Przypisy

kaźń — kara. [przypis redakcyjny]

każą — niszczą (por. skażenie). [przypis redakcyjny]

każą palić — wiele pism filozofów Oświecenia godzących w podstawy systemu feudalnego i przygotowujących grunt rewolucji burżuazyjnej palono na stosie, a autorów i drukarzy prześladowano. [przypis redakcyjny]

każą się (starop.) — zdrowie psują [por.: skażenie; red. WL]. [przypis redakcyjny]

każdą z cudzych domów winę zmywać umie — Apollo ma władzę oczyszczania od wszelkiej zmazy. [przypis redakcyjny]

Każda jednostka powinna mieć głos; żadne ciało zbiorowe, jakiekolwiek by ono było, głosu mieć nie powinno — tę myśl rozwija Russo w Umowie społecznej II, 3, a jeszcze jaśniej w Ekonomii politycznej: „Każdy związek państwowy składa się z innych, mniejszych związków różnych rodzajów, z których każdy ma swoje interesy i swoje zasady; lecz nie tylko te związki, które każdy spostrzega, ponieważ mają formę zewnętrzną i legalną, istnieją rzeczywiście w państwie; wszystkie jednostki złączone jakimkolwiek interesem wspólnym tworzą tyleż różnych związków, stałych czy chwilowych, a siła ich jest nie mniej rzeczywista, choć mniej widoczna, dobra zaś obserwacja ich różnych wzajemnych stosunków daje prawdziwe poznanie obyczajów. Te właśnie wszystkie związki, ukryte czy formalne, zmieniają przez swoją wolę wygląd woli publicznej tym różnymi sposobami. Wola tych poszczególnych związków pozostaje zawsze w dwóch stosunkach: odnośnie do członków związku jest wolą powszechną, odnośnie do całego społeczeństwa jest wolą szczególną, bardzo często wydając się na pierwszy rzut oka słuszna, a przy bliższym wglądnięciu znieprawiona. Ktoś może być pobożnym księdzem, albo dzielnym żołnierzem, albo gorliwym patrycjuszem — a złym obywatelem. Jakaś uchwała może być bardzo korzystna dla małej wspólnoty, a bardzo niebezpieczna dla wielkiej. Prawda, że skoro związki poszczególne są zawsze podporządkowane związkowi, który je obejmuje, powinno się słuchać tego ostatniego przed tamtymi; prawda, że obowiązki obywatela idą przed obowiązkami senatora, a obowiązki człowieka przed obowiązkami obywatela, ale, na nieszczęście, osobisty interes stoi zawsze w odwrotnym stosunku do obowiązku i zwiększa się w miarę, jak związek staje się ściślejszy, a zobowiązanie mniej święte; dowód niezbity na to, że wola najpowszechniejsza jest także zawsze i najsprawiedliwsza i że głos narodu jest w istocie głosem Boga. — Z tego nie wynika jeszcze, żeby uchwały publiczne były zawsze sprawiedliwe”. (Ale niesprawiedliwość uchwały wydanej przez naród) „zdarzy się tylko wtedy, gdy ludzie zręczni potrafią przez wpływy i wymowę te szczególne interesy postawić w miejsce interesów narodu. Wówczas czym innym będzie uchwała narodu, a czym innym wola powszechna”. [przypis redakcyjny]

każde ciało, które jest depozytariuszem władzy wykonawczej, dąży usilnie i trwale do ujarzmienia władzy prawodawczej i osiąga to wcześniej czy później — dążenie egzekutywy do uzurpacji uważa Russo za regułę, za fatalistyczne prawo dziejowe. W Umowie społecznej III, 10 tak o tym mówi: „Tak jak wola jednostkowa działa ustawicznie przeciwko woli powszechnej, tak samo rząd czyni ciągłe wysiłki przeciwko władzy zwierzchniej. Im bardziej wzmaga się ten wysiłek, tym bardziej psuje się konstytucja; a skoro nie występuje tutaj wola żadnego innego ugrupowania, która by, opierając się woli księcia, równoważyła ją, musi prędzej czy później dojść do tego, że książę zgnębi w końcu zwierzchnika i złamie układ społeczny. Na tym właśnie polega zło, wewnątrz tkwiące i nieuniknione, które od samych narodzin ciała politycznego dąży bez przerwy do zniszczenia go, tak samo jak starość i śmierć niszczą w końcu ciało człowieka”. [przypis redakcyjny]

każde jestestwo (…) im więcej posiada rzeczywistości, czyli bytu, tym więcej ma też przymiotów, wyrażających konieczność, czyli wieczność, oraz nieskończoność — Por. List 64 (dawniej 66) § 7. [przypis redakcyjny]

Każdej roboty pomóc (starop.) — pomóc w każdej robocie, przy każdej robocie. [przypis redakcyjny]

każde miejsce w niebiosach jest rajem — Wszędzie jest niebo, gdzie mieszkają duchy niepotrzebujące oczyszczenia przez pokutę, i raj jest wszędzie, gdzie jest niebo. W dowód tego spotykamy duchy z tej najleniwszej sfery aż w Empireum na wysokości róży niebieskiej. [przypis redakcyjny]

każdemu panującemu — gdy mowa w Werterze o panujących, książętach itp., trzeba uprzytomnić sobie stosunki polityczne ówczesnych Niemiec, rozdrobnionych na mnóstwo państewek, nad którymi panowali udzielni książęta, hrabiowie itp. Każdy z nich miał swój dwór, swoich zaufanych urzędników itd. [przypis redakcyjny]

każdemu pomogę (starop.) — (rozumie się: towarzystwa), stanę do pojedynku. [przypis redakcyjny]

każdy będzie z lisim kołnierzem — Widać, że to był ubiór szlachty. [przypis redakcyjny]

każdy go dobrem opiekunem sądził (starop.) — konstrukcja accusativi cum infinitivo z opuszczeniem infinitivum: być; [każdy sądził go być dobrym opiekunem; każdy sądził, że był dobrym opiekunem; red. WL]. [przypis redakcyjny]

każdy, kto pilnie za dyskusją w sejmie śledził (…) — Stanisław Barzykowski, Historia powstania listopadowego, III, s. 262. [przypis redakcyjny]

Każdy objaw, który istnieje i koniecznie, i jako nieskończony, musiał koniecznie wyniknąć albo z bezwzględnej natury jednego z przymiotów bóstwa, albo z jakiegoś przymiotu, podległego odmianie, która istnieje koniecznie i jako nieskończona — Por. List 10 (dawniej 28) § 2. [przypis redakcyjny]

Każdy swojej — w domyśle: towarzyszce, kobiecie. [przypis redakcyjny]

każdy w swą — każde z nich w swą stronę. [przypis redakcyjny]

każe Homer na innym miejscu mówić rozumnemu synowi mądrego Nestora — Odyseja IV, 195. [przypis redakcyjny]

(…) każ ojcu „Moniki” — Ary Scheffer. [przypis redakcyjny]

kazać (daw.) — okazywać się, prawić. [przypis redakcyjny]

kazać — liczyć. [przypis redakcyjny]

kazać na coś (daw.) — puszyć [się] na coś. [przypis redakcyjny]

kazać na (daw.) — liczyć na. [przypis redakcyjny]

kazać — przemawiać. [przypis redakcyjny]