac.) — nicpoń, ladaco. [przypis edytorski]

neque iuramentis facile indulgent — i nie uciekali się [zbyt] łatwo do przysiąg. [przypis edytorski]

ne quid respublica detrimenti capiat (łac.) — żeby rzeczpospolita nie doznała jakiegoś uszczerbku; fragment rzymskiej formuły wzywającej konsulów do wprowadzenia stanu wyjątkowego: videant consules ne quid…: niechaj konsulowie czuwają, żeby… [przypis edytorski]

Neracjusz — Lucius Neratius Priscus (zm. 133), prawnik rzym., konsul w 97 r. n.e. [przypis edytorski]

Nerczyńsk — miasto Rosji, w Kraju Zabajkalskim, nad rz. Nerczą, ok. 600 na wsch. od Bajkału. [przypis edytorski]

Nerczyńsk — miasto w azjatyckiej części Rosji, 600 km na wsch. od jeziora Bajkał; od 1826 do 1917 kolonia katorżnicza, gdzie więziono m.in. dekabrystów, powstańców polskich z 1831 i 1863 oraz narodników. [przypis edytorski]

nereida (mit. gr.) — jedna z kilkudziesięciu nimf morskich, córek Nereusa. [przypis edytorski]

nereida (mit. gr.) — nimfa morska, córka Nereusa. [przypis edytorski]

Nereidy (mit. gec.) — córki Nereusa. [przypis edytorski]

nereidy (mit. gr.) — nimfy morskie, córki boga morskiego Nereusa. [przypis edytorski]

Nereidy (mit. gr.) — nimfy morskie, córki boga morskiego Nereusa. [przypis edytorski]

nereidy (mit. gr.) — nimfy morskie, córki Nereusa, boga morskiego i wróżbity, obdarzonego zdolnością przemiany swej postaci w dowolną istotę; najsłynniejszą z nereid była Tetyda, matka Achillesa. [przypis edytorski]

Nereidy (mit. gr.) — nimfy morskie, córki Nereusa; najsłynniejszą z nereid była Tetyda, matka Achillesa. [ [przypis edytorski]

Nereidy (mit. gr.) — nimfy morskie. [przypis edytorski]

nereidy (mit. gr.) — nimfy wodne. [przypis edytorski]

Nereja córa (mit. gr.) — Tetyda, matka Achillesa. [przypis edytorski]

Nerej a. Nereus (mit. gr.) — bóg morski, wróżbita, obdarzony zdolnością zmiany swej postaci w dowolną istotę; syn Pontosa i Gai (a. tytanów Okeanosa i Tetydy), ojciec nimf morskich Nereid; atrybutem Nereusa, podobnie jak Neptuna, był trójząb; tu wymieniony zamiast Neptuna. [przypis edytorski]

Nerejdy a. Nereidy (mit. gr.) — nimfy morskie, córki boga morskiego Nereusa. [przypis edytorski]

Nereus (mit. gr.)— jeden z bogów morza, mąż oceanidy Doris, ojciec kilkudziesięciu Nereid i Doryd. [przypis edytorski]

Nereuszowe córy — Nereidy, boginki morskie. [przypis edytorski]

Neris — Wilia, rzeka na terytorium Litwy, prawy dopływ Niemna. [przypis edytorski]

Neriton — pasmo górskie na północy Itaki. [przypis edytorski]

Neron (37–68) — cesarz rzymski od 54, za sprawą prześladowania chrześcijan przedstawiany jako symbol okrucieństwa władzy. [przypis edytorski]

Neron (37–68 n.e.) — Nero Claudius Caesar Drusus Germanicus, cesarz rzymski w latach 54–68 n.e. [przypis edytorski]

Neron (37–68) — Nero Claudius Caesar Augustus Germanicus, cesarz rzymski od 54, za sprawą prześladowania chrześcijan przedstawiany jako symbol okrucieństwa władzy. [przypis edytorski]

Neron (37–68) — Nero Claudius Caesar Drusus Germanicus, cesarz rzymski w latach 54–68. [przypis edytorski]

Neron (37–68 r. n.e.) — ur. 15 grudnia w Ancjum, zm. 9 czerwca w Rzymie; cesarz rzym. od 54 r., matkobójca, postrzegany przez arystokrację rzym. jako tyran, w końcowym okresie panowania uznał się za boga. Podejrzewany o to, że w 64 r. kazał podpalić Rzym winą obarczył chrześcijan i zastosował wobec nich krwawe represje. Po śmierci Nerona pojawiali się podający się za niego samozwańcy, co sugeruje, że był w istocie lubianym i cenionym przez niższe warstwy społeczne władcą, skoro samozwańcy liczyli na odzew zarówno wśród legionów, jak i wśród poddanych; niemniej w przekazach pozostał uosobieniem tyrana i mordercy chrześcijan. [przypis edytorski]

Neron jeszcze wiersz z Illiady Homera (…) i skonał ze straszliwie otwartemi oczyma, które przerażały patrzących — Swetoniusz Żywot Nerona, 47. [przypis edytorski]

Neron, Lucius Domitius Ahenobarbus, Nero Claudius Drusus Germanicus Caesar (37–68) — cesarz rzymski od 54 r., wprowadził rządy despotyczne, krwawo rozprawiał się z senatem rzymskim. Zainicjował prześladowanie chrześcijan. [przypis edytorski]

Neron — Lucius Domitius Ahenobarbus, Nero Claudius Drusus Germanicus Caesar, (37–68 n.e.), cesarz rzymski od 54 r., (adoptowany przez cesarza Klaudiusza, po jego śmierci został cesarzem). Despotyczny władca, doprowadził do zabójstwa brata, matki i dwóch swoich żon, zmusił do samobójstwa Senekę Młodszego, filozofa, swego dawnego nauczyciela i doradcę. Jako pierwszy cesarz wszczął prześladowania chrześcijan. [przypis edytorski]

neronowa dusza — aluzja do matkobójstwa, jakiego dopuścił się cesarz rzymski Neron (I w.); kazał zamordować swą matkę Agrypinę, która uprzednio zleciła otrucie swego męża, Klaudiusza. [przypis edytorski]

Neron właśc. Lucjusz Domicjusz (37–68 r. n.e.) — cesarz rzym. od 54 r. n.e. Był synem konsula Gnejusza Domicjusza Ahenobarbusa i Agrypiny Młodszej, siostry Kaliguli. Kiedy jego matka została żoną cesarza Klaudiusza, ten adoptował Lucjusza, który wówczas przyjął imię Nero Claudius Caesar Augustus Germanicus. Wkrótce Agrypina otruła męża i przejęła władzę, a siedemnastoletni Neron został cesarzem. Stopniowo ograniczał wpływy matki, by w 59 r. n.e. kazać ją skrytobójczo zamordować. Wbrew świadectwu Tacyta, za którym zwykło się podążać, Neron był utalentowanym poetą i aktorem, miłośnikiem kultury i sztuki gr., jego wczesnym wychowawcą był filozof stoicki, Seneka. [przypis edytorski]

Neron, właśc. Nero Claudius Caesar Augustus Germanicus (37–68) — cesarz rzymski od 54; po pożarze, który w 64 zniszczył znaczną część Rzymu, rozpoczął wielkie prace budowlane, wytyczył nowe szerokie ulice i zbudował olbrzymi pałac, co wywołało pogłoski, że sam kazał podpalić miasto; wg plotek obserwował pożar Rzymu z podziwem dla żywiołu, grając na lirze i śpiewając pieśń o spaleniu Troi. [przypis edytorski]

Neron, właśc. Nero Claudius Caesar Augustus Germanicus (37–68) — cesarz rzymski od 54, przedstawiany jako symbol okrucieństwa władzy; poeta i aktor, miłośnik kultury i sztuki greckiej; wg plotek obserwował pożar Rzymu z podziwem dla żywiołu, grając na lirze i śpiewając pieśń o spaleniu Troi. [przypis edytorski]

Neron, właśc. Nero Claudius Caesar Augustus Germanicus (37–68) — cesarz rzymski od 54, za sprawą prześladowania chrześcijan przedstawiany jako symbol okrucieństwa władzy. [przypis edytorski]

Neron, właśc. Nero Claudius Caesar Augustus Germanicus (37–68 n.e.) — cesarz rzymski od 54; ostatni władca dynastii julijsko-klaudyjskiej, po wygaśnięciu której, po rocznym okresie walk o sukcesję, cesarzem został Wespazjan, założyciel dynastii Flawiuszy. [przypis edytorski]

Neron, właśc. Nero Claudius Caesar Augustus Germanicus (37–68 n.e.) — syn Gnejusza Domicjusza Ahenobarbusa i Agrypiny Młodszej, późniejszej żony cesarza Klaudiusza, cesarz rzymski od 54; ostatni władca dynastii julijsko-klaudyjskiej. [przypis edytorski]

Nero — właśc. Lucjusz Domicjusz (37–68 r. n.e.) — cesarz rzym. od 54 r. n.e. Był synem konsula Gnejusza Domicjusza Ahenobarbusa i Agrypiny Młodszej, siostry Kaliguli. Kiedy jego matka została żoną cesarza Klaudiusza, ten adoptował Lucjusza, który wówczas przyjął imię Nero Claudius Caesar Augustus Germanicus. Wkrótce Agrypina otruła męża i przejęła władzę, a siedemnastoletni Neron został cesarzem. Stopniowo ograniczał wpływy matki, by w 59 r. n.e. kazać ją skrytobójczo zamordować. Wbrew świadectwu Tacyta, za którym zwykło się podążać, Neron był utalentowanym poetą i aktorem, miłośnikiem kultury i sztuki gr., jego wczesnym wychowawcą był filozof stoicki, Seneka. [przypis edytorski]

Nero, właśc. Nero Claudius Caesar Augustus Germanicus (37–68) — cesarz rzymski od 54; ostatni władca dynastii julijsko-klaudyjskiej, po wygaśnięciu której, po rocznym okresie walk o sukcesję, cesarzem został Wespazjan, założyciel dynastii Flawiuszy. [przypis edytorski]

Nersy — łac. Nersae (dziś: Nesce) miasto Ekwów (łac. Aequi) zamieszkujących Apeniny po obu brzegach Anienu. [przypis edytorski]

ner tamid — (wieczne światło) lampa wisząca w synagodze nad Aron ha-kodeszem (szafą ołtarzową służącą do przechowywania zwojów Tory) symbolizująca boską wszechmoc i wieczność. Nawiązuje do stojącej w Świątyni Jerozolimskiej menory, której przynajmniej jedno ramię musiało płonąć cały czas. [przypis edytorski]

Neruda, Wilhelmina (1838–1911) — morawska skrzypaczka; w 1864 roku poślubiła szwedzkiego muzyka Ludviga Normana (1831–1885), a w 1888 niemiecko-angielskiego muzyka Charlesa Hallé (1819–1895). [przypis edytorski]

Nerval de, Gérard (1808–1855) — właśc. G. Labrunie; francuski poeta, krytyk literacki, przedstawiciel romantyzmu, członek paryskiej cyganerii. [przypis edytorski]

nervu rerum, właśc. nervus rerum (łac.) — moc sprawcza, żartobliwe określenie pieniędzy. [przypis edytorski]

nervus rerum (łac.) — moc sprawcza, żartobliwe określenie pieniędzy. [przypis edytorski]

nerwowy — tu: wariat, obłąkany. [przypis edytorski]

Ne sais-tu répondre? (fr.) — Nie możesz odpowiedzieć? [przypis edytorski]

nescio (łac.) — nie wiem. [przypis edytorski]

ne serait-ce pas tout simplement le grec χρυσος; et ce nom n'a-t-il pas pu être donné à une statue dorée, nombreuses a Kiev (fr.) — nie byłoby to po prostu greckie χρυσος; i czy nazwa ta nie mogła zostać nadana jednemu z licznych w Kijowie złotych posągów? [przypis edytorski]

Ne serdysia, druże (ukr.) — Nie gniewaj się, przyjacielu. [przypis edytorski]

neseserka — neseser; podręczna walizka. [przypis edytorski]

neseser — mała walizka. [przypis edytorski]

neseser — rodzaj walizki. [przypis edytorski]

Nesselrode, Karl Robert (1780–1862) — ros. dyplomata, z pochodzenia Niemiec, minister spraw zagranicznych cesarstwa rosyjskiego. [przypis edytorski]

Nessos (mit. gr.) — centaur zabity zatrutą strzałą przez Heraklesa; przed śmiercią poradził żonie Heraklesa, Dejanirze, by podarowała mężowi tunikę nasączoną jego krwią, bo to zapewni jej wierność męża. Dejanira posłuchała rady po wielu latach; krew centaura okazała się zatruta. [przypis edytorski]

Nessun maggior dolore, che ricodarsi il tempo felice (wł.) — „Ach, nic tak nie boli, / Jak chwile szczęścia wspominać w niedoli”, cytat z Boskiej Komedii Dantego, tu w przekładzie Juliana Korsaka. [przypis edytorski]

N'est ce pas (fr.) — Czyż nie. [przypis edytorski]

n'est ce pas? (fr.) — czyż nie? [przypis edytorski]

N'est-ce pas? (fr.) — Nieprawdaż? [przypis edytorski]

n'est-ce pas? (fr.) — prawda? [przypis edytorski]

Nesterwar — dziś: Tulczyn; miasto na Ukrainie, dawna rezydencja magnacka. [przypis edytorski]

N'est-il pas fou? (fr.) — Czyż on nie jest szalony? [przypis edytorski]

Nestora syn — Antyloch. [przypis edytorski]

Nestor — bohater Iliady i Odysei, ojciec Antylocha, król Pylos, najstarszy uczestnik wojny trojańskiej, symbol wieku i związanego z nim doświadczenia. [przypis edytorski]

nestorianie — wyznanie chrześcijańskie wywodzące się z poglądów chrystologicznych Nestoriusza (384–451), mnicha antiocheńskiego, który po objęciu urzędu patriarchy Konstantynopola zaczął podkreślać w kazaniach potrzebę rozróżniania odrębności boskiej i ludzkiej natury Chrystusa, m.in. krytykując termin Theotokos (gr.: rodzicielka Boga) jako mylący i proponując w zamian Christotokos (gr.: rodzicielka Chrystusa). Na soborze efeskim (431), zdominowanym przez biskupa Cyryla, patriarchę rywalizującej z Konstantynopolem i Antiochią Aleksandrii, Nestoriusza potępiono, usunięto z urzędu i wygnano. Prześladowani nestorianie uciekli do Persji, skąd prowadzili intensywną akcję misyjną na wschodzie, od Azji Środkowej po Chiny. [przypis edytorski]

nestorianie — wyznanie chrześc. wywodzące się z poglądów chrystologicznych Nestoriusza (384–451), mnicha antiocheńskiego, który po objęciu urzędu patriarchy Konstantynopola (428–431), zaczął podkreślać w kazaniach potrzebę rozróżniania odrębności boskiej i ludzkiej natury Chrystusa, m.in. krytykując termin Theotokos (gr.: rodzicielka Boga) jako mylący i proponując w zamian Christotokos (gr.: rodzicielka Chrystusa). Na soborze efeskim (431), zdominowanym przez biskupa Cyryla, patriarchę rywalizującej z Konstantynopolem i Antiochią Aleksandrii, Nestoriusza potępiono, usunięto z urzędu i wygnano. Prześladowani nestorianie uciekli do Persji, skąd prowadzili intensywną akcję misyjną na wschodzie, od Azji Środkowej po Chiny. Za życia Hypatii nestorianizm jeszcze nie istniał. [przypis edytorski]

Nestor — król Pylos, najstarszy uczestnik wojny trojańskiej, symbol wieku i związanego z nim doświadczenia. [przypis edytorski]

Nestor — król Pylos, najstarszy uczestnik wojny trojańskiej, symbol wieku i związanego z nim doświadczenia. [przypis edytorski]

Nestor (mit. gr.) — król Pylos, najstarszy uczestnik wojny trojańskiej, bohater Iliady i Odysei. [przypis edytorski]

Nestor (mit. gr.) — król Pylos, najstarszy uczestnik wojny trojańskiej, symbol wieku i związanego z nim doświadczenia. [przypis edytorski]

Nestor (mit. gr.) — król Pylos; najstarszy z wodzów greckich uczestniczących w wojnie trojańskiej. [przypis edytorski]

Nestor (mit. gr.) — król Pylos, najstarszy z wodzów greckich uczestniczących w wojnie trojańskiej, symbol wieku i związanego z nim doświadczenia. [przypis edytorski]

Nestor (mit. gr.) — król Pylos, najstarszy z wodzów greckich uczestniczących w wojnie trojańskiej, symbol wieku i związanego z nim doświadczenia. [przypis edytorski]

nestor — najstarszy, najbardziej doświadczony, zasłużony przedstawiciel jakiejś zbiorowości; od imienia Nestora, króla Pylos, najstarszego uczestnika wojny trojańskiej. [przypis edytorski]

Nestor — ojciec Antylocha, król Pylos, najstarszy uczestnik wojny trojańskiej, symbol wieku i związanego z nim doświadczenia. Uchodził za znawcę koni. [przypis edytorski]

Nestor — słynny z mądrych rad król grecki; brał udział w oblężeniu Troi; synonim człowieka posiadającego ogromne doświadczenie życiowe. [przypis edytorski]

Nestoryd — syn Nestora. [przypis edytorski]