Wesprzyj Wolne Lektury 1,5% podatku — to nic nie kosztuje! Wpisz KRS 00000 70056 i nazwę fundacji Wolne Lektury do deklaracji podatkowej. Masz czas tylko do końca kwietnia :)
Przypisy
Pierwsza litera: wszystkie | 0-9 | A | B | C | D | E | F | G | H | I | J | K | L | M | N | O | P | Q | R | S | T | U | V | W | X | Y | Z
Według typu: wszystkie | przypisy autorskie | przypisy redaktorów Wolnych Lektur | przypisy źródła | przypisy tłumacza
Według kwalifikatora: wszystkie | anatomiczne | angielski, angielskie | architektura | białoruski | biologia, biologiczny | botanika | chemiczny | dawne | filozoficzny | francuski | geologia | grecki | gwara, gwarowe | hebrajski | historia, historyczny | hiszpański | łacina, łacińskie | medyczne | mitologia | mitologia grecka | mitologia rzymska | muzyczny | niemiecki | portugalski | pospolity | potocznie | przestarzałe | regionalne | religijny, religioznawstwo | rodzaj męski | rodzaj nijaki | rosyjski | rzadki | staropolskie | starożytny | turecki | ukraiński | włoski | wojskowy | wulgarne | zdrobnienie
Według języka: wszystkie | English | Deutsch | lietuvių | polski
Znaleziono 6136 przypisów.
Orinoku — dziś popr. forma ndm: Orinoko. [przypis edytorski]
Orion — charakterystyczny gwiazdozbiór nieba zimowego, łatwy do odnalezienia i zidentyfikowania. [przypis edytorski]
Orion, co hucznie kroczy przez pełną morza toń (…) — Orion, myśliwy z Beocji, syn Posejdona i jednej z Gorgon, Euriale, słynął z ogromnego wzrostu: nawet gdy brodził w głębokim morzu, jego barki i głowa wystawały ponad powierzchnię wód; po śmierci został przemieniony w gwiazdozbiór Oriona. [przypis edytorski]
Orion — dzielny myśliwy, który odważył się znieważyć Artemidę. Prześladował Plejady i Hyjady tak długo, aż uprosiły Zeusa, by zamienił je w zwierzęta, a potem w gwiazdy. Zamieniony w konstelację gwiazd w pobliżu Plejad. W tekście oczekiwana byłaby raczej pisownia wielką literą. [przypis edytorski]
orion — gwiazdozbiór nazwany od myśliwego z Beocji, po śmierci przeniesionego na nieboskłon i ścigającego Plejady (oczekiwany byłby zapis wielką literą). [przypis edytorski]
Orion — konstelacja gwiazd widoczna od lata do początków zimy, gdy na Morzu Śródziemnym częste są burze. [przypis edytorski]
Orion — konstelacja widoczna na niebie półkuli płn. na jesieni i w zimie; nazwa pochodzi od imienia postaci z mit.gr., Oriona, niezwykle zręcznego myśliwego, syna Posejdona, który obdarzył go zdolnością chodzenia po wodzie, jego pies, Syriusz, również został patronem najjaśniejszej z gwiazd nocnego nieba, należącej do pobliskiej konstelacji Wielkiego Psa. [przypis edytorski]
Orion (mit. gr.) — dzielny i niepokorny myśliwy, który odważył się znieważyć Artemidę. Po śmierci zamieniony przez Bogów w gwiazdozbiór Oriona atakującego gwiazdozbiór Byka. [przypis edytorski]
Orion (mit. gr.) — dzielny myśliwy, który odważył się znieważyć Artemidę. Prześladował Plejady i Hyjady tak długo, aż uprosiły Zeusa, by zamienił je w zwierzęta, a potem w gwiazdy. Zamieniony w konstelację gwiazd w pobliżu Plejad. [przypis edytorski]
Orion (mit. gr.) — myśliwy z Beocji, po śmierci przeniesiony na nieboskłon i ścigający Plejady; określenie: „mamka Oriona” oznacza bardzo starą kobietę. [przypis edytorski]
Orion (mit. gr.) — olbrzym, myśliwy z Beocji o wielkiej sile i urodzie, który prześladował Plejady i Hiady; po śmierci zamieniony przez bogów w konstelację gwiazd; charakterystyczny gwiazdozbiór Oriona jest jednym z najłatwiejszych do odnalezienia i zidentyfikowania na nocnym niebie; jego wschód heliakalny następował ok. 10 lipca. [przypis edytorski]
Orion (mit. gr.) — olbrzym, syn Euriale (jednej z trzech sióstr Gorgon) i Posejdona a. Hyrieusa z Beocji, brat Polifema; myśliwy beocki o wielkiej sile, urodzie i wzroście; prześladowca Plejad i Hiad (nimf-zwiastunek dobrej i złej pogody), za próbę zgwałcenia bogini Artemidy zginął ukąszony przez wielkiego skorpiona (odwzorowanie tego mitu widzieli staroż. Grecy w konstelacjach gwiazd). [przypis edytorski]
Orion (mit. gr.) — syn Posejdona, myśliwy z Beocji, po śmierci przeniesiony na nieboskłon i ścigający gwiazdozbiór Plejad. [przypis edytorski]
Orion — po litewsku setas i setinas, toż po łotewsku, nazwany od sita; zaprzeczono temu. Jednak i na Czarnej Rusi Orion rzeszotem się zowie (Fedorowski, Lud białoruski, I, 1897, s. 150), tak samo u Finów. [przypis redakcyjny]
oris confessionem (łac.) — ustne zeznanie. [przypis redakcyjny]
Orizaba — najwyższy szczyt gór meksykańskich (5700 m). [przypis autorski]
Orizaba — wulkan będący najwyższym szczytem Meksyku (5636 m n.p.m.); obecnie uśpiony, ostatni jego wybuch miał miejsce w 1846 r. [przypis edytorski]
Orkady — archipelag na płn. od wybrzeży Szkocji, na granicy M. Północnego i otwartego Oceanu Atlantyckiego. [przypis edytorski]
orkan — bardzo silny wiatr; cyklon tropikalny. [przypis edytorski]
orkan — bardzo silny wiatr, huragan. [przypis edytorski]
orkan — gwałtowny i silny wiatr, wichura, huragan. [przypis edytorski]
orkan — nazwa silnego wiatru; orkanny znaczyć ma: wietrzny, z wiatru utworzony. [przypis edytorski]
orkanny (neol., daw.) — huraganowy; właściwy orkanowi, tj. porywistej wichurze. [przypis edytorski]
orkan — silny wiatr, huragan. [przypis edytorski]
orkan — silny wiatr. [przypis edytorski]
orkan — silny wiatr towarzyszący burzy. [przypis edytorski]
Orkan, Władysław (1875–1930) — właśc. Franciszek Ksawery Smaciarz (Szmaciarz), polski pisarz. [przypis edytorski]
Orkan, Władysław (1875–1930) — właśc. Franciszek Ksawery Smreczyński, pierwotnie Smaciarz; pisarz młodopolski, całą twórczość poświęcił ukazaniu obrazu biednej polskiej wsi podkarpackiej i Podhala. Dzieła: Komornicy, W roztokach, Drzewiej. [przypis edytorski]
Orkan, Władysław, właśc. Franciszek Ksawery Smreczyński (1875–1930) — pierwotnie: Smaciarz; pisarz młodopolski, swoją twórczość poświęcił ukazaniu życia biednej polskiej wsi podkarpackiej i Podhala; autor m.in. tekstów: Komornicy, W roztokach, Drzewiej. [przypis edytorski]
Ork a. Orkus — w mitologii rzymskiej podziemna krainy umarłych, odpowiednik greckiego Hadesu. [przypis edytorski]
orka, siejba, kośba — (daw.) oranie, sianie, koszenie. [przypis edytorski]
orka — [tu:] potwór morski. [przypis redakcyjny]
orkisz — odmiana zboża. [przypis edytorski]
Orkus (mit. rzym.) — bóg władający podziemnym światem zmarłych, odpowiednik gr. Hadesa. [przypis edytorski]
Orkus (mit. rzym.) — bóstwo śmierci, zwł. jej karzącego aspektu, utożsamiane z gr. Hadesem bądź częściej z Thanatosem; tu imię zostało użyte jako nazwa podziemnej krainy śmierci. [przypis edytorski]
Orkus (mit. rzym.) — demon śmierci a. kraina umarłych. [przypis edytorski]
Orkus (mit. rzym.) — demon śmierci bądź rządzona przez niego kraina zmarłych. [przypis edytorski]
Orkus (mit. rzym.) — demon śmierci, niekiedy utożsamiany z gr. Hadesem. [przypis edytorski]
Orkus (mit. rzym.) — demon śmierci. [przypis edytorski]
orłowie — dziś popr. forma lm: orły. [przypis edytorski]
Orłowski — znany malarz rodzajowy; na kilka lat przed śmiercią malować zaczął pejzaże. Umarł niedawno w Petersburgu. [przypis autorski]
orły, pogonie — godła Polski i Litwy. [przypis edytorski]
Orlątko — sztuka francuskiego dramaturga Edmonda Rostanda (1868–1918) o synu Napoleona I, księciu Reichstadtu, zwanym Orlątkiem (fr. L'Aiglon). [przypis edytorski]
Orlątko — sztuka fr. dramaturga Edmonda Rostanda (1868–1918) o synu Napoleona I, księciu Reichstadtu, zwanym Orlątkiem (fr. L'Aiglon). Premiera miała miejsce 15 marca 1900 roku w teatrze Sarah Bernhardt, zaś ona sama grała tytułową rolę młodego księcia (mając wówczas 56 lat). [przypis edytorski]
Orland — bohater poematu epickiego Orland Szalony Ludovika Ariosta (1474–1533), paladyn Karola Wielkiego. [przypis edytorski]
Orlando Furioso (wł.) — Orland Szalony. [przypis tłumacza]
Orlando — postać z komedii Jak wam się podoba Szekspira, ukochany Rozalindy. [przypis edytorski]
Orlando, Vittorio Emanuele (1860–1952) — włoski polityk, profesor prawa, premier (1917–1919); reprezentował Włochy podczas konferencji pokojowej w Wersalu po I wojnie światowej. [przypis edytorski]
Orland — syn Milona z Anglantu i Berty, siostry Karola Wielkiego, bohater poematu. [przypis redakcyjny]
[Orland szablę] wydarł beł wiedmie, gdy jej psował / Pyszny ogród — Wiedźma Faleryna, królowa Organi, sporządziła czarodziejską szablę, którą miała zabić Orlanda; ten jednak zabrał jej wyczarowany miecz i zniszczył nim zaczarowany jej ogród. [przypis redakcyjny]
Orland szalony — Orland szalony Ariosta jest niejako dalszym ciągiem poematu Orland zakochany, którego autor, Mateusz Maria Bojardo, nie zdołał do końca doprowadzić. Tym się tłumaczą liczne wzmianki i napomknienia, same przez się niezrozumiałe, dla tych jednak, co czytali poemat Bojarda, zupełnie jasne, i dlatego poeta nasz nie przytacza potrzebnych do zrozumienia ich okoliczności. U czytelnika polskiego nie można przypuszczać znajomości Bojardowego Orlanda, gdyż nawet tłumaczenia tego olbrzymiego poematu literatura nasza dotąd nie posiada. Podane poniżej objaśnienia mają tedy na celu oświetlić przede wszystkim owe szczegóły naszego poematu, których zrozumienie zależy od znajomości Bojardowej epopei, a następnie wytłumaczyć te niejasne wyrazy i zwroty, których pod imionami własnymi umieścić i wyjaśnić się nie dało. [przypis redakcyjny]
Orland szalony — ukazał się w r. 1516. [przypis tłumacza]
Orland Zakochany — także: Roland zakochany, wł. Orlando innamorato); poemat rycerski Mattea Marii Boiarda z 1483 r. (pełne wyd. pośmiertne: 1495 r., w Scandiano). [przypis edytorski]
Orlę lwowskie — uczestnik walk o obronę Lwowa z 1918–1920 r., postać niewystępująca pierwotnie w dramacie Rydla. [przypis edytorski]
Orlęta Lwowskie — młodzi polscy obrońcy Lwowa z lat 1918–1920 (w czasie wojny polsko-ukraińskiej i polsko-bolszewickiej). [przypis edytorski]
orleańska dynastia — młodsza linia francuskiej dynastii królewskiej Burbonów, pochodząca od młodszego syna Ludwika XIII, Filipa I (1640–1701), księcia Orleanu. [przypis edytorski]
Orlean (fr. Orléans) — miasto w środkowej Francji, nad Loarą, ok. 120 km na płd.-zach. od Paryża; szczególnie znane jako ośrodek oporu podczas wojny stuletniej, oblegany przez Anglików i oswobodzony przez Joannę d'Arc. [przypis edytorski]
orleanista — monarchista francuski popierający pretensje Burbonów z linii orleańskiej do tronu; ostatnim monarchą Francji z dynastii Burbonów orleańskich był Ludwik Filip I, panujący w latach 1830–1848. [przypis edytorski]
orlean — lekka tkanina półwełniana. [przypis edytorski]
Orleanowie — orleańska linia rodu Burbonów; jej przedstawicielem był Ludwik Filip I, ostatni monarcha Francji z rodu Burbonów, który objął władzę po wybuchu rewolucji lipcowej w 1830 oraz abdykacji i ucieczce króla Karola X. [przypis edytorski]
orlentalska strona — orientalska, [orientalna], wschodnia. [przypis redakcyjny]
orle skrzydła ze zbroje sarmackich husarzy — anachronizm. [przypis edytorski]
Ormiany — dziś popr. forma M. lm: Ormianie. [przypis edytorski]
Ormiza — Ὄρμιζα, miasto arabskie w pobliżu Kanaty (Indeks Niesego). [przypis tłumacza]
Ormus — miasto w Persji. [przypis redakcyjny]
Ormuzd a. Ahura Mazda (mit.) — najwyższy bóg i stwórca w religiach irańskich: mazdaizmie i zaratusztrianizmie; jego symbolem jest uskrzydlony dysk słoneczny. [przypis edytorski]
Ormuzd a. Ahura Mazda — najwyższy bóg i stwórca w religiach irańskich: mazdaizmie i zaratusztrianizmie. [przypis edytorski]
Ormuzd i Aryman (mit.) — dwaj bogowie w religiach irańskich, uosabiający dwie przeciwstawne moce: dobry Ormuzd (Ahura Mazda) oraz zły Aryman (Angra Mainju). [przypis edytorski]
Ormuzd i Aryman (mit.) — dwaj bogowie w religiach irańskich, uosabiający dwie przeciwstawne moce: dobry Ormuzd (Ahura Mazda) oraz zły Aryman (Angra Mainju). Ormuzd najpierw stworzył niebo, które otaczało ziemię jak skorupka jaja. Jego dzieło zostało później zepsute przez Arymana. [przypis edytorski]
Orna — dziś popr. Orne: rzeka w Normandii, w płn.-zach. Francji. [przypis edytorski]
Ornak — masyw i szczyt w Tatrach Zachodnich. [przypis edytorski]
Ornak — masyw w Tatrach Zachodnich, którego jeden ze szczytów nosi tę samą nazwę. [przypis edytorski]
ornamenta (daw.) — ornamenty, ozdoby. [przypis edytorski]
ornamenta — dziś popr. forma M. i B. lm: ornamenty. [przypis edytorski]
ornamenta — dziś popr. forma: ornamenty. [przypis edytorski]
ornament — zdobienie. [przypis edytorski]
ornament (z łac.) — ozdoba. [przypis redakcyjny]
ornament (z łac.) — ozdoba; tu B. lm: ornamenta. [przypis edytorski]
ornament (z łac.) — strój, ubiór. [przypis redakcyjny]
ornament (z łac.) — strój, ubranie. [przypis redakcyjny]
ornat — ozdobna szata liturgiczna księży w kościele katolickim. [przypis edytorski]
ornat (rel.) — szata, używana przez księdza w czasie mszy. [przypis edytorski]
ornatus difficilis (łac.) — trudna ozdobność, styl literatury łacińskiej XII w. [przypis edytorski]
ornat — w liturgii rzymskokatolickiej: wierzchnia szata używana przez księdza podczas odprawiania mszy. [przypis edytorski]
ornitologia — nauka o ptakach. [przypis redakcyjny]
o równą rzecz (starop.) — o małą rzecz, o drobnostkę. [przypis edytorski]
O różnicy między sądami analitycznymi a syntetycznymi — różnicę między sądami analitycznymi a syntetycznymi zazwyczaj określano w sposób następujący: metoda, podnosząca się przez rozczłonkowywanie danego pojęcia od rzeczy uwarunkowanej do poznania warunków, a wreszcie zasad, jest analityczną; metoda zaś schodząca od zasad do poznania rzeczy uwarunkowanej jest syntetyczną. Kant uznał za analityczny taki tylko sąd, w którym orzeczenie jest rozwinięciem jeno pojęcia, zawartego w podmiocie według prawidła scholastyków: Quid in subiecto est implicite, in praedicato est explicite. Ale ponieważ w podmiot można włożyć, w miarę rozwinięcia umysłu, mniej albo więcej; zatem dla jednych sąd może być w tym znaczeniu jeszcze analitycznym, kiedy dla innych musi się wydawać już syntetycznym. Zob. E. Adickes w wydaniu Krytyki czystego rozumu s. 45, 46. Przedmiotowego czynnika, który by nas zmuszał do ścisłego rozróżnienia sądów analitycznych od syntetycznych, dopatrzyć trudno. Dla przykładu dość będzie powołać się na fakt, że toż samo zdanie, które Kant poczytuje za analityczne (wszystkie ciała są rozciągłe), Trentowski uważa za syntetyczne. Oto jego słowa: „Mówiąc np. wszelkie ciało jest rozciągłe; wszelka myśl jest duchowej natury; każda idea jest jednym i tymże samym umysłem, — wydaję zdania składnicze [syntetyczne], bo rozciągłość jest pojęciem, w którym rzeczy; duchowa natura pojęciem, w którym myśli; a umysł pojęciem, w którym idee składają się w metafizyczną jedność. Składnicze zdania, jako zdania zestroju wszystkości w jedność, i jako przeciwniki empirycznych zdań rozkładniczych, są zdaniami metafizycznymi. Kant i filozofia niemiecka, uważając zdania rozkładnicze za zdania a priori, byli zniewoleni przez loiczną awożność [konsekwencję] do ujrzenia w zdaniach składniczych zdań a posteriori. Stąd powstało owo sławne pytanie: Wie sind die synthetischen Urtheile a priori möglich? które Kant postawił na czele swej Krytyki rozumu i usiłował rozwiązać z wielką pracą, potem i mozołem. Pytanie to ulęgło się przez błędne pojęcie zdań rozkładniczych i składniczych. Jakkolwiek Krytyka rozumu Kantowska jest czcigodnym, pożytecznym i słusznie sławnym dziełem; opiera się przecież na oczywistym niezrozumieniu swego zadania” (Myślini II, s. 115). Zresztą sam Kant w Nauce o metodzie […] dał przykład, jak sądy syntetyczne, mianowicie empiryczne, mogą być różne u różnych ludzi, stosownie do stopnia ich wiedzy i bystrości; jeden np. w pojęciu „złota” może mieścić więcej znamion niż drugi, bo jeden będzie je znał lepiej, dokładniej niż drugi. [przypis redakcyjny]
O rodowodzie psychologii i etyki de la Mettriego — Ocenę krytyczną materializmu francuskiego ze szczególnym uwzględnieniem kosmologii i teorii poznania de la Mettriego znajdą czytelnicy w moim artykule: Stanowisko materializmu francuskiego w dziejach filozofii („Przegląd Filozoficzny” 1917, z. II–IV). [przypis tłumacza]
O Röschen roth — fragment wiersza Johanna Wolfganga Goethego wykorzystany w II symfonii Mahlera. [przypis edytorski]
orograf — badacz form rzeźby powierzchni Ziemi. [przypis edytorski]
orografia (z gr.) — rzeźba terenu, ukształtowanie gór. [przypis edytorski]
O romantyczna muzo na kolana… — bo poeta wobec Parnasu reprezentuje nie tylko poezję romantyczną, ale i całą literaturę polską: Jana Kochanowskiego, autora Trenów (śpiewaka dzieci); Krasickiego (śpiewaka tonsury ze względu na Monachomachię); Trembeckiego autora Zofiówki (ogrojca Potockich), a wreszcie ojca swego, Euzebiusza Słowackiego, autora drobnych utworów klasycznych. [przypis redakcyjny]
Orondat, Artamen, Juba — postacie z XVII-wiecznych poczytnych, ckliwych romansów rycerskich: Orondat i Juba z powieści Gauthiera La Calprenède'a Cassanddre (1642) i Cleopatre (1647), Artamen z powieści Madeleine de Scudéry Artamène, ou le grand Cyrus (1649–1653). [przypis edytorski]
Oron — miasto w Algierze. [przypis redakcyjny]
Orontas — satrapa Armenii. [przypis tłumacza]
Oront — Orontes, rzeka w Syrii. [przypis redakcyjny]
Oront — rzeka w Syrii. [przypis redakcyjny]
Oropia — kraina hist. w starożytnej Grecji, nadmorska równina na granicy Beocji i Attyki. [przypis edytorski]
Oropos — graniczne miasto na północnym wybrzeżu Attyki; sławny proces oropijski w r. 365 przeciw Chabriasowi z powodu utraty tego miasta na rzecz Teb za przyczyną władców Eretrii; młody Demostenes zachwycił się słyszaną wtedy po raz pierwszy mową sądową z ust Kalistrata. Ateńczycy odzyskali Oropos w zamian za Chersonez w pokoju z Filipem po bitwie pod Cheroneją. [przypis tłumacza]
orosiały (gw.) — pokryty rosą. [przypis edytorski]
