Przypisy

mędrców aleksandryjskich — badaczy pracujących w założonej w III w. p.n.e. placówce naukowej w egipskiej Aleksandrii, która stała się głównym ośrodkiem greckiej myśli naukowej, finansowanym przez hellenistycznych władców Egiptu, następnie przez cesarzy rzymskich; uczeni mieli do dyspozycji wielkie zbiory Biblioteki Aleksandryjskiej, obserwatorium astronomiczne, ogród botaniczny i zoologiczny. [przypis edytorski]

mędrek — ktoś, kto lubi się wymądrzać. [przypis edytorski]

mędrszy — dziś: mądrzejszy. [przypis edytorski]

mędrszy — dziś raczej: mądrzejszy. [przypis edytorski]

mędrszy (starop. forma) — mądrzejszy. [przypis edytorski]

mędrzec Fedona — Sokrates (ok. 470–399 p.n.e.) gr. filozof, w dialogu Fedon, autorstwa jego ucznia, Platona, opisane są ostatnie momenty życia mędrca. [przypis edytorski]

mędrzec napisał, iż: „każdego to do siebie ciągnie, kto się w czym kocha” — Wergiliusz, Eklogi, II 65. [przypis edytorski]

Mędrzec — określenie autora jednej ze starotestamentowych ksiąg dydaktycznych (mądrościowych). [przypis edytorski]

mę (gw.) — mię; mnie. [przypis edytorski]

Męka Boża — cz. Boží muka, powieść czeskiego pisarza Karela Čapka z 1917, wyd. pod polskim tytułem: Boża męka. [przypis edytorski]

Męka Pańska — tu: krzyż jako jeden z najważniejszych motywów ikonograficznych chrześcijaństwa. [przypis edytorski]

Męka Pańska — tu: przydrożna kapliczka a. figura Jezusa Chrystusa na krzyżu. [przypis edytorski]

męki Tantala — cierpienie związane z tym, że nie można zaspokoić swoich pragnień i skorzystać z czegoś, co wydaje się osiągalne. [przypis edytorski]

Méline, Jules (1838–1925) — francuski polityk, premier Francji (1896–1898). [przypis edytorski]

Même Auguste (fr.) — nawet August (początek urwanego zdania). [przypis edytorski]

ménage (fr.) — małżeństwo, związek. [przypis edytorski]

Ménilmontant — jedna z dzielnic Paryża (20. dzielnica, obejmująca kwartały: Quartier de Belleville, Quartier Saint-Fargeau, Quartier du Père-Lachaise oraz Quartier de Charonne), daw. zamieszkała przez przedstawicieli biedoty i bohemy artystycznej. [przypis edytorski]

mère de ce fripon (fr.) — matka tego nicponia. [przypis edytorski]

mère (fr.) — matka. [przypis edytorski]

Mérimée, Baudelaire, Stendhal, Balzac, Paul Louis Courier, Wiktor Hugo, Meilhac, Mallarmé — francuscy pisarze XIX wieku. [przypis edytorski]

Mérimée, Prosper (1803–1870) — francuski dramaturg, historyk, archeolog i pisarz. [przypis edytorski]

Mérimée, Prosper (1803–1870) — francuski dramaturg, pisarz i archeolog. [przypis edytorski]

Mérimée, Prosper (1803–1870) — francuski dramaturg, pisarz i archeolog; w 1830 odbył podróż do Hiszpanii, z której po powrocie do Paryża publikował żywe relacje w „Revue de Paris” (Lettres d'Espagne, 1831). [przypis edytorski]

Mérimée, Prosper (1803–1870) — francuski dramaturg, pisarz. [przypis edytorski]

Mérode, Cléopâtre-Diane de (1875–1966) — znana jako Cléo de Mérode, fr. tancerka okresu belle époque, o wielonarodowych korzeniach: austriackich, belgijskich, francuskich, niemieckich, greckich i macedońskich oraz arystokratycznym pochodzeniu; zaczęła naukę tańca jako dziewięciolatka, miała profesjonalny debiut w wieku jedenastu lat; była portretowana przez wielu malarzy swojej epoki, m.in. przez Henri de Toulouse-Lautrec'a (1895), jej fotografie robił ówczesny mistrz w tej dziedzinie, Félix Nadar; podczas występu w 1896 r. zwróciła na siebie uwagę króla belgijskiego Leopolda II, który odtąd obdarzał ją dowodami szczególnych względów, plotka głosiła, że o czterdzieści lat młodsza baletnica została ostatnią kochanką monachy. [przypis edytorski]

Méry, Joseph (1798–1865) — francuski pisarz, dziennikarz, dramaturg i librecista; autor m.in. drukowanej pierwotnie w odcinkach paryskiej „La Presse”, popularnej aż do lat 80. XIX w. trylogii powieściowej, obfitującej w dramatyczne wydarzenia, rozgrywające się w egzotycznych miejscach: Hèva (1844), Floride (1844) i Guerre du Nizam (1847); jednym z bohaterów jest hrabia Elona-Brodziński. [przypis edytorski]

męstwy — dziś popr. forma D.lm: męstwami. [przypis edytorski]

Męszyjasz (starop.) — Mesjasz. [przypis edytorski]

métal d'Alger (fr.: metal algierski) — stop metali nieszlachetnych o wyglądzie zbliżonym do srebra. [przypis edytorski]

métier (fr.) — zawód, zajęcie. [przypis edytorski]

mętlik a. mentlik (z niem. Mantel: płaszcz) (daw.) — płaszczyk. [przypis edytorski]

męt — zamęt, zamieszanie. [przypis edytorski]

Męża opiewaj mi, Muzo, który po Troi zdobyciu błądząc, niemało narodów widział zwyczaje i grody — parafraza początku Odysei Homera. [przypis edytorski]

mężczyński (daw.) — męski, właściwy mężczyznom. [przypis edytorski]

mężczyzni — dziś popr. pisownia: mężczyźni. [przypis edytorski]

mężczyznów — dziś popr. D. lm: mężczyzn. [przypis edytorski]

męże (daw. B.lm rzecz. r.m.) — dziś: mężów. [przypis edytorski]

męże (daw. forma) — dziś: mężowie. [przypis edytorski]

męże — dziś: mężowie; tu w daw. znaczeniu: mężczyźni a. osoby mężne, bohaterskie (na wzór znaczenia łac. vir). [przypis edytorski]

męże — dziś popr. forma M.lm.: mężowie. [przypis edytorski]

męże — dziś popr. forma M.lm: mężowie. [przypis edytorski]

męże — dziś popr. forma M. lm: mężowie. [przypis edytorski]

męże — dziś popr. forma M. lm: mężowie, tj. mężczyźni. [przypis edytorski]

męże — dziś popr. forma M. L. mn.: mężowie. [przypis edytorski]

mężne wojowniki — dziś popr. forma M.lm: mężni wojownicy. [przypis edytorski]

mężniejszy (starop. forma) — mężniejsi (lm). [przypis edytorski]

mężnie — odważnie. [przypis edytorski]

Mężnych wspiera Fortuna! — przysłowiowe. [przypis edytorski]

Mężny na śmierć ze wzgardą poziera, Nędzarz jej pragnie, tchórz się jej wydziera — cytat z Giaura Adama Mickiewicza. [przypis edytorski]

mężóm i niewiastóm — dziś popr. forma C. lm: mężom i niewiastom. [przypis edytorski]

mężobójca — [daw. forma] r.ż.: [ta mężobójca]. [przypis edytorski]

mężobójca (starop.) — zabójca, morderca. [przypis edytorski]

mężobójca — zabójca. [przypis edytorski]

mężobójczy (daw.) — morderczy, zabójczy; por. daw. mąż w znaczeniu: obywatel, człowiek (na wzór łac. vir). [przypis edytorski]

mężobójec — popr.: mężobójców. [przypis edytorski]

mężobójstwo (daw.) — zabójstwo, morderstwo. [przypis edytorski]

mężobójstwo (daw.) — zabójstwo. [przypis edytorski]

Mężowie, bracia sobie jesteście, a czemu szkody sobie czynicie? — Dz 7, 26. [przypis edytorski]

męzki — dziś popr. pisownia: męski. [przypis edytorski]

męzkiéj — dziś popr. pisownia: męskiej. [przypis edytorski]

męztwie — dziś popr. forma ubezdźwięczniona: męstwie. [przypis edytorski]

męztwo — dziś popr. pisownia: męstwo. [przypis edytorski]

Meaco a. Miyako — miasto w Japonii na wyspie Honsiu. [przypis edytorski]

mea culpa, Deus (łac.) — moja wina, Boże. [przypis edytorski]

Mea culpa! (łac.) — Moja wina! [przypis edytorski]

mea culpa (łac.) — moja wina. [przypis edytorski]

mea culpa, mea culpa, mea maxima culpa (łac.) — moja wina, moja wina, moja bardzo wielka wina (formuła modlitewna podczas mszy katolickiej w rycie rzymskim wyrażająca żal za grzechy). [przypis edytorski]

mea culpa, mea maxima culpa (łac.) — moja wina, moja bardzo wielka wina. [przypis edytorski]

mea culpa! mea maxima culpa! (łac.) — moja wina, moja bardzo wielka wina. [przypis edytorski]

Mea culpa, mea maxima culpa (łac.) — moja wina, moja bardzo wielka wina. [przypis edytorski]

mea culpa, mea maxima culpa (…) — moja wina, moja bardzo wielka wina. [przypis edytorski]

Meander — rzeka w Azji Mniejszej, wypływająca z Wyżyny Anatolijskiej, uchodząca do M. Egejskiego w pobliżu staroż. miasta Milet. [przypis edytorski]

meandra szlaki — tu: meander jako linia ornamentu; nazwa pochodzi od rzeki Meander w Lidii, charakteryzującej się krętą linią swego biegu. [przypis edytorski]

meandryczny — kręty, ciągle zmieniający kierunek. [przypis edytorski]

meble gdańskie — typ ciężkich, masywnych, bogato rzeźbionych mebli z drewna, wyrabianych głównie w Gdańsku, Elblągu i Toruniu w XVI–XVIII w., będących na wyposażeniu wielu dworów i kamienic mieszczańskich w Europie i Polsce. [przypis edytorski]

Mecenasa — podtytuł skrócony decyzją redakcyjną. Pełne brzmienie: Do Cilniusa Mecenasa. [przypis edytorski]

Mecenas, właśc. Gaius Cilnius Maecenas (70–8 p.n.e.) — rzym. polityk i pisarz, doradca i przyjaciel cesarza Augusta, opiekun i protektor najsławniejszych poetów rzymskich: Horacego, Owidiusza, Wergiliusza; jego nazwisko stało się synonimem patrona sztuki, literatury lub nauki. [przypis edytorski]

Mecenas, właśc. Gaius Cilnius Maecenas (70–8 p.n.e.) — rzym. polityk, przyjaciel i doradca cesarza Augusta, patron m.in. Wergiliusza, Horacego i Propercjusza; jego nazwisko stało się synonimem opiekuna wpierającego rozwój sztuki i nauki. [przypis edytorski]

Mecenas, właśc. Gaius Cilnius Maecenas (70–8 p.n.e.) — rzymski polityk i pisarz, doradca i przyjaciel cesarza Augusta, opiekun i protektor najsławniejszych poetów rzymskich: Horacego, Owidiusza, Wergiliusza; jego nazwisko stało się synonimem patrona sztuki, literatury lub nauki. [przypis edytorski]

Mecenas właśc. Gaius Cilnius Maecenas (70–8 p.n.e.) — rzymski polityk i pisarz, doradca i przyjaciel cesarza Augusta, opiekun i protektor najsławniejszych poetów rzymskich: Horacego, Owidiusza, Wergiliusza; jego nazwisko stało się synonimem patrona sztuki, literatury lub nauki. [przypis edytorski]

Mecenas, właśc. Gajusz Cilniusz Mecenas (70–8 p.n.e.) — rzymski polityk i pisarz, doradca i przyjaciel Oktawiana Augusta; opiekun i protektor najsławniejszych poetów rzymskich: Horacego, Owidiusza, Wergiliusza; jego nazwisko stało się synonimem patrona sztuki, literatury lub nauki. [przypis edytorski]

Mecenas, właśc. Gajusz Cilniusz Mecenas (70 p.n.e.–8 n.e.) — rzymski polityk i pisarz, doradca i przyjaciel Oktawiana Augusta; opiekun i protektor najsławniejszych poetów rzymskich: Horacego, Owidiusza, Wergiliusza; jego nazwisko stało się synonimem patrona sztuki, literatury lub nauki. [przypis edytorski]

mecenasy — dziś popr. forma M. lm: mecenasi. [przypis edytorski]

mecenat — opieka nad sztuką i literaturą. Nazwa mecenas pochodzi od nazwiska znanego rzym. adwokata, który słynął z wspierania artystów. [przypis edytorski]

mechem (gw.) — dziś popr.: mchem. [przypis edytorski]

mechera (daw.) — pęcherz. [przypis edytorski]

mechera (gw., przestarz.) — pęcherz wieprzowy. [przypis edytorski]

mecher — pęcherz. [przypis edytorski]

Mechpela a. Machpela a. Makpela (hebr.) — jaskinia znajdująca się na terenie miasta Hebron. Zgodnie z przekazem biblijnym Abraham zakupił ją, wraz z okoliczną ziemią, by pochować w niej swoją zmarłą żonę Sarę (Rdz 23,17–19). Następnie w tej samej jaskini pochowano zmarłego Abrahama (Rdz 25,9), jego syna Izaaka wraz z żoną Rebeką oraz Jakuba i jego żonę Leę (Rdz 49,31–33). [przypis edytorski]

mech — tu: pierze. [przypis edytorski]

mecyja (jid. meccije, hebr. mecia: osobliwość) — w języku polskim zwykle występuje w liczbie mnogiej: mecyje - coś nadzwyczajnego, przysmak. Również używane w wyrażeniu „Wielkie mecyje”, wówczas w znaczeniu: „nic wielkiego”, „wielkie mi rzeczy”. [przypis edytorski]

mecyja — osobliwość, przysmak. [przypis edytorski]

meczet niebieski (…) wzniesiony przez szacha Alego — w rzeczywistości Błękitny Meczet został wzniesiony w 1465 przez turkmeńskiego władcę Dżahanszaha, w 1780 został zniszczony przez trzęsienie ziemi, ocalało tylko monumentalne wejście; zupełnie inną budowlą jest tzw. Meczet Aliszaha (lub Alego Szaha), zwany też Łukiem Aliszaha, pochodzący z lat 1318–1339, z czasów panowania z mongolskiej dynastii Ilchanidów, który pierwotnie miał się składać meczetu, przylegających bibliotek, rozległego dziedzińca i mauzoleum, jednak zawalenie się głównego sklepienia przerwało budowę, a w XIX w. został przekształcony w miejski fort z dobudowanymi obiektami wojskowymi. [przypis edytorski]

meczet Omara (pot.) — popr.: Kopuła na Skale, położona na Wzgórzu Świątynnym w Jerozolimie, jeden z najlepiej znanych punktów orientacyjnych miasta. Nie jest meczetem, lecz jednym z trzech najważniejszych muzułmańskich sanktuariów. Meczet Omara to faktycznie inna budowla, położona w dzielnicy chrześcijańskiej, w pobliżu Bazyliki Grobu Świętego. [przypis edytorski]

meczet Szach — bardziej znany pod nazwą meczet al-Nabi (Masdżed al-Nabi, meczet Proroka) lub Masdżed-e Soltani (meczet Królewski). [przypis edytorski]

medaile d'or (fr.) — złoty medal. [przypis edytorski]

medalion — ozdobne, owalne pudełeczko z miniaturą lub inną pamiątką w środku. [przypis edytorski]

medal oczakowski — ros. odznaczenie wojskowe ustanowione przez Katarzynę II za udział w zdobyciu w 1788 tureckiej twierdzy Oczakow. [przypis edytorski]

Medea — córka króla Kolchidy, czarodziejka; pomogła Jazonowi zdobyć złote runo i poślubiła go, kiedy jednak Jazon porzucił ją dla królewny korynckiej, Kreuzy, czarami zgubiła swą rywalkę i zabiła własne dzieci. [przypis edytorski]

Medea (mit. gr.) — córka króla Kolchidy, która zakochała się w Jazonie i pomogła mu w zdobyciu złotego runa. Następnie uciekła z Grekami, porywawszy swego brata Absyrta, którego zamordowała i, chcąc zatrzymać pogoń ojca, wrzucała poćwiartowane zwłoki w morze. [przypis edytorski]