Przypisy

piastr (wł.) — także: piaster a. piastra: moneta używana na Bliskim Wschodzie, a także na Cyprze i Sycylii. [przypis edytorski]

piastry (z wł. piastra: blaszka) — drobna moneta w krajach Bliskiego Wschodu. [przypis edytorski]

Piast, Rzepicha, Ziemowit (Siemowit) — postacie z łacińskiej Kroniki Galla Anonima: legendarny protoplasta dynastii Piastów, jego żona oraz syn, na którego uroczystości postrzyżyn zjawili się dwaj obcy pielgrzymi, a ich błogosławieństwo sprawiło cudowne rozmnożenie potraw (w późniejszej tradycji przyjęło się uznawać tych dwóch tajemniczych przybyszów za anioły); Piasta Koszyczka: w kronice przydomek Chosisco (Koszysko? Chościsko?) nosi zły władca Popiel, poprzednik Siemowita, natomiast Piast określony został jako filius Chosischonis: syn Chościska. [przypis edytorski]

piastr (z wł. piastra: blaszka) — tu: talar hiszpański (peso), duża srebrna moneta, bita od XV do XIX w. zarówno w Hiszpanii, jak i w jej koloniach w Nowym Świecie. [przypis edytorski]

Piast, syn Chościska — zmieniono z: „Piast, syn kołodzieja”, z tych samych przyczyn, co tytuł rozdziału. [przypis edytorski]

Piast — tu: król polskiego pochodzenia. [przypis edytorski]

piastunka (daw.) — kobieta zatrudniona do opieki nad małym dzieckiem. [przypis edytorski]

piatiletka — nazwa planów gospodarczych ZSRR począwszy od roku 1928. [przypis edytorski]

piatiletka (ros. пятилетка: pięciolatka) — pięcioletni plan rozwoju gospodarki narodowej ZSRR. Od 1928 przyjmowano kolejne takie plany: pierwszy z nich, na lata 1928–1932, zakładał zlikwidowanie prywatnej własności środków produkcji, rozwój rolnictwa i przemysłu ciężkiego; drugi, na lata 1933–1937, przewidywał likwidację resztek kapitalizmu i podziałów klasowych, zaprowadzenie socjalistycznego sposobu produkcji jako jedynego w państwie oraz dalszą szybką przebudowę przemysłu. Ostatnia, trzynasta pięciolatka (1991–1996) została przerwana z powodu rozpadu Związku Radzieckiego. [przypis edytorski]

piatiletka (z ros. пятилетка: pięciolatka) — pięcioletni plan rozwoju gospodarki narodowej realizowany w ZSRR; kolejne takie plany przyjmowano od 1928 r.: pierwszy, na lata 1928–1932, zakładał zlikwidowanie prywatnej własności środków produkcji, rozwój rolnictwa i przemysłu ciężkiego; drugi, na lata 1933–1937, przewidywał likwidację resztek kapitalizmu i podziałów klasowych, zaprowadzenie socjalistycznego sposobu produkcji jako jedynego w państwie oraz dalszą szybką przebudowę przemysłu itd.; ostatnia, trzynasta pięciolatka (1991–1996) została przerwana z powodu rozpadu Związku Radzieckiego. [przypis edytorski]

piatiletka (z ros.: pięciolatka) — pięcioletni plan rozwoju gospodarki narodowej ZSRR. Od 1928 przyjmowano kolejne takie plany: pierwszy z nich, na lata 1928–1932, zakładał zlikwidowanie prywatnej własności środków produkcji, rozwój rolnictwa i przemysłu ciężkiego; drugi, na lata 1933–1937, przewidywał likwidację resztek kapitalizmu i podziałów klasowych, zaprowadzenie socjalistycznego sposobu produkcji jako jedynego w państwie oraz dalszą szybką przebudowę przemysłu. Ostatnia, trzynasta pięciolatka (1991–1996) została przerwana z powodu rozpadu Związku Radzieckiego. [przypis edytorski]

piatiletka (z ros.) — plan pięcioletni. [przypis edytorski]

piat'ju (…) tridcat' (ros.) — pięć razy sześć, trzydzieści. [przypis edytorski]

Piavesella — rzeka w prowincji Treviso. [przypis edytorski]

Piave (wł.), pol. Piawa — rzeka w północno-wschodnich Włoszech, zasadnicza linia oporu włoskiego przeciw Austriakom podczas I wojny światowej, miejsce zwycięskiej dla Włochów bitwy nad Piawą. [przypis edytorski]

Piazetta (wł.: placyk) — przedłużenie placu św. Marka w Wenecji. [przypis edytorski]

Piazza Colonna — historyczny plac rzymski. [przypis edytorski]

Piazza del Duomo — zespół zabytkowy w Pizie, składający się z czterech arcydzieł architektury średniowiecznej: katedry, baptysterium, kampanili, zwanej „Krzywą Wieżą” oraz cmentarza. [przypis edytorski]

Piazza del Popolo — jeden z najbardziej znanych placów w płn. części Rzymu. [przypis edytorski]

Piazza di San Marco — Plac św. Marka, znajdujący się w najstarszej części Wenecji; najbardziej znany plac tego miasta. [przypis edytorski]

piazzeta (wł.) — placyk. [przypis edytorski]

piazzetta (wł.) — placyk. [przypis edytorski]

Pi-Bailos — dziś: Bilbeis, miasto we wschodniej części Delty Nilu, położone ok. 85 km na północny-wschód od Memfis oraz ok. 80 km na zachód od Przesmyku Sueskiego, a 20 km na południe od Az-Zakazik. [przypis edytorski]

Pi-Bast — Per-Bastet, gr. Bubastis, miasto we wschodniej Delcie, w pobliżu dzisiejszego Az-Zakazik, ok. 80 km na północ od Memfis. Stolica Am-Chent, 18. nomu Dolnego Egiptu. [przypis edytorski]

Pi-Bast — Per-Bast, gr. Bubastis, miasto we wschodniej Delcie, w pobliżu dzisiejszego Az-Zakazik, ok. 80 km na północ od Memfis. Centrum kultu bogini miłości i płodności Bastet. Stolica Am-Chent, 18. nomu Dolnego Egiptu. [przypis edytorski]

Pi-Bast, sławnej stolicy nomesu Habu — Per-bast było stolicą Am-Chent, 18. nomu Dolnego Egiptu. A-bet (Habu), 8. nom Dolnego Egiptu, to nom sąsiedni. [przypis edytorski]

pić białego i czerwonego bękarta — istniało wino hiszp. o nazwie „Bastard”. [przypis edytorski]

Picador — prawdop. chodzi o Carmen Bizeta. [przypis edytorski]

picardia (hiszp.) — przewrotność. [przypis edytorski]

picardia (hiszp.) — żart, psota. [przypis edytorski]

Picard, Louis Benoît (1769–1828) — francuski dramaturg, aktor, powieściopisarz. [przypis edytorski]

picaro (hiszp.) — hultaj. [przypis edytorski]

picaro (hiszp.) — łotr, szelma. [przypis edytorski]

Picasso, Pablo (1881–1973) — hiszpański malarz, grafik i rzeźbiarz, uznawany za jednego z najwybitniejszych artystów XX w., współtwórca nurtu malarstwa zwanego kubizmem. [przypis edytorski]

Picavet, François (1851–1921) — filozof i tłumacz fr.; znawca filozofii Kanta; autor Mémoire sur le scepticisme (1884), l'Histoire de la philosophie, ce qu'elle a été, ce qu'elle peut être (1888), La Mettrie et la critique allemande (1888), Maine de Biran de l'an IX à l'an XI (1889) oraz najbardziej znanego eseju Les idéologues. Essai sur l'histoire des idées et des théories scientifiques, philosophiques, religieuses, etc. en France depuis 1789 (1891). [przypis edytorski]

Piccadilly — jedna z głównych ulic w Londynie, biegnąca od Hyde Park Corner na zachodzie do placu Piccadilly Circus na wschodzie. [przypis edytorski]

Piccadilly — ulica w Londynie, na terenie gminy City of Westminster. [przypis edytorski]

Piccadilly — ulica w Westminsterze, biegnąca między Hyde Parkiem a Piccadilly Circus, skrzyżowaniem, stanowiącym część centrum teatralno-kulturalnego miasta. [przypis edytorski]

Piccini i Gluck — Niccolò Piccinni (1728–1800), włoski kompozytor operowy, oraz Christoph Willibald Gluck (1714–1787), kompozytor niemiecki, uważani za rywali; obaj wystawili w Paryżu opery o tytule Ifigenia w Taurydzie (Ifigénie en Tauride): Gluck w 1779, Piccinni w 1781, opera Glucka odniosła wielki sukces, wersja Piccinniego poniosła porażkę. [przypis edytorski]

Piccini, Niccolò (1728–1800) — wł. kompozytor, działał w Neapolu, Rzymie, a od 1774 r. w Paryżu; dyrektor włoskiego oddziału opery w Paryżu, profesor śpiewu i deklamacji; autor ponad 130 oper w stylu włoskim, oratoriów, kantat i dzieł instrumentalnych (m.in. symfonii klawesynowej); do jego najważniejszych dzieł należą: Zenobia, Alessandro nell'Indie, La Cecchina ossia La buona figliuola (Neapol 1760), L'Olimpiade (Neapol 1761), Roland (Paryż 1778) oraz stanowiąca rodzaj artystycznej dyskusji ze zmodernizowanym stylem operowym Glucka Ifigénie en Tauride (Ifigenia na Taurydzie, Paryż 1781). Jego styl operowy funkcjonował jako koronny argument przeciw reformom proponowanym przez Glucka, ponieważ Piccini podejmował „wielkie tematy” (mitologiczne czy historyczne), nie odmawiając przy tym publiczności popisów śpiewaczych w dramatycznych duetach wieńczonych długimi scenami finałowymi, do których była przyzwyczajona. [przypis edytorski]

picciolo (wł.) — szypułka. [przypis edytorski]

piccolo (wł., dosł.: mały) — chłopak usługujący w restauracji, hotelu itp. [przypis edytorski]

Pic de Teneriffa, właśc. Teide a. Pico del Teide — szczyt wulkaniczny na Teneryfie, 3718 m.n.p.m. [przypis edytorski]

Pic de Teyde — dziś popr.: Pico del Teide (3718 m n.p.m.), najwyższy szczyt Teneryfy, jednocześnie najwyższy szczyt Hiszpanii. [przypis edytorski]

Picht — Klebt. [przypis edytorski]

piciać (starop.) — konstrukcja z partykułą wzmacniającą -ci, skróconą do -ć; piciać bych ci dała: dałabym ci picia. [przypis edytorski]

Pickford, Mary, właśc. Gladys Marie Smithur (1892–1979) — aktorka, producentka filmowa i scenarzystka amerykańska kanadyjskiego pochodzenia, gwiazda kina niemego, znana m.in. z ekranizacji filmowych powieści dla młodzieży (Mała księżniczka 1917, Polyanna 1920), roli w Rosicie (1923) Ernsta Lubitscha, a także roli w filmie dźwiękowym Kokietka (1929); prywatnie żona Douglasa Fairbanksa, z którym założyła w 1919 r. pierwszą niezależną wytwórnię filmową, United Artists przy współudziale Charliego Chaplina i D.W. Griffithem. [przypis edytorski]

pick-nick, popr.: picnic (ang.) — piknik, forma wypoczynku polegająca na spożywaniu posiłku na świeżym powietrzu. [przypis edytorski]

Pico della Mirandola, Giovanni (1463–1494) — wszechstronnie wykształcony włoski filozof, filolog i poeta okresu renesansu; autor m.in. mowy O godności człowieka, uznawanej za manifest humanizmu. [przypis edytorski]

Pico, Giovanni della Mirandola (1463–1494) — włoski filozof, humanista, teolog, filolog, matematyk, astronom, przyrodnik, retor i poeta. [przypis edytorski]

Pico Ruivo — najwyższy szczyt na wyspie Maderze (1861 m). [przypis edytorski]

picowanie — zbieranie żywności dla żołnierzy (rycerzy) i paszy dla bydła wśród ludności okolic, w których stacjonuje wojsko. [przypis edytorski]

Picquart, Georges (1854–1914) — francuski oficer i minister wojny; znany przede wszystkim ze związku z aferą Dreyfusa: w 1896, służąc w wywiadzie wojskowym, odkrył, że przypisywane Dreyfusowi pismo do ambasady niemieckiej, stanowiące koronny dowód w sprawie, zostało sporządzone przez współpracującego z Niemcami majora Ferdinanda Walsina Esterhazyego; został oskarżony o wymuszenie zeznań Esterhazyego, po uniewinnieniu Dreyfusa w 1906 awansowany na stopień generała brygady; w latach 1906–1909 był ministrem wojny. [przypis edytorski]

pictures (ang.) — fotografie. [przypis edytorski]

pidem (z ukr.) — pójdziemy. [przypis edytorski]

pidsusidok (ukr.) — sąsiad. [przypis edytorski]

pidswynok (z ukr.) — prosiak. [przypis edytorski]

pidu, pane (ukr.) — pójdę, panie. [przypis edytorski]

pidżak (daw.) — marynarka; kurtka. [przypis edytorski]

pięć córek — Goszczyński znał cztery z nich: Katarzynę, Helenę, Wiktorię i Zofię. [przypis edytorski]

pięć części — tu: pięć szóstych. [przypis edytorski]

pięć drągów — pięć tysięcy franków, kwota nagrody Goncourtów. [przypis edytorski]

Pięćdziesiąt dwa włosy (…) Ten włos biały to mój ojciec, a wszystkie inne to jego synowie — wg Homera (Iliada XXIV 495) Priam miał pięćdziesięciu synów; być może rozdwojony („rosochaty”) włos został policzony podwójnie. [przypis edytorski]

pięćdziesiąt dzieci — dziś popr.: pięćdziesięcioro dzieci. [przypis edytorski]

pięćdziesiąt groszy… pół rubla — 50 groszy było równe 25 kopiejkom, a pół rubla 50 kopiejkom. [przypis edytorski]

pięćdziesiąty ósmy paragraf — potoczne określenie artykułu 58 kodeksu karnego Rosyjskiej Federacyjnej Socjalistycznej Republiki Radzieckiej, na podstawie którego aresztowano podejrzanych o działalność kontrrewolucyjną; wprowadzony w 1927, zniesiony w 1961; podobne przepisy funkcjonowały w pozostałych republikach składowych ZSRR; więźniów skazanych na podstawie art. 58 nazywano „politycznymi”, odróżniając od kryminalistów. [przypis edytorski]

pięćdziesięcia (daw.) — dziś: pięćdziesięciu. [przypis edytorski]

pięćdziesięciomilowy — wynoszący 50 mil angielskich; mila angielska: jednostka długości (odległości), równa ok. 1,6 km; 50 mil to odcinek drogi o długości ok. 80 km. [przypis edytorski]

pięćdziesięciotrzechletni (daw.) — dziś: pięćdziesięciotrzyletni. [przypis edytorski]

pięćdziesięciu siedmiu ludzi, określanych jako oskarżeni… — w procesie rozpoczętym 2 czerwca 1936 przed Sądem Okręgowym w Radomiu, dotyczącym pogromu mającego miejsce 9 marca w miejscowości Przytyk niedaleko Radomia, podczas którego zginęły 3 osoby, a ponad 20 zostało rannych. [przypis edytorski]

pięć innych gwiazd, które się nazywają planetami — w starożytności znanych było tylko pięć planet: Merkury, Wenus, Mars, Jowisz i Saturn. Ziemi nie zaliczano do planet. [przypis edytorski]

pięć kroć (daw.) — pięć razy tyle. [przypis edytorski]

pięć lat stara — mająca pięć lat. [przypis edytorski]

pięć od sta — pięć procent. [przypis edytorski]

Pięć pestek pomarańczy — tytuł jednego z opowiadań Arthura Conan-Doyle'a, których głównym bohaterem jest detektyw Sherlock Holmes. [przypis edytorski]

pięć potężnych miast, położonych w suchej i piaszczystej okolicy, zmienionych nagle w piękne jezioro — w biblijnej Księdze Rodzaju dawne miasta kananejskie: Sodoma, Gomora, Adma, Seboim oraz Bela (Soar), leżące na równinie Siddim, w miejscu późniejszego słonowodnego jeziora (Rdz 14, 1–3), które wszystkie oprócz Soar, dokąd uciekł Lot, zostały zniszczone ogniem przez Boga (Pwt 29, 22); umiejscawia się je na dnie Morza Martwego bądź utożsamia z ruinami miast na jego wybrzeżu. [przypis edytorski]

pięć [pułków] stoją garnizonami — dziś popr.: pięć [pułków] stoi garnizonami. [przypis edytorski]

pięć set (starop.) — dziś: pięćset. [przypis edytorski]

pięć stóp i siedem cali — tj. 170 cm. [przypis edytorski]

pięć stóp i sześć cali — wzrost wyrażony w dawnych ang. miarach długości, równy 1,68 m. [przypis edytorski]

pięcią — dziś: pięciu a. pięcioma. [przypis edytorski]

pięcią [listkami] (daw. forma) — dziś: pięcioma listkami. [przypis edytorski]

pięcią sposobami (daw. forma) — dziś: pięcioma sposobami. [przypis edytorski]

pięcią zmysłami — dziś popr.: pięcioma zmysłami. [przypis edytorski]

Pięcioksiąg — pierwsze pięć ksiąg Biblii, zw. też Księgami Mojżeszowymi; opisują najważniejsze wydarzenia z pradawnych czasów aż do przybycia Izraelitów do Ziemi Obiecanej, zawierają także nakazy i zakazy religijno-społeczne przekazane Izraelitom przez Boga za pośrednictwem Mojżesza. [przypis edytorski]

Pięcioksiąg — tradycyjne określenie pierwszych pięciu ksiąg Biblii, zw. Mojżeszowymi, w judaizmie składających się na Torę; są to: Księga Rodzaju, Wyjścia, Liczb, Kapłańska i Powtórzonego Prawa. [przypis edytorski]

pięcioma (…) miliardami Bismarck miał nadzieję zrujnować na zawsze Francję — Francja, która przegrała w 1871 wojnę z Prusami, w ramach układu pokojowego musiała oddać nowo powstałemu Cesarstwu Niemieckiemu terytoria Alzacji i Lotaryngii oraz zapłacić olbrzymią sumę 5 miliardów franków w złocie. [przypis edytorski]

pięciomaset — dziś raczej: pięciuset. [przypis edytorski]

pięciornasób (daw.) — pięciokrotnie. [przypis edytorski]

Pięciostawy — właśc. Pięć Stawów, zespół jezior w Tatrach Wysokich; autor używa nazwy „Pięciostawy”. [przypis edytorski]

pięciostopowy wiersz jambiczny — inaczej: pentametr jambiczny, tj. wiersz, w którym każdy wers jest złożony z pięciu stóp wierszowych będących jambami, typowy dla klasycznej poezji angielskiej; stopa: w poezji zespół kilku sylab o odpowiednim układzie (długa–krótka a. akcentowana–nieakcentowana); jamb: w antycznej iloczasowej metryce stopa wierszowa złożona z dwóch sylab, długiej i krótkiej, w językach bez iloczasu jego odpowiednikiem jest sekwencja sylab nieakcentowanej i akcentowanej. [przypis edytorski]

pięciostopowy — złożony z pięciu stóp wierszowych; stopa — w poezji zespół kilku sylab o odpowiednim układzie (długa - krótka a. akcentowana - niekacentowana); jamb — w metryce antycznej stopa wierszowa złożona z dwóch sylab, długiej i krótkiej. W wierszach polskich odpowiednikiem jest sekwencja sylab nieakcentowanej i akcentowanej. W języku polskim bardzo niewiele wyrazów to naturalne jamby (np. aha), więc stopa ta jest zwykle tworzona jako zestrój z proklityką (np. do snu, na koń) lub dzięki odpowiedniemu łączeniu wyrazów w szyku zdania. [przypis edytorski]

pięciu stóp i pięciu cali — stopa: anglosaska jednostka długości, wynosząca ok. 30 cm i dzieląca się na 12 cali (cal to ok. 2,5 cm); zatem pięć stóp i pięć cali to ok. 162 cm. [przypis edytorski]

Pięciu trybunów wedle ich wyboru… — wg Plutarcha senat zawarł porozumienie z protestującymi na Świętej Górze plebejuszami, dając im prawo wybierania rocznie pięciu urzędników, zwanych trybunami ludu, którzy mieli bronić ich interesów. Jako pierwszych trybunów wybrano przywódców secesji: Juniusza Brutusa i Sycyniusza Welutusa. Imion pozostałych trybunów Plutarch nie wymienia. [przypis edytorski]

piędź (daw.) — antropometryczna miara długości, wyznaczana przez odległość między końcem kciuka a końcem palca środkowego dłoni (względnie rozpiętość dłoni) i wynosząca ok. 20 cm. [przypis edytorski]

piędź — daw. antropometryczna miara długości, wyznaczana przez odległość między końcem kciuka a końcem palca środkowego dłoni (względnie rozpiętość dłoni) i wynosząca ok. 20 cm. [przypis edytorski]

piędź — daw. jednostka miary długości, równa szerokości dłoni (pięciu palców, stąd nazwa) i wynosząca ok. 20 cm. [przypis edytorski]

piędź — daw. jednostka miary odpowiadająca szerokości rozpostartej dłoni (od końca małego palca do końca kciuka). [przypis edytorski]

piędź — daw. miara długości mierzona jako odległość między końcem kciuka a końcem palca środkowego, lub małego, rozpostartej, męskiej dłoni, równa ok. 21 cm. [przypis edytorski]

piędź — daw. miara długości, odpowiadająca szerokości rozpostartej dłoni (od końca małego palca do końca kciuka). [przypis edytorski]