Przypisy

sepecik (daw.) — skrzynka. [przypis edytorski]

seperacja — popr.: separacja. [przypis edytorski]

sepet (daw.) — skrzynia. [przypis edytorski]

sepet (daw.) — skrzynka z szufladkami na kosztowności lub dokumenty. [przypis edytorski]

sepet (daw.) — szkatułka, skrzynka, podróżna komódka z szufladkami. [przypis edytorski]

sepet (daw., z tur.) — ozdobny mebel, skrzynka z szufladami na kosztowności. [przypis edytorski]

sepet — okuta skrzynia, często z małymi szufladkami wewnątrz do przechowywania drobnych kosztowności czy ważnych papierów. [przypis edytorski]

sepet — ozdobny mebel, rodzaj skrzynki z szufladami na kosztowności. [przypis edytorski]

sepet — skrzynka zaopatrzona w szufladki. [przypis edytorski]

sepet — skrzynka zaopatrzona w szuflady. [przypis edytorski]

sepet (starop.) — kufer a. skrzynia z szufladami; ozdobny mebel do przechowywania kosztowności. [przypis edytorski]

Sephir Jezirah, właśc. Sefer Jecira (hebr.) — Księga Stworzenia; starożytny żydowski traktat dotyczący stworzenia świata, jeden z pierwszych tekstów żydowskiego mistycyzmu, powstała w 2. poł. II w. n.e. lub 1. poł. III w. n.e., prawdopodobnie w Aleksandrii. [przypis edytorski]

sepia — barwnik ciemnobrunatny. [przypis edytorski]

sepia — ciemnobrunatny barwnik otrzymywany z gruczołu głowonoga o tej samej nazwie. [przypis edytorski]

sepia — ciemnobrunatny barwnik otrzymywany z gruczołu głowonoga o tej samej nazwie, używany dawniej jako atrament. [przypis edytorski]

sepie — inaczej mątwy; dziesięcioramienne głowonogi drapieżne. [przypis edytorski]

seplunić — dziś popr.: seplenić. [przypis edytorski]

se pose en s'opposant (fr.) — ustanawia się poprzez stawianie się w opozycji. [przypis edytorski]

september (łac.) — wrzesień. [przypis edytorski]

september — wrzesień. [przypis edytorski]

septembra — września. [przypis edytorski]

septemtrion (łac.) — Wielki Wóz, konstelacja gwiazd wyznaczająca kierunek północny; także ogólnie: północ globu. [przypis edytorski]

Septentrionowie (z łac. septentrio, septentrionis: wielka niedźwiedzica, północ) — ludzie z północy; kolejne omowne określenie Rosjan, o wojnie z którymi Sienkiewicz nie mógł w 1884 r. pisać wprost ze względu na cenzurę carską. [przypis edytorski]

Septentrionowie (z łac. septentrio, septentrionis: wielka niedźwiedzica, północ) — ludzie z północy; omowne określenie Rosjan, o wojnie z którymi Sienkiewicz nie mógł w 1884 r. pisać wprost ze względu na cenzurę carską. [przypis edytorski]

septet (muz.) — utwór na 7 głosów lub instrumentów solowych. [przypis edytorski]

septimowy akord (muz.) — dziś: septymowy akord, w którym występuje dźwięk oddalony o siedem stopni skali muzycznej od dźwięku poprzedzającego. [przypis edytorski]

Septuaginta — najstarszy przekład Biblii Hebrajskiej na grekę, powstały III–II w. p.n.e. na użytek Żydów żyjących w Egipcie. [przypis edytorski]

Septymiusz Sewer, właśc. Lucius Septimius Severus (145–211) — prawnik, cesarz rzymski od 193; po śmierci zamordowanego przez pretorianów następcy Kommodusa, Pertynaksa, wybrany przez żołnierzy cesarzem, w wyniku wojny domowej pokonał konkurentów do tronu: Didiusza Juliana, Pescenniusza Nigra i Klodiusza Albina; wg Historia Augusta wydał rozporządzenie zakazujące przyjmowania wiary chrześcijańskiej i żydowskiej. [przypis edytorski]

Sepulchri immemor struis domos (łac.) — budujesz domy na zapomnianym grobie. [przypis edytorski]

seraf a. serafin — anioł postawiony wysoko w hierarchii chórów anielskich. [przypis edytorski]

seraf a. serafin — anioł z najwyższego chóru anielskiego. [przypis edytorski]

seraf a. serafin — biblijna istota wspomniana w Starym Testamencie, w Księdze Izajasza; serafiny zostały zaadoptowane przez tradycję chrześc., zajmując najwyższe miejsce wśród dziewięciu chórów anielskich; przedstawiano je jako posiadające trzy pary skrzydeł, którymi były osłonięte, łączone były z ogniem, ponieważ hebr. sârap oznacza: płonąć. [przypis edytorski]

seraf — a. serafin; biblijna istota wspomniana w Starym Testamencie, w Księdze Izajasza. Serafiny zostały zaadoptowane przez tradycję chrześc., zajmując najwyższe miejsce wśród dziewięciu chórów anielskich; przedstawiano je jako posiadające trzy pary skrzydeł, którymi były osłonięte i łączono z ogniem (koniecznie niewydzielającym dymu), ponieważ hebr. sârap oznacza: płonąć. [przypis edytorski]

seraf a. serafin — tu: anioł; w Biblii istota stojąca najwyżej w hierarchii bytów, najbliższa Bogu, w wizji proroka Izajasza serafiny posiadają trzy pary skrzydeł, unoszą się nad tronem Boga i śpiewają hymn ku Jego chwale (Iz 6,1–6). [przypis edytorski]

seraf, częściej serafin — istota biblijna o trzech parach skrzydeł, najwyższa w hierarchii aniołów. [przypis edytorski]

seraficznie — anielsko (od nazwy jednego z chórów anielskich). [przypis edytorski]

seraficzny — anielski. [przypis edytorski]

seraficzny — tu: franciszkański. Nazwy zakon seraficzny a. seraficki używano w odniesieniu do wszystkich trzech gałęzi zakonu franciszkanów, związana z legendą mówiącą, że kiedy św. Franciszek otrzymał dar stygmatów na górze La Verna (łac. Alvernia) w Toskanii, ukazał mu się Jezus pod postacią Serafina, czyli anioła o sześciu skrzydłach. W miejscu tego objawienia założono pustelnię franciszkańską. [przypis edytorski]

seraficzny — właściwy serafinom, tj. aniołom. [przypis edytorski]

Serafim — anioł pozostający w bezpośredniej bliskości Boga, przedstawiany jako istota powstała z bezdymnego ognia. [przypis edytorski]

serafin — anioł z najwyższego chóru anielskiego. [przypis edytorski]

serafin — w chrześcijaństwie anioł z najwyższego chóru niebieskiego. [przypis edytorski]

„Serait-ce ce nom qui défiguré serait arrivé jusqu'en Russie, comme celui de Suarasici? Cette hypothèse n'a jamais eté émise jusq'ici. Je me permets de la risquer” — Być może ta zniekształcona nazwa, dotarła na Ruś tak, jak Suarasici? Hipoteza ta nie została zaproponowana aż do teraz. Pozwolę ją sobie zaryzykować. [przypis edytorski]

seraj — kobieca część tradycyjnego domu muzułmańskiego. [przypis edytorski]

serajowy (z pers.) — pałacowy. [przypis edytorski]

seraj — pałac władcy muzułmańskiego, mieszczący harem, czyli mieszkanie żon i nałożnic władcy. [przypis edytorski]

seraj — pałac władcy muzułmańskiego, mieszczący harem, czyli mieszkanie żon i nałożnic władcy. [przypis edytorski]

seraj — pałac władcy w krajach muzułmańskich. [przypis edytorski]

seraj — pałac władcy w krajach muzułmańskich; seraj w Istambule był siedzibą sułtanów tureckich. [przypis edytorski]

seraj — rezydencja sułtana. [przypis edytorski]

seraj — tu: harem. [przypis edytorski]

seraj — tu: kobieca część domu muzułmańskiego, harem. [przypis edytorski]

serang (z hind.) — tubylczy bosman albo kapitan statku dowodzący załogą krajowców. [przypis edytorski]

Serapejon (gr.) a. Serapeum (łac.) — świątynia Serapisa, grecko-egipskiego bóstwa, powstałego w IV w. p.n.e. przez połączenie cech Ozyrysa, Apisa i Zeusa. Serapejon w Aleksandrii był największą i najwspanialszą świątynią hellenistyczną w mieście; zawierał wielki zbiór ksiąg, część Biblioteki Aleksandryjskiej. W 391 r. biskup Teofil, korzystając z dekretów Teodozjusza I, prowadził tłumy chrześcijan przeciwko świątyniom pogańskim, dążąc do ich zlikwidowania i przejęcia. Mimo oporu pogan Serapejon został zdobyty i zniszczony. [przypis edytorski]

serape — prostokątny kawałek wielobarwnej tkaniny wełnianej, z frędzlami na końcach, noszony w Meksyku jako rodzaj peleryny, szczególnie przez mężczyzn. [przypis edytorski]

Serapeum (gr. Serapejon) — świątynia Serapisa, grecko-egipskiego bóstwa, powstałego w IV w. p.n.e. przez połączenie cech Ozyrysa, Apisa i Zeusa. Serapeum w Aleksandrii było ośrodkiem życia intelektualnego i zawierało ogromną bibliotekę. Zostało zniszczone przez chrześcijan w 391 r. n.e. jako pogańskie. [przypis edytorski]

Serapis — grecko-egipskie bóstwo, powstałe w IV w. p.n.e. przez połączenie cech Ozyrysa, Apisa i Zeusa. Aleksandryjska świątynia Seprapisa, Serapejon, była największą i najwspanialszą świątynią hellenistyczną w mieście; zawierała wielki zbiór ksiąg, część Biblioteki Aleksandryjskiej. [przypis edytorski]

Serapis — grecko-egipskie bóstwo, powstałe w IV w. p.n.e. przez połączenie cech Ozyrysa, Apisa i Zeusa; czczony w Serapejonie w Aleksandrii, będącym największą i najwspanialszą świątynią hellenistyczną w mieście, mieszczącą wielki zbiór ksiąg, część Biblioteki Aleksandryjskiej. [przypis edytorski]

Serapis (mit.gr.-egip.) — bóg, którego kult był zwalczany przez chrześcijan. [przypis edytorski]

seraskier (tur.) — wezyr dowodzący armią. [przypis edytorski]

Serbia — tu: Królestwo Serbii, niepodległe państwo istniejące na Bałkanach w latach 1882–1918. [przypis edytorski]

Serbia — tu: oddział kobiecy Pawiaka. [przypis edytorski]

Serbia — tu: oddział kobiecy więzienia Pawiak, znajdującego się w latach 1835–1944 przy ul. Dzielnej 24/26 w Warszawie. [przypis edytorski]

Serca relikwie też mają swe prochy! — Alfred de Musset, La Nuit d'octobre (Noc październikowa). [przypis edytorski]

serca wotywne — przedmioty wykonane najczęściej ze srebra, wieszane symbolicznie w intencji dziękczynnej lub błagalnej na obrazie lub posągu religijnym, kształtem nawiązujące do treści dziękczynienia lub prośby: części ciała, kule inwalidzkie, modele statków, figurki modlących się itp., tu serce jako symbol zdrowia lub miłości. [przypis edytorski]

serce (…) dotkliwe — czułe, wrażliwe serce. [przypis edytorski]

serce kosmate — w oryg. λάσιον κῆρ; Homer Iliada II 851 (o Pylajmenie, wodzu Paflagończyków); XVI 554 (o Patroklosie). [przypis edytorski]

sercem (…) wydawała męża — tu: była podobna do męża a. wydawała się podobna do mężczyzny, wyrażała męskość. [przypis edytorski]

serce — tu: odwaga. [przypis edytorski]

Serce ustało, pierś już lodowata… — Adam Mickiewicz, Upiór, strofa pierwsza. [przypis edytorski]

Serce wielkie, idź za lubą twoją — Od tej chwili „serce” hrabiego Henryka jest skazane na „piekło”, tj. udręki piekielne; sygnały tego przekleństwa rozsiane są dalej po całym tekście. [przypis edytorski]

sercmi — dziś popr. forma N. lm: sercami. [przypis edytorski]

sercu gwoli (daw.) — zgodnie z sercem. [przypis edytorski]

sercy — dziś popr. forma N.lm: sercami. [przypis edytorski]

Sercy — zapewne Nicolas de Sercy (zm. 1646), paryski księgarz i wydawca z rodziny księgarzy, działający od 1638. [przypis edytorski]

serdak — rodzaj kamizelki sięgającej nieco poza talię. [przypis edytorski]

serdak — rodzaj wyszywanej ciepłej kamizelki a. krótkiego kożuszka bez rękawów. [przypis edytorski]

serdeczniem panu rad —konstrukcja z ruchomą końcówką czasownika; inaczej: serdecznie jestem panu rad (chętny, przychylny). [przypis edytorski]

serdecznieśmy sobie przeszkadzali — konstrukcja z ruchomą końcówką czasownika, dziś: serdecznie sobie przeszkadzaliśmy. [przypis edytorski]

serdeczny (daw.) — dotyczący serca. [przypis edytorski]

serdeczny (daw.) — sercowy, miłosny. [przypis edytorski]

serdeczny — tu: miłosny (dosł.: związany z sercem). [przypis edytorski]

serdeczny — tu: szczery, prawdziwy. [przypis edytorski]

serdela (gw.) — seradela, roślina jednoroczna z rodziny bobowatych, uprawiana na paszę dla zwierząt. [przypis edytorski]

ser dla robaków — echo koncepcji żyjącego w XVI w. młynarza z Friuli, Domenico Scandella, zw. Menocchiem, zapisanych dzięki temu, że zostały opowiedziane podczas przesłuchania domorosłego filozofa przed Świętym Oficjum. Menocchio, przeplatając abstrakcyjne pojęcia konkretami, głosił, że początkowym stadium bytu był chaos, tzn. pomieszanie wszystkich żywiołów (ziemi, wody, powietrza i ognia), przypominające masę w początkowej fazie wyrobu sera z mleka. Następnie w masie tej samoistnie powstały robaki, czyli aniołowie i Bóg. Za swoje poglądy Menocchio spłonął na stosie z wyroku inkwizycji w 1599 r. [przypis edytorski]

se recommencer (fr.) — zaczynać się na nowo, odnawiać się. [przypis edytorski]

serek — stypa. [przypis edytorski]

serenada — pieśń miłosna śpiewana wieczorem pod oknem ukochanej. [przypis edytorski]

serenissime (łac.) — najjaśniejszy (panie). [przypis edytorski]

serenissimus (łac.) — jaśnie oświecony, najjaśniejszy (panie); tu: forma W.lp: serenissime. [przypis edytorski]

serenissimus rex Sueciae (łac.) — najjaśniejszy król Szwecji. [przypis edytorski]

Serenissimus (wł.) — Najjaśniejszy. [przypis edytorski]

sereno (hiszp.) — stróż nocny. [przypis edytorski]

Sergi, Giuseppe (1841–1936) — włoski antropolog. [przypis edytorski]

Sericum (z łac. sericum: jedwab) — kraina w środkowej Azji. [przypis edytorski]

„serio” lub „buffo” — serio lub żartobliwie; odniesienie do dwóch podstawowych gatunków opery: opera seria to opera poważna, zaś opera buffa to opera komiczna. [przypis edytorski]

sernik — pomieszczenie do przechowywania serów. [przypis edytorski]

serop (daw.) — syrop. [przypis edytorski]

serop przyrodzony — tu: piwo. [przypis edytorski]

Serpa Pinto, Alexandre de (1846–1900) — portugalski odkrywca, administrator kolonialny; jeden z pierwszych, którzy przeszli Afrykę z zachodu na wschód; autor książki Como eu atravessei a África (Jak przeszedłem Afrykę, 1881). [przypis edytorski]