Przypisy

skwierne miasso (z ros.) — nieświeże mięso. [przypis edytorski]

skwir — głos wydawany przez orły i inne ptaki. [przypis edytorski]

skwir — odgłos ptasi. [przypis edytorski]

skwirzyć — o ptakach: wydawać ostry, przenikliwy głos. [przypis edytorski]

skwitać — tu: zakwitać, rozkwitać; kwitnąć. [przypis edytorski]

skwitować się (daw.) — wyrównać rachunki. [przypis edytorski]

skwitować się (daw.) — wyrównać rachunki. [przypis edytorski]

skwitować — tu: zrezygnować. [przypis edytorski]

skwitować — zwolnić kogoś z należności, wydając pokwitowanie; stwierdzić (pisemnie), że się od kogoś nie ma żadnych oczekiwań (długów pieniężnych, zobowiązań itp.); tu: zrezygnować z czegoś. [przypis edytorski]

skwoź stroj (ros. сквозь строй) — dosł: przez szereg; potoczna nazwa kary chłosty wymierzanej buntownikom w carskim wojsku: skazaniec był prowadzony pomiędzy dwoma szeregami żołnierzy i bity z obu stron grubymi, długimi kijami. [przypis edytorski]

Skyros — wyspa na północny wschód od Eubei. [przypis edytorski]

Skytowie (z gr.), dziś: Scytowie — koczownicze ludy irańskie zamieszkujące w starożytności stepy środkowej Eurazji, od wybrzeży Morza Czarnego po Morze Aralskie, Syr-darię i Amu-darię. [przypis edytorski]

słabić (daw.) — osłabiać. [przypis edytorski]

słabić — dziś: osłabiać. [przypis edytorski]

słabieć — dziś popr.: słabnąć. [przypis edytorski]

słabieją — dziś popr. forma: słabną. [przypis edytorski]

słabieje (daw. forma) — dziś: słabnie. [przypis edytorski]

słabieje — współcz. słabnie. [przypis edytorski]

słabizna (gw.) — słabe miejsce. [przypis edytorski]

słabość — choroba, niedyspozycja; tu: połóg, osłabienie po urodzeniu dziecka. [przypis edytorski]

słabo (…) szczodra (daw.) — mało szczodra. [przypis edytorski]

słabować (daw.) — chorować. [przypis edytorski]

słabszy (starop. forma) — dziś popr.: słabsi. [przypis edytorski]

słabym jest — dziś: jestem słaby, choruję. [przypis edytorski]

słaby — tu: chory. [przypis edytorski]

słaby (tu daw.) — chory. [przypis edytorski]

słabyżeś (daw. forma) — jesteś słaby. [przypis edytorski]

słać tłumy na szańce Jerozolimy — podczas I wyprawy krzyżowej, prowadzonej pod religijnym hasłem wyzwolenia Ziemi Świętej z rąk muzułmanów, armia krzyżowców po miesięcznym oblężeniu 15 lipca 1099 zdobyła Jerozolimę i dokonała rzezi mieszkańców. [przypis edytorski]

słamię (starop.) — tu: złamię. [przypis edytorski]

sława i bogactwo w domu jego, a pamięć o jego sprawiedliwości trwać będzie wieki — Ps 112, 3. [przypis edytorski]

Sława Isusu Chrystu (rus.) — Niech będzie pochwalony Jezus Chrystus. [przypis edytorski]

sława jego imieniowi — dziś popr.: sława jego imienia. [przypis edytorski]

sława — tu: szacunek, poważanie. [przypis edytorski]

sławę szczypie (daw.) — uwłacza dobrej sławie. [przypis edytorski]

Sławek, Walery (1879–1939) — bliski współpracownik Piłsudskiego, trzykrotny premier, w latach 1927–1935 kierował Bezpartyjnym Blokiem Współpracy z Rządem. [przypis edytorski]

Sławek, Walery (1879–1939) — polityk, bliski współpracownik J. Piłsudskiego, trzykrotny premier Polski, marszałek Sejmu; lider obozu sanacyjnego; jeden z głównych twórców założeń konstytucji kwietniowej (1935). [przypis edytorski]

Sławek, Walery (1879–1939) — polityk, premier Polski w latach 1930–31 i w 1935; pułkownik Wojska Polskiego, marszałek sejmu. [przypis edytorski]

sławetny — tj. mieszczanin. [przypis edytorski]

sławiena (z czes.) — wysławiana. [przypis edytorski]

sławniejszy (starop. forma) — tu: sławniejsi (lm). [przypis edytorski]

sławno — sens: świetnie. [przypis edytorski]

sławny antenaty — sławny swymi antenatami, tzn. sławny z powodu swoich przodków. [przypis edytorski]

sławny filozof, Niemiec — czyli wybitny matematyk Philippe-Jacques Müller. [przypis edytorski]

sławny Gonzalw z Kordoby na czele trzech tysięcy Hiszpanów wkroczył do Alpuhary — w 1492 r. [przypis edytorski]

sławny mocarz Palestyny — Samson; biblijny siłacz, wg legendy, za pomocą oślej szczęki miał pokonać w walce tysiąc Filistynów. [przypis edytorski]

Sławny Naród Polski w podobnych razach — Naród polski staje się bohaterski w takich okolicznościach. [przypis edytorski]

sławy Bevilaque'a, który szukał zwady z muchami — W oryginale nie pada zadne nazwisko, mowa o bivilacqui (pisownia małą literą), czyli „wodopijcy”. [przypis edytorski]

Sławy wieniec wieszczom wydarł, bałamucąc z zemsty lud — atakowany przez komediopisarzy polityk ateński Agyrrios miał zaproponować na Zgromadzeniu Ludowym obniżenie im honorariów. [przypis edytorski]

słębić (daw.) — słać swaty. [przypis edytorski]

słód — skiełkowane i wysuszone ziarna zbóż, jeden z surowców do produkcji piwa. [przypis edytorski]

słów (…) szelesty — daw. forma N.lm; dziś popr.: (…) szelestami. [przypis edytorski]

słoboda (hist.) — osada na Ukrainie lub w Rosji zamieszkiwana przez wolną ludność. [przypis edytorski]

słoboda — osada. [przypis edytorski]

słodka (…) miąższ — dziś r.m.: słodki miąższ. [przypis edytorski]

słodkie farniente — z wł. dolce far niente: słodka bezczynność. [przypis edytorski]

słodkogórz — psianka słodkogórz, półpnącze o fioletowo-żółtych kwiatach i czerwonych owockach, roślina trująca. [przypis edytorski]

Słodko Jagielle brzmi w uszach ta mowa, choć z rzadka polskie może złapać słowa — językiem kancelarii Wielkiego Księstwa Litewskiego był starobiałoruski, bardzo zbliżony do średniowiecznej polszczyzny, książęta litewscy utrzymywali też bliskie stosunki z książętami ruskimi, więc Jagiełło najprawdopodobniej rozumiał dobrze język polski. [przypis edytorski]

słodyczka (gw.) — ludowa nazwa jemioły lub paproci. [przypis edytorski]

słodzéj — dziś popr. forma: słodziej. [przypis edytorski]

słodziej — tu: bardziej słodko. [przypis edytorski]

słomiany wdowiec (pot.) — mężczyzna, którego żona wyjechała np. na wakacje. [przypis edytorski]

słominka — malutka słomka. [przypis edytorski]

Słomka, Jan (1842–1932) — wójt galicyjskiej wsi Dzików, autor jednego z pierwszych pamiętników chłopskich: Pamiętniki włościanina od pańszczyzny do czasów dzisiejszych (1912), który zyskał sobie znaczącą popularność w kraju i wśród emigrantów. [przypis edytorski]

słońca — tu: gwiazdy. [przypis edytorski]

Słońce kirem zachodzi — zaćmienie Słońca. [przypis edytorski]

Słońce ku stepom się spuszcza, ale mniejsza o to: Astrachan moim dziś będzie (…) — W oprac. Hertza rozdzielone (nielogicznie) na dwa akapity: pierwszy narracyjny aż do „ale mniejsza o to”, zakończony kropką, drugi dialogowy (od „Astrachan moim”), stanowiący wypowiedź Zaruckiego. [przypis edytorski]

„Słońce na zachodzie, czas stracony” — popularna wśród rosyjskiego ludu piosenka z tekstem Mitrofanowa z 1799. [przypis edytorski]

słońce nie przyćmiło jej twarzy — w XIX w., kiedy Henryk Sienkiewicz pisał niniejszą nowelę, uważano, że piękna może być tylko kobieta o jasnej cerze, nieopalona. [przypis edytorski]

„słońce spod Austerlitz” — aluzja do słów, które wypowiedział Napoleon Bonaparte („Oto słońce spod Austerlitz”), przypominając żołnierzom zwycięstwo w bitwie pod Austerlitz z 1805 roku. [przypis edytorski]

Słońce to szczere, lite złoto etc. — nazwy planet, zgodnie z tradycją alchemiczną, oznaczają tu metale; Słońce to złoto, Księżyc — srebro, Merkury — rtęć, Wenus — miedź, Mars — żelazo, Jowisz — cyna, Saturn — ołów. [przypis edytorski]

Słoń nie ma stawów, aby się mógł kłaniać — powszechne dawniej, lecz błędne przekonanie, że słoń nie może zginać nóg w kolanach, wywodzące się od Ktezjasza (V w. p.n.e.), który jako pierwszy Grek widział i opisał słonia. [przypis edytorski]

Słoneczko, śliczne oko… — fragment Żeńców Szymona Szymonowica. [przypis edytorski]

słonecznem — daw. forma dla r.ż. i r.n.; dziś: słonecznym. [przypis edytorski]

słonecznik bulwiasty, zwyczajowo: bulwa (biol.) — gatunek rośliny z rodziny astrowatych mający jadalne bulwy, pochodzący z Ameryki Płn., uprawiany na różnych kontynentach jako warzywo, roślina pastewna i ozdobna. [przypis edytorski]

słoneczny bóg (mit. gr.) — Helios. [przypis edytorski]

słoniące — osłaniające. [przypis edytorski]

słonić (daw.) — dziś: osłaniać, zakrywać. [przypis edytorski]

słonić (daw.) — osłaniać. [przypis edytorski]

słonić (daw.) — zasłaniać. [przypis edytorski]

słonić — dziś: osłaniać, chronić. [przypis edytorski]

słonić — dziś popr.: zasłaniać. [przypis edytorski]

słonić — dziś raczej: zasłaniać. [przypis edytorski]

słonić (neol.) — zasłaniać. [przypis edytorski]

słonić — osłaniać, chronić. [przypis edytorski]

słonić się — zasłaniać się; chować się. [przypis edytorski]

słonić — tu: zasłaniać, osłaniać. [przypis edytorski]

słonić — tu: zasłaniać. [przypis edytorski]

słoni — dziś popr.: słoniowy. [przypis edytorski]

słonił — dziś: słaniał. [przypis edytorski]

Słonim, brus. Слoнім — miasto w zach. części dzisiejszej Białorusi. [przypis edytorski]

Słonimski, Antoni (1895–1976) — poeta, felietonista i humorysta pochodzenia żydowskiego, członek grupy literackiej „Skamander”, w czasie wojny na emigracji w Paryżu i w Londynie, po wojnie działał w Związku Literatów Polskich i w opozycji. [przypis edytorski]

Słonimski, Antoni (1895–1976) — polski poeta, dramatopisarz, prozaik, felietonista. [przypis edytorski]

Słonimski, Antoni (1895–1976) — polski poeta, satyryk, felietonista i krytyk teatralny. Współtworzył kabaret literacki Pikador i grupę poetycką Skamander. W międzywojniu współpracował z „Wiadomościami Literackimi”. Wiele kabaretów (m.in. kabarety Czarny Kot, Qui Pro Quo, Cyrulik Warszawski) korzystało z jego tekstów satyrycznych. [przypis edytorski]

Słonimski, Antoni (1895–1976) — polski poeta, satyryk, felietonista i krytyk teatralny. Współtworzył kabaret literacki Pikador i grupę poetycką Skamander. W międzywojniu współpracował z „Wiadomościami Literackimi”. Wiele kabaretów (m.in. kabarety Czarny Kot, Qui Pro Quo, Cyrulik Warszawski) korzystało z jego tekstów satyrycznych. W czasie wojny przebywał na emigracji w Paryżu i w Londynie, po wojnie działał w Związku Literatów Polskich i w opozycji. [przypis edytorski]

słoniów — dziś popr. forma: słoni. [przypis edytorski]

słoniony — osłonięty; słonione przejścia: podcienia. [przypis edytorski]

słoni — tu: osłania. [przypis edytorski]

słonki, bekasy — średniej wielkości (ok. 30 cm) ptaki wędrowne z rodziny bekasowatych, występujące na terenach podmokłych. [przypis edytorski]

słopiec (ros. слопец) — pułapka na zwierzęta, przywalająca je swym ciężarem. [przypis edytorski]

słota — długotrwały deszcz. [przypis edytorski]