Przypisy

seman — autorski neologizm. [przypis edytorski]

Semarang — miasto w Indonezji na północnym wybrzeżu wyspy Jawy. [przypis edytorski]

Sembrzycki, Jan Karol (1823–1886) — mazurski działacz oświatowy, historyk, folklorysta i pisarz. [przypis edytorski]

Semele a. Tyone (mit. gr.) — królewna tebańska, córka króla Kadmosa i Harmonii; kochanka Zeusa, matka Dionizosa; namówiona przez podstępną boginię Herę, żonę Zeusa, postanowiła namówić swego kochanka, aby ukazał się jej w swej prawdziwej, boskiej postaci; gdy Zeus spełnił jej prośbę, Semele zginęła rażona piorunem (a. spalona); Zeus uratował jedynie jej płód, zaszył go w udzie i wydał na świat małego Dionizosa, boga wina i płodności; gdy Dionizos dorósł, zabrał Semele z Hadesu na Olimp jako boginię Tyone. [przypis edytorski]

Semele (mit. gr.) — królewna tebańska, matka Dionizosa (jego ojcem był Zeus). [przypis edytorski]

Semempses (gr.) — Semerchet (ok. 2890–2870 p.n.e), przedostatni faraon I dynastii. [przypis edytorski]

semen (daw.) — Kozak na czyjejś służbie, zaciężny żołnierz kozacki. [przypis edytorski]

Semenenko, Piotr (1814–1886) — polski pisarz i działacz katolicki, uczestnik powstania listopadowego, emigrant; od 1841 ksiądz, współzałożyciel (1842) i przełożony generalny Zgromadzenia Zmartwychwstania Pańskiego (tzw. zmartwychwstańców); zwalczał poglądy towiańczyków. [przypis edytorski]

semen — Kozak. [przypis edytorski]

Semenów — daw. forma M. lp rm przymiotnika, dziś: Semenowy, należący do Semena. [przypis edytorski]

semen (z ukr.) — nadworny kozak z Rusi. [przypis edytorski]

Semiarus — w innym oprac. Semjasa. [przypis edytorski]

Semici — grupa ludów mówiących jęz. semickimi, zamieszkująca od starożytności Bliski Wschód (Mezopotamię, Syrię, Palestynę, Płw. Arabski), współcz. gł. Arabowie i Żydzi; termin wprowadzony w XVIII w., daw. używany w znaczeniu etnicznym i rasowym, ob. niestosowany w nauce poza użyciem nieformalnym w odniesieniu do grupy ludów staroż.; pot. często: Żydzi. [przypis edytorski]

semina (łac.) — ziarna. [przypis edytorski]

seminis retenti (łac.) – zatrzymanie nasienia. [przypis edytorski]

Seminole — plemię Indian Ameryki Płn., zamieszkujące płn. Florydę i ob. płd. Georgię; powstało w XVIII w. z odszczepieńców z innych plemion, gł. z konfederacji Krików. [przypis edytorski]

Semiramida — legendarna królowa asyryjska, bohaterka licznych opowieści; wg tradycji na jej rozkaz założono wiszące ogrody w Babilonie, uznane za jeden z siedmiu cudów starożytnego świata. [przypis edytorski]

Semiramida — legendarna królowa babilońska, wg niektórych podań półbogini i założycielka imperium babilońskiego. Jej imieniem nazwano babilońskie wiszące ogrody, stworzone na rozkaz króla Nabuchodonozora II (604–562 p.n.e.) i uznane za jeden z siedmiu cudów starożytnego świata. Być może pierwowzór legendy o Semiramidzie stanowi postać królowej asyryjskiej Sammu-ramat, żyjącej w IX w. p.n.e. [przypis edytorski]

Semiramida (mit. asyryjska) — legendarna królowa babilońska, wg niektórych podań półbogini i założycielka imperium babilońskiego. Jej imieniem nazwano babilońskie wiszące ogrody, stworzone na rozkaz króla Nabuchodonozora II (604–562 p.n.e.) i uznane za jeden z siedmiu cudów starożytnego świata. Być może pierwowzór legendy o Semiramidzie stanowi postać królowej asyryjskiej Sammu-ramat, żyjącej w IX w. p.n.e. [przypis edytorski]

Semiramis — legendarna królowa asyryjska, bohaterka licznych opowieści; wg tradycji na jej rozkaz założono wiszące ogrody w Babilonie, uznane za jeden z siedmiu cudów starożytnego świata. [przypis edytorski]

semknąć a. zemknąć (starop.) — zdjąć. [przypis edytorski]

Semko, właśc. Ziemowit IV (ok. 1352–1426) — książę płocki, prowadzący samodzielną politykę zagraniczną, znany jako dobry administrator. [przypis edytorski]

Semlin a. Zemun — dawne miasto graniczne na południu Węgier z Serbią, dziś Zemun. [przypis edytorski]

Semmering — gmina uzdrowiskowa oraz ośrodek narciarski w Austrii, na przełęczy Semmering; od XIX w. popularne miejsce wypoczynku zamożnych turystów z Wiednia. [przypis edytorski]

se mną (starop.) — ze mną. [przypis edytorski]

Sem — najstarszy syn Noego. [przypis edytorski]

semper fidelis (łac.) — zawsze wierny. [przypis edytorski]

Semper novarum rerum cupidus (łac.) — zawsze pożądający nowych rzeczy. [przypis edytorski]

semper virens (łac.) — wiecznie zielona; stale świeża, młodzieńcza. [przypis edytorski]

sempiterna (daw. żart.) — tyłek. [przypis edytorski]

Sempre diritto, sempre diritto (wł.) — Zawsze w prawo, zawsze w prawo. [przypis edytorski]

sempre nello stomaco [hai] dieci lupi affamati (wł.) — zawsze w żołądku [ma] dziesięć głodnych wilków. [przypis edytorski]

Sem — w Biblii jeden z trzech synów Noego, przodek Semitów, od których wywodzili się Żydzi. Po zesłanym na ziemię potopie, który przeżyła tylko rodzina Noego, każdy z braci dał początek jednej z trzech rodzin ludów świata. [przypis edytorski]

seńor hidalgo (hiszp.) — panie szlachcicu. [przypis edytorski]

Señor (hiszp.) — panie. [przypis edytorski]

señor (hiszp.) — pan; panie (proszę pana). [przypis edytorski]

señor (hiszp.) — pan; tu: proszę pana. [przypis edytorski]

señor (hiszp.) — pan, zwrot grzecznościowy używany z nazwiskiem osoby. [przypis edytorski]

señorita (hiszp.) — panna. [przypis edytorski]

Senacheryb a. Sennacheryb — król Asyrii w latach 705–681 p.n.e.; w 701 p.n.e. zaatakował królestwo Judy i obległ Jerozolimę. [przypis edytorski]

senatores (łac.) — senatorowie. [przypis edytorski]

Senatorskiej izbie — dziś popr. małą literą: senatorskiej. [przypis edytorski]

Senat szaleńców — sztuka została wystawiona w 1931 r. w warszawskim teatrze Ateneum w reżyserii Stanisławy Perzanowskiej (1898–1982). Tytuł nawiązuje do wiersza Vous êtes calme, vous voulez un voeu discret Paula Verlaine'a, napisanego w formie modlitwy do Boga, opiewającego pokorę, rezygnację i milczenie. Fragment Se taire pour le monde, un pur sénat de fous oznacza: zamilknąć wobec ludzi, tego senatu szaleńców. Wiersz został przełożony na polski na początku XX w. [przypis edytorski]

senatus consulta (łac.) — uchwały senatu. [przypis edytorski]

Senatus populusque romanus (łac.) — senat i lud rzymski. [przypis edytorski]

senat (z łac. senex: starzec) — jedna z najważniejszych i najtrwalszych instytucji politycznych starożytnego Rzymu; pierwotnie rada królewska składająca się z naczelników rodów, w okresie republiki: faktycznie główny organ rządzący, złożony z byłych urzędników państwowych. [przypis edytorski]

Senderl odczuwał zawroty głowy (…) Pomyślał, oto nadchodzi kres jego życia. Jego żona, Zelda, już na zawsze pozostanie wdową — Zelda jest żoną Beniamina, zatem albo mamy do czynienia z pomyłką, albo autor chciał w ten sposób zasugerować czytelnikowi, że Beniamin podziela strach przyjaciela. [przypis edytorski]

Senderl — zdrobnienie od imienia Sender, będącego żydowskim wariantem imienia Aleksander. [przypis edytorski]

senectus ipsa est morbus (łac.) — sama starość chorobą (Terencjusz, Phormio, akt IV, scena I). [przypis edytorski]

senectus (łac.) — doświadczenie życiowe. [przypis edytorski]

Senegal — państwo w zachodniej Afryce, nad Oceanem Atlantyckim, ze stolicą w Dakarze; dawniej kolonia francuska. [przypis edytorski]

Senegambia — historyczna nazwa regionu geograficznego w Afryce Zachodniej, między rzeką Senegal na północy a rzeką Gambia na południu; w XVIII w. nazwa brytyjskiej kolonii na tych terenach. [przypis edytorski]

Seneka gani Brutusa, który dla nadzieje wolności Juliusza, cesarza pirwszego rzymskiego, zabił, mówiąc: „Nalepszy stan jest miasta pod jednym sprawiedliwym królem” — Skarga cytuje tutaj tekst Seneki De beneficiis ad Marcum Brutum za Bellarmina De controversiis. [przypis edytorski]

Seneka — Lucjusz Anneusz Seneka Młodszy (ok. 4 p.n.e.–65 n.e.), rzym. filozof stoicki i dramaturg. [przypis edytorski]

Seneka Młodszy (4r. p.n.e.–65r. n.e.) — filozof i tragik, wychowawca Nerona, przedstawiciel rzym. szkoły stoickiej. [przypis edytorski]

Seneka Młodszy (ok. 4 p.n.e.–65 n.e.) — rzymski filozof stoicki i dramaturg; autor wielu tekstów moralistycznych, a także tragedii, które wywarty wielki wpływ na angielski teatr epoki elżbietańskiej. [przypis edytorski]

Seneka Młodszy, właśc. Lucius Annaeus Seneca (Minor) (ok. 4 p.n.e.–65 n.e.) — rzymski filozof stoicki, autor wielu tekstów moralistycznych. [przypis edytorski]

Seneka Młodszy, właśc. Lucius Annaeus Seneca (Minor) (ok. 4 p.n.e.–65 n.e.) — rzymski filozof stoicki i dramaturg, autor m.in. zbioru ponad stu Listów moralnych do Lucyliusza. [przypis edytorski]

Seneka (ok. 4 p.n.e.–65 n.e.) — rzymski filozof stoicki, autor wielu tekstów moralistycznych. [przypis edytorski]

Seneka (ok. 4 p.n.e.–65 r. n.e.) — Lucjusz Anneusz Seneka (Młodszy), retor, pisarz, poeta i filozof rzymski. [przypis edytorski]

Seneka — Seneka Młodszy (Lucjusz Anneusz Seneka, 4 p.n.e.–65 n.e.) był rzymskim pisarzem, poetą, retorem oraz przede wszystkim filozofem — wyznawcą stoicyzmu. Napisał satyrę Udynienie boskiego Klaudiusza. [przypis edytorski]

Seneka, właśc. Lucius Annaeus Seneca (ok. 4 p.n.e.–65 n.e.) — zwany Seneką Młodszym (łac. Minor), rzymski filozof i dramaturg, autor słynnych tragedii, które wywarły znaczny wpływ na angielski teatr epoki elżbietańskiej. [przypis edytorski]

Seneka, właśc. Lucjusz Anneusz Seneka Młodszy (ok. 4 p.n.e.–65 n.e.) — rzymski filozof stoicki, autor wielu tekstów moralistycznych, wychowawca Nerona. [przypis edytorski]

Seneka, właśc. Lucjusz Anneusz Seneka Młodszy (ok. 4 p.n.e.–65 n.e.) — rzymski filozof stoicki, autor wielu tekstów moralistycznych, wychowawca Nerona; oskarżony o spisek przeciwko cesarzowi, na rozkaz Nerona popełnił samobójstwo, podcinając sobie żyły. [przypis edytorski]

senes — roślinny środek przeczyszczający. [przypis edytorski]

senhor (port.) — pan. [przypis edytorski]

Sen — Hypnos, bóg snu. [przypis edytorski]

seniai jau gėlė dantį — seniai taikėsi į kažką. [przypis edytorski]

senioria — rada 10 senatorów wraz z dożą i prokuratorami. [przypis edytorski]

seniorita (hiszp.) — panna. [przypis edytorski]

senior (łac.: starszy) — tu w znaczeniu zbliżonym do terminu feudalnego: zwierzchnik i opiekun uzależnionej od siebie osoby. [przypis edytorski]

Sen — jako postać mitologiczna Hypnos, brat Thanatosa (śmierci). [przypis edytorski]

senli to (…) czy jawa — konstrukcja z partykułą -li o funkcji pytajnej; znaczenie: czy to sen czy jawa. [przypis edytorski]

senli to — konstrukcja z partykułą wzmacniającą li; znaczenie pytajne: czy to sen, czyż to sen; czy to tylko sen. [przypis edytorski]

senliwych (neol.) — sennych. [przypis edytorski]

Sen (mit. gr.) — Hypnos, bóg i uosobienie snu; jedno z pierwotnych bóstw, syn Nyks i Ereba a. Tartara, ojciec Morfeusza, boga marzeń sennych. [przypis edytorski]

Sen (mit. gr.) — Hypnos, bóg snu a. Morfeusz, bóg marzeń sennych. [przypis edytorski]

Sen (mit. rzym.) — Somnus, syn Nocy, brat Śmierci; odpowiednik Hypnosa z mit. gr. [przypis edytorski]

Sennacheryb (bibl.) — wojsko Sennacheryba pobił anioł Pański (185, padło w nocy, król uszedł, wedle Ks. Król. IV, 19). [przypis edytorski]

senna — tu: uśpiona, pogrążona we śnie osoba. [przypis edytorski]

senne znachory — dziś popr. forma M.lm: senni znachorzy. [przypis edytorski]

sen nieprzespany — metafora śmierci, użyta w trenie VII Jana Kochanowskiego. [przypis edytorski]

Sen nocy świętojańskiej — komedia Williama Shakespeare'a, znana dziś w Polsce pod tytułem Sen nocy letniej. Jednym z bohaterów tej sztuki jest psotny Puk, zwany też Robinem-Poczciwcem, sługa króla wróżek. [przypis edytorski]

senny (daw.) — tu: śpiący, pogrążony we śnie. [przypis edytorski]

senobinei — senovinei. [przypis edytorski]

senorita (hiszp.) — panna. [przypis edytorski]

sensat (daw.) — człowiek przesadnie poważny. [przypis edytorski]

sensat (daw.) — człowiek przesadnie poważny, silący się na uczoność. [przypis edytorski]

sensat (daw.) — osoba przesadnie poważna, silący się na uczoność. [przypis edytorski]

sensat (daw., z łac.) — człowiek rozumny (por. sens). [przypis edytorski]

sensat (daw., z łac. sensatus: rozumny) — osoba mądra, poważna i ciesząca się poważaniem. [przypis edytorski]

sensat — osoba przesadnie poważna. [przypis edytorski]

Sen Scypiona — opowiadanie w VI księdze dzieła Cycerona O państwie (De re publica), o wizji sennej wodza Scypiona Afrykańskiego, ukazujące Ziemię z kosmicznej perspektywy, ze sferami planet, sferą gwiazd i obejmującą je wszystkie najwyższą sferą wszechświata zamieszkiwaną przez Boga Najwyższego; Sen Scypiona wywarł znaczny wpływ na europejską literaturę, kulturę i naukę. [przypis edytorski]

sensim (łac.) — stopniowo, powoli. [przypis edytorski]

sen słońca — w oryginale niem. ein Traum der Sonne: sen a. marzenie słońca. [przypis edytorski]

sensorium (łac.) — ośrodek nerwowy, do którego trafiają zewnętrzne wrażenia, zanim zostaną poddane postrzeganiu, siedziba odczucia. [przypis edytorski]

sensorium (z łac.) — ogół wrażeń zmysłowych. [przypis edytorski]

sens — trump.: senas. [przypis edytorski]

sensualista — tu: zmysłowiec; dziś zwykle: zwolennik sensualizmu, poglądu, który za jedyne źródło poznania uznaje doświadczenie zmysłowe poddawane następnie logicznej analizie. [przypis edytorski]

sensualizm — stanowisko filozoficzne, zgodnie z którym jedynym źródłem poznania są doznania zmysłowe. [przypis edytorski]