Przypisy

Oh, malheureuse que je suis! (fr.) — Och, jaka jestem nieszczęśliwa. [przypis edytorski]

Oh, mein Gott! Mein Gott! (niem.) — O, mój Boże! Mój Boże! [przypis edytorski]

Oh, mon Dieu, ayez donc pitié de mon âme (fr.) — O mój Boże, zmiłuj się nad moją duszą. [przypis edytorski]

ohm — pierwsza, „święta” sylaba wielu hinduistycznych modlitw i hymnów. [przypis edytorski]

Ohne Anstand — Fürwahr. [przypis edytorski]

Ohnet, Georges (1848–1918) — literat fr., wielbiciel prozy George Sand, przeciwstawiający się nurtowi nowoczesnego realizmu, niestroniący natomiast od melodramatyczno-romantycznych motywów, zyskał wielką popularność u współczesnych czytelników i czytelniczek; jego najbardziej poczytna powieść, Właściciel kuźnic (oryg. Le maître des forges), została przerobiona na sztukę teatralną i przez rok nie schodziła ze sceny. [przypis edytorski]

Ohnet, Georges (1848–1918) — literat fr., wielbiciel prozy George Sand, przeciwstawiający się nurtowi nowoczesnego realizmu, niestroniący natomiast od melodramatyczno-romantycznych motywów, zyskał wielką popularność u współczesnych czytelników i czytelniczek; jego najbardziej poczytna powieść, Właściciel kuźnic (oryg. Le maître des forges) została przerobiona na sztukę teatralną i przez rok nie schodziła ze sceny. [przypis edytorski]

Ohnet, Georges (1848–1918) — powieściopisarz i dramaturg francuski; jego powieść Właściciel kuźnic (Le mâitre de forges, 1882), melodramat w osadzony środowisku mieszczańskim, odniosła sukces we Francji i za granicą, powstała jej wersja sceniczna, była kilkukrotnie filmowana. [przypis edytorski]

Oh niente! (wł.) — Och, to nic! [przypis edytorski]

Oh! non, maman! (fr.) — O nie, mamo. [przypis edytorski]

Oh, nus? (fr.) — Och, nago? [przypis edytorski]

Oh, n'y pouvoir, n'y vouloir mourir, un peu (fr.) — fragm. z wiersza Paula Verlaine'a (1844–1896) Langueur („Niemoc”) właśc. zapis: O n'y vouloir, ô n'y pouvoir mourir un peu!; w tłum. Z. Przesmyckiego-Miriama: „O, nie chcieć, o i nie móc umrzeć chociaż nieco!”. [przypis edytorski]

Ohola i Oholiba (bibl.) — rozpustne, nierządne kobiety symbolizujące królestwa Judy i Izraela w Księdze Ezechiela (Ez 23); tkliwie były nastrojone dla koni i osłów (Ez 23, 20). [przypis edytorski]

O hospody Boże, pomyłuj nas hrisznych (ukr.) — O Panie Boże, zmiłuj się nad nami grzesznymi. [przypis edytorski]

Oh, quand reviendront les neiges d'autan (fr.) — O, kiedy wrócą zeszłoroczne śniegi. [przypis edytorski]

oh, quel abominable état (fr.) — och, co za obrzydliwy stan. [przypis edytorski]

Oh, qu'il est boche! (fr.) — Och, co za szkop! [przypis edytorski]

Ohrili Hüseyin Pasza — wezyr od marca do września 1621, z pochodzenia Albańczyk. [przypis edytorski]

ohyda — w oryginale: the horror!. [przypis edytorski]

ohydzać — dziś tylko w formie: zohydzać. [przypis edytorski]

ohydzić (daw.) — obmierzić, zohydzać; hańbić. [przypis edytorski]

ohydzić się — hańbić się. [przypis edytorski]

Oh, yes it's really a fine place (ang.) — O tak, to naprawdę ładne miejsce. [przypis edytorski]

,o i chłopu poradze (gw.) — jestem tak silna, jak mężczyzna. [przypis edytorski]

oidor (hiszp.) — sędzia wojskowy. [przypis edytorski]

Oileid — Ajas Lokryjczyk, nazywany też Ajasem Mniejszym. [przypis edytorski]

o ilem mógł (daw.) — konstrukcja z ruchomą końcówką czasownika; inaczej: o ile mogłem. [przypis edytorski]

o ile sił mu stanie (daw.) — o ile sił mu starczy. [przypis edytorski]

o Indiach (…) kolebce (…) tej rasy, do której my należymy — autor ma na myśli pochodzenie Niemców i większości innych Europejczyków, którzy należą do ludów indoeuropejskich. Obecnie uważa się jednak, że ludy indoeuropejskie pochodzą ze stepów na płn. od M. Czarnego, przy czym w II tysiącleciu p.n.e. część z nich osiedliła się w Iranie i Indiach (Ariowie) oraz na Bliskim Wschodzie (Hetyci), natomiast Europę zajmowały odrębne fale migracji. [przypis edytorski]

oinologia — stworzony przez Balzaka dla żartu wyraz (od gr. oinos: wino): wiedza o winie. [przypis edytorski]

O inteligencji — fr. De l'intelligence, dzieło Hipolita Taine'a, w którym przedstawia on świat jako fantazję i złudzenie, uzasadniając te twierdzenia tym, że poza umysłem ludzkim nic w sposób obiektywny nie istnieje. Próbował również udowodnić, że podobną iluzją jest pojęcie „ja” jako wyodrębnionego, jednostkowego bytu. [przypis edytorski]

Oisin — po polsku znany również jako Osjan, mityczny irlandzki wojownik, bohater tzw. cyklu feniańskiego. [przypis edytorski]

O Italia, giardino del mondo (wł.) — O Italio, ogrodzie świata. [przypis edytorski]

O ja, das ist wunderschön (niem.) — O tak, to jest cudowne. [przypis edytorski]

O jadowite szaleństwo i śmiałość, jakoby w rzeczach pogańskich tak śmieli apelacyą wkładać! — Optat, Contra Parmenianum I, 25. Skarga zaczerpnął ten tekst z dzieła Baroniusza Annales ecclesiastici (t. 3). [przypis edytorski]

O ja, ganz nette Thiere! (niem.) — popr. Ganz nette Tiere; O tak, całkiem miłe zwierzęta. [przypis edytorski]

o jakich się filozofom nie śniło — ironiczna aluzja do słów Hamleta o dziwach na ziemi i w niebie z tragedii Shakespeare'a. [przypis edytorski]

O jakżeś piękna, przyjaciółko moja, o jakżeś piękna! — nawiązanie do Pieśni nad Pieśniami; por. np. PnP 1,15. [przypis edytorski]

O jakżeś piękna, przyjaciółko moja, o jakżeś piękna! — Pieśń nad pieśniami 4, 1 (słowa Oblubieńca do Oblubienicy). [przypis edytorski]

O jakże to wielka hojność Boga Ojca, jakże wielkie i godne podziwu jest szczęście człowieka! Dano mu mieć to, czego zapragnie i być tym, czym zechce. Zwierzęta, równocześnie ze swym przyjściem na świat, wynoszą ze sobą z łona matki to, czym mają być. Duchy najwyższe albo od samego początku, albo nieco później, stały się tym, czym są i pozostaną przez całą wieczność. Natomiast rodzącemu się człowiekowi dał Ojciec wszelkiego rodzaju nasiona i zarodki wszelkiego rodzaju życia, które zaś z nich uprawiać będzie, te dojrzeją i owoc swój w nim wydadzą. Jeśli zarodki wegetatywne, stanie się rośliną, jeśli zmysłowe — zwierzęciem będzie, jeśli racjonalne — stanie się istotą niebiańską. A jeśli intelektualne — wówczas aniołem będzie i synem bożym; jeśli zaś z losu żadnego ze stworzeń niezadowolony, zwróci się ku centrum swojej jedności, stanie się jednym duchem wraz z duchem bożym i w samotnej niedostępności Ojca, który jest nad wszystkim, wszystkich przewyższy. (Giovanni Pico della Mirandola, fragm. Mowy o godności człowieka, tłum. Zdzisław Kalita [w:] Filozofia włoskiego Odrodzenia. Wybrane teksty z historii filozofii, Warszawa 1967, s. 140 i n.).

[przypis edytorski]

O ja, mein Schatz, aber zur grösseren Sicherheit, haben Sie Geld bei sich (niem.) — O tak, mój skarbie, ale dla większego bezpieczeństwa, czy ma pani ze sobą pieniądze? [przypis edytorski]

ojca naszego, króla Borsa z Ganisu — Lionel i Bors młodszy, rycerze Okrągłego Stołu, byli synami Borsa starszego, króla Ganisu, wcześniej nazwanego Borsem z Galii. [przypis edytorski]

ojca samej pani Tetmajerowej — chodzi o Romualda Lisickiego (1752–1832). [przypis edytorski]

ojca w swoich widokach zawiedzionego — ojca, którego zawiodły jego przewidywania. [przypis edytorski]

ojce — dziś popr. forma B. l mn.: ojców. [przypis edytorski]

ojce — dziś popr. forma M.lm: ojcowie. [przypis edytorski]

Ojcem bowiem mi jesteś i bratem, i matką czcigodną — Homer, Iliada VI 429–430 (Andromacha do swego męża Hektora; parafraza). [przypis edytorski]

ojce — M. lm. od wyrazu: ojciec; dziś: ojcowie. [przypis edytorski]

ojce nasze (daw. forma) — dziś: ojcowie nasi. [przypis edytorski]

ojce nasze — dziś popr. B. lm: ojców naszych. [przypis edytorski]

ojciec beztroski (mit. rzym.) — Bachus, bóg płodności i wina (odpowiednik Dionizosa w mit. gr.); jednym z jego epitetów było określenie „rozwiązujący troski” (Lyaeus). [przypis edytorski]

ojciec bogów (mit. gr.) — Zeus, najważniejszy spośród bogów olimpijskich; bóg nieba i ziemi, władał piorunami. [przypis edytorski]

ojciec ciebie zabierze — dziś raczej: ojciec cię zabierze. [przypis edytorski]

ojciec Henryka IV — Antoine de Bourbon-Vendôme (1518–1562), król Nawarry (od 1555). [przypis edytorski]

Ojciec Kościoła — pisarz wczesnochrześcijański ważny dla ukształtowania się doktryny. Niektórzy z autorów chrześcijańskich z tej epoki nie są w dzisiejszych Kościołach zaliczani do tej grupy z uwagi odstąpienie od wyznania głównego nurtu, np. Tertulian, mimo że apologeci chrześcijańscy powoływali się i nadal powołują na niektóre z ich wypowiedzi. [przypis edytorski]

ojciec królowej Bietki — Henryk VIII (1491–1577), wprowadził w Anglii reformację, aby uniezależnić się od papiestwa i uzyskać rozwód z pierwszą żoną, która nie mogła dać mu syna. Królowa Elżbieta (tu w zdr. Bietka) była owocem drugiego małżeństwa Henryka. [przypis edytorski]

ojciec Menou — popr.: Menoux, Joseph de (1695–1766), francuski jezuita, kapelan Stanisława Leszczyńskiego. [przypis edytorski]

ojciec mój, bogaty Poliktor — Hermes oszukuje Priama co do swojego pochodzenia i przekonuje go, że jest jednym z Myrmidonów, poddanych Peleusa, towarzyszy Achillesa. [przypis edytorski]

ojciec niebian i król ludzi — Jo­wisz. [przypis edytorski]

ojciec nieśmiertelnych, co piorunem włada — Zeus. [przypis edytorski]

ojciec promotor — w Monachomachii występuje „promotor różańcowy”, czyli zakonnik opiekujący się kółkiem różańcowym. [przypis edytorski]

Ojciec rodziny — Le Père de famille (1758), pięcioaktowy dramat mieszczański prozą napisany przez Diderota, druga po Synu naturalnym sztuka tego gatunku w teatrze francuskim. [przypis edytorski]

Ojciec — sztuka Augusta Strindberga z 1887 r., opisująca walkę między małżonkami o zasady wychowania córki, zakończony szaleństwem i śmiercią tytułowego ojca. [przypis edytorski]

ojciec tej Natalki, co z tobą rozmawiała, jest polityczny i siedzi pod ziemią w fortecy — mowa o więźniu politycznym, czyli człowieku uwięzionym za działalność polityczną, a nie jako złodziej czy zabójca. [przypis edytorski]

Ojciec — tu: Zeus; ojciec bogów, w tym Hefajstosa. [przypis edytorski]

Ojciec wszystkiego chrześcijaństwa — papież. [przypis edytorski]

ojciec — w wersji pierwotnej tekstu: „ociec”. [przypis edytorski]

Ojciec zadżumionych — poemat Juliusza Słowackiego (1809–1849); opowiada historię mężczyzny, któremu zaraza zabiera żonę i siedmioro dzieci. [przypis edytorski]

Ojciec Zadżumionych — poemat Juliusza Słowackiego. [przypis edytorski]

Ojciec zadżumionych — poemat Juliusza Słowackiego. [przypis edytorski]

Ojciec zadżumionych — poemat Juliusza Słowackiego z 1838 roku. Bohaterem utworu jest Arab (wzorowany na postaci biblijnego Hioba), któremu dżuma zabrała żonę i siedmioro dzieci. [przypis edytorski]

Ojców i dzieci — powieść Iwana Turgieniewa, wydana w 1862 roku. [przypis edytorski]

Ojców — wieś w woj. małopolskim, na terenie Wyżyny Krakowsko-Częstochowskiej, w Dolinie Prądnika, w otoczeniu Ojcowskiego Parku Narodowego, na Szlaku Orlich Gniazd, sławna z ruin zamku Kazimierza Wielkiego z 2. poł. XIV w. (1354–1370); we wczesnej epoce żelaza w miejscu zamku znajdowała się osada kultury łużyckiej zniszczona przypuszczalnie przez najazd Scytów. [przypis edytorski]

ojcowi — dziś popr. forma C.lp: ojcu. [przypis edytorski]

ojcowie (daw.) — rodzice. [przypis edytorski]

ojcowie (gw.) — rodzice. [przypis edytorski]

Ojcowie Kościoła — apologeci chrześcijańscy z wczesnego okresu chrześcijaństwa (I–IV w.), których pisma i nauka jest ważna dla ukształtowania się doktryny. [przypis edytorski]

ojcowie kościoła uznali kobietę za „bramę piekielną, przez którą wchodzi grzech” — jest to określenie z pisma O strojeniu się kobiet autorstwa Tertuliana (ok. 155 – ok. 240), teologa i płodnego apologety wczesnochrześcijańskiego, pierwszego z piszących po łacinie, który przeszedł na chrześcijaństwo ok. 197, zaś ok. 207 roku zerwał z Kościołem Rzymu i przeszedł do bardziej rygorystycznych moralnie i religijnie montanistów. [przypis edytorski]

Ojcowie Nicejscy — biskupi uczestniczący w soborze zwołanym w Nicei (325) przez cesarza Konstantyna w celu rozstrzygnięcia i zakończenia kontrowersji ariańskiej. [przypis edytorski]

ojcowi — przodkowie. [przypis edytorski]

ojcowite — o dziecku: mające rodziców, będące spadkobiercą swoich rodziców. [przypis edytorski]

ojcowizna — dziedzictwo po ojcu. [przypis edytorski]

ojcowskie morderce — dziś popr. forma B. lm: ojcowskich morderców. [przypis edytorski]

Oj, co za los! To przecież najmilszy mi z ludzi Sarpedon… — Iliada XVI 433, Zeus do Hery na widok Patroklosa ścierającego się z Sarpedonem. [przypis edytorski]

ojcy — dziś popr. forma M. lm: ojcowie. [przypis edytorski]

ojcy wielebne — dziś popr.: wielebni ojcowie. [przypis edytorski]

ojcze i ojca takiego godni synowie — chodzi o adresatów listu; byli nimi prawdopodobnie Lucjusz Pizon, który sprawował urząd konsula w roku 15 n.e., oraz jego dwaj synowie. [przypis edytorski]

Ojcze nasz a. Modlitwa Pańska — najstarsza modlitwa chrześcijańska. [przypis edytorski]

ojcze — tu: o Eneaszu. [przypis edytorski]

ojczulku, pożycz mi nożyc — niemiecka zabawa dziecięca, podczas której wszystkie dzieci prócz jednego stoją po jednym przy drzewach lub w innych ustalonych ustalonych miejscach; dziecko stojące pośrodku zwraca się z tytułowym zdaniem do innego, które odsyła je „do sąsiada”, podczas gdy pozostałe dzieci zamieniają się miejscami przy drzewach; zadaniem dziecka szukającego nożyczek jest złapanie wolnego drzewa, od którego nie zostanie odesłane, a wówczas dziecko bez drzewa staje się szukającym. [przypis edytorski]

ojczyc (daw.) — syn ojca, dziedzic (por.: księżyc: syn księcia). [przypis edytorski]

ojczystem — daw. forma N. i Msc. lp przymiotników r.n.; dziś tożsama z r.m.: ojczystym. [przypis edytorski]

ojczystem — dziś popr. forma przym.lp r.n. równa formie r.m.: ojczystym. [przypis edytorski]

ojczyzna niemiecka może być spokojna, ponieważ (…) nad Renem (…) czuwa straż — nawiązanie do słów patriotycznej piosenki niem. pt. Die Wacht am Rhein („Straż nad Renem”). [przypis edytorski]

Ojczyznę kochaną racz nam wrócić Panie! — przekręcony nieco wers refrenu pieśni religijnej „Boże, coś Polskę”. Pierwowzór tekstu, autorstwa Alojzego Felińskiego, powstały w 1816 r. na cześć Aleksandra I, cara Rosji i króla Królestwa Polskiego w jednej osobie, był wzorowany na hymnie ang. God save the King i zawierał słowa: „Naszego króla zachowaj nam Panie!”. Pieśń szybko przekształciła się z hołdowniczej w buntowniczą dzięki zmianie słów na: „Ojczyznę wolną racz nam wrócić, Panie”. W 1862 r. zakazano jej wykonywania w zaborze ros., później stała się pieśnią powstania styczniowego (nazywano ją Marsylianką 1863 roku). W 1918 r. konkurowała z Mazurkiem Dąbrowskiego do tytułu hymnu Polski, przy czym wers w refrenie zmieniono na: „Ojczyznę wolną pobłogosław, Panie”. [przypis edytorski]

oj di bone… — fragment refrenu piosenki gettowego śpiewaka i kompozytora, Leopolda Rubinsteina. [przypis edytorski]

Oj di bone (jidysz) — fragment piosenki Leopolda Rubinsteina, kompozytora, muzyka i śpiewaka z warszawskiego getta. Poniżej fragment tej piosenki: Oj, di bone! Ich will niszt upgejbn di bone, Ich will noch a bisele lebn” (Oj, kartka żywnościowa! Ja nie chcę oddać tej kartki, ja chcę jeszcze żyć). [przypis edytorski]

o jednym pijanym powiadali (…) nie trzebać do cudzych krajów jeździć — anegdota z Facecji (Liber facetiarum) włoskiego humanisty Gianfrancesco (Giovanni Francesco) Poggia (1380–1459). [przypis edytorski]

o jej śmierci tak myślałem często, Że dziś spokojnie wieści o tym słucham — Brutus reprezentuje tu postawę stoicką. [przypis edytorski]

O Jeruzalem (…) prawica moja — słowa Psalmu 137. [przypis edytorski]