Przypisy

siestrzeńcami i siestrzenicami — dziś: siostrzeńcami, siostrzenicami. [przypis edytorski]

sietniak a. sietniok (gw.) — idiota, debil. [przypis edytorski]

sie to rozleci (daw.) — rozejdzie się, wyda się. [przypis edytorski]

sieur (daw. fr.) — pan. [przypis edytorski]

Sievers, Jakob (1731–1808) — rosyjski dyplomata, mianowany posłem nadzwyczajnym i ministrem pełnomocnym Katarzyny II w Rzeczypospolitej, autor pamiętnika Jak doprowadziłem do drugiego rozbioru Polski. [przypis edytorski]

siewać (daw.) — siać od czasu do czasu. [przypis edytorski]

siewać — dziś tylko: siać. [przypis edytorski]

siewba — siew, obsiewanie pól. [przypis edytorski]

siewierzanie — mieszkańcy Siewierza. [przypis edytorski]

siewierz (daw.) — północ. [przypis edytorski]

Siewierz — Nowogród Siewierski, miasto nad Desną, w płd.-zach. części dzisiejszej Ukrainy. [przypis edytorski]

sie wi (gw.) — się wie, tj.: wiadomo. [przypis edytorski]

Siewna — tj. dzień katolickiego święta Matki Boskiej Siewnej, obchodzonego 8 września, kiedy zaczynano orkę i sianie zbóż ozimych (oficjalnie: święto Narodzenia Najświętszej Maryi Panny). [przypis edytorski]

Sieyès, Emmanuel Joseph (1748–1836) — francuski ksiądz i polityk, rzecznik praw stanu trzeciego, którego był reprezentantem; jego broszura pt. Czym jest stan trzeci? stała się manifestem rewolucji francuskiej, przyczyniła się do przekształcenia Stanów Generalnych w Zgromadzenie Narodowe w czerwcu 1789. [przypis edytorski]

Sieyès, Emmanuel Joseph (1748–1836) — francuski ksiądz i polityk, rzecznik praw stanu trzeciego, którego był reprezentantem; jego broszura pt. Czym jest stan trzeci? stała się manifestem rewolucji francuskiej, przyczyniła się do przekształcenia Stanów Generalnych w Zgromadzenie Narodowe w czerwcu 1789; głosował za ścięciem króla, był członkiem Dyrektoriatu, po przewrocie Bonapartego 18 brumaire'a mianowany na marionetkowe stanowisko drugiego konsula, wkrótce zrezygnował; po 1800 odsunięty od władzy. [przypis edytorski]

sifkarta (daw. pot., z niem.: Schiffskarte: karta okrętowa; Schiff: statek, okręt; Karte: karta, bilet) — bilet na podróż statkiem. [przypis edytorski]

Si fractus illabatur orbis, impavidum ferient ruinae (łac.) — choćby cały świat się zawalił, on zginie w ruinach nieustraszony; słowa rzym. poety Horacego. [przypis edytorski]

siga (daw.; ros. сиг, sig) — sieja, ryba z rodziny łososiowatych, żyjąca w jeziorach i rzekach. [przypis edytorski]

Sigeum — Sigeion, starożytne miasto greckie w Troadzie. [przypis edytorski]

Sigillum Praemislai Polonorum Regis et Ducis Pomeraniae (łac.) — Pieczęć Przemysława, Króla Polskiego i Księcia Pomorza. [przypis edytorski]

Sigismondo Pandolfo Malatesta (1417–1468) — włoski książę i kondotier, zwany wilkiem z Rimini. [przypis edytorski]

Sigismundus (łac.) — Zygmunt. [przypis edytorski]

siglos — srebrna moneta perska wagi ok. 5,5 g. [przypis edytorski]

signa (łac.) — znaki; tu: rzymskie sztandary legionowe. [przypis edytorski]

signora (wł.) — pani. [przypis edytorski]

signora (wł.) — pani; tu w odróżnieniu od signorina: panna, stosowanego wobec kobiet niezamężnych. [przypis edytorski]

signor Dottore (…) bona notte (wł.) — panie Doktorze! do widzenia, dobranoc.DO WERYFIKACJI [przypis edytorski]

signore pittore (wł.) — panie malarzu. [przypis edytorski]

Signore, uno lira (wł.) — Panie, jednego lira (lir to dawna włoska moneta). [przypis edytorski]

Signore (wł.) — pan, panie! [przypis edytorski]

signore (wł.) — pan; zwrot grzecznościowy. [przypis edytorski]

signore (wł.) — tu W.lp: panie. [przypis edytorski]

Signoria (z wł. signore: pan) — tu ogólnie: rząd; forma rządów w komunach miast śr. i płn. Włoch w okr. średniowiecza i renesansu, gdzie w okolicznościach sprzyjających wzmocnieniu władzy (np. wobec zewn. zagrożenia) przejmowali ją przedstawiciele bogatych rodów, uzyskując rozszerzone prerogatywy i utrzymując je dożywotnio lub przekazując swoim następcom. [przypis edytorski]

Signoria (z wł. signore: pan) — tu ogólnie: rząd; forma rządów w komunach miast śr. i płn. Włoch w okr. średniowiecza i renesansu, gdzie w okolicznościach sprzyjających wzmocnieniu władzy (np. wobec zewn. zagrożenia) przejmowali ją przedstawiciele bogatych rodów, uzyskując rozszerzone prerogatywy i utrzymując je dożywotnio lub przekazując swoim następcom. [przypis edytorski]

signori Inglesi (wł.) — panowie Anglicy. [przypis edytorski]

signorina (wł.) — panienka. [przypis edytorski]

signorina (wł.) — panna, panienka. [przypis edytorski]

signor Polacco (wł.) — panie Polaku. [przypis edytorski]

signor (wł.) — pan. [przypis edytorski]

signum (łac.; tu forma M. lm: signa) — znak. [przypis edytorski]

signum (łac.) — znak. [przypis edytorski]

signum (łac.) — znak; tu: nawiązanie do określenia signum temporis: znak czasów. [przypis edytorski]

signum manu propria (łac.) — podpis własnoręczny. [przypis edytorski]

signum temporis (łac.) — znak czasów. [przypis edytorski]

signum (z łac.) — znak; znak czasu (signum temporis). [przypis edytorski]

sigonota — zielarz. [przypis edytorski]

Sigurd I Krzyżowiec (ok. 1090–1130) — król Norwegii (od 1103), pierwszy z królów europejskich, który osobiście wziął udział w wyprawie krzyżowej. W 1107 poprowadził krucjatę norweską, liczącą ok. 5000 wojowników na 60 okrętach, w celu wsparcia nowo powstałego Królestwa Jerozolimskiego, założonego po I krucjacie. Po zwycięskich walkach opuścił Jerozolimę i popłynął do Konstantynopola, gdzie podarował swoje okręty cesarzowi, w zamian za co otrzymał konie. Powrócił lądem, ale część jego ludzi pozostała w Konstantynopolu. [przypis edytorski]

Sigwart, Christoph (1830–1904) — niemiecki filozof i logik, jeden z głównych przedstawicieli psychologizmu w logice; autor dzieła Logik (1873). [przypis edytorski]

Si je comprends que l'on n'ait pas d'idées, je ne comprends pas que l'on s'en fasse mérite; et bien moins encore que l'on se moque de ceux qui en ont — O ile rozumiem, że ktoś nie ma pomysłów, to nie rozumiem, że robi z tego zaletę; a jeszcze mniej, że kpi z tych, którzy je mają. (z recenzji F. Brunetière'a pt. Revue littéraire — „La Terre promise”, de Paul Bourget w „Revue des Deux Mondes” t. 114, 1892). [przypis edytorski]

Sijeną — Sieną; tu: forma wydłużona (zgodna z daw. wymową) dla zachowania rytmu jedenastozgłoskowca. [przypis edytorski]

Sikania — Sycylia. [przypis edytorski]

Sikelka — Sycylijka. [przypis edytorski]

Sikel — Sycylijczyk. [przypis edytorski]

sikhowie — wyznawcy sikhizmu, religii indyjskiej łączącej elementy islamu i hinduizmu; w XIX w. stworzyli imperium w płn.-zach. Indiach (stąd dawniejsze traktowanie ich jako odrębnego ludu), które zostało pokonane i podbite w 1849 w drugiej wojnie brytyjsko-sikhijskiej. [przypis edytorski]

Sikh — wyznawca sikhizmu, religii indyjskiej łączącej elementy islamu i hinduizmu. [przypis edytorski]

Sikkim — stan w płn.-wsch. Indiach, zajmujący część wsch. Himalajów. [przypis edytorski]

Siklawa a. Wielka Siklawa — wodospad w Tatrach Wysokich na potoku Roztoka. [przypis edytorski]

siklawa — górski wodospad. [przypis edytorski]

siklawa (gw.) — wodospad. [przypis edytorski]

Siklawa — największy wodospad w Polsce, znajdujący się w Tatrach; tu: każdy górski wodospad. [przypis edytorski]

siklawa (reg.) — górski wodospad. [przypis edytorski]

siklawa (reg.) — wodospad na górskim strumieniu. [przypis edytorski]

siklawa (reg.) — wodospad. [przypis edytorski]

siklawa — Siklawa to największy wodospad w Polsce, znajdujący się w Tatrach Wysokich; tu: każdy wodospad górski. [przypis edytorski]

siklawa — tu: wodospad. [przypis edytorski]

siklawa — wodospad górski. [przypis edytorski]

siklawa — wodospad. [przypis edytorski]

siklawa — wodospad w górach. [przypis edytorski]

siklawica — wodospad (w gwarze góralskiej). [przypis edytorski]

sikor (gw. przestępcza) — zegarek, naszyjnik. [przypis edytorski]

sikorka — tu: łapówka. [przypis edytorski]

Sikorski, Władysław (1881–1943) — polityk i wojskowy, legionista, premier polskiego rządu na wychodźstwie. [przypis edytorski]

siksa a. sziksa — dziewczyna (szczególnie: atrakcyjna) nie-Żydówka; gojka. [przypis edytorski]

siksulka — zdrobn. od siksa a. sziksa (jid.): nieżydowska dziewczyna; gojka (szczególnie: atrakcyjna). [przypis edytorski]

siksy a. sziksa — dziewczyna a. kobieta nie-Żydówka; gojka. [przypis edytorski]

sikwiaki (biol.) — niewielka grupa morskich zwierząt bezkręgowych, blisko spokrewniona z pierścienicami. [przypis edytorski]

siłą, co złego pragnie, a dobro płodzi — Goethe, Faust, część pierwsza, scena w pracowni (Mefistofeles w odpowiedzi na pytanie Fausta, kim jest). [przypis edytorski]

siła atrakcyjna — przyciąganie. [przypis edytorski]

siłaczów — dziś popr. forma D. lm: siłaczy. [przypis edytorski]

siłaczów — dziś raczej: siłaczy. [przypis edytorski]

siła (daw.) — dużo, mnóstwo, moc. [przypis edytorski]

siła (daw.) — dużo, mnóstwo; moc. [przypis edytorski]

siła (daw.) — dużo, mnóstwo. [przypis edytorski]

siła (daw.) — dużo, mnóstwo, wiele. [przypis edytorski]

siła (daw.) — dużo. [przypis edytorski]

siła (daw.) — dużo, wiele; bardzo. [przypis edytorski]

siła — daw. dużo, wiele, mnóstwo. [przypis edytorski]

siła (daw.) — dużo, wiele, moc. [przypis edytorski]

siła (daw.) — dużo, wiele. [przypis edytorski]

siła (daw.) — ile; wiele, dużo. [przypis edytorski]

siła (daw.) — mnóstwo. [przypis edytorski]

siła (daw.) — tu: wiele, mnóstwo. [przypis edytorski]

siła (daw.) — wiele, dużo; bardzo. [przypis edytorski]

siła (daw.) — wiele, dużo, moc. [przypis edytorski]

siła (daw.) — wiele, dużo. [przypis edytorski]

siła (daw.) — wiele, mnóstwo. [przypis edytorski]

siła (daw.) — wiele. [przypis edytorski]

siła (daw.) — wielu, dużo. [przypis edytorski]

siła (daw.) — wielu. [przypis edytorski]

siła (daw.) — wielu. [przypis edytorski]