Przypisy

sałasz — dziś popr.: szałas; daw. chatka pasterska. [przypis edytorski]

Sałdynów, popr.: Soldenhoff, Antoni Aleksander — generał-major wojsk koronnych; dyrektor generalny, potem dzierżawca huty w Miedzianej Górze (1782–1797); służył kolejnym ambasadorom i posłom rosyjskim, pobierając od nich żołd; członek konfederacji targowickiej, podczas insurekcji warszawskiej aresztowany, po kilku miesiącach uwolniony; po upadku powstania zasiadał w przybocznej kancelarii komendanta Warszawy, Friedricha von Buxhoevedena. [przypis edytorski]

sałhan (z ukr.) — naczynie na sadło. [przypis edytorski]

sałhan — zwój, w jaki formuje się sadło. [przypis edytorski]

Sałynka — ukr. zdr. od imienia Salomea. [przypis edytorski]

salaam — arabskie powitanie, dosł.: pokój. [przypis edytorski]

salaam (ar.) — ceremonialne powitanie. [przypis edytorski]

salaam (ar. salām: pokój) — muzułmańskie pozdrowienie; przen.: ukłon, uniżone powitanie. [przypis edytorski]

salaam (z arab. salām: pokój) — tu: ukłon, uniżone powitanie. [przypis edytorski]

sala audiencjonalna — sala do przyjmowania umówionych gości w siedzibie dostojnika (tu: w zamku królewskim). [przypis edytorski]

Sala Dwóch Sióstr — jedna z czterech komnat Alhambry przylegających do Dziedzińca Lwów, nosząca nazwę od dwóch dużych jednakowych płyt marmurowych w podłodze. [przypis edytorski]

Saladyn (1138–1193) — sułtan Egiptu i Syrii, wielki wódz muzułmański, który odebrał krzyżowcom niemal wszystkie zdobycze, łącznie z Jerozolimą; prowadził walki z wojskami III krucjaty; cieszył się dobrą sławą w Europie, szanowany przez krzyżowców jako godny i szlachetny przeciwnik. [przypis edytorski]

Saladyn (1138–1193) — wódz i polityk muzułmański. [przypis edytorski]

Saladyn (1138–1193) — założyciel sunnickiej dynastii Ajjubidów, rządzącej w latach 1174–1342 ziemiami na płd. wybrzeżach Morza Śródziemnego i terenami wokół Morza Czerwonego. Cieszył się dobrą sławą w Europie, szanowany przez krzyżowców jako godny przeciwnik w walkach o Jerozolimę. [przypis edytorski]

Saladyn, Jusuf (1138–1193) — muzułmański wódz i polityk, sułtan Egiptu i Syrii, założyciel dynastii Ajjubidów; w 1187 zadał klęskę wojskom Królestwa Jerozolimskiego, po czym opanował niemal wszystkie ziemie krzyżowców, włącznie z Jerozolimą, co spowodowało zwołanie III krucjaty (1189–1192), która w walkach z Saladynem zdobyła pas nadmorski, ale nie zdołała zająć Jerozolimy. [przypis edytorski]

Saladyn właśc. Dżalal ad-Din (1380–1412) — lennik księcia Witolda, brał udział w bitwie pod Grunwaldem; pod koniec życia na krótko został chanem Złotej Ordy. [przypis edytorski]

Salahedyn a. Saladyn (ok. 1138–1193) — sułtan Egiptu i Syrii, prowadził walki z krzyżowcami, opisane przez Tassa w Jerozolimie wyzwolonej; Salahedyni — jego potomkowie lub naśladowcy. [przypis edytorski]

Salam alejkum! (ar.) — pokój z Wami! (pozdrowienie arabskie). [przypis edytorski]

salamaleki — powitania, od muzułmańskiego zwrotu powitalnego „Salam alejkum” (ar.): pokój z wami. [przypis edytorski]

salamaleki — pozdrowienia; zniekszt. salam alejkum (ar.): pokój z wami. [przypis edytorski]

Salamaleki — zniekszt. Salam alejkum, powitanie i pozdrowienie arabskie (dosł.: pokój z tobą), używane także przez muzułmanów różnych narodowości. [przypis edytorski]

salamandra — dawniej wierzono, że salamandry potrafią przeżyć w ogniu, a nawet, że się w ogniu rodzą. Dziś płazy te objęte są w Polsce ochroną. [przypis edytorski]

salamandra — duch żywiołu ognia. [przypis edytorski]

Salamandra nie darmo nosi swą nazwę: żaden płomień jej nie wzruszy — salamandra plamista to przypominający jaszczurkę płaz z ognistymi plamami na skórze; dawniej wierzono, że salamandry potrafią przeżyć w ogniu, a nawet, że się w ogniu rodzą; później stopniowo wyodrębniono mityczne salamandry żyjące w ogniu jako odrębne istoty (tzw. żywiołaki ognia) o tej samej nazwie. [przypis edytorski]

Salamandra — niem. Der Salamander, opublikowane w tomie Novellen und Terzinen (1867). [przypis edytorski]

salamandra — tu: duch żywiołu ognia. [przypis edytorski]

salamandra — tu: istota fantastyczna, opisana w XVI w. przez Paracelsusa, żywiołak ognia. [przypis edytorski]

salamandra — tu: mityczne stworzenie zamieszkujące żywioł ognia. Także: jaskrawo ubarwiony płaz przypominający jaszczurkę. [przypis edytorski]

Salambo — powieść Gustawa Flauberta z 1862 roku, której akcja rozgrywa się podczas wojny Kartagińczyków z najemnikami w III stuleciu p.n.e. [przypis edytorski]

salamelekum — popr.: Salam alejkum (ar.): pokój z wami; muzułmański zwrot powitalny. [przypis edytorski]

sala Mesukar (hiszp. El Mexuar), Sala Narad — sala kompleksu pałacowego w Alhambrze, w której odbywały się spotkania rady ministrów państwa, również miejsce, gdzie władca wymierzał sprawiedliwość. [przypis edytorski]

Salamina — miasto i wyspa w pobliżu Attyki. [przypis edytorski]

Salamina — miejsce bitwy morskiej stoczonej w 480 p.n.e., w której mniejsza liczebnie flota grecka rozgromiła Persów, wykorzystując warunki naturalne (wąską zatokę). [przypis edytorski]

Salamina — wyspa na M. Śródziemnym, przy której rozegrała się zwycięska dla niewielkiej floty gr. bitwa z Persami w 480 r. p.n.e. [przypis edytorski]

Salamina — wyspa niedaleko Aten, gdzie w 480 r. p.n.e. Grecy pokonali i zmusili do ucieczki przeszło dwukrotnie liczniejszą flotę perską. [przypis edytorski]

Salamina — wyspa w Zat. Sarońskiej, niedaleko Aten, oddalona o ok. 2 km od wybrzeża Attyki; tę samą nazwę nosi główne miasto tej wyspy. [przypis edytorski]

Salamina — wyspa w Zat. Sarońskiej, oddalona o ok. 2 km od wybrzeża Attyki; w 480 p.n.e. rozegrała się przy niej zwycięska dla floty greckiej bitwa z Persami; tę samą nazwę nosi główne miasto tej wyspy. [przypis edytorski]

Salammbô (fr.), pol. Salambo — powieść Gustawa Flauberta z 1862, której akcja rozgrywa się podczas wojny Kartagińczyków z najemnikami w III w. p.n.e. [przypis edytorski]

Salamonów — dziś popr.: Salomona. [przypis edytorski]

salam (z tur.) — powitanie. [przypis edytorski]

Salandra, Antonio (1853–1931) — polityk, premier Włoch w latach 1914–1916. [przypis edytorski]

salangan — ptak z rodziny jerzykowatych, budujący gniazda ze swojej śliny, czasem z dodatkami roślinnymi. [przypis edytorski]

Sala (niem. Saale) — Soława; rzeka w Turyngii w Niemczech, lewy dopływ Łaby, do której wpada powyżej Magdeburga. [przypis edytorski]

salaria (z łac.) — zapłata, żołd, wynagrodzenie. [przypis edytorski]

Salazan — dziś popr.: Sabalan, nieaktywny wulkan w paśmie Małego Kaukazu, ok. 200 km na wsch. od Tebrizu, trzecia co do wysokości góra w Iranie. [przypis edytorski]

Saldanha Marinho, Joaquim (1816–1896) — brazylijski polityk i pisarz tworzący pod pseudonimem Ganganelli. [przypis edytorski]

saldė — rauginta ruginių miltų blandi gira. [przypis edytorski]

sale corvée de la vie (fr.) — dosł.: ohydny przymus życia [przypis edytorski]

salentyński łan (…) Lyktejski Idomenej — w mieście Sallentini w Kalabrii miał zamieszkać wypędzony z Krety Idomeneus. [przypis edytorski]

sale quele que tu es (fr.) — ależ jesteś brudny. [przypis edytorski]

Salerno — miasto na zach. wybrzeżu w środkowej części Włoch, niedaleko Neapolu. [przypis edytorski]

Salerno — miasto we Włoszech, w Kampanii, nad Morzem Tyrreńskim; niegdyś słynące ze szkoły medycznej, założonej w IX w., w której przetłumaczono wiele cennych dzieł arabskich i żydowskich. [przypis edytorski]

saletra — azotan, składnik materiałów wybuchowych. [przypis edytorski]

saletra — związek azotu, stosowany m.in. w nawozach i do produkcji prochu strzelniczego. [przypis edytorski]

saletra — związek z grupy azotanów, wykorzystywany jako składnik prochu strzelniczego. [przypis edytorski]

salicyna (chem.) — organiczny związek chemiczny o działaniu przeciwgorączkowym, wyodrębniony po raz pierwszy z kory wierzby (łac. salix) w 1828; od salicyny historycznie pochodzi kwas acetylosalicylowy (pot. aspiryna). [przypis edytorski]

salina — miejsce pozyskiwania soli. [przypis edytorski]

salina — miejsce pozyskiwania soli; tu: kopalnia soli. [przypis edytorski]

saling — połączenie kolumny masztu wieloczłonowego ze stengą (przedłużeniem kolumny) lub platforma znajdująca się w miejscu tego połączenia; także: sztywna rozpórka pomiędzy olinowaniem stałym a masztem. [przypis edytorski]

salionas — būrelis žmonių nuolat susirenkančių privačiuose namuose ir svarstančių politikos, meno, literatūros klausimus. [przypis edytorski]

salionas (pranc.) — būrelis žmonių, nuolat susirenkančių privačiuose namuose ir svarstančių politikos, meno, literatūros klausimus. [przypis edytorski]

salionas — svetainė. [przypis edytorski]

Saliowie — kapłani Marsa; dosł. „skoczkowie” a. „tancerze”, ponieważ ich rytuały wiązały się z tańcem. [przypis edytorski]

Saliowie (łac. Salii, od salio: tańczę) — członkowie kolegium kapłanów w staroż. Rzymie, kapłani Marsa; tu: jako czciciele bóstwa Herkulesa Niezwyciężonego (łac. Hercules Invictus), pokrewnego bogowi wojny Marsowi. [przypis edytorski]

Salisbury — miasto w płd. Anglii, w hrabstwie Wiltshire, zał. w XIII w. w pobliżu nieistniejącego obecnie grodu Stare Sarum. [przypis edytorski]

Salis, Rodolphe (1851–1897) — twórca, właściciel i dyrektor paryskiego kabaretu „Chat noir”. [przypis edytorski]

saliūnas (pranc.) — smuklė. [przypis edytorski]

Sallustiusz, pisząc o Getułach — Sallustiusz, De Getulis. [przypis edytorski]

Salmanasar V (VIII w. p.n.e.) — król Asyrii, panujący w latach 726-722 p.n.e., wzmiankowany w Biblii (2 Krl 17, 3–6; 2 Krl 18, 9–11): najechał północne królestwo Izraela, zdobył jego stolicę, uprowadził Izraelitów i przesiedlił ich w niewolę do Asyrii. [przypis edytorski]

Salmazjusz, łac. Claudius Salmasius, właśc. Claude Saumaise (1588–1653) — francuski humanista i filolog, autor licznych prac naukowych, pisanych po łacinie; od 1631 profesor uniwersytetu w Lejdzie (niderl. Leiden). [przypis edytorski]

salmiak a. chlorek amonu — substancja używana jako składnik leków na kaszel, szamponów i konserwant. [przypis edytorski]

Salmidessu opoka — znane było staroż. miasto Salmidessos w Tracji; tu ma być położone na skalistym wybrzeżu Morza Czarnego. [przypis edytorski]

Salmoneus — syn Eola, brat Syzyfa, król Elidy, miał pochodnią naśladować błyskawice Jowisza. [przypis edytorski]

Salomea — tu: tytułowa bohaterka dramatu Juliusza Słowackiego Sen srebrny Salomei, rozgrywającego się w 1768, podczas koliszczyzny, antyszlacheckiego powstania chłopów ukraińskich. [przypis edytorski]

Salome — postać biblijna wzmiankowana w ewangeliach Nowego Testamentu oraz pozakanonicznych tekstach chrześcijańskich, gdzie występuje jako jedna z głównych uczennic Jezusa. [przypis edytorski]

Salome — tu: tytuł jednego z hymnów Jana Kasprowicza. [przypis edytorski]

Salome — żydowska księżniczka z dynastii herodiańskiej (wnuczka Heroda Wielkiego); według legendy biblijnej, gdy jej ojczym, Herod Antypas, władca Galilei, zachwycony tańcem dziewczyny obiecał spełnić każde jej życzenie, Salome za namową swej matki Herodiady zażądała głowy Jana Chrzciciela, przyczyniając się w ten sposób bezpośrednio do śmierci proroka. [przypis edytorski]

Salome — żydowska księżniczka z dynastii herodiańskiej (wnuczka Heroda Wielkiego); według legendy biblijnej, gdy jej ojczym, Herod Antypas, władca Galilei, zachwycony tańcem dziewczyny obiecał spełnić każde jej życzenie, Salome za namową swej matki Herodiady zażądała głowy Jana Chrzciciela, przyczyniając się w ten sposób bezpośrednio do śmierci proroka. [przypis edytorski]

Salomon (1000–ok. 931 p.n.e.) — biblijny prorok i król Izraela, syn i następca króla Dawida. [przypis edytorski]

Salomon (bibl.) — biblijny król Izraela, syn króla Dawida i Batszeby, słynny z mądrości; na jego panowanie przypada największa świetność monarchii izraelskiej; miał 700 żon-księżniczek i 300 nałożnic (1 Krl 11, 3). [przypis edytorski]

Salomon — biblijny król Izraela, panujący ok. roku 1000 p.n.e, sławny dzięki swojej mądrości. Tradycja żydowska przypisywała mu autorstwo Pieśni nad pieśniami, włączonego do Biblii poematu miłosnego. [przypis edytorski]

Salomon — biblijny król Izraela sławny ze swojej wielkiej mądrości. [przypis edytorski]

Salomon — biblijny król Izraela, słynny z mądrości. [przypis edytorski]

Salomon — biblijny król Izraela, syn Dawida, słynny z mądrości. Na jego panowanie przypada największa świetność monarchii izraelskiej. Wzniósł w Jerozolimie świątynię, zwaną później pierwszą świątynią jerozolimską. Głównym materiałem do jej budowy było drewno cedrowe z gór Libanu, kupione przez władcę w ogromnych ilościach u króla Tyru. [przypis edytorski]

Salomon — biblijny król Izraela, syn Dawida, słynny z mądrości. Na jego panowanie przypada największa świetność monarchii izraelskiej. Przypisuje mu się autorstwo Księgi Koheleta, Księgi Przysłów oraz Pieśni nad Pieśniami. [przypis edytorski]

Salomon — biblijny król Izraela, syn Dawida, słynny z mądrości. [przypis edytorski]

Salomon — biblijny król Izraela, syn Dawida, słynny z mądrości. [przypis edytorski]

Salomon — biblijny król Izraela, syn Dawida, słynny z mądrości, w tradycji żydowskiej przypisuje mu się autorstwo Księgi Koheleta, Księgi Przysłów oraz Pieśni nad Pieśniami. [przypis edytorski]

Salomon — biblijny król Izraela, syn Dawida, znany ze swej mądrości oraz, wg tradycji judaistycznej, również z władzy nad demonami. [przypis edytorski]

Salomon — biblijny król Izraela, syn Dawida, znany z mądrości. [przypis edytorski]

Salomon — biblijny król Izraela, znany ze swojej mądrości i wielkiego bogactwa. [przypis edytorski]

Salomon — biblijny król Izraela, znany ze swojej mądrości i wielkiego bogactwa. [przypis edytorski]

Salomon (bibl.) — syn Dawida, słynny z mądrości król Izraela. [przypis edytorski]

Salomon — król Węgier 1063–1077. [przypis edytorski]

Salomon (ok. 1000–931 p.n.e.) — biblijny król Izraela, syn Dawida, słynny z mądrości; tradycja przypisuje mu autorstwo kilku starotestamentowych ksiąg dydaktycznych (mądrościowych) oraz Pieśni nad Pieśniami, w interpretacji religijnej zaliczanej do tej samej grupy. [przypis edytorski]

Salomon (ok. 1000–931 p.n.e.), (rel.) — prorok biblijny, król Izraela, syn i następca Dawida. Całe zdanie stanowi autorskie tłumaczenie fragmentu Ewangelii wg św. Mateusza: ”Przypatrzcie się liliom na polu, jak rosną: nie pracują ani nie przędą. A powiadam wam: nawet Salomon w całym swoim przepychu nie był tak ubrany jak jedna z nich.” (Mt 6, 28-29, Biblia Tysiąclecia). [przypis edytorski]

Salomon (ok. 1000–ok. 931 p.n.e.) — biblijny król Izraela, syn i następca Dawida, znany ze swej mądrości. [przypis edytorski]

salomonowy osąd — taki, jak biblijnego Salomona, słynnego z mądrości króla Izraela, tj. mądra i sprawiedliwa decyzja kończąca bardzo trudny lub pozornie nierozwiązywalny spór. [przypis edytorski]

Salomon — postać biblijna, król Izraela, syn i następca Dawida; prorok i słynny z mądrości władca. Podczas swego panowania doprowadził do rozkwitu państwo: prowadził politykę pokojową (m.in. z Egiptem, poślubiwszy córkę faraona, z arabskim Królestwem Saby), stworzył flotę, która rozwijała stosunki handlowe, zrealizował wiele budowli (m.in. świątynię jerozolimską zw. pierwszą, kilka pałaców, mury Jerozolimy, miasta-spichlerze), a jego dwór był ośrodkiem kultury, w tym literackiej. Samemu Salomonowi przypisywane jest autorstwo Pieśni nad Pieśniami, Księgi Koheleta i Księgi Przysłów. Wiadomości o Salomonie pochodzą gł. z Pierwszej Księgi Królewskiej, 1–11 i Drugiej Księgi Kronik, 1–9 Starego Testamentu. Inne źródła (np. Koran, gdzie występuje pod imieniem Sulejman, Talmud, Dzieje Flawiusza) przypisują mu władzę nad demonami (dźinami), uchodzi też za autora okultystycznej księgi Sztuka Geocji. [przypis edytorski]

Salomon — syn Dawida i Batszeby (2Sm 12,24), król Izraela, następca Dawida (1Krl 1,39), znany ze swej mądrości, oraz, wg tradycji judaistycznej, również z władzy nad demonami. [przypis edytorski]